![61 [Uyumluluk Modu]](https://img.yumpu.com/16763481/1/500x640/61-uyumluluk-modu.jpg)
61 [Uyumluluk Modu]
61 [Uyumluluk Modu]
61 [Uyumluluk Modu]
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Dr. Murat BEYAZYÜZ
Nedir bu somatizasyon?<br />
<br />
En geniş anlamıyla psikolojik zorlanmaların, emosyonel<br />
stresin fiziksel belirtilerle dışa vurulması durumunu<br />
anlatır.<br />
Bazı araştırmalarda somatizasyon kelimesinin "tıbbi<br />
olarak açıklanamayan belirti" şeklinde anlamlandırıldığı<br />
ve bu tanıma istinaden epidemiyolojik verilerin akademiye<br />
sunulduğu da görülebilir. Ne kadar doğru?
Epistemolojik bir temel arayışı<br />
<br />
Kirmayer'e göre, hastanın "neresi ağrıyor?" sorusuna<br />
jestler veya konuşma ile bir beden bölümüne işaret ederek<br />
cevap verme eğiliminde olması ve dışarıdan bakan<br />
gözlemcinin hastanın yaşadığı sıkıntının kaynağında<br />
kişiler arası çatışmaların veya emosyonel stresin yattığına<br />
inanmak için haklı gerekçeleri olması bu epistemolojik<br />
temeli oluşturur.
Epistemolojik bir temel arayışı<br />
<br />
Somatik belirtilerin somatizasyon etiketi için yeterli olmadığına da<br />
vurgu yapan Kirmayer neyin somatizasyon olduğunu anlayabilmek<br />
için hastanın olduğu kadar gözlemcinin referans çerçevesinin de<br />
epistemolojik bir şifrenin parçası olduğunu söyler:<br />
"Somatizasyon her zaman için gözlemcinin bir sorunun,<br />
bir endişenin veya bir olayın bulunduğu yere ilişkin inancı<br />
veya bunların ifade edilmesi ile ilgili beklentisi ile<br />
hastanın sorunu, endişeyi veya olayı ifade edişi ve öznel<br />
deneyimi arasındaki bir çelişkiyi içerir."
Kültür ortamı…<br />
<br />
Somatizasyon, bedensel gibi dışa vurulan, ama aslında<br />
bedensel olmayan, sosyokültürel kaynakları olan ve yine<br />
sosyokültürel olarak şekillenen, ama tamamen somut<br />
şikayetlere sebep olan bir durumdur ve modern nozolojik<br />
sistemlerde rezidüel bir kategori içinde ele alınmaktadır.<br />
Somatik ile psişik arasındaki boşlukta salınan bu olgunun hem<br />
ortaya çıkışında, hem şekillenmesinde kültürün mühim bir rolü<br />
vardır ve daha da önemlisi bu durumun tedavisinde de kültürel<br />
yaklaşım mühim bir avantaj vaat etmektedir.
Somatizasyon Evrenseldir, ama<br />
Evren Homojen Değildir!<br />
<br />
Somatizasyondaki kültürel farklılıklar somatizasyon<br />
araştırmalarında sorun olmaya devam edecek gibi<br />
görünmektedir. O kadar ki, bu farklılıklar bir kültür altgrubunda<br />
bedensel bazı şikâyetlerin tıbba başvurma sebebi<br />
olarak görülmemesi ile başka bir grupta gelip geçici bir<br />
bedensel belirti için tıbba başvurma arasında, yani oldukça<br />
geniş bir yelpazede dağılım göstermektedir.
Somatizasyon Evrenseldir, ama<br />
Evren Homojen Değildir!<br />
<br />
Mesela somatizasyona bağlı bir baş ağrısı durumunu<br />
pek çok kişi kendi kendine ağrı kesici kullanarak tedavi<br />
etmekte, bunun için tıbba başvurmamaktadır. Buna<br />
mukabil başka bir kişi de bir an gelip geçen bir ağrı için, o<br />
anda ağrısı olmasa da acil servise müracaat<br />
edebilmektedir.<br />
Somatizasyon konusunda sağlam ve tutarlı bir<br />
epidemiyolojik araştırmanın imkânsızın sınırında olduğu<br />
söylenebilir.
Bir sembol olarak somatizasyon<br />
<br />
İnsan, bir dil, bir anlam ağı içine doğan ve sürekli onun içinde<br />
kalan bir varlıktır. Bilincinin açık olduğu her anda insan bir<br />
anlam dünyasının içindedir ve sürekli olarak yorum yapmakta,<br />
anlam üretmektedir; yani bir “simgeleştirme” faaliyetinin<br />
içindedir.<br />
Sürekli olarak simgeler üretmek ve bunlar aracılığıyla gerçekle<br />
etkileşim içinde olmak canlılar arasında sadece insanın sahip<br />
olduğu filogenetik bir mirastır.<br />
“Simgeleştirme” hem bir kültürün oluşmasında rol oynar hem<br />
de daha önce oluşturulmuş olan kültürden yoğun biçimde<br />
etkilenir. Yani insan simgeleştirme yoluyla bir kültürü inşa<br />
ederken, içine doğduğu kültür de onun simgeleştirme sürecinin<br />
niteliğini belirler.
Bir sembol olarak somatizasyon<br />
<br />
Kültür psikiyatrik rahatsızlıkların psikopatogenezinde<br />
birkaç farklı şekilde rol oynayabilir:<br />
1-Kültürel faktörler stresör olabilir:<br />
2-Baş etme yöntemleri ve destek sistemleri kültürün<br />
unsurlarıdır:<br />
3-Kültür normal ve anormalin standartlarını belirler:<br />
4-Kültür belirtiler arasında ayrım yapar: Kültür bireyin<br />
yakınmalarının niteliğine göre o belirtilere atfedilen<br />
önem konusunda son derece belirleyici bir rol oynar.
Milli Coğrafya –<br />
Milli Somatizasyon<br />
<br />
Kirmayer ve Young psikolojik, sosyolojik ve antropolojik<br />
araştırmalara dayanarak somatik duyumların yedi farklı şekilde<br />
ele alındığını ve yorumlandığını iddia etmişlerdir. Bu yedi farklı<br />
yol sosyal ve kültürel unsurların belirtiden ayrı<br />
düşünülemeyeceğini de ortaya koymaktadır .<br />
1-Bedensel belirti bozulmuş fizyolojinin bir sonucudur. Bu<br />
anlayış her ne kadar kültürden ve sosyal unsurlardan bağımsız<br />
gibi görünse de esasında kültürü ve sosyal unsurları yok sayan bir<br />
kültür ile yakından ilişkilidir. Mesela biyomedikal tıp anlayışı,<br />
tıbbın kendisi değil, tıp içindeki bir kültür fragmanıdır.
Milli Coğrafya –<br />
Milli Somatizasyon<br />
<br />
2-Bedensel belirti psikolojik çatışmanın dışa vurumudur.<br />
3-Bedensel belirti, nörotisizm, aleksitimi, nevrasteni gibi<br />
özgül bazı psikopatolojik süreçlerinbelirtisidir.<br />
4-Bedensel belirti, sıkıntıyı ifade etmek için kullanılan<br />
kültürel bir deyimidir. Antropolojik bakışa göre bedensel bir<br />
belirti sadece fizyolojik bağlam içinde algılanmaz. Mesela ağrı<br />
sıkıntı verir, ama bu sıkıntı ağrıyı ileten sinir lifleri kadar o ağrı<br />
sebebiyle yaşanacak sosyal süreçlerin de dâhil olduğu bir<br />
karışımdır.
Milli Coğrafya –<br />
Milli Somatizasyon<br />
<br />
5-Bedensel belirti bir deneyimin metaforik ifadesi olabilir. Bu bakış<br />
açısına göre bedensel belirtiler "stres deyimleri"dir. Bunun yanı sıra farklı<br />
sosyal bağlamlarda farklı anlamlara karşılık gelebilirler. Bu nedenle<br />
bedensel belirtinin ortaya konulma şekli ve belirtinin dile getirildiği<br />
bağlam belirtinin anlamlandırılmasında kilit bir önem taşır.<br />
6-Bedensel belirtiler sosyal konumlanışta belirleyici rol oynayabilir.<br />
Pek çok bedensel belirti sosyal rollerin ve ilişkilerin yeniden<br />
şekillenmesini gerektirir. Bu geçici veya kalıcı bir değişim olabilir.<br />
7-Bedensel belirti, eleştirel bir anlam taşıyabilir veya bir direnç<br />
aracısı olabilir. Özellikle baskının olduğu ortamlarda güce karşı itiraz<br />
bedensel belirtilerle dile gelebilir, fakat kişinin bilerek ve isteyerek bu<br />
belirtileri uydurduğu söylenemez.
Hileli temsiller…<br />
<br />
Brown tıbbi olarak açıklanamayan belirtilerin kognitif<br />
süreçlerdeki değişikliklerin ürünü olduğunu belirterek yeni<br />
bir açıklama modeli öne sürmüştür. Brown, kognitif<br />
sistemdeki uygun olmayan bilgiyi adlandırmak için "hileli<br />
temsil" kavramını kullanır.<br />
Bu hileli temsillerin kaynağı daha önceki deneyimler,<br />
başkalarında görülen fiziksel durumlar olabilir. Hileli<br />
temsillerin çok mühim bir kaynağı da belirti, hastalık,<br />
hasta gibi kavramların sosyokültürel anlamlarıyla ilgili<br />
dağarcığımızdır.
Sıkıntının kültürel deyimleri…<br />
<br />
Mental stresin sosyal etkileşim bağlamı içinde bir<br />
mesaj haline dönüştürülerek bir başkasına iletilmesi insan<br />
için her zaman karmaşık bir zihinsel eylemdir.<br />
Bizim dilimizde de "derdini anlatmak" gibi basit bir<br />
ifade her zaman yeterli olmadığından pek çok farklı deyim<br />
de üretilmiştir.<br />
"içini dökmek", "dert yanmak", "hal ağlamak", "deşarj<br />
olmak" gibi ifadeler ilk akla gelen örneklerdir.
Sıkıntının kültürel deyimleri…<br />
<br />
Mesela aniden karşılaşılan bir olayın büyük bir sıkıntıya<br />
sebep olması durumunu anlatmanın en kolay yolu "başımdan<br />
aşağı kaynar sular döküldü" ifadesini kullanmaktır veya ahlaki<br />
açıdan hoş görülemeyen bir olaydan bahsederken "midenin<br />
kabul etmemesi" ifadesi kullanılabilir.<br />
Lisan dışındaki alanlarda da buna benzer deyimler vardır.<br />
Mesela bazı topluluklarda bir yakının kaybından sonra belli bir<br />
süre sakal tıraşı olunmaz. Böyle bir durumda o sakal yaşanan<br />
yas durumunun kültürel bir ifadesidir. Keza batı kültüründe<br />
daha çok görülen, cenazede siyah giyme davranışı da kültürel<br />
bir üzüntü deyimidir.
Somatizasyonda Kültür Aracılı<br />
Yapı Çözümü<br />
<br />
Özellikle bizim ülkemizde hastaların yıllar boyunca<br />
sürekli farklı doktorlara, farklı sağlık kuruluşlarına<br />
başvurmasına, gereksiz yere pek çok tetkik yaptırmasına,<br />
bu süreçte sosyal güvenlik kurumunun da lüzumsuz<br />
masrafları karşılamak zorunda kalmasına sebep olan<br />
somatizasyon durumları ile ilgili bazı girişimlerin<br />
yapılması şarttır.<br />
Öncelikle somatizasyonun ele alınmasında ve -belki<br />
rahatsız edici bir ifade olacak- somatizasyonla mücadelede<br />
birinci basamak sağlık kuruluşlarına da mühim bir görev<br />
düştüğünü belirtmek gerekir.
Somatizasyonda Kültür Aracılı<br />
Yapı Çözümü<br />
<br />
Geniş bir araştırmanın sonuçları, birinci basamak<br />
hekimlerinin hastalarla daha kişisel, yakın ve sürekli bir<br />
ilişki kurmaları durumunda somatoform bozukluk<br />
kategorisindeki tanıların daha az konulduğunu<br />
göstermiştir.<br />
İyi bir ilişki somatizasyonun tamamen ortadan kalkmasını<br />
sağlamaz belki, ama hastanın hangi sosyal bağlamların<br />
veya sorunların bedensel belirtilerini kötüleştirdiği ile ilgili<br />
bir içgörü kazanmasında büyük bir katkı yapabilir.
Somatizasyonda Kültür Aracılı<br />
Yapı Çözümü<br />
<br />
Bu hastaların ele alınmasında kültürel bir yapıçözümü<br />
ile belirtinin oluşumunda sosyokültürel etkenlerin<br />
oynadığı rolü tespit etmek bazen mümkün olabilir.<br />
Sosyokültürel etkenlerin belirti patogenezindeki rolü<br />
tam olarak aydınlatılamasa bile kültürü hesaba katan bir<br />
yapıçözümünde belirtileri kötüleştiren veya yatıştıran<br />
durumların tespiti büyük ölçüde ortaya çıkarılabilir. Böyle<br />
bir bilgi de somatizasyonun, maratona benzer tedavisinde<br />
vazgeçilmez bir yardımcıdır.
Somatizasyonda Kültür Aracılı<br />
Yapı Çözümü<br />
<br />
Sosyokültürel sorunların çözümü için başka hangi<br />
kurumdan yardım alınabileceği sorusu bizim ülkemizde<br />
hala zor bir sorudur. Kurum güvenilirliği açsından da<br />
sağlık kurumlarının diğer kurumlara bir üstünlüğü olduğu<br />
iddia edilebilir.<br />
Böyle olunca mental stres, adli bir süreçte somut bir<br />
hak arayışına dönüşeceğine muayene odasında<br />
bedenselleşmektedir.
Sonuç…<br />
<br />
“demek ki somatizasyon evrensel bir durumdur, kültürel<br />
farklılıkları ayrıca araştırmaya gerek yoktur” diyebilir<br />
miyiz?
«Kültür ve Somatizasyon»<br />
Psikiyatride Güncel, 2013-1<br />
<br />
TEŞEKKÜRLER…
Change language