Bipolar bozuklukta nörobilişsel bulgular evreleme için kullanılabilir mi?
Bipolar bozuklukta nörobilişsel bulgular evreleme için kullanılabilir mi?
Bipolar bozuklukta nörobilişsel bulgular evreleme için kullanılabilir mi?
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Bipolar</strong> <strong>bozuklukta</strong><br />
<strong>nörobilişsel</strong> <strong>bulgular</strong><br />
<strong>evreleme</strong> <strong>için</strong><br />
<strong>kullanılabilir</strong> <strong>mi</strong>?<br />
Doç. Dr. Vesile Şentürk<br />
Ankara Üniversitesi Psikiyatri A.D.<br />
Bahar Sempozyumu, 2010
Konuşma<br />
Jansen Cilag
Sunum planı<br />
Nörobilişsel işlevler<br />
<strong>Bipolar</strong> <strong>bozuklukta</strong> bilişsel işlevler<br />
Evreleme modelleri<br />
<strong>Bipolar</strong> <strong>bozuklukta</strong> bilişsel işlevler<br />
<strong>evreleme</strong> modelleri <strong>için</strong> <strong>kullanılabilir</strong> <strong>mi</strong>?
Nöropsikoloji<br />
Değerlendirme-1<br />
Genel bilişsel kapasite<br />
Zeka ve genel bilişsel kapasite<br />
(örn:Wechsler Kısaltılmış Zeka Testi)<br />
Duyu-Motor yetiler<br />
Uyaranın algılanması ve yorumlanmasında duyu ve motor<br />
yetiler<br />
(örn:Purdue Çubuk Tahtası)<br />
Dikkat<br />
Uyaranın seçi<strong>mi</strong> ve uyarana odaklanma<br />
(örn:Kısa Dikkat Testi)
Nöropsikoloji<br />
Değerlendirme-2<br />
Bellek<br />
Bilginin kayıtlanması, depolanması ve geri çağrılması<br />
(örn:Wechsler Bellek Ölçeği)<br />
Konuşma ve dil becerileri<br />
(örn:Boston İsimlendirme Testi)<br />
Görsel-Mekansal İşlevler / Yapılandırma ve Algı<br />
Şekilleri kopyalama, nesnelerin yerini belirleme, farklılıkları<br />
belirleme, yön belirleme<br />
(örn:Yüz Tanıma Testi)
Nöropsikoloji<br />
Değerlendirme-3<br />
Yönetici İşlevler<br />
Bilginin düzenlenmesi<br />
öğrenil<strong>mi</strong>ş bilginin kullanıma hazır hale<br />
getirilmesi<br />
hazırlanmış bir davranışın durdurulması<br />
aynı anda iki ya da daha fazla işlevin<br />
yürütülmesi<br />
yürütülen işlevin amaca uygunluğunun kontrol<br />
edilmesi<br />
(örn: Wisconsin Kart Eşleme Testi)
Bilişsel işlev bozuklukları<br />
Depresyon<br />
Mani<br />
Karma dönemde<br />
Öti<strong>mi</strong>k dönemde<br />
Bilişsel işlevlerin bir çok alanında bozulma izlenir<br />
Bora ve ark. 2008, Burlick ve ark. 2007, Şentürk ve ark. 2007
Öti<strong>mi</strong>k dönemde bilişsel işlev<br />
bozukluğu<br />
Yürütücü işlevler<br />
Bellek<br />
Dikkat<br />
Robinson 2006, Burlick 2007
Bilişsel işlev bozukluğu alanları 1<br />
Dikkatin sürdürülmesi<br />
Seçici dikkat<br />
Kelime belleği; anlık (saniyelerden<br />
dakikalara kadar)<br />
Görsel bellek?
Bilişsel işlev bozukluğu alanları 2<br />
Yürütücü işlevlerdeki bozulma öti<strong>mi</strong>k<br />
hastalarda en tutarlı biçimde bildirilen<br />
alan<br />
Planlama<br />
Set shifting<br />
Bilişsel düzenleme; yanıtın başlatılması,<br />
stratejik düşünme ve baskılayıcı kontrol<br />
Sözel akıcılık
Bilişsel işlev bozukluğunun olası<br />
nedenleri 1<br />
Enfeksiyon ve endokrinolojik nedenler<br />
Yüksek Homosistein düzeyleri<br />
HSV<br />
HPA aksı<br />
Dittman 2008
Bilişsel işlev bozukluğunun olası<br />
nedenleri 2<br />
Genetik nedenler<br />
BDNF<br />
COMT
Bilişsel işlev bozukluğunun olası<br />
nedenleri 3<br />
<strong>Bipolar</strong> Bozukluğun alt tipleri<br />
<strong>Bipolar</strong> tip I ve II<br />
<strong>Bipolar</strong> tip VI
<strong>Bipolar</strong> tip VI ?<br />
Mani ve demans belirtilerinin birlikte<br />
görüldüğü olgular<br />
Akiskal 2005, Şentürk 2006
Bilişsel işlev bozukluğunun olası<br />
nedenleri 4<br />
Klinik nedenler<br />
Duygudurum belirtileri<br />
Hastaneye yatış sayısı<br />
Duygudurum epizodlarının sayısı<br />
Hastalığın başlangıç yaşı<br />
Hastalığın süresi<br />
İyilik döne<strong>mi</strong>nin süresi<br />
Psikotik belirtilerin varlığı<br />
İntihar girişimleri<br />
Şimdiki ilaç kullanımı
Bilişsel işlev bozukluğunun olası<br />
nedenleri 5<br />
İlaç kullanımı<br />
Lityum<br />
Duygudurum düzenleyiciler<br />
Antipsikotikler<br />
Antikolinerjikler<br />
Benzodiazepinler<br />
EKT
Nedensel<br />
Cognitive impairment in bipolar<br />
disorder: neurodevelopment or<br />
neurodegeneration? An ECNP expert<br />
meeting report.<br />
Goodwin 2008
Nedensel<br />
Association between cognitive<br />
functioning, exposure to Herpes Simplex<br />
Virus type 1, and the COMT Val158Met<br />
genetic polymorphism in adults without a<br />
psychiatric disorder<br />
Dickerson 2008
Nedensel<br />
Cognitive neuroscience and brain<br />
imaging in bipolar disorder.<br />
Clark 2008
Nedensel<br />
The role of hippocampus in the<br />
pathophysiology of bipolar disorder.<br />
Frey 2007
Eştanı (comorbidite)<br />
Anksiyete Bozuklukları<br />
ADHD
Eştanı<br />
Impact of ADHD on the neurocognitive<br />
functioning of adolescents with bipolar<br />
disorder.<br />
Rucklidge 2006
Nedensellik ve eş tanılılık<br />
Neuropsychological task performance in<br />
bipolar spectrum illness: genetics,<br />
alcohol abuse, medication and childhood<br />
trauma.
Klinik <strong>bulgular</strong> ve bilişsel işlevler<br />
25 <strong>Bipolar</strong> tip I (psikotik içerikli)<br />
24 <strong>Bipolar</strong> tip I (pisikotik olmayan)<br />
61 yakın<br />
Psikotik içerikli grup kontrollere göre<br />
kelime işlem belleği<br />
bilişsel esneklik<br />
declarative bellek alanlarında anlamlı kötü performans<br />
Her iki bipolar grubu bilişsel işlevlerde farklılık yok<br />
Psikotik ve non psikotik grup kelime belleği ile tanımlanmış bir<br />
yelpazede yer alabilir <strong>mi</strong>?
Endofenotip<br />
Tedavi/Yan etki
Endofenotip<br />
İzlem<br />
<strong>Bipolar</strong> I, birinci derece yakınlar ve normal<br />
kontrol grubu<br />
<strong>Bipolar</strong> ve yakınları normal kontrollerden farklı<br />
Görsel yapısal yetiler<br />
Yürütücü işlevler<br />
Motor hız<br />
Şifre, küplerle desen ve çizgi oryantasyon<br />
yargılaması endofenotip ?<br />
Frantom 2008
Tıbbi duruma bağlı duygudurum<br />
bozukluğunda valproata bağlı geçici<br />
demans ve parkinsonizmde<br />
şiddetlenme: Bir vaka sunumu”<br />
<strong>Bipolar</strong> <strong>bozuklukta</strong> valproat dozunda<br />
artışa bağlı bilişsel bozulma: Bir vaka<br />
sunumu”,<br />
8. Bahar Sempozyumu, 14-18 Nisan, Antalya, 2004.
Tedavi /Yan etki<br />
Lityum<br />
Bellek<br />
Dikkat<br />
Psikomotor işlevsellik<br />
ve hız<br />
Diğer yandan<br />
nöroprotektif<br />
Valproate<br />
Dikkat<br />
Diğer yandan<br />
nöroprotektif
Çalışmanın Yönte<strong>mi</strong><br />
Bilişsel işlevler üzerinde Lityum ve<br />
Valproat arasında farkı var mı?<br />
Yöntem<br />
17 öti<strong>mi</strong>k hasta lityum ile izlemde<br />
11 öti<strong>mi</strong>k hasta valproat ile izlemde<br />
29 kontrol<br />
Kelime belleği, yürütücü işlevler, WAIS
<strong>Bipolar</strong> bozukluğu olan öti<strong>mi</strong>klerde anlık<br />
kelime belleğinde bozulma<br />
Şentürk 2007<br />
Vesile Senturk, Ceren Goker, Ayhan Bilgic, Senay Olmez,<br />
Handan Tugcu, Bedriye Oncu, Cem Atbasoglu: Samuel Gershon<br />
Junior Investigator Award, 1. ISBD Edinburgh, İngiltere.
Tedavi<br />
Long-term stability of cognitive impairment in<br />
bipolar disorder: a 2-year follow-up study of<br />
lithium-treated euthy<strong>mi</strong>c bipolar patients<br />
Yürütücü işlevler uzun dönemde ana bozukluk<br />
Klinik ve farmakolojik değişkenlerden<br />
etkilen<strong>mi</strong>yor gibi görünüyor<br />
Mur 2008
<strong>Bipolar</strong> <strong>bozuklukta</strong> bilişsel işlevlerin rolü<br />
Bilişsel bozulmanın varlığı kabul edilmekte<br />
ancak bilgiler halen sınırlıdır<br />
Farklı beyin görüntüleme ve genetik metodların<br />
özgül bilişsel ve sosyo-emosyonel ölçümlerle<br />
kullanılması bilgileri<strong>mi</strong>zi arttıracaktır<br />
Bora 2008
Bilişsel İşlev Bozukluğunu Önleme<br />
Lityumun nöroprotektif özellikleri 1<br />
Frontal, hipokampal ve striatal<br />
bölgelerde protein B-cell lymphoma 2<br />
artışı,nöronların apopitozunu ve<br />
nekrozunu önlemektedir<br />
Glikojen sentetaz kinazı (GSK-3 Beta)<br />
inhibe eder GSK-3B Alzhe<strong>mi</strong>r<br />
hastalığının erken döne<strong>mi</strong>nde ortaya<br />
çıkan tau proteinin fosforilasyonunda rol<br />
oynar Stern ve Herman 2006
Bilişsel İşlev Bozukluğunu Önleme<br />
Lityumun nöroprotektif özellikleri 2<br />
Görüntüleme çalışmaları Lityumla tedavi<br />
edilenlerde nöronal dansite belirleyicisi<br />
olarak bilinen N-Acetyl Aspartate artma<br />
bildir<strong>mi</strong>ştir<br />
Stern ve Herman 2006
Diğer duygudurum düzenleyiciler<br />
Yan etkiler
Antipsikotikler 1<br />
Bellek<br />
Dikkat<br />
Görsel motor hız<br />
üzerinde olumsuz etkiler<br />
Antipsikotik kullanım süresi ile WCST<br />
puanları arasında negatif ilişki
Antipsikotikler 2/ Atipikler<br />
Bilişsel işlevlerde iyileşme<br />
Ketiapin risperidona göre akut olarak<br />
daha çok yan etki<br />
Harvey 2007
Antipsikotikler 2/Atipikler<br />
Cognitive profile of euthy<strong>mi</strong>c<br />
patients with bipolar disorder on<br />
monotherapy with novel<br />
antipsychotics or mood<br />
stabilizers<br />
Samuel Gershon Junior Investigator Award, 4. ISBD Sao<br />
Paulo, Brezilya<br />
Vesile Senturk, Cem Atbasoglu, Senay Olmez, Ceren Goker,<br />
Bedriye Oncu
Öti<strong>mi</strong>k ayaktan hastalar<br />
Lityum=19<br />
VPA=14<br />
aAP=12<br />
Yaş, cinsiyet, eğitim, hastalık süresi ve ağırlığı, psikotik<br />
içerik, hastaneye yatış, eştanılar, aile öyküsü, rezidüel<br />
belirtilerin ciddiyeti açısından benzer<br />
aAP grubu lityum grubuna göre işlem belleğinde daha<br />
kötü (p=0.03)<br />
Diğer alanlarda gruplar arasında fark yok (yürütücü<br />
işlevler, kelime belleği, psikomotor hız, görsel uzaysal<br />
beceriler)
Bilişsel İşlev Bozukluğunu<br />
İyileştirme Çalışmaları<br />
Dopa<strong>mi</strong>n agonist ve antagonistleri<br />
D1 agonisti pergolide, D2 agonisti bromocriptine<br />
Glutamat<br />
NMDA reseptör antagonisti<br />
Memantin<br />
Lamotrijin<br />
Donezepil ? Maniyi indükleme<br />
HPA ekseni<br />
Mifepristone ;glukokortikoid reseptör antagonist
Farmakoloji Dışı Yöntemler<br />
BDT<br />
Bilişsel yeniden yapılandırma<br />
Sosyal beceri eğiti<strong>mi</strong><br />
Affektif belirtilerin stabilleşmesi<br />
Çoklu ilaç kullanımının azaltılması
Evreleme modelleri<br />
Berk ve arkadaşları 2007<br />
Kapzincski ve arkadaşları 2009
Evre 0: Duygudurum<br />
bozukluğu <strong>için</strong> artmış risk<br />
Aile öyküsü<br />
Madde kötüye kullanımı<br />
Hastalığa özgü belirtilerin bulunmaması<br />
Berk 2007
Evre 1a: Hafif veya duygudurum<br />
bozukluğuna özgü olmayan<br />
belirtilerin bulunması
Evre 1b: Prodromal belirtilerin<br />
bulunması, çok yüksek risk<br />
döne<strong>mi</strong><br />
Disti<strong>mi</strong>, sikloti<strong>mi</strong><br />
Anksiyete belirtileri ile duygudurum<br />
dalgalanmaları<br />
Madde kullanımı<br />
Davranım problemleri<br />
Özkıyım düşünceleri<br />
Eşik altı psikotik belirtiler<br />
Fazlar arasında hızlı geçiş
Evre 2:İlk epizodun ortaya<br />
çıkması<br />
Mani veya depresyon olabilir<br />
Genellikle depresyon olarak ortaya çıkar
Evre 3a:İlk relaps<br />
Eşikaltı
Evre 3b: Ilk relaps<br />
Eşik düzeyinde
Evre 3c: Relaps<br />
Birçok relapsın görülmesi
Evre 4: Dirençli re<strong>mi</strong>syona<br />
girmeyen hastalık<br />
Bazı hastalar sendrom veya belirti<br />
düzeyinde iyileşme gösterirken<br />
Bir diğer bölümü ise re<strong>mi</strong>syona girmez<br />
veya tedaviye direnç gösterir
Evreleme modeli<br />
Kapczinski 2009<br />
Sessiz dönem: Hastalığın gelişi<strong>mi</strong> <strong>için</strong><br />
çok yüksek risk<br />
Evre I: Göreceli bozulma ile ataklar arası<br />
dönem<br />
Evre II:Ataklar arası dönemde klinik ve<br />
biomarker düzeyinde değişimlerin olması<br />
Evre III-IV: Biomarkerlarda değişimle<br />
birlikte ataklar arası dönemde ciddi<br />
bozulmanın varlığı
Lityum proflaksisi uzun dönemde iyi<br />
gidişi yordamaktadır<br />
Psikoeğitime yanıt bilişsel işlevle ilişkilidir<br />
Evre III ve IV’te bilişsel işlev bozukluğu<br />
bulunmaktadır<br />
Kapczinski 2009
Bilişsel işlevler<br />
<strong>evreleme</strong>de <strong>kullanılabilir</strong> <strong>mi</strong>? 1<br />
Hastalıktan önce nasıl<br />
Hastalıkla nasıl
Bilişsel işlevler<br />
<strong>evreleme</strong>de <strong>kullanılabilir</strong> <strong>mi</strong> 2<br />
Bilişsel bozulma hastalık belirtileri ortaya<br />
çıktığında var mı?
Bilişsel işlevler<br />
<strong>evreleme</strong>de <strong>kullanılabilir</strong> <strong>mi</strong> 3<br />
Endofenotip olarak hangi bilişsel<br />
işlevlerde bozulma var?<br />
Bazı hasta grupları daha çok alanda<br />
bozulma gösteriyor olabilir <strong>mi</strong>?
Bilişsel işlevler<br />
<strong>evreleme</strong>de <strong>kullanılabilir</strong> <strong>mi</strong> 4<br />
Eş hastalanma bilişsel işlevleri nasıl<br />
etkiliyor?<br />
Anksiyete bozuklukları?<br />
Bozucu<br />
Evrelemede daha ileri evre?
Bilişsel işlevler<br />
<strong>evreleme</strong>de <strong>kullanılabilir</strong> <strong>mi</strong>? 5<br />
Bilişsel bozulma ilerleyici <strong>mi</strong><br />
Evet?<br />
Hayir?
Bilişsel işlevler<br />
<strong>evreleme</strong>de <strong>kullanılabilir</strong> <strong>mi</strong>? 6<br />
Bilişsel bozulma bipolar bozukluğu olan<br />
hastaların birinci derece yakınlarında<br />
bildiril<strong>mi</strong>ş<br />
Riskli grup?<br />
Evrelemede hangi evrede yer almalı
Kullanılabilir <strong>mi</strong>?<br />
Çalışma <strong>bulgular</strong>ı yeterli değil<br />
Ancak genel eğilim kullanılması yönünde<br />
Başka çalışmalara ihtiyaç var<br />
bilişsel işlevler risk faktörü<br />
İlerleyici<br />
prognozu olumlu/olumsuz etkilediğinin<br />
belirlenmesi
Uzunlamasına çalışmalar
Evreleme araştırmaları bilişsel işlevleri<br />
içermeli<br />
Reinares 2008
Change language