tc balıkesir üniversitesi fen bilimleri enstitüsü biyoloji eğitimi ...

EK S’nin devamı
C- GELİŞTİRME BÖLÜMÜ:
Son yıllarda böbreğin son ürününü ve süzülme basıncını ayarlayan
“Jukstaglomerular apart” adında bir yapı bulunmuştur. Bu sistem distal tüpün özelleşmiş
bir bölgesinde bulunur. Distal tüpün kıvrımlı olan bu kısmı afferent artere ( kanı getiren
atardamar) yakın bulunur. Bu kısmında bulunan ve “Makula densa” adı verilen bir yapı,
afferent arterle temas halindedir. Burada afferent arterin düz kasları değişerek,
Jukstaglomerular hücreleri meydana getirir. Bu hücreler endokrin bezlerin fonksiyonunu
yaptığı, yani hormon karakterinde Renin salgıladığı kabul edilmektedir.
Vücudun su miktarı, dolayısıyla vücut sıvısının miktarı “Antidiüretik Hormon =
ADH”, diğer adıyla Vasopressin tarafından düzenlenir. Bu hormon hipofiz bezinin arka
lobundan salgılanır. ADH distal tüpten ve idrar toplama kanalından su emilimini, kan
basıncını ve kan miktarını arttırır. Bunun sonucu glomerular basınç artarak daha fazla su
süzülür. Kan ve doku sıvısının artması, Vazopressin hormonunu salgılanmasını engeller. Bu
yüzden idrar toplama kanalında geçirgenlik azalır. Sonuçta su emilimi yavaşlar. Bu yolla
vücuttaki su miktarı dengede tutulmuş olur. Eğer vücutta su miktarı normalin altına düşerse
bu mekanizma tersine işler, az su süzülür; fakat daha fazla oranda su geri emilir. Vazopressin
salgılanmasını hipotalamus denetler.
Böbrek tüplerinden tuzun geri emilimi, böbrek üstü bezinden salgılanan “
Aldosteron” hormunu ile sağlanır. Suyun vücutta tutulması ise sodyum iyonları ile olur.
Proksimal tüpten emilen sodyum yeterli olmadığı taktirde; distal tüpten ve idrar toplama
kanalından bir miktar daha sodyum geri emilir. Sodyumun ihtiyaçtan fazla alınması,
gereğinden fazla suyun vücutta tutulmasına, bu da ödemlerin ortaya çıkmasına neden olur.
Böbreklerimiz, kanımızda tuz ve diğer maddelerin dengede tutulmasını sağlamaktadır.
Bundan dolayı tuzların fazlası, suyun fazlası gibi dışarıya atılır.
Neden fazla deniz suyu yutan bir insan ölür?
Çünkü deniz suyunda % 3 oranında tuz bulunmaktadır. İnsan kanının tuz oranı ise
%1’dir. Yutulan deniz suyunun kana geçmesi ile kanın tuz miktarı %3’e yükselir. Kandaki
tuz oranın artması sonucu hücrelerden ve hücre arası sıvıdan su kana geçer. Sonuçta kanın
hacmi artar. Böbrekler ancak % 2’lik tuz çözeltisini süzebilirler. Deniz suyu yutan insan,
vücuduna giren deniz suyunun her litresi için 0.5 litre doku sıvısını kaybeder, dolayısıyla su
kaybından ölür.
Vücudumuzda asit-baz dengesini belirleyen başlıca element H atomudur. İnsan
vücuduna her gün belli miktarda asit eklenmesine rağmen, vücudun asit oranında bir
değişiklik olmaz. Vücudumuzda bu olayları düzenleyen mekanizmalar bulunmaktadır.
Vücut sıvısının pH’ı 7.38- 7.42 arasında değişmektedir. Bu değer 7’in altına veya
7.7’in üzerine çıkarsa ölüm meydana gelir. Canlılığın devam etmesi için vücut pH’ının 7-7.7
sınırları arasında tutulması gerekir. pH düzenlenmesinde böbrek etkin bir role sahiptir. Bu
düzenlemede çeşitli tampon mekanizmaları görev alır.
Ara Özet: Bu kısma kadar insanda böbrekleri yaptığı tuz, su, ph düzenlemeden
bahsettik.
Ara Geçiş: Diğer canlılar vücutlarındaki su ve tuz dengesini nasıl sağlıyorlar.
234