Tam Metin

Guruş, aslında Avrupa kökenli bir sikkeydi. XIII. yüzyılda İtalya’da
tedavüle sürülen 2 ve 4 gramlık büyük sikkeler daha sonra Avrupa’nın diğer
bölgelerinde de örnek alınarak darbedilmeye başlanmıştı ki bunlar İtalya’da
grosso, Orta Avrupa’da groschen olarak adlandırılıyordu. XVI. yüzyılda
Amerika kıtasının keşfi üzerine Meksika ve Peru’daki madenlerden Eski
Dünya’ya büyük ölçülerde altın ve gümüş akmaya başladı. Bu değerli
madenlerin bir bölümü Güney Amerika’da bir bölümü de Avrupa’da sikke
olarak darbediliyor ve tedavüle giriyordu. Amerika’dan gelen altın ve gümüşle
gelirleri artan Avrupalılar, Doğu Akdeniz ve özellikle Asya ile olan
ticaretlerinde çok büyük açıklar vermeye ve aradaki farkı altın ve gümüşle
karşılamaya başladılar. Böylece Avrupa devletlerinin altın ve özellikle de
büyük boy gümüş sikkeleri çok kullanılan birer ödeme aracı olarak bütün
dünyaya yayıldı. XVI. yüzyılın ortalarından itibaren bu Avrupa guruşları
Balkanlar üzerinden Osmanlı topraklarına da girdi ve piyasalarda kullanıldı
(Pamuk, 2002: 458).
Guruşlar geldikleri ülkelere ve çeşitli diğer özelliklerine göre farklı
adlarla anılmışlardır. Örneğin, esedî guruş Hollanda parasıydı ve üzerindeki
aslan motifinden dolayı bu ismi almıştı, halk arasında aslanlı guruş diye
bilinirdi. Bu paranın tereke kayıtlarında bazen guruşu atılarak sadece esedî
şeklinde yazıldığı da olmuştur. Terekelere göre esedî guruşun bu dönemde
200 akçeye karşılık geldiği görülmektedir (BSŞ, Nr.: 702, 98a-1; 132a-4 vd.).
Aynı oran üzerinden hesaplama guruş için de geçerlidir (BSŞ, Nr.: 702, 98a-
1; 125a-3 vd.). Ne var ki Osmanlı topraklarında birçok guruşun dolaşımda
bulunması sebebiyle bu adlandırma (guruş) biraz belirsizlik içermektedir. İlgili
dönemde guruş adı ile yan yana anılan paralar arasında esedî guruştan
başka başta İspanyolların riyal-kâmil guruşu gelmekteydi. Ayrıca
Almanların/Avusturyalıların kara guruş denilen paraları da yaygındı.
Guruş haricinde para birimi nevinden sümüne üç ayrı yerde (BSŞ, Nr.:
702, 99a-1; 103a-5; 116b-3) zolataya da iki terekede (BSŞ, Nr.: 702, 108a-3;
131b-3) geride bırakılmış nakit olarak rastlandı. Sümün Fransız, zolata ise
Polonya kökenli paralardı (Pamuk, 2003: 165–166).
1690 yılından sonra ise Osmanlı Devleti’nin yabancı paralardan
esinlenerek kendi bastığı yeni sikkeler guruş olarak adlandırılmaya başlandı