İLK ÇAĞ ANADOLU DEVLETLERİNDE ORDU

tüm bu askeri operasyonları yapanın kral Minua ve ordusu değil de, tek başına Haldi
olduğu izlenimine kapılmak mümkündür. Doğal olarak bu ifade biçimi tesadüfen
seçilmemiş, Urartu ordusu Tanrı Haldi’nin şahsında sembolleştirilmiştir. Anlaşıldığı
kadarıyla Savaş tanrısı Haldi, Urartu yaşamının her noktasında kendisini
göstermekteydi. Devletin hemen her yerinde kendisine steller adanmıştı. Bunlardan
başka, kalkan, miğfer, zırh, sadak, şamdan, hatta ok uçları gibi çok sayıda tunç nesne
üzerinde Haldi için adak yazısı bulunmaktadır. 288 Kısacası Haldi, Urartu devleti ve
ordusu ile kaynaşmış ve hatta bunların tanrısal kimlikle idealize edilmiş hali
pozisyonundaydı. Gerek savaş öncesi gerekse de savaş sonrası Haldi’ye kurbanlar
sunmak geleneği vardı. Ordu için bu önemli bir psikolojik semboldü. Van’ın
kuzeydoğusundaki Zimzim Dağı eteklerinde yer alan bir kaya yazıtında, bu kurban
töreninin formülü konuyu aydınlatıcı bir açıklıkta yazıya dökülmüştür. “Tanrı Haldi’ye;
6 oğlak, 17 boğa, 34 koyun, Tanrı Haldi’nin mızrağına 1 boğa ve 2 koyun, Tanrı
Haldi’nin büyüklüğüne 1 boğa ve 2 koyun, Haldi’nin ordusuna 2 boğa ve 4 koyun…”
(Payne, 2006: 45) Burada Tanrı Haldi için yapılan tören detaylı bir şekilde yazılmıştır.
Öyle ki, Tanrı Haldi’ye, mızrağına, azametine ve ordusuna ayrı ayrı kurban sunulması,
bu törenin ne denli önemli bir psikolojik yanı olduğunu anlatmaktadır. Tabi Urartularda
Haldi’nin yanında, savaş ya da dövüş eyleminin tanrısal kişilikle somutlaştırıldığı başka
bir sembol olarak da, Tanrı Hutuni’yi görmekteyiz. Tıpkı Haldi gibi Hutuni’ye de
adanan stellerin varlığı da bilinmektedir. 289
136
Bir diğer Anadolu krallığı olan Lidya Krallığı’nda da ordunun psikolojik
dayanağı olarak dinin yeri tespit edilebilir. Lidyalılar, Yunan tanrılarına karşı büyük ilgi
duymaktaydılar. Lidya kralları, Delfoi ve Didyma’daki Apollon tapınaklarını ve
Efesos’taki Artemis tapınağını zengin armağanlara boğuyorlardı. Sardes’te Artimu
olarak adlandırılan tanrıça Artemis’in büyük bir sunağı vardı. Ayrıca Bakhos’ta
Dyonissos’un yerini almıştı. 290 Bu din içerisinde savaş-tanrı ilişkisi takip edilmeye
çalışılırsa, Hitit ve Urartu tarihindeki gibi zengin malzemeyi bulmakta zorluk
çekilecektir. Fakat Heredot bu konuda az da olsa bilgi sunmaktadır. Özellikle Lidya
kralı Krezüs’ün yaklaşan Pers tehlikesi üzerine bir savaşa kalkışmadan önce Delfoi’deki
288 Salvini, 2006: 198.
289 Salvini, 2006: 199.
290 Sevin, 2003: 277.