bilecik ili ağız incelemesi

2.8.3. ÜNSÜZ TÜREMESĐ
130
Yapılan araştırmalara göre, Çağatay grubu (Özbekçe, Yeni Uygurca) ile Oğuz
grubu lehçelerinde pekçok kelimede söz başında y-, v-, h- türemesi bulunmaktadır.
(Bu konuda bkz. T. Tekin, ATAUÜ, s. 196-213) 42 .
Diğer Anadolu ağızlarında örnekleri bol olan ünsüz öntüremesi Bilecik Đli ve
yöresinde de yaygındır. Çoğunlukla h- olmak üzere y’li şekilleri de görülmektedir.
h- ön türemesi 43 :
Poppe, Altay dillerinin karşılaştırmalı ses bilgisinde Ana Altaycada söz
başında bir p- tasarlamakta (bkz. Nikolaus Poppe, Vergleichende Grammatik der
altaischen Sprachen, Teil I: Vergleichende Lautlehre, Wiesbaden, 1960, s. 10) ve bu
ünsüzün Orta Moğolcada h-, yeni Moğol dillerinden Mongour’da, f-, x-, Mançucada
f-, Nanaycada (Goldi) p-, Evenkide h-, Korecede p- ve ph- ile temsil edildiğini
belirttikten sonra aynı sesin Ön Türkçe ve Ana Türkçede h- ile temsil edildiğini, bu
h- sesinin bugün yalnız Güney Doğu (Çağatay) grubu ile Güney-Batı (Oğuz grubu)
lehçesinde korunduğunu kaydetmektedir. Talat Tekin’e göre, Poppe’nin görüşünü
kanıtlamak üzere Türk dil ve lehçelerinden getirdiği dört örnekten üçü kandırıcı
sayılabilir (bkz. ATAUÜ, s.214).
Yine T.Tekin’e göre, bu örneklerin büyük kısmında, söz başındaki h- sesi asli
uzun ünlünün etkisiyle türemiştir 44 . (bkz. a.g.e., s. 214)
h- öntüremesinin bölgemizdeki örnekleri şunlardır:
hambā < ambar (7/465)
42 Gülensoy, 1988, s. 55
43 krş. öteki Anadolu ağızlarında h- prothése’i için örnekler: GBAA: hntri (76-6); El. haoibet
“akibet”, Tun., El. hayva “ayva”, heyva “ayva”; El. helbet (GDĐAT., 287-288); Gir., Or. hambar, Or.
hanbar, Gir., Or. hayva (KDĐAT., 327-328); Ams. holta “olta”, hüş “üç” (AAT.,234b); Çan. Hanbet
“Antep” (233a).
44 Gülensoy, 1988, s. 55