Şizofrenide Sosyal Biliş v Rehabilitasyondaki Yeri ofrenide Sosyal ...
Şizofrenide Sosyal Biliş v Rehabilitasyondaki Yeri ofrenide Sosyal ...
Şizofrenide Sosyal Biliş v Rehabilitasyondaki Yeri ofrenide Sosyal ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Panel: Panel: Kronik Kronik ruhsal ruhsal hastalğ hastalğ olanlarda olanlarda rehabilitasyon rehabilitasyon / /<br />
iyileştirim iyileştirim ve ve bilişsel bilişsel işlevsellik işlevsellik<br />
<strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> <strong>Biliş</strong> <strong>Biliş</strong> ve ve<br />
<strong>Rehabilitasyondaki</strong> <strong>Rehabilitasyondaki</strong> <strong>Yeri</strong> <strong>Yeri</strong><br />
PROF.DR.HALİSE PROF.DR.HALİSE DEVRİMCİ DEVRİMCİ ÖZGÜVEN ÖZGÜVEN<br />
Ankara Ankara Üniversitesi Üniversitesi Tıp Tıp Fakültesi Fakültesi Psikiyatri Psikiyatri AD AD<br />
Gündüz Gündüz Tedavi Tedavi ve ve Rehabilitasyon Rehabilitasyon Ünitesi Ünitesi<br />
46. Ulusal Psikiyatri Kongresi<br />
İzmir / Ekim 2010
Konuşmanın<br />
Konuşmanın İçeriği<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> biliş nedir?<br />
➲ Sıcak bilişsoğuk biliş<br />
➲ <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> sosyal biliş bozuklukları<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> bilişin belirtiler ve işlevsellik ile ilişkisi<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> biliş bozukluklarının endofenotip değeri<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> bilişsel süreçlerin altında yatan nöral<br />
süreçler<br />
➲ Bir tedavi hedefi olarak sosyal biliş
➲ Şizofreni tedavisinde bugün hala pozitif ve<br />
negatif belirtilerin öncelikli olarak ele alındığı<br />
açıktır<br />
➲ Ancak hasta memnuniyeti ve beklentileri<br />
açısından bilişsel beceriler ve sosyal<br />
işlevsellikteki bozuklukların daha ön planda<br />
olduğu görülmektedir<br />
Middelboe ve ark. 2001
<strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> sosyal sosyal işlevsellikteki işlevsellikteki bozukluğun<br />
bozukluğun<br />
arkasında arkasında ne ne var? var?<br />
David Penn, Pinkham ve ark. 2003
“ “ Soğuk Soğuk biliş” biliş” e e karşılık karşılık “ “ Sıcak Sıcak biliş” biliş”<br />
Soğuk<br />
biliş<br />
Duygusal<br />
olarak nötral,<br />
kişilik ile<br />
ilişkisiz<br />
Sıcak<br />
biliş<br />
Duygusal yükü<br />
olan, kişilik ile<br />
ilişkili
Soğuk Soğuk bilişsel bilişsel beceriler beceriler<br />
➲ Nörobilişsel beceriler<br />
➲ Temel bilişsel beceriler<br />
➲ MATRICS<br />
(NIMHMeasurement Measurement and Treatment Research to<br />
Improve Cognition in Schizophrenia)<br />
1. Dikkat ve vijilans<br />
2. Görsel bellek ve öğrenme<br />
3. Sözel bellek ve öğrenme<br />
4. Yargılama ve problem çözme<br />
5. Çalışma belleği<br />
6. İşlemleme hızı<br />
7. Sözel kavrama<br />
8. <strong>Sosyal</strong> biliş
Sıcak Sıcak bilişsel bilişsel beceriler beceriler<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> bilişsel<br />
beceriler<br />
➲ “<strong>Sosyal</strong><br />
etkileşimlerin<br />
altında yatan<br />
mental<br />
operasyonlardır”<br />
Brothers 1990
<strong>Sosyal</strong> <strong>Biliş</strong> Nedir?<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> biliş, kişinin kendisiyle diğerleri arasındaki<br />
ilişkinin tasarımlarını yapılandırabilmesi<br />
➲ Bu tasarımları sosyal<br />
davranışları esnek bir<br />
şekilde yönlendirmek<br />
için kullanabilmesi
➲ Diğer insanların<br />
inançları ve<br />
eğilimleri ile ilgili<br />
doğru çıkarımlar<br />
oluşturulabilmesi<br />
➲ Bu çıkarımlar<br />
oluşturulurken<br />
sosyal durumsal<br />
faktörlerin<br />
ağırlıklarına göre<br />
kullanılabilmesi<br />
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> biliş biliş nedir? nedir?
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> bilişsel bilişsel // // soğuk soğuk bilişsel bilişsel işlevler işlevler<br />
➲ Soğuk bilişsel işlevler ile sosyal bilişsel işlevler<br />
ilişkilidir<br />
➲ Aralarında biraz örtüşme de vardır<br />
➲ Temel nörobilişsel becerilerdeki bozukluklar<br />
sosyal bilişsel bozuklukları şiddetlendiriyor<br />
olabilir<br />
➲ Ancak birbirlerinden bağımsızdırlar<br />
➲ İlişkili ancak farklıdırlar<br />
Sergi ve ark. 2007, Couture ve ark. 2006, Vauth ve ark.<br />
2004, Allen ve ark. 2007
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> bilişsel bilişsel beceriler beceriler<br />
nelerdir? nelerdir?<br />
➲ Zihin kuramı (theory of mind)<br />
➲ Atıf yanlılığı<br />
(attributional bias)<br />
➲ Duygusal işlemleme<br />
(emotional processing)<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> algı ve sosyal<br />
bilgi (social perception<br />
and social knowledge)
Zihin Kuramı nedir?<br />
➲ Kişinin kendi mental durumunun diğerlerinin<br />
mental durumlarından farklı olduğunu<br />
anlayabilmesi<br />
➲ Diğerlerinin mental durumlarının içeriği (niyet,<br />
inanç gibi) ile ilgili doğru çıkarımlar yapabilmek<br />
➲ Diğer insanların niyetlerini, eğilimlerini,<br />
yaradılışlarını ve davranışlarını algılayabilme,<br />
anlayabilme, yorumlayabilmek<br />
➲ İmaları, ironiyi, gafları, metaforları anlayabilmek<br />
BaronCohen ve ark. 2001, Abu AbuAkel 2004
ZK Bileşenleri<br />
➲ Birinci derece ZK (ZK1). 1).<br />
Başkalarının yanlış düşüncelerini saptama becerisi<br />
olarak nitelenen işlevdir. . Gelişimsel olarak çocuklukta<br />
ilk gelişen ZK bileşenidir<br />
➲ İkinci derece ZK işlevi (ZK (ZK2)<br />
“Düşünce hakkındaki düşünce”<br />
Bu işlev kişinin bir başkasının dış dünyadaki bir olayla<br />
ilgili düşüncesi hakkında yanlış bir düşünceye sahip<br />
olduğunu anlayabilme becerisidir. Örneğin, denek, A<br />
kişisinin, B kişisinin yanlış inancının yanlışlığını bilip<br />
bilmediğini bilir<br />
Wellman 1990 , Perner ve Wimmer 1985
ZK Bileşenleri<br />
➲ Pot Kırmayı Farketme (Faux Pas)<br />
Toplum içinde kırılan potları tanıma ve anlama becerisi<br />
Bir kişinin bir başkasının bir ortamda yanlış bir şey<br />
söylediğini ya da uygun olmayan bir biçimde<br />
davrandığını anlamadığını ve eğer bunu anlarsa<br />
kendisini küçük düşmüş hissedeceğini kavrama<br />
becerisi<br />
Bu beceri bir başkasının nasıl hissedeceğine empati<br />
yapabilmeyi de kapsar<br />
Stone ve ark. 1998
ZK Bileşenleri<br />
➲ İmayı Anlama (Hinting)<br />
Doğrudan oğrudan olmayan sözel ifadelerin altında yatan<br />
gerçek niyetleri anlayabilme yeteneğidir<br />
Kişinin iki karakter arasında, bir iletişim sırasında geçen<br />
imaları anlayabilme ve gerçek niyeti/niyetleri tahmin<br />
edebilme becerisidir<br />
Corcoran 1996
<strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> zihin zihin kuramı kuramı<br />
➲ <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> ZK2, 2, imayı ve pot kırmayı anlama<br />
alanlarında bozukluk vardır<br />
➲ Bu bozukluklar diğer psikiyatrik hastalıklarda<br />
görülenden daha şiddetlidir<br />
➲ Hastaların birinci derece yakınlarında da ZK<br />
bozuklukları mevcuttur<br />
➲ Hastalığın prodrom ve erken dönemlerinde de<br />
saptanır, görece stabildir<br />
Irani ve ark. 2006, Onur ve ark. 2008
Atıf Atıf yanlılığı yanlılığı nedir? nedir?<br />
➲ Atıflar nedensel açıklamalardır<br />
➲ “Çünkü” ifadeleri….<br />
➲ Kişinin belirli pozitif ya da negatif olayların<br />
nedenleri konusunda tipik olarak ne tür<br />
çıkarımlar yaptığıdır<br />
Dışarıdaki<br />
kişilere<br />
yapılan atıflar<br />
Atıflar<br />
Dışarıdaki<br />
durumlara<br />
yapılan atıflar<br />
Zullow ve ark. 1988<br />
Kendine<br />
yapılan atıflar
Tipik Tipik olarak… olarak…<br />
Pozitif olaylar<br />
kişinin kendisine<br />
atfedilir<br />
Negatif olaylar<br />
dışarıdaki kişi ve<br />
durumlara atfedilir
<strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> atıf atıf yanlılığı yanlılığı (kişiselleştirme<br />
(kişiselleştirme<br />
yanlılığı) yanlılığı)<br />
Bentall ve ark. 2001,<br />
Garety ve Freeman<br />
1999<br />
Dışarıdaki<br />
durumlara<br />
yapılan<br />
atıflar<br />
Kendine<br />
yapılan<br />
atıflar<br />
Dışarıdaki<br />
kişilere<br />
yapılan<br />
atıflar
<strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> atıf atıf yanlılığı yanlılığı<br />
➲ Bu kendilik değerini ve pozitif bir kendilik<br />
algısını korumak için kullanılan dinamik<br />
bir mekanizma haline gelir<br />
➲ Buna karşılık, diğer kişiler ile ilgili algı<br />
giderek negatifleşir<br />
➲ “Sonuca atlama”<br />
➲ “Doğrulama yanlılığı”<br />
Bentall ve ark. 2001, Garety ve Freeman 1999, Freeman 2007
Duygusal Duygusal işlemleme işlemleme nedir? nedir?<br />
➲ Duyguları tanıma<br />
➲ Duyguları anlama<br />
➲ Duyguları başlatma<br />
➲ Duyguların üstesinden gelme<br />
Bu işlemler yüz ifadesinden, jestlerden ya<br />
da ses tonundan yararlanılarak yapılabilir<br />
Mayer ve ark. 2001, Edwards ve ark. 2002
<strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> duygusal duygusal işlemleme işlemleme<br />
➲ <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> emosyonel belirti ve bulgular olduğu<br />
tanımlandığı günden beri bilinmektedir<br />
➲ Bu bozukluklar “negatif belirtiler” içinde kabul<br />
edilmektedir<br />
➲ Emosyonların dışa vurulmasında<br />
azalma /affektte sığlık<br />
➲ Emosyonel deneyimlerde azalma<br />
➲ Emosyonları algılamada ve<br />
tanımada azalma<br />
➲ Emosyonel etkileşimlere<br />
katılmaya isteklilikte azalma
<strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> duygusal duygusal işlemleme işlemleme<br />
➲ <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> duygusal işlemlemenin her alanında<br />
bozukluk vardır ve bu bozukluk diğer birçok psikiyatrik<br />
hastalıkta görülenden daha şiddetlidir<br />
➲ Hastalar negatif duyguları tanıma ve anlamada pozitif<br />
duygulara göre daha başarısızdır<br />
➲ Duygusal işlemleme belirtileri hastalığın erken<br />
dönemlerinde saptanabilir ve stabildir<br />
➲ Hastalar kendilerine verilen yüzlerde gözleriyle yetersiz<br />
tarama yaparlar, duyguyu tanımalarına yardımcı olacak<br />
yüz bölgelerini iyi taramazlar ve bu taramayı yaparken<br />
daha kısa süre kullanırlar<br />
Penn ve ark. 2008, Williams ve ark. 1999,<br />
Pinkham ve ark. 2007
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> algı algı ve ve sosyal sosyal bilgi bilgi nedir? nedir?<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> algı<br />
➲ İlişki algısı<br />
İçinde bulunduğu sosyal ortamda kişilerin sosyal rollerini<br />
ve o andaki sosyal durumu anlayabilme<br />
İnsanlar arasındaki ilişkilerin niteliğini kavrayabilme<br />
Karmaşık sosyal durumlarda sözel ve sözel olmayan<br />
ipuçlarını kullanarak çıkarımlar yapabilme<br />
Corrigan ve Green 1993, Fiske 1992
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> algı algı ve ve sosyal sosyal bilgi bilgi nedir? nedir?<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> bilgi<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> şema<br />
Kişinin sosyal durumlara ve etkileşimlere<br />
rehberlik eden kuralları, adetleri ve rolleri bilmesi<br />
Bir sosyal durum ya da ortam için neyin tipik<br />
olduğunu bilmesi<br />
Farklı sosyal durumlarda kendisinden nelerin<br />
beklendiğini bilmesi<br />
Corrigan ve Green 1993, Fiske<br />
1992, Subotnik ve ark. 2006
<strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> sosyal sosyal algı algı ve ve<br />
sosyal sosyal bilgi bilgi<br />
➲ <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> sosyal algı ve sosyal bilgi<br />
alanlarında bozukluk vardır<br />
➲ <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> bu alanlarda görülen bozukluk diğer<br />
birçok psikiyatrik hastalıkta görülenden daha<br />
şiddetlidir<br />
➲ <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> sosyal algı ve sosyal bilgi erken<br />
görsel işlemleme ve sosyal işlevsellik ile ilişkisi<br />
en kuvvetli olan sosyal biliş bozukluklarıdır<br />
Sergi ve ark. 2006, Corrigan ve Green 2003,<br />
Rosenthal ve ark. 1979, Kim ve ark. 2005
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> bilişsel bilişsel bozuklukların<br />
bozuklukların<br />
şiz<strong>ofrenide</strong> şiz<strong>ofrenide</strong> klinik klinik belirtiler belirtiler ile ile<br />
ilişkisi ilişkisi
➲ Zihin kuramı bozuklukları<br />
Paranoid sanrılar ile (Bentall ve ark. 2001)<br />
Negatif belirtiler ile (Brune 2005, Özgüven ve ark. 2007)<br />
İntihar davranışları ile ilişkili bulunmuş (Duno ve ark.<br />
2009)<br />
➲ Duygusal işlemleme bozuklukları<br />
Künt affekt ve anhedoni gibi negatif belirtilerle ilişkili<br />
bulunmuş (Green ve ark. 2008)<br />
➲ Atıf yanlılığı bozuklukları<br />
Paranoid sanrılar, kontrol edilme sanrıları ve saldırgan<br />
davranışlar ile ilişkili bulunmuştur (Bentall ve ark. 2001,<br />
Combs ve ark. 2007)<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> algı ve sosyal bilgi becerilerindeki<br />
bozukluklar<br />
Formel düşünce bozukluğu ile (Subotnik ve ark. 2006)<br />
Asosyalite ve avolüsyon gibi negatif belirtilerle ilişkili<br />
bulunmuş (Green ve ark. 2008)
<strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> işlevsellik işlevsellik ile ile<br />
nörobilişsel nörobilişsel ve ve sosyal sosyal bilişsel bilişsel<br />
bozukluklar bozukluklar arasındaki arasındaki ilişki ilişki
<strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> sosyal sosyal işlevsellikteki işlevsellikteki bozukluğun<br />
bozukluğun<br />
arkasında arkasında ne ne var? var?<br />
POZİTİF ve NEGATİF<br />
BELİRTİLER<br />
SOĞUK BİLİŞSEL<br />
BOZUKLUKLAR<br />
SICAK BİLİŞSEL<br />
BOZUKLUKLAR<br />
David Penn, Pinkham ve ark. 2003
➲ <strong>Sosyal</strong> işlevsellik ile ilişkili nörobilişsel bozukluklar<br />
Sözel bellek ve öğrenme<br />
Görsel bellek ve öğrenme<br />
Muhakeme ve problem çözme<br />
Dikkat ve vijilans<br />
(AnneKathrin ve ark. 2010, Green ve ark. 2000, Green ve ark. 2004)<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> işlevsellik ile ilişkili bulunan sosyal bilişsel<br />
bozukluklar<br />
Zihin kuramı (AnneKathrin Kathrin ve ark. 2010, Fett ve ark. 2010,<br />
Couture ve ark. 2006)<br />
Duygu tanıma, algılama (Couture ve ark. 2006)<br />
<strong>Sosyal</strong> algı (Sergi ve ark. 2006, Kim ve ark. 2006, Sergi ve ark.<br />
2006)<br />
<strong>Sosyal</strong> bilgi (Bellack ve ark. 1994)
Gerçek<br />
yaşamdaki<br />
sosyal işlevsellik<br />
ile sosyal biliş<br />
arasındaki ilişki<br />
Gerçek yaşamdaki<br />
sosyal işlevsellik<br />
ile soğuk biliş<br />
arasındaki ilişki<br />
AnneKathrin ve ark. 2010, Fett ve ark. 2010, Pinkham ve Penn 2006
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> bilişsel bilişsel bozuklukların<br />
bozuklukların<br />
aracı aracı rolü rolü<br />
Soğuk<br />
bilişsel<br />
bozukluklar<br />
<strong>Sosyal</strong><br />
bilişsel<br />
bozukluklar<br />
Vauth ve ark. 2004, Roncone ve ark. 2002,<br />
Sergi ve ark. 2006, Addington ve ark. 2006<br />
<strong>Sosyal</strong><br />
işlevsellik
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> bilişsel bilişsel bozuklukların<br />
bozuklukların<br />
aracı aracı rolü rolü<br />
Soğuk bilişsel bozukluklar <strong>Sosyal</strong> işlevsellik<br />
Vauth ve ark. 2004, Roncone ve ark. 2002,<br />
Sergi ve ark. 2006, Addington ve ark. 2006
➲ <strong>Sosyal</strong> bilişsel beceriler, şiz<strong>ofrenide</strong><br />
günlük yaşam içindeki işlevsellik<br />
sorunlarının anahtar belirleyicisi gibi<br />
görünmektedir<br />
Kee ve ark. 2003, Couture ve ark. 2006, Anne AnneKathrin ve ark. 2010
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> bilişsel bilişsel bozukluklar:<br />
bozukluklar:<br />
durumsal durumsal mıdır, mıdır, yoksa yoksa kalıcı kalıcı<br />
mı? mı?
➲ Prodrom dönemindeki hastalarda sosyal bilişsel<br />
becerilerde bozukluk saptanmıştır (Addington ve ark.<br />
2008)<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> bilişsel becerilerde bozukluk hastalığın erken<br />
evrelerinde saptanmaktadır (Bertrand ve ark. 2007)<br />
➲ İlk epizod hastaları ve kronik hastalarda sosyal bilişsel<br />
beceriler benzer bulunmuştur (Pinkham ve ark. 2010)<br />
➲ Hastaların birinci derece yakınlarında sosyal bilişsel<br />
bozukluklar saptanmaktadır (Onur ve ark. 2009, Kee ve<br />
ark. 2004, Toomey ve ark. 1999)
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> bilişsel bilişsel süreçlerin süreçlerin nöral nöral<br />
temeli temeli
➲ <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong>ki sosyal bilişsel bozuklukların<br />
altında yatan süreçleri anlama çabaları<br />
sürmektedir<br />
➲ Fonksiyonel nörogörüntüleme çalışmaları<br />
<strong>Sosyal</strong> ve sosyal olmayan uyaranların birbiri ile<br />
kısmen bağımlı olan nöral sistemlerde işlemlendiğini<br />
göstermektedir<br />
<strong>Sosyal</strong> biliş ile ilgili network şu yapılardan oluşuyor<br />
gibi görünmektedir:<br />
Prefrontal korteks, fusiform girus girus,<br />
superiyor temporal girus girus, amigdala<br />
Pinkham ve ark. 2008, Brunet –Gouet ve<br />
Decety 2006, Pinkham ve ark. 2003
Neural Neural Bases Bases for for Impaired Impaired Social Social Cognition Cognition in in Schizophrenia<br />
Schizophrenia<br />
and Autism Autism Spectrum Spectrum Disorders Disorders<br />
➲ Kompleks bir sosyal<br />
bilişsel görev<br />
sırasında (güvenilirlik,<br />
arkadaş canlısı olma<br />
ve yaş tahmini<br />
yargıları) fMRI ile<br />
aktivite bozukluğu<br />
saptanan alanlar<br />
Amigdala<br />
Fusiform yüz bölgesi<br />
(FFA)<br />
Superior temporal<br />
sulcus (STS)<br />
Ventrolateral prefrontal<br />
cortex (VLPFC)<br />
Pinkham Pinkham ve ve ark. ark. 2008 2008
➲ Medial<br />
prefrontal<br />
kortex<br />
Zihin kuramı<br />
Pinkham ve ark.2003,<br />
Adolphs 2002, Blackwood<br />
ve ark. 2001, Brothers<br />
1990, Anderson 1999
➲ Superior temporal girus<br />
Duygu işlemleme<br />
Pinkham ve ark.2003, Adolphs 2002, Blackwood ve ark. 2001,<br />
Brothers 1990, Anderson 1999
➲ Fusiform girus<br />
Yüz tanıma<br />
Pinkham ve ark.2003, Adolphs 2002, Blackwood ve ark. 2001,<br />
Brothers 1990, Anderson 1999
➲ Amygdala<br />
Yüz tanıma<br />
Duygu işlemleme<br />
Negatif ve korku<br />
uyandıran<br />
uyaranların<br />
işlemlenmesi<br />
Atıf yanlılığı??<br />
Pinkham ve ark.2003,<br />
Adolphs 2002, Blackwood<br />
ve ark. 2001, Brothers<br />
1990, Anderson 1999
➲ Ventromedial prefrontal<br />
kortex<br />
<strong>Sosyal</strong> bilgi ve sosyal algı<br />
Pinkham ve ark.2003, Adolphs<br />
2002, Blackwood ve ark. 2001,<br />
Brothers 1990, Anderson 1999
<strong>Sosyal</strong> <strong>Sosyal</strong> bilişsel bilişsel bozuklukların<br />
bozuklukların<br />
tedavisinde tedavisinde antipsikotik antipsikotik ilaçların ilaçların<br />
ve ve rehabilitasyonun rehabilitasyonun yeri yeri
Antipsikotiklerin Antipsikotiklerin sosyal sosyal biliş biliş<br />
üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi1<br />
➲ Kee ve ark. (1998)<br />
Randomize, kontrollü, haloperidol/risperidon<br />
Tedaviye dirençli 20 hastada, 8 hafta sonunda<br />
risperidon ile sosyal algıda hafif düzelme saptanmış<br />
➲ Littrell ve ark. 2004<br />
Randomize olmayan, 22 hastanın tipik antipsikotikten<br />
olanzapine geçtiği bir çalışma<br />
12 hafta sonunda olanzapin olanzapine geçen hastalarda<br />
sosyal algı, , geçmeyen 30 hastaya göre, anlamlı<br />
ölçüde daha çok düzelmiş
Antipsikotiklerin Antipsikotiklerin sosyal sosyal biliş biliş<br />
üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi2<br />
➲ Kerbener ve ark. (2005)<br />
13 ilk atak şizofreni hastası<br />
1 aylık AP ilaç kullanımı öncesi ve sonrasında<br />
değerlendirilmiş<br />
Yüzde emosyon algılama becerisinde herhangi bir<br />
düzelme olmamış<br />
➲ Sergi ve ark. 2007<br />
Randomize, çiftkör, haloperidol/risperidon/olanzapin<br />
73 hasta, 8 hafta izlenmiş ve bir grup sosyal bilişsel<br />
becerinin hiçbirinde düzelme saptanmamış
Antipsikotiklerin Antipsikotiklerin sosyal sosyal biliş biliş<br />
üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi3<br />
➲ Harvey ve ark. (2006)<br />
Randomize, çiftkör, ketiyapin/risperidon<br />
289 hastada tedavinin nörobilişsel beceriler, sosyal<br />
yeterlik ve sosyal bilişsel beceriler üzerindeki etkisi<br />
izlenmiş<br />
Bazı nörobilişsel beceriler ve sosyal yeterlikte her iki<br />
ilaç ile de düzelme elde edilmiş<br />
Her iki ilaç da sosyal bilişsel beceriler üzerinde etkili<br />
bulunmamış
Antipsikotiklerin Antipsikotiklerin sosyal sosyal biliş biliş<br />
üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi4<br />
➲ Roberts ve ark. (2010)<br />
Randomize, çiftkör, ketiyapin/risperidon<br />
223 hastada 24 haftalık bir izlem sonunda tedavinin<br />
negatif belirtiler, yaşam kalitesi, sosyal işlevler ve<br />
işlevsellik üzerindeki etkisi izlenmiş<br />
İlaç grupları arasında fark yok<br />
Ölçülen 4 sosyal bilişsel becerinin yalnız birinde hafif<br />
düzelme ortaya çıkmış
Antipsikotik Antipsikotik tedavinin tedavinin psikososyal<br />
psikososyal<br />
rehabilitasyon rehabilitasyon açısından açısından önemi önemi nedir? nedir?<br />
➲ Antipsikotik ilaçlar olmaksızın şizofreni tedavisi<br />
düşünülemez<br />
➲ Antipsikotik ilaçlar hastaların rehabilitasyon<br />
programına devam etmelerini ve daha çok<br />
yararlanmalarını sağlarlar (Kern ve ark. 2009,<br />
Rosenheck ve ark. 1998)<br />
➲ Antipsikotik ilaç tedavisi altında olmayan<br />
hastalar psikososyal rehabilitasyon<br />
programında kötüleşebilirler (Hogarty 1974)
Psikososyal Psikososyal müdahalelerin<br />
müdahalelerin<br />
sosyal sosyal biliş biliş üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi<br />
➲ Bu yaklaşımlar iyi tolore edilen ve genellikle<br />
hastaların katılmaktan hoşlandığı, tedavi<br />
sürdürme oranının yüksek olduğu<br />
yaklaşımlardır<br />
➲ Psikososyal rehabilitasyona olumlu yanıt<br />
alındığını bildiren çok sayıda çalışma vardır<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> bilişsel işlevlere yönelik psikososyal<br />
müdahaleler<br />
İzole bir hedefe yönelik müdahaleler<br />
Kapsamlı müdahaleler<br />
Geniş tabanlı müdahaleler
İzole İzole bir bir hedefe hedefe yönelik yönelik müdahaleler<br />
müdahaleler<br />
➲ Belli bir sosyal bilişsel alanı hedef alır<br />
➲ Örneğin, duygu tanımayı ya da sosyal kuralları<br />
öğretme vb.<br />
➲ Eğitim, taklit, rol oynama gibi teknikler<br />
kullanılabilir<br />
➲ Genellikle bir ya da birkaç seansta<br />
tamamlanabilir<br />
➲ Affect Recognition Program / Wölwer 2005<br />
➲ ZK eğitimi / Sarfati 2000<br />
Kayser 2006<br />
Roberts ve Penn 2009, Penn ve Combs 2000
Kapsamlı Kapsamlı müdahaleler<br />
müdahaleler<br />
➲ Farklı sosyal bilişsel alanları birlikte hedef alır<br />
➲ Örneğin, duygu tanıma ve zihin kuramı<br />
➲ Farklı teknikleri bir arada kullanır (rol oynama, hatasız<br />
öğrenme, video kaydı yapıp izleme vb. teknikler birlikte<br />
kullanılabilir)<br />
➲ Genellikle grup tedavisi biçiminde uygulanır<br />
➲ Genellikle çok sayıda oturum gerektirir<br />
➲ SCIT / Penn 2005<br />
➲ Social Cognition Enhancement Training / Choi&Kwon 2006<br />
➲ Metacognitive Intervention Program / Roncone 2004<br />
➲ Social Cognitive Skills Training / Horan 2009<br />
Roberts ve Penn 2009, Horan ve ark. 2008
Geniş Geniş tabanlı tabanlı müdahaleler<br />
müdahaleler<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> biliş ile birlikte diğer soğuk bilişsel becerileri<br />
birlikte ele alır<br />
➲ Yani bilişsel remediasyon uygulanan paketin bir<br />
bölümünü oluşturur<br />
➲ Farklı teknikleri bir arada kullanır (rol oynama, hatasız<br />
öğrenme, video kaydı yapıp izleme vb. teknikler birlikte<br />
kullanılabilir)<br />
➲ Genellikle grup tedavisi biçiminde uygulanır<br />
➲ Genellikle çok sayıda oturum gerektirir<br />
➲ CET / Hogarty 2004<br />
➲ Emotion Management Training / Hodel 2004<br />
Roberts ve Penn 2009, Horan ve ark. 2008
İzole İzole psikososyal psikososyal müdahalelerin<br />
müdahalelerin<br />
sosyal sosyal biliş biliş üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi<br />
➲ Wolwer ve ark. 2005<br />
12 oturumluk, 6 haftalık randomize kontrollü bir<br />
çalışma<br />
77 şizofreni hastası 3 gruba ayrılmış<br />
“Affekt tanıma eğitimi / TAR”<br />
“<strong>Biliş</strong>sel remediasyon eğitimi / CRT”<br />
“Her zamanki tedavi / TAU”<br />
Bulgular<br />
CRT ile sözel bellek performansında düzelme olmuş<br />
TAR ile affekt tanıma performansında düzelme olmuş<br />
TAU ile anlamlı düzelme olmamış
Kapsamlı Kapsamlı psikososyal psikososyal müdahalelerin<br />
müdahalelerin<br />
sosyal sosyal biliş biliş üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi<br />
➲ Penn ve ark. 2007<br />
Yatarak tedavi gören 17 şizofreni hastasına<br />
2 yıl boyunca SCIT uygulanmış<br />
Bulgular<br />
Duygu algılama<br />
Zihin kuramı<br />
Atıf yanlılığı ve buna bağlı hostil davranışlarda<br />
anlamlı azalma saptanmış
Kapsamlı Kapsamlı psikososyal psikososyal müdahalelerin<br />
müdahalelerin<br />
sosyal sosyal biliş biliş üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi<br />
➲ Combs ve ark. 2007<br />
18 haftalık, grup temelli kontrollü bir çalışma<br />
28 şizofreni hastası 2 gruba ayrılmış<br />
18 hafta şizofreni hastasına grup temelli SCIT<br />
10 şizofreni hastasına baş etme becerileri grubu<br />
SCIT / Haftada 1 kez 1 saat<br />
Emosyon eğitimi / emosyonları tanımlama, emosyon taklit<br />
eğitimi vb.<br />
Zihin kuramı ve atıf yanlılığı / tahminlerin gerçeklerden ayırt<br />
edilmesi, sonuca atlama, olumsuz olayları anlama<br />
Bütünleştirme / gerçek yaşamda tahminlerin kontrol<br />
edilmesi<br />
SCIT grubundaki hastalarda zihin kuramı, emosyon<br />
algılama, sosyal algı ve atıflarda anlamlı düzelme,<br />
sosyal ilişkilerde artma, saldırgan davranışlarda<br />
azalma bildirilmiş
Kapsamlı Kapsamlı psikososyal psikososyal müdahalelerin<br />
müdahalelerin<br />
sosyal sosyal biliş biliş üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi<br />
➲ Combs ve ark. 2009<br />
Aynı çalışmada SCIT grubundaki hastaların<br />
tedavi tamamlandıktan sonra 6. aydaki izleme<br />
değerlendirmesi<br />
Amaç: SCIT ile elde edilen iyileşmenin korunup<br />
korunmadığını ve başka alanlara generalize<br />
olup olmadığını değerlendirmek<br />
Bulgular<br />
Duygu algılama ve sosyal algı alanlarındaki iyileşme,<br />
skorlarda % 513 13 düşme olmasına rağmen, büyük<br />
ölçüde korunmuş
Kapsamlı Kapsamlı psikososyal psikososyal müdahalelerin<br />
müdahalelerin<br />
sosyal sosyal biliş biliş üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi<br />
➲ Roberts ve Penn 2009<br />
20 haftalık ayaktan hastaların alındığı grup<br />
temelli karşılaştırmalı bir çalışma<br />
Her zamanki tedavi grubunda 11 hasta<br />
SCIT grubunda 20 hasta<br />
Bulgular<br />
Duygu algılama ve sosyal becerilerde anlamlı<br />
düzelme sağlanmış.
Kapsamlı Kapsamlı psikososyal psikososyal müdahalelerin<br />
müdahalelerin<br />
sosyal sosyal biliş biliş üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi<br />
➲ Roncone ve ark. 2004<br />
22 hafta, haftada 1 oturum, grup temelli<br />
kontrollü bir çalışma<br />
20 yatan şizofreni hastası 2 gruba ayrılmış<br />
“Metakognitif Müdahale programı / MTP”<br />
Zihin kuramı, sosyal algı ve duygusal algı<br />
“Destekleyici terapi<br />
Bulgular<br />
ZK1, ZK2, 2, duygu tanıma, sosyal uyum ve negatif<br />
belirtilerde anlamlı iyileşme görülmüş<br />
Sözel akıcılıkta anlamlı düzelme gözlenmiş
Kapsamlı Kapsamlı psikososyal psikososyal müdahalelerin<br />
müdahalelerin<br />
sosyal sosyal biliş biliş üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi<br />
➲ Horan ve ark. 2009<br />
➲ Randomize kontrollü bir çalışma<br />
➲ 31 klinik olarak stabil şizofreni hastası 2 gruba<br />
ayırılmış<br />
“Relaps önleyici izleme”<br />
6 haftalık 12 oturumdan oluşan grup temelli “sosyal<br />
bilişsel beceriler eğitim programı”<br />
Programın hedefleri / Duygu algılama, sosyal algı, atıf stili,<br />
zihin kuramı<br />
➲ “<strong>Sosyal</strong> bilişsel beceriler eğitim programı” ile<br />
duygu algılama alanında anlamlı iyileşme<br />
olmuş
Geniş Geniş tabanlı tabanlı psikososyal psikososyal müdahalelerin<br />
müdahalelerin<br />
sosyal sosyal biliş biliş üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi<br />
➲ Hodel ve ark. 2004<br />
22 haftalık, 24 oturumluk grup temelli kontrollü bir<br />
çalışma<br />
22 şizofreni hastası 2 gruba ayırılmış<br />
“Problem çözme hedefli psikoterapi”<br />
“Emotion Management Therapy / EMT”<br />
<br />
EMT ile duygu algılamada, sosyal uyumda ve<br />
belirtilerde anlamlı düzelme elde edilmiş<br />
Ancak duygu algılamadaki düzelme kalıcı olmamış<br />
ve 6 ay sonra yapılan izlemde kaybolmuş
Geniş Geniş tabanlı tabanlı psikososyal psikososyal müdahalelerin<br />
müdahalelerin<br />
sosyal sosyal biliş biliş üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi<br />
➲ Hogarty ve ark. 2004<br />
2 yıllık randomize kontrollü bir çalışma<br />
121 şizofreni hastası 2 gruba ayırılmış<br />
“Destekleyici psikoterapi”<br />
“Grup temelli bilişsel geliştirme terapisi /CET”<br />
Nörobilişsel program / Bellek, vijilans, problem çözme<br />
egzersizleri, sokratik sorgulama çalışmaları<br />
<strong>Sosyal</strong> bilişsel grup egzersizleri / Gerçek yaşam sosyal<br />
çatışmalarının çözümlenmesi, gazete haberlerinin<br />
özetlenmesi, affekt ve sosyal durumların değerlendirilmesi,<br />
konuşmayı başlatma ve sürdürme<br />
CET ile hem nörobilişsel hem sosyal bilişsel<br />
parametrelerde anlamlı düzelme ortaya çıkmış<br />
Destekleyici terapi ile de birçok bilişsel alanda daha<br />
hafif bir düzelme elde edilmiş
Sonuç Sonuç<br />
➲ <strong>Şiz<strong>ofrenide</strong></strong> “sıcak” bilişsel beceriler “soğumuş”<br />
gibi görünmektedir
Sonuç Sonuç<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> bilişsel bozukluklar, nörobilişsel<br />
bozukluklar ile ilişkili ancak onlardan<br />
bağımsızdır<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> bilişsel bozukluklar şiz<strong>ofrenide</strong><br />
işlevsel sonlanımın en iyi yordayıcısıdır<br />
➲ Endofenotip özelliği taşıyor gibi<br />
görünmektedirler<br />
➲ Bu becerilerde görev alan alanlar<br />
VMPC, MPC, Amigdala ve STG’dir
Sonuç Sonuç<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> bilişsel bozuklukların araştırmalardaki<br />
önemi giderek artmaktadır<br />
Sonlanım ölçümlerinden ve<br />
Tedavi hedeflerinden biri haline gelmişlerdir<br />
➲ Bu bozuklukların AP ilaçlara yanıtı şüphelidir,<br />
ancak AP tedavi olmaksızın psikososyal<br />
rehabilitasyon programı uygulamak mümkün<br />
değildir<br />
➲ <strong>Sosyal</strong> bilişsel bozukluklar psikososyal<br />
müdahalelere iyi yanıt veriyor gibi<br />
görünmektedirler
Teşekkürler<br />
Teşekkürler
Change language