oik491c1.pdf

T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI 

YAYIN NO: DPT : 2434 – ÖİK: 491 

MADENCİLİK ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU 

ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER ALT KOMİSYONU 

ÇİMENTO HAMMADDELERİ VE YAPI MALZEMELERİ 

ÇALIŞMA GRUBU RAPORU 

ÇİMENTO HAMMADDELERİ VE 

YAPI MALZEMELERİ 

CİLT - 1 

ÇİMENTO HAMMADDELERİ 

(KALKER-KİL-MARN-ALÇITAŞI-KATKI MADDELERİ) 

NİSAN 1996

VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Madencilik ÖİK Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Çimento Hammaddeleri ve Yapı Malzemeleri ÇG Raporu 

Çimento Hammaddeleri ve Yapı Malzemeleri Cilt-1 Çimento Hammaddeleri (Kalker-Kil-Marn-Alçıtaşı-Katkı Maddeleri) 

ISBN 975 – 19 – 1342-X (basılık nüsha) 

ISBN 975 – 19 – 1343-8 (basılık nüsha) 

Bu Çalışma Devlet Planlama Teşkilatının görüşlerini yansıtmaz. Sorumluluğu yazarına 

aittir. Yayın ve referans olarak kullanılması Devlet Planlama Teşkilatının iznini gerektirmez; 

İnternet adresi belirtilerek yayın ve referans olarak kullanılabilir. Bu e-kitap, 

http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir. 

Bu yayın 1000 adet basılmıştır. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyası üretilmiştir 

http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik491c1.pdf



İÇİNDEKİLER 

1. GİRİŞ ......................................................................................................... 1 

1.1 Sektörün Tanımı ve Sınıflandırılması ......................................................... 1 

1.1.1. Portland Çimentosu ve Katkılı Portland Çimentosu (TS 19) ........................ 1 

1.1.2. Yüksek Fırın Cüruf Çimentoları (TS 20) ..................................................... 1 

1.1.3. Traslı Çimento (TS 26) ............................................................................... 1 

1.1.4. Beyaz Portland Çimentosu (TS 21) ............................................................ 2 

1.1.5. Harç Çimentosu (TS 22) ............................................................................ 2 

1.1.6. Sülfatlı Cüruf Çimentosu (TS 809) .............................................................. 2 

1.2. Tarihçe ...................................................................................................... 2 

2. MEVCUT KAPASİTE .................................................................................. 10 

Sayfa 

3. İNŞA HALİNDEKİ TESİSLER ..................................................................... 33 

3.1. Planlanan Yatırımlar .................................................................................. 33 

4. TÜKETİM VE ÜRETİM PROJEKSİYONU ................................................... 33 

4.1. Tüketim Projeksiyonu ................................................................................. 33 

5. ÇİMENTO ÜRETİMİNDE KULLANILAN HAMMADDELER .......................... 47 

5.1. Ana Hammaddeler ..................................................................................... 48 

5.1.1. Kireçtaşı (Kalker) ....................................................................................... 48 

5.1.2. Kil .............................................................................................................. 50 

5.1.3. Marn ........................................................................................................... 52 

5.2. Çimento Hammaddelerinin Sınıflandırılması .............................................. 52 

5.3. Çimento Sanayiinde Kullanılan Katkı Maddeleri .......................................... 52 

5.3.1. Puzzolanik Maddeler .................................................................................. 52 

5.3.2. Uçucu Küller .............................................................................................. 53 

5.3.3. Sülfatlar ..................................................................................................... 54 

5.4. Çimento Hammadde Rezervleri .................................................................. 54 

5.5. ÇİTOSAN Çimento Fabrikaları Hammadde Kullanım Miktarları .................. 60 

5.6. Karma ve Özel Sektör Çimento Fabrikalarının Hammadde 

Kullanım Miktarları ..................................................................................... 60 




5.7. Hammadde Talep Projeksiyonu .................................................................. 61 

5.8. ÇİTOSAN Çimento Fabrikalarının Çimento Üretim Maliyeti 

İçindeki Hammadde Maliyetleri ................................................................... 61 

6. OCAK İŞLETME YÖNTEMLERİ ................................................................. 64 

6.1. Ocak İşletme Yönteminin Belirlenmesi ....................................................... 64 

6.1.1. Riperli Dozerle İstihraç ............................................................................... 65 

6.1.2. Galeri Patlatma Yöntemiyle İstihraç ............................................................ 67 

6.1.3. Delme-Patlatma Yöntemiyle İstihraç ........................................................... 67 

6.2. İstihdam ..................................................................................................... 68 

7. İTHALAT VE İHRACAT DURUMU .............................................................. 69 

7.1. İthalat Durumu ........................................................................................... 69 

7.2. İhracat Durumu .......................................................................................... 71 

8. ÇEVRE İLE İLGİLİ SORUNLAR ................................................................. 77 

9. ÖZELLEŞTİRME ........................................................................................ 79 

10. DURUM DEĞERLENDİRMESİ VE ÜRETİM HEDEFLERİ ............................ 80 




TABLOLAR DİZİNİ 

Sayfa 

Tablo 1. Türlerine Göre Çimento Özellikleri ...................................................... 3 

Tablo 2. Çimento Sektöründe Planlı Dönem Sonları İtibariyle Çimento 

Tüketimleri .......................................................................................... 7 

Tablo 3. Çimento Sektöründe Planlı Dönem Sonları İtibariyle Çimento 

Üretimleri ............................................................................................7 

Tablo 4. Çimento Sektöründe Son 10 Yıl İtibariyle Çimento Tüketim 

Değerleri ............................................................................................. 8 

Tablo 5. Çimento Sektöründe Son 10 Yıl İtibariyle Çimento Üretimleri .............. 8 

Tablo 6. Çimento Tüketiminde Son 10 Yıldaki Bölgesel Dağılımı ..................... 11 

Tablo 7. Çimento Tüketiminde Son 10 Yıldaki Bölgesel Dağılım Yüzdeleri ........ 12 

Tablo 8. Çimento Fabrikalarının Sektörel Dağılımı ............................................ 15 

Tablo 8a. Çimento Fabrikalarının Sektörel Dağılımı (1992 Yıl Sonu İti.)............... 16 

Tablo 9. Çimento Fabrikalarının Bölgesel Dağılımı ........................................... 17 

Tablo 9a. Çimento Fabrikalarının Bölgesel Dağılımı (%) ..................................... 18 

Tablo 10. Kamu Sektörü Çimento Fabrikaları Klinker Üretim Kapasiteleri ........... 19 

Tablo 11. Özel Sektör Çimento Fabrikaları Klinker Üretim Kapasiteleri ............... 20 

Tablo 12. Marmara Bölgesi Mevcut Kapasitesi ................................................... 23 

Tablo 13. Ege Bölgesi Mevcut Kapasite .............................................................. 24 

Tablo 14. Akdeniz Bölgesi Mevcut Kapasite......................................................... 24 

Tablo 15. Karadeniz Bölgesi Mevcut Kapasite ..................................................... 25 

Tablo 16. İç Anadolu Bölgesi Mevcut Kapasite .................................................... 26 

Tablo 17. Doğu Anadolu Bölgesi Mevcut Kapasite ............................................... 27 

Tablo 18. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Mevcut Kapasite ..................................... 28 

Tablo 19. Optimum Klinker Üretim Kapasitesi Projeksiyonu ................................ 29 

Tablo 20. Optimum Çimento Üretim Kapasitesi Projeksiyonu .............................. 31 

Tablo 21. 1993-99 Yıllarında Çimento Sektöründe Eklenecek 

Yeni Kapasiteler................................................................................... 34 

Tablo 22. Türkiye Çimento Sektörü Üretim ve Tüketim Projeksiyonu .................. 38 

Tablo 23. Marmara Bölgesi Üretim ve Tüketim Projeksiyonu .............................. 39 

Tablo 24. Ege Bölgesi Üretim ve Tüketim Projeksiyonu ...................................... 40 

Tablo 25. Akdeniz Bölgesi Üretim ve Tüketim Projeksiyonu ................................ 41 

Tablo 26. Karadeniz Bölgesi Üretim ve Tüketim Projeksiyonu ............................. 42 

Tablo 27. İç Anadolu Bölgesi Üretim ve Tüketim Projeksiyonu ............................ 43 

Tablo 28. Doğu Anadolu Bölgesi Üretim ve Tüketim Projeksiyonu ...................... 44 




Tablo 29. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Üretim ve Tüketim Projeksiyonu ............. 45 

Tablo 30. Kireçtaşı Yatakları ............................................................................... 55 

Tablo 31. Çimento Hammadde Rezervleri .......................................................... 56 

Tablo 32. Çimento Fabrikaları Hammadde Kullanım Miktarları ........................... 60 

Tablo 33. Türkiye Çimento Sektörü Ham ve Yardımcı Madde Kullanım Mikt. ....... 61 

Tablo 34. Hammadde Talep Projeksiyonu .......................................................... 61 

Tablo 35. Çitosan Fabrikalarının Hammadde ve Yardımcı Madde Maliyeti .......... 62 

Tablo 36. Türkiye Çimento Sektöründe Genel Maliyet Yapısı .............................. 63 

Tablo 37. Çimento Sektörü İstihdam Durumu ..................................................... 69 

Tablo 38. Çimento Sektörü İthalat Durumu ......................................................... 70 

Tablo 39. Çimento Sektörü Çimento İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı .............. 70 

Tablo 40. Çimento Sektörü Ürün İthalat Değeri ................................................... 70 

Tablo 41. Çimento Sektörünün Çimento ve Klinker İhracatı (1000 ton) ................ 72 

Tablo 42. Çimento Sektörü Çimento ve Klinker İhracat Değeri ($/ton).................. 73 

Tablo 43. Çimento Sektörü Çimento İhracatının Ülkeler Olarak Dağılımı ............ 74 

Tablo 44. Çimento Sektörü Klinker İhracatının Ülkeler Olarak Dağılımı .............. 76 

Tablo 45. 1993 Aralık Ayı İtibariyle Kamu Sektörü Elinde Bulunan 

Fabrikaların Kapasiteleri ..................................................................... 79 

GRAFİKLER DİZİNİ 

Grafik 1. Çimento Üretim ve Tüketimi ................................................................ 9 

Grafik 2. Çimento Sektöründe Kişi Başına Tüketim ........................................... 9 

Grafik 3. Son 10 Yıl İtibariyle Çimento Üretim ve Tüketimi ................................. 13 

Grafik 4. Çimento Tüketiminin Bölgesel Dağılımı ............................................... 14 




MADENCİLİK ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU 

Başkan : Dr. M.Ziya GÖZLER MTA GEN. MÜD. 

Başkan Yrd. : Fuat KARAYAZICI ENTES 

İsmet KASAPOĞLU TÜRKİYE MADENCİLER DERNEĞİ 

Raportör : A. Kemal IŞIKER MTA GEN. MÜD. 

Raportör Yrd. : Gönül ÇETİNEL MTA GEN. MÜD. 

Koordinatör : Ergün YİĞİT DPT 

ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER ALT KOMİSYONU 

Başkan : Prof.Dr. Işık ÖZPEKER İTÜ 

Başkan Yrd. : A. Taner İRKEÇ MTA GEN. MÜD. 

Raportör : Dr. İsmail SEYHAN MTA GEN. MÜD. 

: Ali İŞCAN MTA GEN. MÜD. 

ÇİMENTO HAMMADDELERİ VE YAPI MALZEMELER ÇALIŞMA GRUBU 

Başkan : Salih FİDAN ÇİTOSAN 

Başkan Yrd. : Abdullah MISIRLIOĞLU AKÇİMENTO 

Raportör : Veli İMANÇER ÇİTOSAN 

KONU RAPORTÖRLERİ 

Veli İMANÇER ÇİTOSAN 

Bora SÖKAL ÇİTOSAN 







1. GİRİŞ 

1.1. Sektörün Tanımı ve Sınıflandırılması 

Su ile tepkimesinde sertleşerek etrafındaki maddeleri birbirine yapıştırma özelliğine sahip 

malzemelere "Hidrolik Bağlayıcı" adı verilmektedir. Çimento; hava ile suda sertleşen ve 

sertleştikten sonrada suda çözünmeyen hidrolik bağlayıcı bir maddedir. 

Çimento uluslararası standart sanayi tasnifinde (ISIC) 309 ana grup ve 3692 kod numarası ile 

sanayide kullanılan esas kimyasal maddeler grubunda yeralmaktadır * . 

Çimento sektörü; başlıca Silisyum (Si), Alüminyum (Al), Kalsiyum (Ca) ve Demiroksitleri 

(Fe2O3 ) içeren hammaddelerin, teknolojik yöntemlerle sinterleşme derecesine kadar pişirilmesi 

ile elde edilen yarı mamul madde klinkerin tek veya daha fazla katkı maddesi ile ögütülmesi 

yoluyla üretilen hidrolik bağlayıcıları içeren bir sektördür. 

Çimento sektörü kapsamına giren ürünlerin tanım ve sınıflamaları aşağıda verilmiştir. 

1.1.1. Portland Çimentosu ve Katkılı Portland Çimentosu (TS 19) ** 

Portland çimento klinkerinin alçıtaşı ile % 10'a kadar herhangi bir doğal yada yapay puzolanik 

madde ile birlikte öğütülmesi sonucu elde edilen bir hidrolik bağlayıcıdır. 

1.1.2. Yüksek Fırın Cüruf Çimentoları (TS 20) 

Ani soğutma ile granüle haline getirilmiş bazik yüksek fırın cürufuyla portland çimento klinkeri 

ve alçıtaşının belirli oranlarda karıştırılarak öğütülmesi sonucu elde edilen hidrolik bağlayıcıdır. 

1.1.3. Tras Çimentosu (TS 26) 

Ağırlıkça 20-40 kısım kurutulup öğütülmüş tras ve portland çimento klinkerinin bir miktar 

alçıtaşı ile birlikte öğütülmesinden oluşan hidrolik bağlayıcıdır. 

* Kaynak : Classification of Commodities by Industrial Origin, U.N. Newyork, 1971 

** Kaynak : Türk Standartlarý Katoloðu 

1 




1.1.4. Beyaz Portland Çimento (TS 21) 

Kireçtaşı ile pişirildiğinde beyaz olan kaolen yada profillit ile bir miktar alçıtaşının birlikte 

öğütülmesi sonucu oluşan hidrolik bağlayıcıdır. 

1.1.5. Harç Çimentosu (TS 22) 

En az % 40 portland çimentosu klinkeri ile çözünmeyen kalıntı miktarı en çok % 50 olacak 

şekilde doğal puzzolanlar ve uçucu kül gibi çeşitli maddelerin bir miktar alçıtaşı ile birlikte 

öğütülmesi sonucu elde edilen hidrolik bağlayıcıdır. 

1.1.6. Sülfatlı Cüruf Çimentosu (TS 809) 

Alüminyum içeriği fazla olan yüksek fırın cürufunu % 80, portland çimentosu klinkerini % 5 ve 

alçıtaşını da % 15 oranlarında içerir. 

Ayrıca uçucu küllü çimento (TS 640) ve erken dayanımı yüksek çimentolar da sektör 

kapsamına giren ürünlerdir. Tablo 1'de türlerine göre çimento özellikleri verilmiştir. 

1.2. Tarihçe 

"Çimento", Latincedeki "COEMETUM"dan Fransızcaya "CEMENT", Almancaya "ZEMENT" 

olarak geçmiş, Türkçeye de İtalyancadaki "Çimento"dan girmiştir. 

Çimentonun kullanımı MÖ 2000'li yıllara kadar uzanmaktadır. Eski Mısırlılar'ın kalsine edilmiş 

killi jipsten oluşan bir tür çimento kullandıkları, Anadolu'daki Hattuşaş ve Boğazkale gibi antik 

Hitit kentlerinde de kireç ile doğal puzzolanik toprakların karıştırılarak harç yapıldığı 

bilinmektedir. Avrupa'da ise ilk kez İtalya'da, Büyük Roma İmparatorluğu'nda Sezar döneminde 

(MÖ 12-14 yy.) Caliqula Whart yapılarda çimentoyu kullanmıştır. 1756 yılında John Smeaton, 

İngiltere'nin Cornwall sahilindeki Eddystone deniz fenerinin yeniden yapımında yumuşak kalker 

ve kilden üretilen bir çimento kullanmıştır. 1802 yılı Fransa çimento sanayiinin başlangıcıdır. İlk 

olarak 1824 yılında İngiltere'de üretilen çimento bu tür yapı malzemeleri arasında en önemli 

yeri tutmaktadır. Amerika'daki ilk portland çimentosu üretimi ise 1871 yılında David O.Saylor 

tarafından gerçekleştirilmiştir. 

2 


TÜRÜ 

ÖZELLİKLERİ 

VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Madencilik ÖİK Endüstriyel Hammaddeler Alt KomisyonuÇimento Hammaddeleri ve Yapı Malzemeleri ÇG Raporu 


ÇİMENTO 

PORTLAND 

ÇİMENTOLARI 

TABLO 1 . Türlerine göre çimento özellikleri 

KATKILI 

TRASLI 

ÇİMENTO ÇİMENTO CÜRUFLU 

ÇİMENTO 

32,5 

3 

YÜKSEK FIRIN 

CURUFLU 

ÇİMENTOLAR 

CÜRUFLU 

ÇİMENTO 

42,5 

SÜLFATLARA 

DAYANIKLI 

ÇİMENTO 

HARÇ 

UCUCU 

ÇİMENTOSU KÜLLÜ 

ÇİMENTO 

İFADE ŞEKLİ PÇ 32,5 PÇ 42,5 PÇ 52,5 KÇ 32,5 TÇ 32,5 CÇ 32,5 CÇ 42,5 SDÇ 32,5 HÇ 16 UKÇ 32,5 

STANDARD NUMARASI TS 19 TS 19 TS 19 TS 10156 TS 26 TS 20 TS 20 TS 10157 TS 22 TS 640 

Bİ KLİNKER % 100 100 100 81 80-60 20-80 20-80 100 min. 40 90-70 

LE Y. FIRIN CÜRUFU % - - - - - 80-20 80-20 - - 

Şİ PUZZOLONİK MAD. % - - - 19 20-40 - - - max. 60 - 

M UÇUCU KÜL % - - - - - - - - 10-30 

F 

ÖZGÜL YÜZEY 

(BLAINE) min.cm2/gr 

2800 2800 2800 2800 2800 2800 2800 2800 2800 2800 

N İ PRİZ BAŞL. min.saat 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 

O Z (VICAT) SONU max.saat 10 10 10 10 10 10 10 10 24 10 

R 

M 

T 

HACİM GENL. 

(LE CHATELIER) 

max.mm. 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 

E BASINÇ 2 GÜN min.N/mm 2 10 20 25 - - - - - - - 

D S DAYAN 

IMI 

7 GÜN " 21 31,5 35,5 21 21 16 21 21 10 21 

E T 28 GÜN " 32,5 42,5 52,5 32,5 32,5 32,5 42,5 32,5 16 32,5 

G K Fe 2 O 3 +Mn 2 O 3 max. % - - - - - - - - - - 

E İ CaO " - - - - - - - - - - 

R M MgO " 5 5 5 5 5 10 10 5 - 5 

L SO 3 " 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 - 4 

E A K.K. " 4 4 4 4 5 5 5 5 - 5 

R N Ç.K. " 1,5 1,5 1,5 15 - - - 1,5 50 29 

A C 3 A " - - - - - - - 5 - - 

L C 4 AF+2C 3 A " - - - - - - - 25 - - 




Türkiye'de ilk çimento fabrikası 20.000 ton/yıl kapasite ile 1911 yılında İstanbul-Darıca'da 

kurulmuştur. Daha sonra bu fabrika 1923 yılında genişletilerek kapasitesi 40.000 ton/yıl'a 

yükseltilmiştir. 

1950'li yıllara kadar Ankara, Zeytinburnu (İstanbul), Kartal (İstanbul) ve Sivas'ta 4 yeni çimento 

fabrikası kurulmuş ve toplam kapasite 370.000 ton/yıl'a yükselmiştir. 1950 yılında kişi başına 

çimento tüketimi (KBT) 25 kg. olmuştur. 

1953 yılında Türkiye Çimento Sanayii T.A.Ş. (ÇİSAN) kamu iktisadi teşebbüsü olarak 50 milyon 

TL sermayeyle Türkiye'nin değişik bölgelerinde artan çimento istemini karşılamak amacıyla 

kurulmuştur. 1984 yılında şirketin ismi Türkiye Çimento ve Toprak Sanayi T.A.Ş. olarak 

değişmiştir. ÇİSAN'ın kurulması ve bunun sonucu olarak üretimin artması ile birlikte çimento 

hızla tüketilen temel maddelerden biri haline gelmiş olup, bu tüketim özellikle planlı dönemlerde 

büyük sıçramalar göstermiştir. 

Yurtiçi çimento tüketimi 1962 yılında yani, planlı dönemlere geçmeden önce 2.3 milyon tondan; 

I. Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemi sonunda (1967 yılında) 4.5 milyon ton'a, II. Beş Yıllık 

Kalkınma Planı dönemi sonunda (1972 yılında) 7.3 milyon ton'a, III. Beş Yıllık Kalkınma Planı 

Dönemi sonunda ise (1977 yılında) 12.9 milyon ton'a ulaşmıştır. Aynı şekilde 1962 yılında 80 

kg. olan kişi başına çimento tüketimi; 1967 yılında 135 kg'ye, 1972 yılında 194 kg'ye ve 1977 

yılında da 307 kg'ye yükselmiştir. 

IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemine geçiş yılı sayılan 1978 yılında çimentoya olan istem en 

yüksek değerine ulaşarak 14.2 milyon ton olmuştur. Kişi başına tüketilen çimento miktarı ise 

330 kg'ye ulaşmıştır. 1978 yılından sonra Türkiye'nin içerisine girmiş olduğu ekonomik bunalım 

çimento sektörünü de etkilemiş, çimentoya olan istem yıldan yıla dereceli olarak azalarak, 

IV.Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemi sonunda (1983 yılında) 11.6 milyon tona kadar düşmüştür. 

1983 yılında kişi başına çimento tüketimi 238 kg. olmuştur. 

V. Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemine geçiş yılı sayılan 1984 yılında çimentoya olan istemde 

bir artış görülerek tüketim 13.8 milyon ton olmuş, kişi başına tüketilen çimento miktarı ise 277 

kg'ye yükselmiştir. 1985 ve 1986 yıllarında ise çimento tüketimi sırasıyla 15.8 ve 18.9 milyon 

tona, kişi başına tüketim ise 307 ve 358 kg'ye ulaşmıştır. 

Diğer yandan çimento sektöründeki üretim 1962 yılında 2-3 milyon ton dolayındayken, I. Beş 

Yıllık Kalkınma Planı Dönemi sonunda (1967 yılında) 4.2 milyon tona, II. Beş Yıllık 

4 




Kalkınma Planı Dönemi sonunda (1972 yılında) 8.4 milyon tona ve III. Beş Yıllık Kalkınma 

Planı Dönemi sonunda (1977 yılında) 13.8 milyon tona ulaşmıştır. IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı 

Dönemine geçiş yılı sayılan 1978 yılında 15.3 milyon tona çıkan çimento üretimi ekonomik 

bunalımlardan etkilenerek 1980 yılında 12.9 milyon tona kadar gerilemiş, fakat ihracata yönelik 

çalışmalarla tekrar 1981 yılında 15 milyon tona ve IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi 

sonunda 1983 yılında 13.6 milyon ton olan çimento üretimi 1984 yılı sonunda 15.7 milyon tona 

yükselmiştir. 1985 ve 1986 yıllarında üretilen çimento miktarı ise sırasıyla 17.6 ve 20 milyon ton 

olmuştur. 

1987 yılı çimento sektöründe en yüksek değerlere ulaşılan bir yıl olmuştur. Bir önceki yıla göre 

çimento tüketimi % 23.4 artışla 22.7 milyon tona, kişi başına tüketim % 20.3 artışla 442 kg'a ve 

çimento üretimi de % 9.9 artışla 22.0 milyon tona yükselmiştir. Dikkat edilmesi gereken diğer bir 

konu ise, artık Türkiye'nin çimento ithal eden bir ülke konumuna girmiş olmasıdır. Ülke 

genelinde üretim potansiyeli, gereksinimi karşılar düzeyde görünmesine karşın, bölgeler 

düzeyindeki kapasite dağılımından özellikle de Marmara Bölgesindeki aşırı istemden dolayı 

1.630 bin ton çimento ithal edilmiştir. Bunun dışında ithal edilen klinker miktarı ise 407 bin 

tondur. İthalattan ayrı olarak bölgeler arasındaki kapasite dengesizliğini gidermek amacı ile 

çimento fabrikaları arasında 1.7 milyon ton klinker ile 409 bin ton çimento taşımacılığı 

gerçekleşmiştir. 1988 yılında çimento üretimindeki artış % 3.2 olarak gerçekleşerek 22.7 milyon 

ton olmuştur. Çimento tüketimi ise Marmara ve Ege Bölgeleri dışında azalma göstermiştir. 1988 

yılında 1.290 bin ton çimento ile 357 bin ton klinker ithal edilmiştir. Bunların dışında bölgeler 

arası kapasite dengesizliğinden dolayı fabrikalar arasında 2.2 milyon ton klinker ile 560 bin ton 

çimento transferi gerçekleşmiştir. 1988 yılında Türkiye'de kişi başına çimento tüketimi 439 kg 

olmuştur. 

1989 yılında ise çimento üretimi % 5.0 artarak 23.8 milyon ton olmasına karşın, çimento 

tüketimi % 1.6 azalışla 23.4 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Sadece Karadeniz ve 

Güneydoğu Anadolu Bölgeleri'nde tüketim artışı izlenebilmiştir. 1989 yılında 81 ton klinker ve 

özel sektör tarafından da 448 bin ton çimento ithal edilmiştir. Yıl içinde İstanbul yöresine, diğer 

bölgelerden 831 bin ton çimento getirilmiştir. Fabrikalar arası klinker transferi ise 2.3 milyon ton 

dolayında gerçekleşmiştir. 1989 yılında Türkiye'de kişi başına çimento tüketimi 423 kg. 

olmuştur. 

1990 yılında Türkiye'de ilk kez klinker üretimi 20 milyon tonun üzerine çıkarak 20.252 bin ton 

olarak gerçekleşmiştir. Çimento üretimi 24.4 milyon ton olurken, bir önceki yıla göre % 2.6 

artmıştır. 1990 yılında çimento sektörünün yaşadığı grev ve Ağustos ayında başlayan körfez 

5 




krizi nedeniyle, çimento tüketimi olumsuz olarak etkilenmiştir. Buna karşın, tüketim 23.8 milyon 

ton olarak gerçekleşerek 1989 yılına oranla % 1.8 artış göstermiştir. Sadece Marmara Bölgesi 

çimento tüketiminde azalma izlenmiştir. 1990 yılında 70 bin ton klinker ve 1 150 000 ton 

çimento ithal edilirken, aynı yıl 962 bin ton klinker ve 1 719 000 ton çimento ihracatı 

gerçekleştirilmiştir. Bunların dışında satış hinterlandları arası kapasite dengesizliğinden dolayı 

fabrikalar arasında 1.5 milyon ton klinker ve 355 bin ton çimento transferi gerçekleştirilmiştir. 

1990 yılında Türkiye'de kişi başına çimento tüketimi 421 kg. olmuştur. 

1991 yılında Türkiye çimento sektöründeki çimento üretimi 26.3 milyon ton olurken, bir önceki 

yıla göre % 7.56 artmıştır. Çimento tüketimi ise 24.3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu da 

1990 yılına göre % 2.22 artışa karşılık gelmektedir. Ege Bölgesi dışındaki diğer bölgelerde 

tüketimde artış gözlenmektedir. 1991 yılında 109 bin ton klinker ve 487 bin ton çimento ithal 

edilirken aynı yıl 1 170 000 ton klinker ve 2 403 000 ton çimento ihraç edilmiştir. Fabrikalar 

arasında 1 046 200 ton klinker, 778 400 ton çimento transferi olmuştur. 1991 yılı Türkiye'de kişi 

başına çimento tüketimi 422 kg. olmuşutr. 

1992 yılında Türkiye'deki çimento üretimi 28.6 milyon tona ulaşarak bir önceki yıla göre % 

8.93 artmıştır. Çimento tüketimi ise % 6.72'lik bir artış ile 26 milyon ton olmuştur. Fabrikalar 

arası klinker transferi ise 2160.5 bin ton olmuştur. 1992 yılında 130.5 bin ton klinker, 267.1 bin 

ton çimento ithal edilmiştir. Buna karşılık 1586.2 bin ton klinker 2830.70 bin ton da çimento 

ihraç edilmiştir. 1992 yılında Türkiye'de kişi başına çimento tüketimi 440 kg. olmuştur. 

Tablo 2'de Planlı Dönemler sonu itibariyle çimento tüketimleri ve bunların ortalama artış hızları, 

tablo 3'de Planlı Dönemler sonu itibariyle çimento üretimleri ve bunların ortalama artış hızları, 

tablo 4'de son 10 yıl içinde çimento tüketim miktarları ve kişi başına çimento tüketim değerleri 

ve bunların değişme oranları, tablo 5'de son 10 yıl içinde çimento üretim miktarları ve değişme 

oranları verilmektedir. 

6 




TABLO 2. Çimento sektöründe planlı dönem sonları itibariyle çimento tüketimleri 

(1000 Ton) ARTIŞ VE AZALIŞ (%) 

YILLAR ÇİMENTO TÜKETİMİ BEŞ YILLIK YILLIK ORTALAMA 

1962 

1967 

1972 

1977 

1978 

1983 

1984 

1989 

2328 

4455 

7267 

12924 

14186 

11562 

13831 

23377 

7 

91.37 

63.12 

77.85 

18.50 

69.02 

13.86 

10.28 

12.20 

9.76 

- 4.01 

19.62 

11.07 

TABLO 3. Çimento sektöründe planlı dönem sonları itibariyle çimento üretimleri 

(1000 Ton) ARTIŞ VE AZALIŞ (%) 

YILLAR ÇİMENTO ÜRETİMİ BEŞ YILLIK YILLIK ORTALAMA 

1962 

1967 

1972 

1977 

1978 

1983 

1984 

1989 

2323 

4249 

8425 

13832 

15343 

13595 

15738 

23801 

82.91 

98.28 

64.18 

-11.39 

51.23 

12.84 

14.67 

10.42 

10.92 

-2.39 

15.76 

8.62 




TABLO 4. Çimento sektöründe son 10 yıl itibariyle çimento tüketim değerleri 

(1000 Ton) KİŞİ BAŞINA ARTIŞ VE AZALIŞ (%) 

YILLAR TÜKETİM TÜKETİM Kg/Kişi TÜKETİM KİŞİ BAŞINA TÜKETİM 

1983 

1984 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

Eylül it. 

11562 

13831 

15797 

18934 

23362 

23748 

23377 

23799 

24329 

25965 

23585 

240 

280 

312 

366 

442 

439 

423 

421 

422 

440 

8 

- 1.84 

19.62 

14.21 

19.86 

23.39 

1.65 

- 1.56 

1.81 

2.23 

6.72 

- 4.38 

16.67 

11.43 

17.31 

20.77 

-0.68 

-3.64 

-0.47 

0.24 

4.27 

TABLO 5. Çimento sektöründe son 10 yıl itibariyle çimento üretimleri 

YILLAR 

1983 

1984 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

Eylül it. 

ÇİMENTO ÜRETİMİ 

(1000 Ton) 

13595 

15738 

17581 

20004 

21980 

22675 

23801 

24416 

26261 

28607 

23428 

ARTIŞ VE AZALIŞ 

(%) 

- 13.84 

15.76 

11.71 

13.78 

9.88 

3.16 

4.97 

2.58 

7.56 

8.93 

- 


KG/KİŞİ 



500 

400 

300 

200 

100 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

0 

5 

0 

GRAFİK - 1 

ÇİMENTO ÜRETİM VE TÜKETİMİ 

SON ON YIL İTİBARİYLE 

1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 

Üretim Tüketim 

GRAFİK – 2 

ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE 

KİŞİ BAŞINA TÜKETİM 

1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 

KBT 

9 




2. MEVCUT KAPASİTE 

Türkiye'de 1911 yılında kurulan 20.000 ton/yıl kapasiteli ilk çimento fabrikasından bu yana 

kapasite yaklaşık 1500 misli artarak 1992 yılında 31.8 milyon ton/yıla ulaşmıştır. VI. Beş Yıllık 

Plan Dönemi sonunda (1994 yılında) 34 milyon tona, 2000 yılında ise 39.5 milyon tona 

yükselmesi programlanmış bulunmaktadır. 

Ülkemizde çimento sektörü; 1926 yılına kadar olan dönem dışında, daima kamu ve özel 

sektörün bir arada üretim yaptığı ve 1960 yılından sonra da kapasiteyi yaklaşık olarak yarı 

yarıya paylaştığı bir sektördür. Ancak 1987 yılında başlatılan özelleştirme çalışmaları ile birlikte 

Çitosan'a ait çimento fabrikaları satılmış, böylece çimento sektöründeki özel sektörün payı 1992 

yılı sonu itibariyle % 84.08 olmuştur. 

Zeytinburnu çimento fabrikasının 1985 yılı Kasım ayında kapatılmasından sonra 1986 yılında 

Şanlıurfa ve 1988 yılında Denizli çimento fabrikalarının devreye alınmasının yanısıra İstanbul'da 

bir öğütme tesisi kurulmuştur. 1991 yılında ise Gümüşhane Öğütme ve Paketleme Tesisi ile 

Edirne Çimento Değirmeni devreye girmiştir. 

1992 yılı sonunda Türkiye'de 12'si kamu sektörüne, 34'ü de özel sektöre ait toplam 46 tane 

fabrika bulunmakta idi. 1993 Eylül itibariyle ise, kamu sektörüne ait çimento fabrikası sayısı 8, 

özel sektöre ait çimento fabrikası sayısı 38'dir. 

Klinker üretimi açısından kapasite tanımlanabilmesine karşın, çimento üretimi açısından bu 

tanımlamayı yapabilmek zordur. Çünkü üretilecek çimentonun cinsine göre kullanılması 

gereken klinker miktarı değişmektedir. Bu yüzden bütün fabrikaların çimento kapasiteleri 

(cüruflu çimento üretenler dışında) katkılı portland çimentosu türünden verilmiştir 

(klinker/çimento oranı % 80). Ayrıca fabrikaların geçmiş yıllardaki üretim performansları dikkate 

alınarak üretilebilecek en yüksek klinker miktarı da belirlenmiştir. 1992 yılı itibariyle tablo 8 

çimento fabrikalarının sektörel dağılımını, tablo 9 ise bu fabrikaların bölgeler itibariyle 

dağılımını göstermektedir. Tablo 10 ve tablo 11'de sırasıyla Çitosan ve özel sektöre ait çimento 

fabrikalarının fırınlar itibariyle kurulu ve optimum klinker üretim kapasiteleri verilmiştir. Tablo 

12, 13, 14, 15, 16, 17 ve 18'de bölgeler itibariyle çimento üretim potansiyeli gösterilmiştir. 

Çimento fabrikalarının 1992 yılı sonu itibariyle optimum klinker ve çimento kapasiteleri ile 2000 

yılına kadar yapılması programlanmış ilaveler tablo 19 ve 20'de verilmiştir. 

10 




YILLAR 

1983 

1984 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

MARMARA 

BÖLGESİ 

3018 

3574 

4498 

5770 

7713 

8447 

8277 

8130 

8299 

8506 

TABLO 6. Çimento tüketiminin son 10 yıldaki bölgesel dağılımı (birim: 1000 ton) 

EGE 

BÖLGESİ 

1447 

1694 

1898 

2358 

2822 

3049 

2931 

2960 

2904 

3313 

AKDENİZ 

BÖLGESİ 

1728 

2029 

2290 

2637 

3200 

3157 

3021 

3070 

3209 

3298 

KARADENİZ 

BÖLGESİ 

1454 

1773 

1878 

2349 

2518 

2258 

2360 

2467 

2564 

2984 

11 

İÇ ANADOLU 

BÖLGESİ 

2453 

2711 

3034 

3527 

4052 

3899 

3838 

3960 

4398 

4683 

DOĞU 

ANADOLU 

BÖLGESİ 

813 

920 

774 

829 

883 

813 

779 

821 

875 

990 

GÜNEYDOĞU 

ANADOLU 

BÖLGESİ 

649 

1130 

1426 

1464 

2174 

2125 

2170 

2391 

2080 

2190 

TÜRKİYE 

11562 

13831 

15798 

18934 

23362 

23748 

23376 

23799 

24329 

25965 




YILLAR 

1983 

1984 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

MARMARA 

BÖLGESİ 

26.10 

25.84 

28.47 

30.47 

33.02 

35.57 

35.41 

34.16 

34.11 

32.76 

TABLO 7. Çimento tüketiminin son 10 yıldaki bölgesel dağılım yüzdesi (birim: % ) 

EGE 

BÖLGESİ 

12.52 

12.25 

12.01 

12.45 

12.08 

12.84 

12.54 

12.44 

11.94 

12.76 

AKDENİZ 

BÖLGESİ 

14.95 

14.67 

14.50 

13.93 

13.70 

13.29 

12.92 

12.90 

13.19 

12.70 

KARADENİZ 

BÖLGESİ 

12.58 

12.82 

11.89 

12.41 

10.78 

9.51 

10.10 

10.37 

10.54 

11.49 

12 

İÇ 

ANADOLU 

BÖLGESİ 

21.22 

19.60 

19.20 

18.63 

17.34 

16.42 

16.42 

16.64 

18.08 

18.04 

DOĞU 

ANADOLU 

BÖLGESİ 

7.03 

6.65 

4.90 

4.38 

3.78 

3.42 

3.33 

3.45 

3.60 

3.81 

GÜNEYDOĞU 

ANADOLU 

BÖLGESİ 

5.61 

8.17 

9.03 

7.73 

9.31 

8.95 

9.28 

10.05 

8.55 

8.43 

TÜRKİYE 

100.00 

100.00 

100.00 

100.00 

100.00 

100.00 

100.00 

100.00 

100.00 

100.00 




30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 

Tüketim Üretim 

13 




ÇİMENTO TÜKETİMİNİN 

BÖLGESEL DAĞILIMI 

1983 1964 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 

MARMARA 

KARADENİZ 

GÜNEYDOĞU ANADOLU 

GRAFiK - 4 

EGE 

İÇANADOLU 

14 

AKDENİZ 

DOĞU ANADOLU 




TABLO 8. Çimento fabrikalarının sektörel dağılımı (1992 yılı sonu itibariyle) (birim:1000 ton/yıl) 

SEKTÖR 

1) KAMU 

2) ÖZEL 

TOPLAM 

FABRİKA 

SAYISI 

12 (1) 

34 (2) 

1) Bir adeti çimento öğütme ve paketleme tesisidir (Gümüşhane). 

2) Beş adedi çimento öğütme ve paketleme tesisidir. 

- STFA Doğal 

- İskenderun 

- KDZ Ereğli 

- Yibitaş - Lafarge 

- Ak - Kayseri 

46 

KURULU 

KLİNKER 

ÜRETİM 

KAPASİTESİ 

4805 

22405 

27210 

OPTİMUM 

KLİNKER 

ÜRETİM 

KAPASİTESİ 

4290 

15 

21575 

25865 

OPTİMUM 

ÇİMENTO 

ÜRETİM 

KAPASİTESİ 

5065 

26760 

31825 

ÇİM.DEĞ. 

ÖĞÜTME 

KAPASİTESİ 

6695 

35005 

41700 




TABLO 8a. Çimento fabrikalarının sektörel dağılımı (1992 yılı sonu itibariyle) (birim : %) 

SEKTÖR 

1) KAMU 

2) ÖZEL 

TÜRKİYE 

FABRİKA 

SAYISI 

12 

34 

46 

KURULU 

KLİNKER 

ÜRETİM 

KAPASİTESİ 

17.66 

82.34 

100.00 

OPTİMUM 

KLİNKER 

ÜRETİM 

KAPASİTESİ 

16.59 

16 

83.41 

100.00 

OPTİMUM 

ÇİMENTO 

ÜRETİM 

KAPASİTESİ 

15.92 

84.08 

100.00 

ÇİM.DEĞ. 

ÖĞÜTME 

KAPASİTESİ 

16.06 

83.94 

100.00 




BÖLGELER 

MARMARA 

EGE 

AKDENİZ 

KARADENİZ 

İÇ ANADOLU 

DOĞU ANADOLU 

GÜNEYDOĞU 

ANADOLU 

TOPLAM 

TABLO 9. Çimento fabrikalarının bölgesel dağılımı (1992 yılı sonu itibariyle) (birim : 1000 ton/yıl) 

ADET 

10 (1) 

4 

4 (2) 

8 (3) 

10 (4) 

4 

6 

46 

KURULU KLİNKER 

ÜRETİM 

KAPASİTESİ 

8550 

3400 

4060 

2595 

4020 

1155 

3430 

27210 

1) 1 adedi çimento öğütme tesisi (STFA Doğal) 

2) 1 adeti çimento öğütme ve paketleme tesisi (İskenderun) 

3) 1 adedi çimento öğütme ve paketleme tesisi (KDZ Ereğli) 

4) 2 adedi çimento ögütme ve paketleme tesisi (Ak-Kayseri) 

OPTİMUM KLİNKER 

ÜRETİM 

KAPASİTESİ 

8475 

3460 

3845 

2500 

3605 

995 

2985 

25865 

17 

OPTİMUM ÇİMENTO 

ÜRETİM 

KAPASİTESİ 

10020 

4210 

4545 

3720 

4825 

1155 

3350 

31825 

ÇİM.DEĞ. 

ÖĞÜTME 

KAPASİTESİ 

13705 

5120 

5840 

4580 

6580 

1580 

4295 

41700 




BÖLGELER 

MARMARA 

EGE 

AKDENİZ 

KARADENİZ 

İÇ ANADOLU 

DOĞU ANADOLU 


TOPLAM 

TABLO 9a. Çimento fabrikalarının bölgesel dağılımı (birim : %) 

FABRİKA 

SAYISI 

10 

4 

4 

8 

10 

4 

6 

46 

KURULU KLİNKER 

ÜRETİM KAPASİTESİ 

31.42 

12.50 

14.92 

9.54 

14.77 

4.24 

12.61 

100.00 

18 

OPTİMUM KLİNKER 


32.77 

13.38 

14.87 

9.67 

13.94 

3.85 

11.54 

100.00 

OPTİMUM ÇİMENTO 


31.48 

13.23 

14.28 

11.69 

15.16 

3.63 

10.53 

100.00 

ÇİM.DEĞ. 

ÖĞÜTME KAPASİTESİ 

32.87 

12.28 

14.00 

10.98 

15.78 

3.79 

10.30 

100.00 




TABLO 10. Kamu sektörü çimento fabrikaları klinker üretim kapasiteleri 

(1993 Eylül ayı itibariyle) 

FABRİKA ADI 

ADIYAMAN 

I. Fırın 

ELAZIĞ 

I. Fırın 

II. Fırın 

ERGANİ 

I. Fırın 

KARS 

I. Fırın 

KURTALAN 

I. Fırın 

LALAPAŞA 

I. Fırın 

VAN 

I. Fırın 

KAMU TOPLAM 

SİSTEM 

Kuru 

Lepol 

Lepol 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

KURULU 

KAPASİTE 

1780 

550 

550 

1750 

760 

1780 

1780 

650 

9400 

19 

OPTİMUM 

KAPASİTE 

1700 

500 

470 

1700 

700 

1700 

1700 

600 

9070 

ÇALIŞMA 

GÜN SAYISI 

300 

320 

320 

300 

310 

300 

300 

320 

308.7 

OPTİMUM 

KAPASİTE 

TON/YIL 

510.000 

510.000 

310.000 

160.000 

150.000 

510.000 

510.000 

215.000 

215.000 

510.000 

510.000 

510.000 

510.000 

190.000 

190.000 

2.755.000 




FABRİKA ADI 

AŞKALE 

I. Fırın 

BARTIN 

I. Fırın 

LADİK 

I. Fırın 

ŞANLIURFA 

I. Fırın 

ADANA 

I. Fırın 

II. Fırın 

III. Fırın 

IV. Fırın 

AFYON 

I. Fırın 

II. Fırın 

AK ÇİMENTO 

I. Fırın 

II. Fırın 

III. Fırın 

ANKARA 

I. Fırın 

II. Fırın 

BALIKESİR 

I. Fırın 

II. Fırın 

TABLO 11. Özel sektör çimento fabrikalar klinker üretim kapasiteleri 

1993 Eylül itibariyle 

SİSTEM 

Kuru 

Yaş 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Lepol 

Lepol 

Kuru 

Kuru(ÖK) 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

KURULU 

KAPASİTE 

1000 

450 

1750 

1730 

450 

700 

1300 

1700 

500 

825 

1270 

2500 

1500 

420 

1200 

250 

800 

20 

OPTİMUM 

KAPASİTE 

900 

670 

1750 

1700 

500 

700 

1300 

1750 

450 

650 

1200 

2500 

1500 

350 

950 

280 

800 

ÇALIŞMA 

GÜN SAYISI 

310 

330 

300 

300 

330 

330 

330 

320 

300 

320 

330 

330 

330 

310 

300 

350 

330 

OPTİMUM 

KAPASİTE 

TON/YIL 

280.000 

280.000 

220.000 

220.000 

525.000 

525.000 

510.000 

510.000 

1.385.000 

165.000 

230.000 

430.000 

560.000 

345.000 

135.000 

210.000 

1.715.000 

395.000 

825.000 

495.000 

395.000 

110.000 

285.000 

355.000 

90.000 

265.000 




FABRİKA ADI 

BAŞTAŞ 

I. Fırın 

BATI ANADOLU 

I. Fırın 

II. Fırın 

BURSA 

I. Fırın 

II. Fırın 

BOLU 

I. Fırın 

ÇANAKKALE 

I. Fırın 

ÇİMENTAŞ 

I. Fırın 

II. Fırın 

ÇİMSA 

I. Fırın 

II. Fırın 

ÇORUM 

I. Fırın 

II. Fırın 

DARICA 

I. Fırın 

DENİZLİ 

I. Fırın 

ESKİŞEHİR 

II. Fırın 

GAZİANTEP 

I. Fırın 

II. Fırın 

SİSTEM 

Kuru (ÖK) 

Kuru (ÖK) 

Kuru (ÖK) 

Kuru 

Kuru (ÖK) 

Kuru 

Kuru (ÖK) 

Kuru (ÖK) 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Yaş 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Kuru (ÖK) 

Lepol 

Kuru 

* Beyaz olarak 700 Ton/Gün'dür. 

Tablo 11'in devamı ... 

KURULU 

KAPASİTE 

1850 

2200 

1800 

700 

1850 

1500 

5000 

2000 

2000 

3300 

1400 

250 

1200 

3000 

1800 

1400 

550 

1200 

21 

OPTİMUM 

KAPASİTE 

1800 

2200 

1800 

700 

1850 

1400 

5000 

2250 

2250 

3240 

1400* 

320 

1000 

3485 

1700 

1500 

500 

1000 

ÇALIŞMA 

GÜN SAYISI 

330 

330 

330 

330 

330 

330 

330 

320 

320 

320 

320 

330 

310 

310 

300 

330 

320 

310 

OPTİMUM 

KAPASİTE 

TON/YIL 

595.000 

595.000 

1.320.000 

725.000 

595.000 

840.000 

230.000 

610.000 

460.000 

460.000 

1.650.000 

1.650.000 

1.440.000 

720.000 

720.000 

1.485.000 

1.035.000 

450.000 

415.000 

105.000 

310.000 

1.080.000 

1.080.000 

510.000 

510.000 

495.000 

495.000 

470.000 

160.000 

310.000 




FABRİKA ADI 

GÖLTAŞ 

I. Fırın 

II. Fırın 

KARTAL 

III. Fırın 

IV. Fırın 

KONYA 

II. Fırın 

MARDİN 

I. Fırın 

NİĞDE 

II. Fırın 

NUH 

I. Fırın 

II. Fırın 

PINARHİSAR 

I. Fırın 

II. Fırın 

SİVAS 

I. Fırın 

II. Fırın 

SÖKE 

I. Fırın 

TRABZON 

I. Fırın 

ÜNYE 

I. Fırın 

YİBİTAŞ 

I. Fırın 

ÖK Ön Kals. 

T O P L A M 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

Kuru 

SİSTEM 

Kuru (ÖK) 

Kuru 

Kuru 

Kuru (ÖK) 

Kuru 

Yaş 

Kuru (ÖK) 

Kuru 

Kuru 

Lepol 

Kuru 

Kuru 

Kuru (ÖK) 


KURULU 

KAPASİTE 

1700 

1750 

600 

800 

1620 

1590 

780 

2800 

1200 

236 

1600 

500 

750 

500 

1000 

1700 

2000 

72671 

22 

OPTİMUM 

KAPASİTE 

1750 

1500 

560 

690 

1620 

1440 

850 

2800 

1300 

280 

1600 

400 

630 

600 

1000 

1780 

2050 

72195 

ÇALIŞMA 

GÜN SAYISI 

300 

300 

320 

320 

310 

330 

330 

330 

330 

320 

320 

310 

310 

320 

310 

320 

330 

3204 

OPTİMUM 

KAPASİTE 

TON/YIL 

975.000 

525.000 

450.000 

400.000 

180.000 

220.000 

500.000 

500.000 

475.000 

475.000 

280.000 

280.000 

1.355.000 

925.000 

430.000 

570.000 

90.000 

480.000 

320.000 

125.000 

195.000 

190.000 

190.000 

310.000 

310.000 

570.000 

570.000 

675.000 

675.000 

23.110.000 




Fabrikanın Adı ve Ait 

Olduğu Sektör 

TABLO 12. Marmara Bölgesi'nde mevcut kapasite (birim : 1000 ton/yıl) 

Kurulu 

Klinker Üretim 

Kapasitesi 

Optimum Klinker 

Üretim Kapasitesi 

23 

Optimum Çimento 


Çimento Değ. 

Opt. Ögütme 

Kapasitesi 

1 2 3 4 

KAMU SEKTÖRÜ 590 510 640 945 

LALAPAŞA 590 510 640 945 

ÖZEL SEKTÖR 7960 7965 9380 12760 

AK ÇİMENTO 

1740 

1715 

2100 

2520 

DARICA 

990 

1080 

930(5) 

1995 

KARTAL 

465 

400 

500 

555 

NUH 

1320 

1355 

1695 

3355 

STFA DOĞAL 

- 

- 

100(6) 

150 

BURSA 

840 

840 

1050 

1075 

ÇANAKKALE 

1650 

1650 

1960(6) 

1960 

BALIKESİR 

345 

355 

445 

550 

PINARHİSAR 

610 

570 

600 

600 

TOPLAM 8550 8475 10020 13705 

1.Kurulu Kapasite : A ton/gün* 330 gün/yıl : * ton/yıl 

2.Optimum Kapasite : Fabrikanın geçmiş yıllardaki üretim performansları ve çalışma gün 

sayıları dikkate alınarak saptanmıştır. 

3.Katkılı Portland Çimentosu (KPÇ) olarak : 

Klinker/Çimento oranı : 0.8 

4.Değirmenlerin geçmiş yıllardaki üretim performansları dikkate alınarak saptanmıştır. 

5.KDZ. Ereğli'nin ihtiyacı olan 335 bin ton Klinkeri Darıca'dan aldığı kabul edilmiştir. 

6.STFA Doğal ihtiyacı olan 80 bin ton Klinkeri Çanakkale'den aldığı kabul edilmiştir. 




Fabrikanın Adı 

ve Ait Olduğu 

Sektör 

TABLO 13. Ege Bölgesi'nde mevcut kapasite (birim : 1000 ton/yıl) 

Kurulu 

Klinker 

Üretim 

Kapasitesi 

Optimum 

Klinker 

Üretim 

Kapasitesi 

24 

Optimum 

Çimento 

Üretim 

Kapasitesi 

Çimento 

Değ. Opt. 

Ögütme 

Kapasitesi 

1 2 3 4 

ÖZEL SEKTÖR 3400 3460 4210 5120 

BATI ANADOLU 

ÇİMENTAŞ 

DENİZLİ 

SÖKE 

1320 

1320 

595 

165 

1320 

1440 

510 

190 

1650 

1680 (5) 

640 

240 

2045 

1680 

945 

450 

TOPLAM 3400 3460 4210 5120 


Optimum Kapasite : Fabrikanın geçmiş yıllardaki üretim performansları ve çalışma gün sayıları 

dikkate alınarak saptanmıştır. 




4.Öğütme Kapasitesi yeterli değil ayrıca 95 Bin ton Klinker satabilir. 

Fabrikanın Adı ve 

Ait Olduğu 

Sektör 

TABLO 14. Akdeniz Bölgesi'nde mevcut kapasite (birim : 1000 ton/yıl) 

Kurulu 

Klinker 

Üretim 

Kapasitesi 

Optimum 

Klinker 

Üretim 

Kapasitesi 

Optimum 

Çimento 

Üretim 

Kapasitesi 


Opt. Ögütme 

Kapasitesi 

1 2 3 4 

ÖZEL SEKTÖR 4060 3845 4545 5840 

ADANA 

ÇİMSA 

GÖLTAŞ 

İSKENDERUN (5) 

1370 

1550 

1140 

- 

1385 

1485 

975 

- 

1230 (6) 

1080 (6) (7) 

1070 (8) 

1165 (6) 

1715 

1890 

1070 

1165 (6) 

TOPLAM 4060 3845 4545 5840 










5.Klinker Öğütme Paketleme tesisidir. 

6.Cüruflu Çimento olarak Klinker/Çimento oranı : 0.6 

7.İskenderun Çimento ihtiyacı olan klinkerin: 

400000 tonunu Adana 

300000 tonunu Çimsa 

700000 ton fabrikalarından aldığı kabul edilmiştir. 

Ak Kayseri ihtiyacı olan 320 bin ton klinkeri Çimsa'dan aldığı kabul edilmiştir. 

8.Öğütme yeterli değil. Ayrıca 120 bin ton klinker satabilir. 


Ait Olduğu Sektör 

TABLO 15. Karadeniz Bölgesi'nde mevcut kapasite (birim : 1000 ton/yıl) 

Kurulu 


Kapasitesi 

Optimum 


Kapasitesi 

25 

Optimum 

Çimento Üretim 

Kapasitesi 


Opt. Ögütme 

Kapasitesi 

1 2 3 4 

KAMU SEKTÖRÜ 730 745 1105 1375 

BARTIN 

LADİK 

GÜMÜŞHANE (5) 

150 

580 

- 

220 

525 

- 

300 (7) 

655 

150 (8) 

ÖZEL SEKTÖR 1865 1755 2615 3205 

BOLU 

ÇORUM 

TRABZON 

ÜNYE 

KDZ. EREĞLİ (5) 

495 

480 

330 

560 

- 

460 

415 

310 

570 

- 

575 

520 

390 

710 

420 (6) 

TOPLAM 2595 2500 3720 4580 

Optimum Kapasite : Fabrikanın geçmiş yıllardaki üretim performansları ve çalışma gün sayıları 

dikkate alınarak saptanmıştır. 

Katkılı Portland Çimentosu (KPÇ) olarak : 


Değirmenlerin geçmiş yıllardaki üretim performansları dikkate alınarak saptanmıştır. 

Klinker Öğütme Paketleme tesisidir. 

325 

900 

150 

880 

550 

455 

900 

420 




KDZ. Ereğli'nin ihtiyacı olan 335 Bin ton Klinkeri Darıca'dan aldığı kabul edilmiştir. 

Klinker üretiminin 60000 tonunu cüruflu çimento 160000 tonunu ile katkı portland çimentosu 

üreteceği kabul edilmiştir. 

Gümüşhane Çimento, ihtiyacı olan Klinkerin : 

50000 tonunu Ergani 

30000 tonunu Elazığ 

20000 tonunu Kars 

20000 tonunu Aşkale 


TABLO 16. İç Anadolu Bölgesi'nde mevcut kapasite (birim : 1000 ton/yıl) 



Kurulu 


Kapasitesi 

Optimum 


Kapasitesi 

26 

Optimum 


Kapasitesi 


Opt. Ögütme 

Kapasitesi 

1 2 3 4 

ÖZEL SEKTÖR 4020 3605 4825 6580 

1.AFYON 

2.ANKARA 

3.BAŞTAŞ 

4.ESKİŞEHİR 

5.KONYA 

6.NİĞDE 

7.SİVAS 

8.YİBİTAŞ (Yozgat) 

9.YİBİTAŞ LAFARGE (5) 

10.AKKAYSERİ (5) 

435 

535 

610 

460 

535 

370 

415 

660 

- 

- 

345 

395 

595 

495 

500 

280 (7) 

320 

675 

- 

- 

430 

495 

745 

535 (6) 

625 

150 (8) 

400 

370 (9) 

475 (9) 

600 (8) 

550 

1000 

1080 

535 

630 

490 

400 

820 

475 

600 

TOPLAM 4020 3605 4825 6580 







5.Klinker Öğütme Paketleme tesisidir. 

6.Öğütme kapasitesi yeterli değil. Ayrıca 65 Bin ton klinker satabilir. 




7.I. Fırın devreden alınmıştır. Şu an çalışmamaktadır. 

8.Ak Kayseri Çimento ihtiyacı olan Klinkerin : 

320000 tonunu Çimsa 

160000 tonunu Niğde 


9.Yibitaş Lafarge ihtiyacı olan 380 bin ton klinkeri Yibitaş (Yozgat)'dan aldığı kabul edilmiştir. 

TABLO 17. Doğu Anadolu Bölgesi'nde mevcut kapasite (birim : 1000 ton/yıl) 



Kurulu 


Kapasitesi 

Optimum 

Klinker 

Üretim 

Kapasitesi 

27 

Optimum 


Kapasitesi 


Opt. Ögütme 

Kapasitesi 

1 2 3 4 

KAMU SEKTÖRÜ 1155 995 1155 1580 

AŞKALE 

ELAZIĞ 

KARS 

VAN 

330 

360 

250 

215 

280 

310 

215 

190 

325 (5) 

350 (5) 

245 (5) 

235 

TOPLAM 1155 995 1155 1580 







5.Gümüşhane Çimento ihtiyacı olan Klinkerin : 

30000 tonunu Elazığ 

20000 tonunu Kars 

20000 tonunu Aşkale 


610 

465 

270 

235 




TABLO 18. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde mevcut kapasite (birim : 1000 ton/yıl) 



Kurulu 


Kapasitesi 

Optimum 


Kapasitesi 

28 

Optimum 


Kapasitesi 


Opt. Ögütme 

Kapasitesi 

1 2 3 4 

KAMU SEKTÖRÜ 2330 2040 2165 2795 

1.ADIYAMAN 

2.ERGANİ 

3.KURTALAN 

4.ŞANLIURFA 

590 

580 

590 

570 

510 

510 

510 

510 

640 

575 (5) 

475 (6) 

475 (6) 

ÖZEL SEKTÖR 1100 945 1185 1500 

1.GAZİANTEP 

2.MARDİN 

575 

525 

TOPLAM 3430 2985 3350 4295 

470 

475 







5.Gümüşhane Çimento ihtiyacı olan 50 bin ton klinkeri Ergani'den alacağı kabul edilmiştir. 

6.Öğütme kapasitesi yeterli değil, ayrıca 130 bin ton klinker satabilir. 

590 

595 

945 

900 

475 

475 

900 

600 




TABLO 19. Optimum klinker üretim kapasitesi projeksiyonu (1000 ton) 

Fabrikanın Adı sonu itibariyle 

Kapasite 

MARMARA BÖLGESİ 

1. AKÇİMENTO 

2. DARICA 

3. KARTAL 

4. NUH 

5. STFA DOĞAL 

6. BURSA 

7. ÇANAKKALE 

8. BALIKESİR 

9. PINARHİSAR 

10. LALAPAŞA 

1992 Yılı İ l a v e l e r 2000 Yılı 

1715 

1080 

400 

1355 

- 

840 

1650 

355 

570 

510 

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 İtibariyle 

Kapasite 

85 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

320 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

ARA TOPLAM 8475 85 320 625 0 770 0 0 10275 

EGE BÖLGESİ 

1. BATIANADOLU 

2. ÇİMENTAŞ 

3. DENİZLİ 

4. SÖKE 

1320 

1440 

510 

190 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

ARA TOPLAM 3460 0 0 0 0 1000 180 0 4640 

AKDENİZ BÖLGESİ 

1. ADANA 

2. ÇİMSA 

3. GÖLTAŞ 

4. İSKENDERUN 

1385 

1485 

975 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

150 

- 

ARA TOPLAM 3845 0 150 0 0 0 720 0 4715 

KARADENİZ BÖLG. 

1. BARTIN 

2. LADİK 

3. GÜMÜŞHANE 

4. BOLU 

5. ÇORUM 

6. TRABZON 

7. ÜNYE 

8. KDZ. EREĞLİ 

220 

525 

- 

460 

415 

310 

570 

- 

- 

- 

- 

740 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

T O P L A M 2500 740 0 135 0 0 0 0 3375 

29 

- 

- 

- 

625 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

135 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

1000 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

180 

- 

- 

- 

720 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik491c1.pdf 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

1800 

1850 

720 

1980 

0 

840 

1650 

355 

570 

510 

2500 

1440 

510 

190 

2105 

1485 

1125 

220 

525 

0 

0 

1200 

415 

310 

705 

0



Fabrikanın Adı 

İÇ ANADOLU BÖLGESİ 

1. AFYON 

2. ANKARA 

3. BAŞTAŞ 

4. ESKİŞEHİR 

5. KONYA 

6. NİĞDE 

7. SİVAS 

8.YİBİTAŞ (Yozgat) 

9.YİBİTAŞ LAFARGE 

10. AKKAYSERİ 

11.YİBİTAŞ(Nevşehir) 

TABLO 19'un devamı... 


sonu itibariyle 

Kapasite 

345 

395 

595 

495 

500 

280 

320 

675 

- 

- 

- 

1993 

- 

- 

- 

- 

120 

115 

- 

- 

- 

- 

- 

1994 

- 

500 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

30 

1995 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

1996 

- 

- 

- 

- 

30 

330 

- 

- 

- 

- 

- 

1997 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

1998 

- 

- 

- 

- 

220 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

1999 

İtibariyle 

Kapasite 

ARA TOPLAM 3605 235 500 0 360 0 220 0 4920 

DOĞU ANADOLU BLG. 

1. AŞKALE 

2. ELAZIĞ 

3. KARS 

4. VAN 

280 

310 

215 

190 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

ARA TOPLAM 995 0 0 0 0 0 0 0 995 

G.D.ANADOLU BLG. 

1. ADIYAMAN 

2. ERGANİ 

3. KURTALAN 

4. Ş.URFA 

5. GAZİANTEP 

6. MARDİN 

510 

510 

510 

510 

470 

475 

- 

- 

- 

- 

- 

120 

- 

- 

- 

- 

- 

ARA TOPLAM 2985 120 0 0 0 0 0 0 3105 

TÜRKİYE TOPLAMI 25865 1180 970 760 360 1770 1120 0 32025 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 


- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

345 

895 

595 

495 

870 

725 

320 

675 

0 

0 

0 

280 

310 

215 

190 

510 

510 

510 

510 

470 

595



TABLO 20. Optimum çimento üretim kapasitesi projeksiyonu (1000 ton) 


Kapasite 


1. AKÇİMENTO 

2. DARICA 

3. KARTAL 

4. NUH 

5. STFA DOĞAL 

6. BURSA 

7. ÇANAKKALE 

8. BALIKESİR 

9. PINARHİSAR 

10. LALAPAŞA 


2100 

930 

500 

1695 

100 

1050 

1960 

445 

600 

640 

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 İtibariyle 

Kapasite 

150 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

400 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

ARA TOPLAM 10020 150 400 780 0 960 0 0 12310 

EGE BÖLGESİ 

1. BATI ANADOLU 

2. ÇİMENTAŞ 

3. DENİZLİ 

4. SÖKE 

1650 

1680 

640 

240 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

ARA TOPLAM 4210 0 0 0 0 1250 225 0 5685 


1. ADANA 

2. ÇİMSA 

3. GÖLTAŞ 

4. İSKENDERUN 

1230 

1080 

1070 

1165 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

150 

- 

ARA TOPLAM 4545 0 150 0 0 0 900 0 5635 

KARADENİZ BÖLG. 

1. BARTIN 

2. LADİK 

3. GÜMÜŞHANE 

4. BOLU 

5. ÇORUM 

6. TRABZON 

7. ÜNYE 

8. KDZ. EREĞLİ 

300 

655 

150 

575 

520 

390 

710 

420 

- 

- 

- 

925 

-200 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

T O P L A M 3720 725 0 170 0 0 0 0 4615 

31 

- 

- 

- 

780 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

170 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

960 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

1250 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

225 

- 

- 

- 

900 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 


- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

2250 

1890 

900 

2475 

100 

1050 

1960 

445 

600 

640 

3125 

1680 

640 

240 

2130 

1080 

1260 

1165 

300 

655 

150 

1500 

320 

390 

880 

420





1. AFYON 

2. ANKARA 

3. BAŞTAŞ 

4. ESKİŞEHİR 

5. KONYA 

6. NİĞDE 

7. SİVAS 

8. YİBİTAŞ (Yozgat) 

9. YİBİTAŞ LAFARGE 

10. AKKAYSERİ 

11. YİBİTAŞ (Nevşehir) 

Tablo 20'nin devamı... 


Kapasite 

430 

495 

745 

535 

625 

150 

400 

370 

475 

600 

- 

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 İtibariyle 

- 

- 

- 

- 

150 

145 

-275 

- 

- 

- 

475 

- 

625 

- 

85 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

32 

Kapasite 

ARA TOPLAM 4825 495 710 0 445 0 150 0 6625 

DOĞU ANADOLU BLG. 

1. AŞKALE 

2. ELAZIĞ 

3. KARS 

4. VAN 

325 

350 

245 

235 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

ARA TOPLAM 1155 0 0 0 0 0 0 0 1155 

G.D.ANADOLU BLG. 

1. ADIYAMAN 

2. ERGANİ 

3. KURTALAN 

4. Ş.URFA 

5. GAZİANTEP 

6. MARDİN 

640 

575 

475 

475 

590 

595 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

145 

ARA TOPLAM 3350 0 145 0 0 0 720 0 3495 

TÜRKİYE TOPLAMI 31825 1370 1445 950 445 2210 1275 0 39520 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

35 

410 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

150 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 


- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

430 

1120 

745 

620 

960 

705 

125 

370 

475 

600 

475 

325 

350 

245 

235 

640 

575 

475 

475 

590 

740



3. İNŞA HALİNDEKİ TESİSLER 

3.1. Planlanan Yatırımlar 

Yedinci plan döneminde sektörde yeni kapasite yaratmaya yönelik olarak planlanan yatırımlar 

tablo 21'de verilmektedir. 

4. TÜKETİM VE ÜRETİM PROJEKSİYONLARI 

4.1. Tüketim Projeksiyonu 

Türkiye için VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemi sonuna kadar yapılmış olan çimento talep 

projeksiyonu bölgeler bazında aynı dönem için yapılmış olan gereksinim projeksiyonlarının 

toplanmasından oluşmuştur. 

Bilindiği üzere her çimento fabrikasının bir ekonomik satış hinterlandı vardır. Bölgeyi oluşturan 

satış hinterlandlarının toplamı da bölge hinterlandını oluşturur. Yeni bir çimento fabrikası 

devreye girdiğinde, eğer bu fabrika bölge sınırına yakın bir yerde ise, içerisinde bulunduğu 

bölgenin satış hinterlandı genişler. Dolayısıyla komşu bölgenin satış hinterlandı düşmüş olur. 

Bölgesel düzeyde çimento talep projeksiyonlarını hazırlarken yukarıdaki görüşü dikkate almak 

zorundayız. Bu durumda bölgenin geçmiş yıllardaki tüketim miktarlarının incelenmesi yoluyla 

ileriye yönelik yapılacak olan bir projeksiyon bölge alanında değişimler sözkonusu olduğunda 

yanlış sonuçlar verecektir. Dolayısıyla yapılması gereken "Kişi Başına Çimento Tüketimi" 

projeksiyonunun hazırlanmasıdır. Eğer bölge bazında nüfus artış hızı faktörü (N) ve gereksinim 

artış hızı faktörü (İ) bilinirse kişi başına tüketim artış hızı faktörü, 

formülüyle bulunabilir. 

K = İ/N 

33 




TABLO 21. 1993-1999 yıllarında çimento sektöründe eklenecek yeni kapasiteler 

Proje Sahibi Proje Konusu Başlama 

Tarihi 

AKÇİMENTO 

BURSA 

OYSA-NİĞDE 

KONYA 

ÇORUM 

VAN 

NUH 

ÇANAKALE 

TRAKYA 

BALIKESİR 

DENİZLİ 

AFYON 

ANKARA 

ESKİŞEHİR 

ÇORUM 

GÖLTAŞ 

ADANA 

BOLU 

BARTIN 

II. Tesis Rehab. 

Kap.Art.Dar Boğaz 

Giderme, Modernizasyon 

Modernizasyon, Dar 

Boğaz Giderme 

Çim.Değ.Kap.Art. 

Fuller Soğutma 

Çimento Değirmeni 

II. Fırın Prekalsinasyon 


Öğütme Kap.Art. 

Beyaz Çim.Üretim Hattı 

Döner Fırın Prekal. 

1.2. Nolu Değirmen 

Modern Dar Boğaz Gid. 

Öğütme Kap.Art. Yeni 

Klinker Üretim Hattı 

Roller Pres 

Çim.Değ.Sep.İlavesi 

I.Fırın Kap.Art. 

Çim.Öğütme Kap.Art. 

II. Fırın Kap.Artı. 

Çim.Değir.Modif. 



1991 

1992 

1992 

1992 

1993 

1991 

1993 

1993 

1993 

1994 

1994 

1993 

1992 

1993 

1993 

1993 

1992 

1994 

34 

Bitiş 

Tarihi 

1993 

1993 

1993 

1993 

1993 

1993 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

Yaratacağı İlave Kap. 

Ton / Yıl 

Öğütme 

400.000 

Klinker 


- 

200.000 

- 

90.000 

120.000 

- 

102.900 

- 

10.000 

690.000 232.900 

- 

2.000.000 

450.000 

75.000 

- 

210.000 

70.000 

400.000 

- 

150.000 

320.000 

- 

350.000 

- 

532.950 

500.000 

1.080.000 

- 

1.000.000 

- 

- 

60.000 

168.000 

- 

- 

- 

495.000 

- 

180.000 

- 

100.000 

6.137.950 2.003.000 

- 

- 

- 

-



Proje Sahibi 

ASLAN 

ÇİMENTAŞ 

ANKARA 

OYSA-NİĞDE 

SİVAS 

KONYA 

MARDİN 

ANADOLU 

BALIKESİR 

BURSA 

BATIÇİM 

BAŞTAŞ 

ANKARA 

KONYA 

OYSA-NİĞDE 

BOLU 

AKÇİMENTO 

TRAKYA 

ASLAN/YİBİTAŞ 

BATIÇİM 

ANKARA 

Proje Konusu 


Öğütme/Paketleme 




Döner Fırın Kap.Art. 

Ezici, Seperatör 

Yeni Çim.Öğüt./PaketTesisi 

Kapasite Arttırma 

I.Fırın Pre.Kals. 

Çimento Öğüt.,Moderni. 


" " 

Çimento Değ.Kap.Art. 

" " " " 

Klin.Üret.Kap.Art. 


Yeni Klin.Ürt.Hattı 

" " " " 

Yeni Fabrika (Ankara'da 

Yibitaş/Lafarge) 

Yeni Klin.Üre.Hattı 

Per-Kalsinasyon 


Başlama 

Tarihi 

1994 

1993 

1993 

1993 

1993 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1996 

1994 

1994 

1994 

1994 

1994 

1995 

35 

Bitiş 

Tarihi 

1995 

1995 

1995 

1995 

1995 

1995 

1995 

1996 

1996 

1996 

1996 

1996 

1996 

1996 

1996 

1996 

1996 

1997 

1997 

1997 

1997 

1997 

Yaratacağı İlave Kap. 

Öğütme 

Ton / Yıl 

650.000 

520.000 

400.000 

300.000 

576.000 

Klinker 


- 

360.000 

- 

- 

- 

- 

- 

80.000 

2.806.000 80.000 

1.000.000 

350.000 

- 

600.000 

792.000 

74.250 

275.000 

100.000 

- 

500.000 

- 

- 

260.000 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

330.000 

3.691.250 690.000 

- 

- 

1.200.000 

- 

- 

150.000 

500.000 

1.000.000 

1.000.000 

450.000 

1.250.000 3.100.000 

ASLAN Yeni Klin.Üre.Hattı 1966 1998 - 1.000.000 

ADANA 

MARDİN 

IV. Ünite Tevsi 

Pre-Kalsinasyon ve Öğüt 

1996 

1997 

1999 

1999 

- 1.000.000 

- 

700.000 

1.000.000 

550.000 

700.000 1.280.000 

TOPLAM 12.469.200 7.485.900 

Kaynak : Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği



1985 ve 90 nüfus sayımlarının incelenmesi ile ilçeler bazında nüfus artış hızı faktörleri 

saptanmıştır. Bunları kullanarak bütün bölgeler için hinterland nüfusları 2000 yılına kadar 

projekte edilmiştir. Burada her bölge için nüfus artış hızı faktörü hesaplanmıştır. 

Türkiye'de çimento tüketimi 1983 yılından sonra büyük bir hızla artış göstererek, 1987 yılında 

23.4 milyon ton'a yükselmiştir. Kişi başına çimento tüketimi ilk kez 1987 yılında 400 kg. sınırını 

aşarak, 442 kg. olmuştur. 1983 yılında 11.562 bin ton olan tüketim, 1987 yılında 23.362 bin ton 

olarak gerçekleşmiştir. 4 yıldaki artış hızı toplam % 102.06 ve ortalama yıllık artış hızı ise % 

19.23 olmuştur. 

1988 yılında hükümetin uyguladığı plan ve programların etkisiyle yatırımlarda genelde bir 

azalma görülmüş ve toplam çimento tüketimi ancak % 1.65 artışla 23.748 bin ton olarak 

gerçekleşmiştir. Marmara ve Ege bölgesi dışında kalan diğer bölgelerdeki çimento tüketiminde 

değişik oranlarda azalma izlenmiştir. 1990 yılında çimento tüketimi % 1.56 azalarak 23.377 bin 

ton düzeyine inmiştir. Sadece Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde tüketim artışı 

izlenmiştir. 

1990 yılında çimento tüketimi % 1.81 artarak 23.799 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Sadece 

Marmara Bölgesi çimento tüketiminde bir azalma izlenmiştir. 

1991 yılında çimento tüketimi % 2.22 artarak 24.329 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Sadece Ege 

ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde bir azalma izlenmiştir. 

1992 yılında ise çimento tüketimi % 6.73 artarak 25.905 bin ton olmuştur. Gereksinim artış hızı 

faktörlerini saptayabilmek için bütün bölgelerin son yıllardaki aktif tüketim değerleri 

incelenmiştir. Şimdi her bölgeyi ayrı ayrı inceleyelim. 

İ-) MARMARA BÖLGESİ 

Çimento tüketimi 1990 yılında % 1.79 azalırken, 1991 ve 1992 yıllarında sırayla % 2.09 ve % 

2.49 artmıştır. Kişi başına çimento tüketimi 1992 yılında 584 kg. düzeyindedir. 

Kanımızca, çimento tüketim artış hızının 1993 yılında I=1 ve izleyen yıllarda ise bölgesel nüfus 

artış hızına eşit olacağı yani kişi başına tüketimin sabit kalacağıdır. 

36 




İİ-) EGE BÖLGESİ 

Çimento tüketimi 1990 yılında % 0.99 artarken 1991 yılında % 1.89 azalmış, 1992 yılında ise % 

14.1 artmıştır. Kişi başına çimento tüketimi 1992 yılında 527 kg. seviyesindedir. Tahminimiz 

çimento tüketim artış hızının bölgesel nüfus artış hızına eşit olacağı yani KBT'nin sabit 

kalacağıdır. 

İİİ-) AKDENİZ BÖLGESİ 

1990-91 ve 92 yıllarnıda çimento tüketimi sırasıyla % 1.62, % 2.53 ve % 2.77 artmıştır. Kişi 

başına çimento tüketimi 1992 yılında 503 kg. seviyesindedir. Tahminimiz çimento tüketim artış 

hızının bölgesel nüfus artış hızına eşit olacağı yani KBT'nin sabit kalacağıdır. 

İV-) KARADENİZ BÖLGESİ 

Çimento tüketimi 1990-91 ve 92 yıllarında sırasıyla % 4.53, % 3.93 ve % 16.38 artmıştır. KBT 

1992 yılı itibariyle 378 kg seviyesindedir. Tahminimiz çimento tüketim artış hızının 1993 yılından 

itibaren % 5 olacağıdır. 

V-) İÇ ANADOLU BÖLGESİ 

Çimento tüketimi 1990-91 ve 92 yıllarında sırasıyla %3.18, % 11.06 ve % 6.48 artmıştır. KBT 



Vİ-) DOĞU ANADOLU BÖLGESİ 

Çimento tüketimi 1990-91 ve 92 yıllarında sırasıyla % 5.39, % 6.38 ve %13.14 artmıştır. KBT 



Vİİ-) GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ 

Çimento tüketimi 1990 yılında % 10.18 artarken, 1991 yılında % 13.00 azalmış, 1992 yılında % 

5.29 artmıştır. KBT 1992 yılı itibariyle 320 kg seviyesindedir. Tahminimiz çimento tüketim artış 

hızının 1993 yılından itibaren % 5 olacağıdır. 

Aşağıdaki tablolardan, tablo 22 Türkiye genelinde çimento tüketim projeksiyonunu, tablo 23, 24, 

25, 26, 27, 28, 29 da bölgesel olarak tüketim projeksiyonlarını göstermektedir. 

37 




Yıllar 

Nüfus 

(1000 Kişi) 

TABLO 22. Türkiye çimento sektörü üretim ve tüketim projeksiyonu 

Çimento Tüketim 

(1000 Ton) 

KBT 

Kişi Başına 

Tüketim 

(Kg/Kişi) 

Optimum Klinker 


(1000 Ton) 

38 

Optimum Çimento 


(1000 Ton) 

Çimento 

Öğütme Kapasitesi 

(1000 Ton) 

Kapasite 

İlaveleri 

İhraç Edilebilir 

Miktar 

(1000 Ton) 

5 nci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi 

1985 50664 15797 312 15005 17581 31860 1853 (14) 

1986 51776 18934 (1) 366 16238 20004 32775 (22) 1247 (15) 

1987 52913 23362 (2) 442 18236 (8) 21980 34635 (23) 343 (16) 

1988 54074 23748 (3) 439 18779 (9) 22675 36020 (24) 257 (17) 

1989 55260 23377 (4) 423 19836 (10) 23801 35735 (25) 1098 (18) 

6 ncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi 

1990 56473 23799 (5) 421 20322 (11) 24416 36770 (26) 2682 (19) 

1991 57712 24329 (6) 422 22813 (12) 30370 37385 (27) 3573 (20) 

1992 58979 25965 (7) 440 23284 (13) 31825 41700 (28) 4417 (21) 

1993 60273 26692 443 27045 33195 43710 (29) 6503 

1994 61596 27752 451 28015 34640 47105 (30) 6888 

1995 62948 28853 458 28775 35590 48545 (31) 6737 

1996 64329 29995 466 29135 36035 48545 (32) 6040 

1997 65741 31181 474 30905 38245 50525 (33) 7064 

1998 67183 32413 482 32025 39520 50975 (34) 7107 

1999 68658 33691 491 32025 39520 50975 5829 

2000 70164 35017 499 32025 39520 50975 4503 

(*) Fiili Değerler (12) 109 bin tonu ithal klinkerdir (24) Denizli devreye alındı. Akçimento, Çanakkale tevsii edildi 

(1) 61 Bin tonu ithalat (13) 130 bin tonu ithal klinkerdir (25) Nuh, Bursa, Batı Anadolu, Konya tevsii edildi 

(2) 1630 bin tonu ithalat (14) 92 bin tonu klinkerdir (26) İskenderun, Çimsa, Yibitaş, Çimentaş tevsii edildi 

(3) 1290 bin tonu ithalat (15) 116 bin tonu klinkerdir (27) Gümüşhane, Edirne, Çim. Değ. devreye alındı 

(4) 448 bin tonu ithalat (16) 117 bin tonu klinkerdir (28) Edirne, Akkayseri, Yibitaş, Lafarge devreye alındı 

(5) 1150 bin tonu ithalat (17) 21 bin tonu klinkerdir (29) Yibitaş(Nevşehir) devreye girecek. Akçimento, Bolu, Konya, Niğde tevsii edilecek 

(6) 487 bin tonu ithalat (18) 261 bin tonu klinkerdir (30) Kartal, Göltaş, Ankara, Eskişehir, Mardin tevsii edilecek 

(7) 267 bin tonu ithalat (19) 962 bin tonu klinkerdir (31) Nuh, Ünye tevsii edilecek 

(8) 407 bin tonu ithal klinkerdir (20) 1170 bin tonu klinkerdir (32) Konya, Niğde tevsii edilecek 

(9) 357 bin tonu ithal klinkerdir (21) 1586 bin tonu klinkerdir (33) Darıca, Batı Anadolu tevsii edilecek 

(10) 61 bin tonu ithal klinkerdir (22) Şanlı urfa devreye alındı. Batı Anadolu tevsii edildi (34) Batı Anadolu, Konya, Adana tevsii edilecek 

(11) 70 bin tonu ithal klinkerdir (23) Eskişehir, Konya, Bastaş tevsii edildi 




TABLO 23. MARMARA BÖLGESİ (1) çimento üretim ve tüketim projeksiyonu (nüfus : 1000 kişi) 

1985 1990 * 1991 * 1992 * 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 

1. Nüfus 1000 kişi 11607 13551 14073 14574 15096 15636 16194 16770 17365 17980 18614 19269 

2. Ortalama Nüfus Artış Hızı Faktörü. N ( 

1.035883 

Sabit 1990 

3. Tahmini İhtiyaç Artış Hızı Faktörü. 1 İ:1 İ:N (2000 yılına kadar) 

ile 

2000 yılları dikkate alınarak hesaplanmıştır ). 

4.KBT Artış Hızı Faktörü. K:1/N (3/2) 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 

5. KBT. Kg/Kişi 600 590 584 563 563 563 563 563 563 563 563 

6. İhtiyaç. 1000 Ton (5*1) 8130 8299 8506 8506 8810 9125 9449 9785 10131 10489 10857 

7. Çimento Üretim Kapasitesi. 1000 Ton 10020 10170 10570 11350 11350 12310 12310 12310 12310 

8. Fark. +/- 1000 Ton 1514 1664 1760 2225 1901 2525 2179 1821 1453 

9. Çimento Öğütme Kapasitesi. 1000 Ton 13705 14105 15440 16320 16320 16725 17175 17175 17175 

* : Fiili Değerler 

(1) MARMARA BÖLGESİ: İstanbul yöresi fabrikaları, Pınarhisar, Balıkesir, Çanakkale, Bursa, Edirne çimento fabrikalarından oluşmaktadır. 

39 




TABLO 24. EGE BÖLGESİ (1) çimento üretim ve tüketim projeksiyonu (nüfus : 1000 kişi) 

1985 1990 * 1991 * 1992 * 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 

1. Nüfus 1000 kişi 5261 5973 6137 6286 6440 6596 6754 6914 7077 7241 7408 7577 


1.024O65 

Sabit 1990 


ile 



5. KBT. Kg/Kişi 496 473 527 527 527 527 527 527 527 527 527 

6. İhtiyaç. 1000 Ton (5*1) 2960 2904 3313 3394 3476 3560 3644 3730 3816 3904 3993 


8. Fark. +/- 1000 Ton 897 816 734 650 566 1730 1869 1781 1692 



(1) EGE BÖLGESİ: Söke, Denizli, B.Anadolu,ve Çimentaş çimento fabrikaları teorik satış hinterlandlarının toplamından oluşmaktadır. 

40 




TABLO 25. AKDENİZ BÖLGESİ (1) çimento üretim ve tüketim projeksiyonu (nüfus : 1000 kişi) 

1985 1990 * 1991 * 1992 * 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 

1. Nüfus 1000 kişi 5319 6170 6369 6555 6748 6945 7148 7355 7568 7785 8008 8236 


1.029300 

Sabit 1990 


ile 



5. KBT. Kg/Kişi 498 504 503 503 503 503 503 503 503 503 503 

6. İhtiyaç. 1000 Ton (5*1) 3070 3209 3298 3395 3494 3596 3701 3807 3917 4029 4144 


8. Fark. +/- 1000 Ton 1247 1150 1241 1139 1034 928 1718 1606 1491 



(1) AKDENİZ BÖLGESİ: İskenderun Çimento Öğütme ve Paketleme Tesisi ile Adana, Çimsa ve Göltaş çimento fabrikaları teorik satış 

hinterlandlarının toplamından oluşmaktadır. 

41 




TABLO 26. KARADENİZ BÖLGESİ (1) çimento üretim ve tüketim projeksiyonu (nüfus : 1000 kişi) 

1985 1990 * 1991 * 1992 * 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 

1. Nüfus 1000 kişi 7840 7697 7800 7902 7927 7950 7972 7992 8011 8028 8044 8058 


1.004587 

Sabit 1990 

ile 


3. Tahmini İhtiyaç Artış Hızı Faktörü. 1 1.05 1.05 1.05 1.05 1.05 1.05 1.05 1.05 1.05 


5. KBT. Kg/Kişi 320 329 378 395 413 431 451 471 492 515 538 

6. İhtiyaç. 1000 Ton (5*1) 2467 2564 2984 3129 3280 3437 3602 3773 3953 4139 4334 


8. Fark. +/- 1000 Ton 736 1316 1165 1178 1013 842 662 476 281 



(1) KARADENİZ BÖLGESİ: Bartın, Çorum, Trabzon, Ladik, Bolu, Ünye Çimento Fabrikaları ile Gümüşhane ve Kdz.Ereğli Çimento Öğütme 

ve Paketleme Tesisi teorik satış hinterlandlarının toplamından oluşmaktadır. 

42 




TABLO 27. İÇ ANADOLU BÖLGESİ (1) çimento üretim ve tüketim projeksiyonu (nüfus : 1000 kişi) 

1985 1990 * 1991 * 1992 * 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 

1. Nüfus 1000 kişi 11820 11422 11472 11606 11783 11951 12123 12292 12462 12633 12803 12972 


1.012808 

Sabit 1990 

ile 




5. KBT. Kg/Kişi 347 383 403 419 434 450 466 483 501 519 538 

6. İhtiyaç. 1000 Ton (5*1) 3960 4398 4683 4929 5184 5450 5729 6022 6328 6649 6985 


8. Fark. +/- 1000 Ton 142 391 846 580 746 453 297 -24 -360 

9. Çimento Öğütme Kapasitesi. 1000 

Ton 

6580 7265 7515 8075 8075 8195 8195 8195 8195 


(1) İÇ ANADOLU BÖLGESİ: Ankara, Bastaş, Afyon, Niğde, Sivas, Eskişehir ve Yozgat Çimento Fabrikaları ile Kayseri, Yibitaş(Nevşehir), 

Yibitaş(Lafarge) Öğütme ve Paketleme Tesisleri teorik satış hinterlandlarının toplamından oluşmaktadır. 

43 




TABLO 28. DOĞU ANADOLU BÖLGESİ (1) çimento üretim ve tüketim projeksiyonu (nüfus : 1000 kişi) 

1985 1990 * 1991 * 1992 * 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 

1. Nüfus 1000 kişi 5100 5221 5232 5206 5225 5250 5275 5301 5327 5353 5379 5405 


1.003478 

Sabit 1990 

ile 



4.KBT Artış Hızı Faktörü. K:1/N (3/2) 1.046 1.046 1.046 1.046 1.046 1.046 1.046 1.04 

5. KBT. Kg/Kişi 157 167 190 199 208 218 228 239 250 261 273 

6. İhtiyaç. 1000 Ton (5*1) 821 875 990 (2) 1040 1093 1149 1208 1271 1336 1405 1477 


8. Fark. +/- 1000 Ton 165 115 62 6 -53 -116 -181 -250 -323 


Ton 

44 


6 

1.046 

1580 1685 1685 1685 1685 1685 1685 1685 1685 


(1) DOĞU ANADOLU BÖLGESİ: Aşkale, Elazığ, Kars, Van Çimento Fabrikaları teorik satış hinterlandlarının toplamından oluşmaktadır. 

(2) İthal edilen 7237 ton çimento ile diğer bölgelerden gelen 6255 ton çimento dahildir.



TABLO 29. GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ (1) çimento üretim ve tüketim projeksiyonu (nüfus : 1000 kişi) 

1985 1990 * 1991 * 1992 * 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 

1. Nüfus 1000 kişi 5532 6439 6650 6849 7055 7266 7482 7704 7931 8164 8403 8647 


1.004587 

Sabit 1990 ile 2000 yılları dikkate alınarak hesaplanmıştır ). 



5. KBT. Kg/Kişi 371 313 320 326 332 339 345 352 359 366 373 

6. İhtiyaç. 1000 Ton (5*1) 2391 2080 2190 (2) 2300 2415 2535 3661 2793 2931 3076 3227 


8. Fark. +/- 1000 Ton 1160 1050 1080 960 834 702 564 419 268 


Ton 

4295 4295 4655 4655 4655 4655 4655 4655 4655 


(1) GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ: Gaziantep, Adıyaman, Ergani, Kurtalan, Şanlıurfa ve Mardin çimento fabrikaları teorik satış 

hinterlandlarının toplamından oluşmaktadır. 

(2) İthal edilen 286 ton çimento dahildir. Ayrıca diğer bölgelere 6255 ton çimento gönderilmiştir. 

45 




FABRİKA ADI 

FABRİKALARIN 1993 YILI BAŞI İTİBARİYLE KLİNKER 

ÜRETİM VE ÇİMENTO ÖĞÜTME KAPASİTELERİ 

ÇİTOSAN FABRİKALARI 

ELAZIĞ 

ERGANİ 

GÜMÜŞHANE 

KARS 

KURTALAN 

LALAPAŞA 

VAN 

TOPLAM 

ÖZELLEŞECEK 5 FABRİKA 

ADIYAMAN 

AŞKALE 

BARTIN 

LADİK 

ŞANLIURFA 

TOPLAM 

SATILAN ÇİTOSAN İSTİRAKLERİ 

ADANA 

BOLU 

KONYA 

MARDİN 

ÜNYE 

TOPLAM 

KLİNKER 

OPTİMUM 

KAPASİTESİ 

310.000 

510.000 

- 

215.000 

510.000 

510.000 

190.000 

2.245.000 

510.000 

280.000 

220.000 

495.000 

570.000 

2.075.000 

1.469.000 

1.200.000 

496.000 

525.000 

550.000 

4.240.000 

SATILAN ÇİTOSAN BAĞLI ORTAKLIKLARI 

AFYON 

ANKARA 

BALIKESİR 

ÇORUM 

DENİZLİ 

GAZİANTEP 

İSKENDERUN 

NİĞDE 

PINARHİSAR 

SİVAS 

SÖKE 

TRABZON 

TOPLAM 

360.000 

420.000 

275.000 

425.000 

510.000 

460.000 

- 

300.000 

530.000 

280.000 

184.000 

310.000 

4.054.000 

46 

% 

1.15 

1.89 

- 

0.80 

1.89 

1.89 

0.70 

8.32 

1.89 

1.04 

0.82 

1.71 

2.11 

7.69 

5.45 

4.45 

1.84 

1.95 

2.04 

15.72 

1.33 

1.56 

1.02 

1.58 

1.89 

1.71 

1.11 

1.96 

1.04 

0.68 

1.15 

15.03 

ÇİMENTO 

ÖĞÜTME 

KAPASİTESİ 

365.000 

900.000 

150.000 

360.000 

475.000 

900.000 

235.000 

3.385.000 

945.000 

360.000 

255.000 

585.000 

590.000 

2.735.000 

1.700.000 

1.900.000 

575.000 

600.000 

1.000.000 

5.775.000 

430.000 

1.000.000 

392.000 

468.000 

945.000 

510.000 

1.200.000 

380.000 

488.000 

325.000 

327.000 

420.000 

6.885.000 


% 

0.91 

2.25 

0.38 

0.90 

1.19 

2.25 

0.59 

8.47 

2.36 

0.90 

0.64 

1.46 

1.48 

6.84 

4.25 

4.75 

1.44 

1.50 

2.50 

14.44 

1.08 

2.50 

0.98 

1.17 

2.36 

1.28 

3.00 

0.95 

1.22 

0.81 

0.82 

1.05 

17.22



ÖZEL SEKTÖR FABRİKALARI 

AK ÇİMENTO 

BAŞTAŞ 

BATI ANADOLU 

BURSA 

ÇANAKKALE 

ÇİMENTAŞ 

ÇİMSA 

DARICA 

ESKİŞEHİR 

GÖLTAŞ 

KARTAL 

NUH 

YİBİTAŞ 

AK-KAYSERİ 

STFA DOĞAL 

EREĞLİ 

YİBİTAŞ (NEVŞEHİR) 

YİB.LAFARGE 

TOPLAM 

1.650.000 

519.000 

1.350.000 

840.000 

1.750.000 

1.450.000 

1.570.000 

1.000.000 

487.000 

1.330.000 

410.500 

1.320.000 

682.000 

- 

- 

- 

- 

- 

14.358.500 

47 

6.12 

1.92 

5.01 

3.11 

6.49 

5.38 

5.82 

5.71 

1.81 

4.93 

1.52 

4.89 

2.53 

- 

- 

- 

- 

- 

53.23 

3.400.000 

750.000 

2.500.000 

1.300.000 

2.200.000 

1.700.000 

1.200.000 

220.000 

600.000 

950.000 

580.000 

1.520.000 

800.000 

600.000 

100.000 

120.000 

500.000 

180.000 

21.200.000 

GENEL TOPLAM 26.972.500 39.980.000 

5. ÇİMENTO ÜRETİMİNDE KULLANILAN HAMMADDELER 

8.50 

1.88 

6.25 

3.25 

5.50 

4.25 

3.00 

1.50 

2.38 

1.45 

3.80 

2.00 

1.50 

0.25 

0.30 

1.25 

0.45 

53.03 

Jeolojik araştırmaların konusunu oluşturan ve çimento üretiminde kullanılan ana hammaddeler 

kireçtaşı, kil ve marndır. Bunlar jeolojide sedimenter kayaçlar olarak bilinirler ve herhangi bir 

jeolojik yaşta olabilirler. Kireçtaşları yaygın olarak sedimanter kayaç şeklinde oluşur ve büyük 

formasyonlar oluştururlar. Avrupa da Devoniyen yaşlı kireçtaşları, Jura ve Triyas yaşlı 

kireçtaşları ile Kretase yaşlı kireçtaşları önem kazanmıştır. Kretase yaşlı kireçtaşları fosil içerikli 

olabilir ve metamorfizma etkisinde kalabilirler (mermer ve silisli kireçtaşları gibi). Bazıları da 

hem fosilli ve hem de kil-kalker karışımı şeklinde olabilir. Bunlar da kireçtaşı-kil oranına göre 

kireçli marn, killi marn yada marn adını alırlar. Bu kireçtaşları içerdikleri CaO, SiO2 , Al2O3 ve 

Fe2O3 miktarlarıyla doğal çimento olarak yorumlanabilmektedir. 

Daha genç olan kireçtaşları mercan içerikli olabilir ve bunlar pekişmemiş kayaçlarla, pekişmiş 

kayaçlar arasındaki bir pozisyonda değerlendirilebilirler. Çimento klinkeri üretiminde 

kullanılabilen shell depozitleri bu gruba girmektedir. 

Çimento üretimi için kullanılan kil mineralleri genellikle yumuşak ve gevşek yapılı materyallerdir. 

Bu materyaller tane boylarına göre sınıflandırılmaktadır (kil, silt, kum gibi). Kayaç tipindeki killi 

materyaller kili şist, şeyl ve kristalin şistler şeklinde oluşabilirler. Granit, gnays bazalt ve bazaltik 

tüflerle puzzolanlar kil minerallerinin oluşumunda etkili olabilirler. 




Klinker üretimi için gerekli katkı maddeleri ise ham karışımın kimyasal bileşimini düzeltici yönde 

etkiye sahip, Fe, SiO2 yada Al2O3 içerikli materyallerdir. Bunlara örnek olarak fırınlanmış pirit, 

düşük yüzdeli demir cevheri, laterit, kuvarslı kum ya da metamorfik kayaçların bozunmasıyla 

oluşan kuvarslı materyaller ve boksitler verilebilir. 

Çimento üretiminde kullanılacak olan hammaddelerin uygunluk dereceleri onların kimyasal 

bileşimleriyle orantılıdır. Kireçtaşı bileşeni için kireç standardı bir kriter olarak kullanılmaktadır. 

Bu değer SiO2 , Al2O3, , Fe2O3 gibi bileşenler hakkında bilgi vermekle birlikte CaO içeriği 

konusunda da aydınlatıcıdır. 

Kil minerali olarak kullanılacak kayaçlarda silikat ve alümina oranı dikkate alınarak 

değerlendirilmektedir. Ham karışımda bulunan MgO, kloritler, sülfatlar ve alkalinlerin oranı da 

çimento üretimi için önemli birer etkiye sahiptir. 

Çimento üretiminde kullanılan hammaddeler, yardımcı maddeler ve puzzolanik maddeler 

aşağıda genel olarak açıklanmıştır. 

5.1. Ana Hammaddeler 

5.1.1. Kireçtaşı 

Kimyasal bileşiminde en az % 90 CaCO3 (kalsiyum karbonat) içeren kayaçlara kalker yada 

kireçtaşı adı verilmektedir. Ayrıca mineralojik bileşiminde en az % 90 kalsit minerali bulunan 

kayaçlara da kalker adı verilmektedir. 

Kalker saf halde kalsit ve çok az miktarda aragonit kristallerinden oluşur. Kalsit ve aragonit 

kalsiyum karbonatın iki ayrı kristal şekli olup, teorik olarak % 56 CaO ve % 44 CO2 içerir. 

Ancak doğada hiçbir zaman saf olarak bulunmaz. İkincil derecede değişik madde ve bileşiklerin 

içinde yeralması nedeniyle orjinal halde sarı, kahverengi ve siyah renklerde de 

görülebilmektedir. 

Kalkerin sertlik derecesi 3, özgül ağırlığı 2.5-2.7 gr/cm 3 arasındadır. 

48 




Yeraltısularında travertenler şeklinde, deniz yada tatlı sularda ise kimyasal organik veya 

mekanik çökelme sonucu kalker yatakları oluşur. Oluşum süreçlerinden de anlaşılacağı üzere 

kalker üç ana grup altında toplanabilmektedir. 

Yaygın olarak oluşan kireçtaşlarının çoğu organik, kırıntılı ve kimyasal materyaller içermektedir. 

Kalsit (hegzagonal ve CaCO3 ) ve aragonit (ortorombik CaCO3 ) kristallerinin her ikisi de modern 

kireçtaşı oluşumlarında yeralabilmektedir. Fakat Arogonit kristallerinin kalsit kristaline daha 

kolay dönüşebilmesi nedeniyle eski kireçtaşı oluşumlarında aragonit kristali bulmak çok güçtür. 

5.1.1.1. Organik Kireçtaşları 

Pek çok bitki ve hayvanın içerdikleri CaCO3; organizmalar öldükten sonra kireçtaşını oluşturmak 

üzere çökebilmektedir. Bu organik kireçtaşlarının en önemlileri ; 

Resifal kireçtaşları Biyohermal Kireçtaşları 

. . 

(Kabuk) Konkoidal Kireçtaşları 

Mercan Kireçtaşları Biostromal Kireçtaşları 

Algli Kireçtaşları 

Krinoidal Kireçtaşları 

. . 

Foraminifer Kireçtaşları Bazısı biyostromal, bazısı pelajik 

Kireçtaşları 

Pelajik kireçtaşları ile az çok eşanlamlı olan tebeşir şist, Kretase'nin beyaz renkli ve ince taneli 

kireçtaşlarını temsil etmektedir. Tebeşire diğer jeolojik yaşlarda da (Tersiyer) 

rastlanabilmektedir. 

5.1.1.2. Kimyasal Kireçtaşları 

Kimyasal kireçtaşlarının üç ana tipi vardır. 

- Bir evaporit ardalanmasına bağlı kireçtaşları (genelde Dolomitler) 

- Oolitik ve pisolitik kireçtaşları 

- Kalk tüfler 

49 




5.1.1.3. Klastik Kireçtaşları 

Mekanik olarak çökelen karbonat kayaçları daha önce oluşan kireçtaşları yada organik 

kireçtaşlarının parçalarının oluşturduğu depolanmalardır. Bazı araştırıcılar oolitik kireçtaşlarını 

da bu gruba almaktadırlar. Bunların sınıflandırılması sedimenter kayaçlar için kullanılan tane 

boyu ölçeğine bağlıdır. 

- Kalsirudit 2 mm ve yukarısı 

- Kalkarenit 1/16 mm - 2 mm 

- Kalsilutit 1/16 mm den küçük 

Çimento üretiminde kullanılan kalker yataklarının kimyasal özelliklerinin yanısıra fabrikaya 

yakınlığı, sökülebilirliği, kırılabilirliği, öğütülebilirliği ve pişebilir niteliklerde olması, düşük nem 

içermeleri ve homojen olmaları üretim maliyetini etkileyen önemli faktörlerdir. Bu nedenle bu 

faktörlerin saptanması üretim açısından çok önemlidir. 

5.1.2. Kil 

Kil teriminin geniş bir anlamı vardır. Hem bir kayaç terimi olarak, hem de tane boyu terimi olarak 

kullanılmaktadır. Kayaç olarak bozunma ürünleri yada hidrotermal olaylarla oluşmuş çökeller 

için kullanılan bir terimdir. Killerin kimyasal analizleri; silisyum, alüminyum ve sudan 

oluştuklarını göstermektedir. Demir, alkaliler ve alkali topraklarda değişik miktarlarda 

yeralmaktadır. 

Kil terimi; kayaç olarak doğal, topraklı, ince taneli ve su ile karıştıklarında plastik özellikleri 

gelişen materyalleri içine almaktadır. 

Kayaç oluşturan kil mineralleri değişik oranlarda bir kayaç içerisinde bulunabilirler. Ve bunlar 

killi kayaçların temel bileşenleridirler. Genellikle kristalin formda ve küçük partiküller halinde 

oluşmaktadırlar. Yukarıda da sözü edildiği gibi sulu alüminyum silikatlardır. Mineralojik 

bileşiminde % 90'a kadar kil minerali bulunduran kayaçlara kil denilmektedir. 

Killerin özellikleri en azından 5 temel faktör tarafından kontrol edilmektedir. Bunlar; kil 

minerallerinin ve kil minerali olmayan bileşenlerin bileşimi, organik materyaller, eriyebilir 

tuzlar ve değişebilen iyonlar ile yapı-doku'dur. Bunlar içerisinde en önemlisi, kil 

minerallerinin bileşimidir. Bir kil mineralinin ekonomik olarak kullanımı kil mineral bileşimi ile 

ortaya çıkarılmaktadır. Örneğin; seramik endüstrisinde yüksek sıcaklıklara dayanıklı olan 

50 




bileşimler, petrol endüstrisinde sondaj çamurlarının hazırlanması için bentonit tipi bileşimliler 

istenmektedir. 

Kil minerallerinin kesin bir sınıflandırılması yapılmamakla beraber aşağıda yapılan sınıflama, 

uygulamalarda geçerli olan bir sınıflamadır. 

I- Amorf 

Allofan grubu 

II- Kristalin 

A- İki tabakalı 

A.1- Kaolinit grubu (Kaolinit, nakrit, dikit) 

A.2- Halloysit grubu 

B- Üç Tabakalı 

B.1.a- Montmorillonit grubu 

Montmorillonit, sausonit ve vermikülit 

B.1.b- Nontronit, saponit, hektorit 

B.2- İllit grubu 

C- Düzenli karışık tabakalı 

Klorit grubu 

D- Zincir yapılı 

Atapuljit 

Sepiyolit 

Paligorskit 

Kil minerallerinin çoğu laboratuvar koşullarında sentez edilmiştir. Bu deneylerden, minerallerin 

oluşum ortamları ve çevresel koşullarla ilgili pek çok sonuç ortaya çıkarılmıştır. Düşük 

sıcaklıklarda asidik ortamlarda kaolinit, alkali ortamda montmorillonit oluşabilmektedir. 

Pek çok kil minerali hidrotermal kökenlidir. Bazı hidrotermal kökenli yataklar monomineralli 

olmasına karşın çoğu kil minerallerinin karışımından oluşmaktadır. Farklı tipteki kayaçların 

bozunmasıda kil minerallerinin oluşumunda etkilidir. Kil minerallerinin oluşum şekilleri bir kaç 

tane faktör etkisindedir. Bunlar ana kayaç tipi, iklim, topografya, bitki örtüsü ve zamandır. 

Çimento sektöründe hammadde olarak kullanılan killer ise alterasyon ürünü metal oksitlerin 

taşınıp depolanma havzasında yığışmasından veya yerinde alterasyon örtüsü halinde 

51 




Neojen, Pliyo-Kuvaterner yaşlı alüvyonlarda, Neojen havzalarının üst düzeylerindeki karasal 

koşullarda oluşmuş çoğu killi ve kireçli topraklardır. Kaolin ayrı bir çalışma komisyonu 

tarafından incelenmekte olup, çimento sektöründe düşük demiroksit içeren türleri 

kullanılmaktadır. 

5.1.3. Marn 

Kalker ve kilin doğada % 50-70 oranında kalker ve % 30-50 oranında kil karışımından oluşmuş 

kayaca marn denilmektedir. Oluşum bakımından tamamı ile sedimenter olup, diyajenez 

geçirmiş genellikle düzenli tabakalı olarak bulunur. Marn oluşumu için, daha çok tektonik ve 

orojenik hareketlerin durulduğu, sakin ortamlar daha uygundur. Çimento klinkeri ortalama % 70 

kalker ve % 30 kil içeren hammadde karışımının öğütüldükten sonra yüksek sıcaklıklarda 

pişirilmesi ile elde edilmektedir. Marn doğal olarak bu bileşimi taşıdığından veya bu bileşime 

çok yakın özellikte bulunduğundan ideal çimento hammaddesidir. Ayrıca kalkere göre daha 

yumuşak olması nedeniyle kolay üretilebilmekte, kırma-öğütme sırasında enerji tüketimi düşük 

olmaktadır. 

5.2. Çimento Hammaddelerinin Sınıflandırılması 

Çimento Sanayinde kullanılan ve KUHL tarafından CaCO3 oranına göre yapılan sınıflandırma 

aşağıda verilmektedir. 

% CaCO 3 Oranı Hammadde Adı 

99-100 Mermer 

90-98 Kalker 

75-90 Kalkerli Marn 

40-75 Marn 

10-40 Killi Marn 

2-10 Marnlı Kil 

0-2 Kil 

5.3. Çimento Sanayinde Kullanılan Katkı Maddeleri 

5.3.1. Puzzolanik Maddeler 

Kendi başlarına hidrolik bağlayıcı olmayan ancak ince olarak öğütüldüklerinde nemli ortamda 

ve normal sıcaklıkta kalsiyum hidroksitle tepkimeye girerek bağlayıcı özellikte bileşikler 

52 




oluşturan doğal veya yapay maddelerdir. Çoğu puzzolanik maddeler volkanik kökenli olup, en 

çok bilineni tüflerdir. Puzzolan terimi, Napoli Körfezindeki Vezüv Dağı yakınındaki Pozzuoli'den 

kaynaklanmaktadır. 

Almanya'da Rhenish trası ve Bavarian trası olarak bilinen benzer türdeki materyal çimento 

üretiminde katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Fırınlanmış yağlı arduvaz, daha az olarak 

kullanılan diğer bir puzzolanik materyaldir. Diğer ülkelerde volkanik kayaçlar yanında, değişik 

silisli sedimenter yataklar, özellikle kizelgur içeren oluşumlar bu materyaller kapsamındadır. 

Puzzolanik maddelerin özelliği yüksek miktarda SiO2 ve Al2O3 içermeleridir. Bu nedenle 

Ca(OH2 ) ile tepkimeleri kolaydır. Bu yüzden bağlayıcı özellik gösterirler. Ülkemizde çimento 

sanayinde doğal puzzolanik katkı maddesi olarak, tras ve bazik nitelikli volkanik işlevlerin bir 

ürünü olarak oluşan doğal cüruflar yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca yapay olarak elde 

edilen yüksek fırın cürufu ve uçucu küller de katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Çimento 

maliyetlerinin düşürülmesi açısından katkı maddelerinin yüksek oranda katılabilir kalitede 

olmaları önemlidir. Puzzolanik aktivite değerleri ile çözünmüş kalıntı oranları, katılabilirlik 

oranını belirleyen faktörler olup, katılım oranı genelde % 10-30 arasında değişmektedir. 

5.3.2. Uçucu Küller 

Uçucu küller ya da pulverize yakıt külleri, özellikle elektrik üretim tesislerinin pulverize kömür ile 

işleyen fırınlarının toz tutma ünitelerinden sağlanan materyallerdir. Küresel biçimde olup, SiO2 , 

Al2O3 ve Fe2O3 içerirler. Puzzolanik maddeler gibi Ca(OH) 2 ile tepkimelerinde hidrolik 

bağlayıcı nitelik kazanırlar.Diğer taraftan yanmış karbon kalıntılarını da içermesi olasıdır. Bu da 

çimentonun düşük direncine ve betonun dayanıklılığına olumsuz yönde etki yapar. Uçucu 

küllerin spesifik yüzeyi ne kadar büyükse reaktivitesi de o kadar yüksektir. 

Pek çok uçucu kül için bu değer 1000-4000 cm2 /g arasında değişmektedir. Kül partiküllerinin 

tane boyu ise 0.5-200 mikron arasındadır. İri taneli uçucu küllerden istenen çimentoyu üretmek 

için jips ve portland çimentosu klinkeri ile öğütme yoluyla inceltilmesi olasıdır. Külün kalitesine 

ve özelliklerine bağlı olarak çimentonun yapısında bir katkı maddesi olarak % 30 oranında 

uçucu kül bulunabilmektedir. 

53 




5.3.3. Sülfatlar 

Jips yada jips-anhidrit karışımını içeren değişik oranlardaki sülfat mineralleri son öğütme 

prosesinde portland çimentosu klinkerine katılabilmektedir. Sülfat üyelerinin eklenmesiyle 

çimentonun donma süresinin kontrolü daha kolay sağlanabilmektedir. Bu gibi materyaller 

çimentonun öğütülmesi sırasında % 3-5 oranında katılabilmektedir. 

Jips ve anhidrit evaporit mineralleri olup, jipsin kimyasal formülü CaSO4 .2H2O anhidritin ise 

CaSO4'tür. 5.4. Çimento Hammaddeleri Rezervleri 

Çimento hammaddeleri özellikle kalker sahaları ülkemizde yaygın olarak bulunmaktadır. 

Genelde rezerv yönünden herhangi bir sorun bulunmamaktadır. Ancak hammadde kullanım 

miktarlarının çok yüksek olması, nakliye maliyetlerinin düşük olmasını gerektirdiğinden ana 

hammadde sahalarının fabrikaya yakın olması (ençok 5 km) büyük önem taşımaktadır. Ayrıca 

hammaddelerin kaliteli, kolay kırılabilir, öğütülebilir ve pişebilir özellikte olması, düşük nem 

içermesi, sahaların ocak işletmeciliğine uygun olması, dekapaj gerektirmemesi, tarım-orman 

alanları içinde olmaması hammadde maliyetlerinin düşük olmasını sağladığından hammadde 

etütlerinde esas alınması gereken kriterler olmaktadır. 

Türkiye'de bulunan kireçtaşı rezervleri konusunda MTA tarafından yapılmış olan liste tablo 

30'da verilmiştir. 

54 




TABLO 30. Kireçtaşı yatakları 

Yer Rezerv Kalite 

Adana 

Adana-Karaisalı 

Ağrı 

Ankara 

Bolu-Gerede 

Bursa-Gemlik 

Diyarbakır-Hani 

Elazığ-Cipköy 

Gaziantep 

İçel-Kışlaköy 

İçel-Silifke 

Isparta 

Kastamonu-Küre-İnebolu 

Konya-Ilgın-Sarılar 

Konya-Bozkır-Kızılçayır 

Konya-Beyşehir-Yeşildağ 

Malatya-Hekimhan 

Sivas 

Sivas-Koyulhisar 

Sivas-Tecerköyü 

Sivas-Yıldızeli 

Tokat-Niksar 

Trabzon 

Yozgat-Şefaatli 

117.000.000 

13-14 Milyon Ton 


11.337.500 ± % 20 

5.000.000 

38.092.902 ± % 20 


156.000.000 

40.000.000 

80.000.000 m3 8-10 Milyon Ton 

30.000.000 

550.000.000 

26.000.000 

Rezerv bol 

410.000.000 

150.000.000 

150.000.000 

125.000.000 

400.000.000 

37.500.000 

1.500.000 

3.5-4 Milyon Ton 

Bol 

168.000.000 

25.000.000 

55 

Olumlu 

İyi 

- 

- 

- 

- 

Olumlu 

İyi 

Olumlu 

- 

Olumlu 

İyi 

- 

Olumlu 

İyi 

İyi 

İyi 

İyi 

Olumlu 

Olumlu 

İyi 

Olumlu 

Olumlu 

- 

- 

İyi 

Yine MTA kaynaklarından alınmış çimento hammaddeleri rezervleri Tablo 31'de verilmiştir. 




TABLO 31. Çimento hammadde rezervleri 

Yer Rezerv x 10 6 Ton Hammadde Türü ve Kalite 

Adana-Yumurtalık 

Adıyaman-Börgenek 

Adıyaman-Beşeri Mah. 

Adıyaman-Külküm ve Ağdiken 

Amasya-Hamamözü 

Ankara-Hasanoğlu 

-Lalahan 

-Hacılar 

-Kazan 

Antalya-Serik 

Aydın 

Artvin-Andavuç 

Hopa-Çifteköprü-Hendek 

Bingöl-Ilıcalar-Uzundere 

-Ilıcalar-AlYenibaşlar 

-Y.Alikırat 

Bitlis-Adilcevaz-Ahlat-Bahadere 

Bolu Civarı 

Bursa-Gemlik 

Bursa-Kestel 

Bursa-Mudanya 

Çanakkale-Gökçeada-Beyazdağ 

56 

210 

92.5 

18 

5 

100 

23.625 

25 

10 

30 

2 

15 

5-8 

173 

198 

90 

80 

2.5 

18 

100 

7.5 

17 

100 

120 

720 

30 

30 

280 m 3 

60 

10 

2.5 

Milyar Ton 

Milyonlarca Ton 

90-100 

Kil 

Kalker (iyi) 

Marn 

Marn 

Kil 

Tras 

Kalker (İyi) 

Marn 

Kalker (İyi) 

Marn 

Kalker (İyi) 

Marn 

Marn (İyi) 

Kalker (İyi) 

Çim.Ham. 

Çim.Ham. 

Kalker(Kötü) 

Kalker (İyi) 

Kalker 

Kalker 

Kalker 

Kalker 

Kalker 

Kalker+Kil 

Kil 

Marn 

Kalker 

Kalker 

Marn 

Kalker 

Kalker 

Kalker+Marn 

Kalker 






Çanakkale-Gökçeada 

Çankırı-Korgun 

Çankırı 

Çorum-Mecitözü 

Denizli 

Diyarbakır-Ergani-Hoşan 

-Ergani-Ahurlar 

Edirne-Lalapaşa 

Erzurum-Aşkale-Kağdariç 

Erzurum-Tekman-Mescitli 

Eskişehir 

Giresun-Dereli-Yumurca 

Gümüşhane-Kale-Tahis 

Lorikas-Y.Kov-Bahçevik- 

Sığırtayağı 

Bahçecik-Tekkeköy 

Hatay-İskenderun-Samandağ 

Hatay-İskenderun-Gölbaşı 

İçel-Silifke-Taşucu-Karadağ 

İçel-Domursarnıcı Tepe 

Ufuktepe 

İçel-Sivribelen Tepe 

İstanbul Dolayı 

İzmir Dolayı 

K.Maraş-Afşin-Elbistan 

Yüzmilyonlarca Ton 


1.298 

5.250 

13 

463 

59 

20.7 

18 

12 

30 

Yeterli 

30-40 

47 

9.2 

64 

24.5 

125.3 

75 

4.000 

480 

1.200 

900 

200 

6 

33.6 

52 

25.5 

117.2 

14.3 

3.8 

Yeterli Miktarda 

57 

Marn 

Çim.Ham. (Kötü) 

Tras 

Çim.Ham. (İyi) 

Kalker 

Kil 

KÇT 

Kil 

KÇT (İyi) 

KÇT (İyi) 

Çim.Ham. 

Çim.Ham. 

KÇT 

Kil 

Kil 

Kil 

KÇT 

Çim.Ham. 

KÇT 

Kil 

Marn 

Marn 

KÇT 

KÇT 

Marn 

Marn 

Marn 

Çim.Ham. 

Kalker (KÇT) 

Kil 

KÇT 






Kastamonu-İnebolu-Çaydüzü 

-Abana 

-Araç 

Kayseri-Bünyan 

Kırşehir-Ömerhacılı- 

-Yazıpınartepe 

-Meşeköy 

-Çadır-Hacıyusuf 

Kırşehir Bölgesi 

Kocaeli-Diliskelesi 

Kütahya-Emet 

Kütahya-Göbel güneyi 

-Demirbilek-Tunçbilek 

Beye ve Önerli Köyleri 

Malatya-Darende 

Manisa-Akhisar 

Manisa-Alaşehir-Yeşilyurt- 

-Konaklar 

-Toptepe 

Manisa-Soma güneyi 

Manisa-Kısrakdere 

Mardin-Kızıltepe-Kocalar K. 

-Nusaybin-Durabaşı K. 

-Yeşilli Köy 

100 

50 

114 

40 

42 

100 

100 

1.5 

Yeterli 

Zengin 

Zengin 


2 

135 

11.5 

60 m3 

70 m3 

25,30 

Yüzlercemilyon Ton 

630 

350-400 

10 

4-5 

30 

50 

140 

18 

140 

30 

30 

20 

20 

58 

KÇT 

Marn 

KÇT 

Kil 

Kil+Marn 

KÇT 

Killi KÇT 

Alçıtaşı 

Killi KÇT 

Kill KÇT 

Killi KÇT 

KÇT 

Kil 

Killi KÇT+Marn 

Kalker 

Kalker 

Killi Marn 

Kalker 

Kil+Marn 

KÇT 

Marn 

Kalker 

Kil 

Traverten 

Killi Marn 

KÇT 

Marn 

Marn 

KÇT 

KÇT 

Kalker 

Marn 




Yer Rezerv x 10 


6 ton Hammadde Türü ve Kalite 

Muğla-Milas ve Yatağan-Sekköy 

Akyol sahası 

Muş-Arincik K.-Karyemez Tepe 

Akşan Köyü-Giresun tepe 

Tasbağa Tepe 

Kayemez 

Muş-Artet yamaçları 

Nevşehir-Ürgüp 

Çökek ve Ulaşlı K. 

Samsun-Ladik-Akpınar M. 

Körüklüdere M. 

Hasanağacı M. 

Vezirköprü-Korkucak 

Siirt-Kurtalan 

Tokat dolayı 

Niksar 

Trabzon-Yomra 

-Rusyolu 

Erzurum-Trabzon Yolu 

Ş.Urfa-B.Kargılı-Kızımtepe 

Kılavuz T-Kırmızı T. 

Yozgat-Şefaatli 

Yozgat-Sarayköy 

Zonguldak-Ereğli 

-Bartın 

-Boğazköy-Gürpınar 

-Aladağ-Gözlüce 

-Karlıca 

* Yaklaşık Değerlerdir 

Zengin 

1.6 

1.8 

217 

200 

220 

350 

1.400 

7 

29 

52 

780 

8.4 

39 

36.8 

54 

54 

11.4 

50 


37-39 

15-27 

Milyon Ton 

36.3 

72.2 

11.2 

9.5 

10 

Zengin 

20 * 

10 * 

8 * 

4.6 * 

59 

Çim.Ham. 

KÇT 

KÇT 

Killi Marn 

Kil 

Çakıllı Marn 

Çakıllı Marn 

Marn 

Kil 

Marn 

KÇT 

KÇT 

Kil 

Kil 

Tras 

Alçıtaşı 

KÇT 

Kil-KÇT 

Marnlı KÇT 

Kalker+Marn 

Kil 

Çim.Ham. 

Çim.Ham. 

Çim.Ham. 

Çim.Ham. 

KÇT 

Kalkerli Marn 

Marn+Kil+KÇT 

Marn 

Kil 

Kalker 

Marn+KÇT 

Kalker+Marn 

Kil 




5.5. Çitosan Çimento Fabrikaları Hammadde Kullanım Miktarları 

Çitosan Çimento Fabrikaları hammadde kullanım miktarları fabrika bazında yapılan günlük 

işletme raporlarından tüketilen ham ve yardımcı hammaddelerin kümülatif toplamının alınması 

yoluyla yapılmıştır. Hesaplamalarda puzzolanik maddeler sınıfında tras, cüruf ve uçucu küller bir 

arada değerlendirilmiştir. Ayrıca yıllar itibariyle özelleştirilmesi yapılan fabrikalar, kamu 

sektöründen çıkarılmış özel sektör kapsamında değerlendirilmiştir. 

Hammadde 

Cinsi 

Kalker 

Kil 

Marn 

D.Cevheri 

Puzzolanik M. 

Alçıtaşı 

TOPLAM 

TABLO 32. Çimento fabrikaları hammadde kullanım miktarları 

1988 

8.997.497 

1.639.675 

1.683.640 

154.536 

1.155.056 

287.501 

13.917.905 

1989 

7.146.938 

1.543.231 

1.568.099 

135.308 

1.010.344 

250.462 

11.654.382 

1990 

7.291.642 

1.304.851 

1.215.965 

58.835 

900.382 

232.253 

11.003.928 

60 

1991 

7.022.464 

1.685.774 

1.488.418 

75.417 

1.058.119 

221.134 

11.551.326 

1992 

3.945.456 

1.121.384 

852.810 

45.433 

678.077 

127.834 

6.770.999 

5.6. Karma ve Özel Sektör Çimento Fabrikalarının Hammadde Kullanım Miktarları 

Ekim 

1993 

1.587.566 

429.353 

174.488 

26.585 

88.071 

10.388 

2.316.451 

Karma ve özel sektör çimento fabrikalarının hammadde ve yardımcı madde kullanım miktarlarını 

öğrenilememiştir. Bu sektörlerdeki kullanım miktarları hesaplamaları 1992 yılı sonu optimum 

klinker üretim miktarları baz alınarak yaklaşık olarak bulunmuştur. 1992 yılı sonu itibariyle 

karma ve özel sektör optimum klinker üretim kapasitesi 23.110.000 ton 

(Tablo 10)'dur. Hammadde faktörü 1.6 olarak baz alındığında; 

Hammadde Miktarı = 1.6 x 23.110.000 = 36.976.000 ton/yıl 

Kalker Oranı (% 69) = 0.69 x 36.976.000 = 25.513.440 ton/yıl 

Kil Oranı (% 30) = 0.30 x 36.976.000 = 11.092.800 ton/yıl 

Demir Cevheri (% 1) = 0.01 x 23.110.000 = 231.100 ton/yıl 

Alçıtaşı (% 3) = 0.03 x 23.110.000 = 639.300 ton/yıl 

Puzzolanik Maddeler (% 20) 

olarak bulunmaktadır. 

= 0.29 x 23.110.000 = 4.622.200 ton/yıl 




TABLO 33. 1992 yılı sonu itibariyle Türkiye Çimento sektörü hammadde 

ve yardımcı madde kullanım miktarları 

Kalker 

Kil+Marn 

Demir Cevheri 

Alçıtaşı 

Puzzolanik Maddeler 

5.7. Hammadde Talep Projeksiyonu 

ÇİTOSAN 

ton/yıl 

3.945.456 

1.974.199 

45.433 

727.834 

678.077 

61 

ÖZEL VE KARMA 

ton/yıl 

25.513.440 

11.092.800 

231.100 

693.300 

4.022.200 

TOPLAM 

ton/yıl 

29.458.896 

13.066.999 

276.533 

821.134 

5.300.277 

Türkiye Çimento sektörü üretim ve tüketim projeksiyonları dikkate alınarak yapılan hammadde 

talep projeksiyonu Tablo 34'de verilmiştir. Hammadde faktörü 1.6 olarak alınmıştır (puzzolanik 

maddeler hariç). 

TABLO 34. Türkiye çimento sanayii hammadde talep projeksiyonu 

YILLAR OPTİMUM KLİNKER KAPASİTESİ 

1000 Ton 

1990 

1991 

1992 

1993 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

20.322 

22.813 

23.284 

27.045 

28.015 

28.775 

29.135 

30.905 

32.025 

32.025 

32.025 

HAMMADDE TALEBİ 

1000 Ton 

- 

- 

- 

43.272 

44.824 

46.040 

46.616 

49.448 

51.240 

51.240 

51.240 

5.8. Çitosan Fabrikalarının Çimento Üretim Maliyeti İçindeki Hammadde Maliyetleri 

Çitosan çimento fabrikalarının 1993 Ekim ayı itibariyle hammadde ocaklarının uzaklığını da 

kapsayan hammadde maliyeti tablo 35'de gösterilmiştir. Ayrıca Türkiye Çimento 




Müstahsilleri Birliği'nden sağlanan bir ton çimentonun üretiminde genel maliyet yapısı da tablo 

36'da sunulmuştur. 

TABLO 35. Çitosan fabrikalarının hammadde ve yardımcı hammadde maliyetleri 

FABRİKA ADI 

ELAZIĞ 

ERGANİ 

GÜMÜHANE 

KURTALAN 

KARS 

HAMMADDE CİNSİ 

Kalker 

Kil 

Tras 

Alçıtaşı 

Kalker 

Kil 

Tras 

Alçıtaşı 

Demir Cevheri 

Alçıtaşı 

Tras I 

Tras II 

Kalker 

Kil 

Tras 

Alçıtaşı 

Demir Cevheri 

Kalker 

Kil 

Tras 

Alçıtaşı 

Cüruf 

MEVKİİ VE FB.YA UZAKLIĞI 

Örentepe 

Karababa 

Kömürtaş 

Fb.Sahası 

Mardin 

Tunceli 

Fb.Sahası 

Fb.Sahası 

Ziyarettepe 

Cintepe 

Ziyarettepe 

Alçılıköy 

Paslı 

62 

16 km 

13 km 

86 km 

90 km 

7.5 km 

2.5 km 

260 km 

130 km 

160 km 

2 km 

1 km 

5 km 

6 km 

35 km 

MALİYETİ 

TL/TON 

13.675 

6.391 

42.483 

76.070 

22.262 

12.394 

63.576 

126.000 

113.507 

72.450 

39.215 

49.450 

8.182 

4.856 

- 

24.000 

170.000 

10.317 

6.500 

- 

64.702 

101.804 




FABRİKA ADI 

LALAPAŞA 

VAN 

HAMMADDE CİNSİ 

Kalker 

Kil 

Tras 

Alçıtaşı 

Kalker 

Kil 

Tras 

Alçıtaşı 

Tablo 35'in devamı 

MEVKİİ VE FABRİKAYA 

UZAKLIĞI 

Fb.Sahası 

Fb.Sahası 

Sinanköy 

Çorum 

Fb.Sahası 

Fb.Sahası 

Tatvan 

63 

0.7 km 

3 km 

55 km 

TABLO 36. Türkiye çimento sektöründe genel maliyet yapısı 

MALİYET KALEMİ % ORANI 

Hammadde ve yardımcı madde 

Diğer işletme malzemesi 

Kağıt Torba 

Yakıt 

Elektrik 

İçşilik 

Amortisman 

Diğer 

Genel İdari Giderleri 

Finansman Gideri 

12.35 

3.81 

9.51 

18.72 

18.36 

19.35 

6.25 

11.65 

% 100 Sınai Maliyeti 

14.28 

14.45 

MALİYETİ 

TL/TON 

% 128.73 Ticari Maliyet 

8.193 

5.071 

3.785 

205.821 

7.540 

13.859 

94.000 

135.000 

Ülkemiz ve Avrupa ülkelerinin maliyet yapıları incelendiğinde, ülkemizde hammadde ve işçilik 

giderlerinin daha düşük bir paya sahip olduğu, yakıt, elektrik gibi giderlerin ise daha yüksek 

olduğu görülmektedir. 




Bu yüksek olan giderler, birim üretim başına tüketimlerin yüksekliğinden değil, Türkiye'de bu gibi 

girdilerin sektöre, Dünya fiyatlarının çok üstünde bir fiyatla sağlanabilmesinden 

kaynaklanmaktadır. 

6. OCAK İŞLETME YÖNTEMLERİ 

Çimento sanayinde hammadde ocakları, işletme tekniği gelişim süreci içinde çok seri 

değişmeler göstermiştir. Önceleri insan gücünün etkin olduğu ocaklarda teknolojik gelişmelerle 

birlikte iş makinalarının yaygın olarak kullanılmaya başlanmasıyla hızlı ve periyodik bir üretim 

artışı sağlanmış ve hammadde üretim maliyetlerinde önemli ölçüde azalma olmuştur. 

Ülkemiz çimento hammaddeleri özellikle kalker rezervi açısından zengin kaynaklara sahip 

olduğundan, ekonomik açıdan genel olarak açık maden işletme yöntemi, uygulanması gereken 

tek yöntem olmuştur. Ayrıca büyük ölçüde dekapaj gerektirecek örtü tabakalarına sahip 

hammadde sahaları yüksek maliyet gerektirdiğinden işletmeye uygun değildirler. Sahalardaki 

hammadde rezervinin tamamından enaz maliyette ve düzenli bir şekilde hammadde kalitesi 

bozulmaksızın yararlanılabilmesi, açık işletmecilik yönteminin ocaklarda madencilik bilim ve 

tekniğine uygun olarak yürütülmesine bağlı bulunmaktadır. 

Ocaklarda üretim işleminin düzenli yapılmaması, fabrikanın çeşitli ünitelerinde sorunların 

çıkmasına (kırma, öğütme, döner fırın ve enerji tüketimlerinde artma) neden olmaktadır. Bu 

nedenle hammadde ocaklarında işletme yöntemlerinin çok hassas bir şekilde etüdünün 

yapılmasından sonra işletmeye geçilmesi gerekmektedir. 

6.1. Ocak İşletme Yönteminin Belirlenmesi 

Çimento üretiminde ana hammadde olan kalker sahalarında uygulanacak açık işletme 

yönteminde kullanılacak iş makinalarının saptanması öncelikle sökülebilirlik durumunun 

kesin olarak belirlenmesine bağlıdır. Sedimenter bir kayaç olan kalkerlerin mineralojik yapısı 

diğerlerine göre daha zayıftır. Ancak ilksel konumlarını koruyamayarak metamorfizma 

etkisinde kalan kalkerlerde (kristalize kalkerler) doku daha sık ve bu yüzden sertlik daha 

yüksektir. Ayrıca kalker yataklarının jeolojik yaşı arttıkça diyajenez etkisi de arttığından 

sertlikleri yüksek olmaktadır. Genç jeolojik yaşta ve büyük fay zonlarında yer alan, önemli 

tektonik hareketlerin etkisinde kalmış ve bu nedenle deforme olmuş kalker yataklarında ise 

64 




sökme işlemi daha kolay gerçekleştirilmekte, dolayısıyla üretim de kolay ve ekonomik 

olmaktadır. 

Sökülebilirlik faktörü kalkerin karasal ve denizel fasiyeslerde oluşum durumlarına, nem 

miktarına, tabaka ve kırık sistemlerine göre değişmektedir. Jeofiziksel bir yöntem olan sismik 

refleksiyon yöntemi kullanılarak sökme işleminde hangi tip ve kapasitede bir iş makinasının 

kullanılması gerektiği saptanmıştır. Bu konuda yapılan bir dizi deneyler sonucunda standart 

olarak büyük kapasiteli riperli dozerin patlayıcı madde kullanmaksızın bir kayacı sökebilme 

durumu dalga hızlarına göre aşağıda sunulmuştur. 

D Tipi Dalga Hızları Sökülebilirlik Derecesi 

350- 670 Çok kolay 

670-1000 Kolay 

1000-1700 Orta 

1700-2300 Zor 

2300-2700 Çok zor 

2700-3000 Son derece zor 

6.1.1. Riperli Dozerle Üretim 

Dozerle sökme işlemi dozerin arkasındaki pupaya sökücü olarak bir yada bir kaç tane riper 

(sökücü diş) takılarak gerçekleştirilir. Riperin sökme işlemi hidrolik olarak ayarlanmaktadır. 

Ocağın sert bölgelerinde söküm sırasında tek riper kullanılması ve dozerin bütün gücünün bu 

kola verilmesi gerekmektedir. Yumuşak ve kolay sökülebilen bölgelerde ise birkaç riper dişi 

birden takılabilir. 

Riperli dozerler genellikle sökme ve sökülen malzemeyi yükleme platformuna kürüme işlemlerini 

birlikte yürütür. Sökme işlemi yapılan uzaklığın 50-100 m. arasında olması gerekmektedir. 

Uzaklığın daha fazla olması dozerin kürüme işlemini yapmasını büyük ölçüde zorlayacağından 

dönüm uzunluklarının kısa tutulması zorunluluğu vardır. Riperin etkin derinliği formasyon 

yapısına göre değişmekte olup, 40-70 cm arasında olmaktadır. 

Sökücü olarak kullanılan dozerlerin kapasiteleri güçlerine göre değişmekte ve 250-500 ton/saat 

arasında olmaktadır. Sökme ve kürüme işlemi birlikte gerçekleştirildiği için kapasitelerinde % 

50'ye varan bir azalma olması doğaldır. 

65 




Aşağıya riperli dozer ile üretim için gerekli dozer sayısının hesabına yönelik Çitosan tarafından 

kullanılan örnekleme vardır. 

ÖRNEKLEME 

Makina büyüklüğü min.300 HP 40 ton 

Riper kapasitesi = e x s x v x 0.83 

e = Riperin etkin değinliği (0.6 m) 

s = Dilimlerin kazı aralıkları (0.9 m) 

v = Riperin hızı (1600 m/saat) 

0.83 = Zaman faktörü (1 saat=50 dk kabul edilmiştir). 

Riper kapasitesi = 0.6 x 0.90 x 1600 x 0.83 

= 717 m3 /saat 

Kazıma - Sıyırma - Kürüme Kapasitesi : 

Ortalama uzaklık 35 m 

Performans kapasitesi 650 m3 /saat 

Operatör faktörü 0.75 

Kayaç faktörü 0.80 

İtme faktörü 1.20 

Dönüş faktörü 0.90 

İşyeri randımanı 0.84 (1 saat=50 dk) 

Eğim faktörü (% 10 eğim) 1.15 

Yoğunluk faktörü 1 

Bıçak faktörü Düz 

Yükleme faktörü 0.59 

Kapasite = 650 x 0.75 x 0.80 x 1.20 x 0.90 x 0.84 x 1.15 x 1 

= 406 m3 /saat (Kabarmış malzeme) 

= 406 x 0.59 = 240 m3 /saat (Yerinde malzeme) 

Riperleme - Kazıma - Sıyırma - Kürüme Ortak Çalışma Kapasitesi : 

Riperleme Kapasitesi 717 m3 /saat 

Kazıma-Sıyırma-Kürüme 240 m3 /saat 

66 




Bu değerler dikkate alınarak genel zamanın % 25'inin riperleme ve % 75'inin kazıma-sıyırmakürüme 

için harcanacağı dikkate alınarak; 

Ortak kapasite = 0.25 x 717 + 0.76 x 240 

= 180 m3 /saat 

Kalker yoğunluğu = 2 ton/m3 Ortak kapasite = 360 ton/saat'dir. 

Fabrikanın 1 saatlik hammadde gereksinimi dikkate alınarak gerekli dozer sayısı da 

saptanabilmektedir. 

Yükleme aşamasında da yükleme zamanı taşıma uzaklığı, tartı zamanı, dökme ve boşaltma 

zamanı, damper boşaltma zamanı, kamyon kapasitesi dikkate alınarak taşıma için gerekli 

kamyon sayısını da hesaplamak olasıdır. Genelde 10 ton/sefer kapasiteli, 6 adet kamyonla, 

kapasitesi 300 ton/saat olan bir fabrika rantabl olabilmektedir. 

6.1.2. Galeri Patlatması Yöntemiyle Üretim 

Galeri sürülmesi yoluyla patlatma yapılması yöntemi ilk olarak askeri amaçlar için I. Dünya 

savaşından önce kullanılmış, daha sonra da geniş kütlelerin alınması amacıyla kullanılmıştır. 

Taşocaklarında üretim yöntemi olarak da uygulanan bu yöntem, teknolojinin gelişimi ile birlikte 

yerini delme yoluyla yapılan patlatmalara bırakmıştır. 

Bu yöntemin uygunluğu, delici iş makinaları için yatırıma gerek olmaması ve kısa vadede 

göreceli olarak düşük maliyetle büyük miktarlarda hammadde çıkartılmasını sağlamasıdır. 

Ancak uzun vadede ocaklarda yüksek ayna oluşmasına neden olması, şiddetli sarsıntılar 

oluşturması, iş kaza olasılıklarının yüksek olması üretim sırasında yan ve taban kayaçların 

hammadde içine karışmasına yol açması yüzünden kalitenin bozulması, bu yöntemin 

olumsuzluklarını oluşturmaktadır. 

6.1.3. Delme-Patlatma Yöntemi İle Üretim 

Bu yöntemde bir veya birden fazla delikler açılarak patlayıcılarla doldurulur ve ateşleme yapılır. 

Delinen deliklerin çapları aralarındaki uzaklık, derinlik ve delik sayısına, formasyonun niteliğine 

ve üretilecek malzemenin miktarına göre değişmektedir. 

67 




Ülkemizde delik delme işlemi için vagondrill kompresör yada Truckdrill tipi iş makinaları 

kullanılmaktadır. Delik delme işleminin tabakalar üzerinde yapılması gerektiğinden ocaklarda bu 

yöntemin uygulanabilmesi için öncelikle işletme kademelerinin oluşturulması gerekmektedir. 

Ayrıca kırıklı arazilerde patlayıcıların doldurulması büyük sorunlar yaratmaktadır. 

6.2. İstihdam 

Ülkemizde ÇİTOSAN'a bağlı karma ve özel sektör çimento fabrikalarında genelde hammadde 

ocak işletmeciliği müteahhit firmalar tarafından yapılmakta olduğundan konuyla ilgili olarak 

büyük ölçüde teknik eleman ve işçiler müteahhit firmalar tarafından istihdam edilmektedir. 

1993 yılı birim fiyatlarına göre 600.000 ton/yıl klinker üretim kapasiteli bir çimento fabrikasının, 

hammadde ocak işletmeciliği için (alçıtaşı ve puzzolanlar dışarıdan alındığında) aşağıda 

belirtilen elemanları istihdam etmesi gerekmektedir (Üretimin dozerle yapılacağı kabul 

edilmiştir). 

PERSONEL SAYISI PERSONEL ÜNVANI 

1 Mühendis 

1 Ocaklar Ustabaşı 

1 Dozer Operatörü 

3 Yükleyici Operatörü 

13 Şoför 

2 Yağcı 

Ocak işletmeciliğinde aşağıda belirtilen iş makinaları kullanılmaktadır. 

- Delici iş makinası 

- Kompresör 

- Yükleyici (lastik tekerlekli veya paletli) 

- Ekskavatör 

- Buldozer 

- Kamyon (Damperli) 

- El tabancaları 

68 




Kullanılan iş makinalarının bedelinin çok yüksek olması, rantabl kullanım için bunları kullanan 

operatörlerin çok iyi yetişmiş olmasını gerektirmektedir. Ülkemizde genelde ocak 

işletmeciliğinde ara kademedeki istenen özelliklere sahip eleman bulunmasında güçlük 

çekilmektedir. Ayrıca müteahhit firmaların yerbilimci mühendis istihdam etmelerinin sağlanması 

daha verimli çalışabilmeleri açısından faydalı olacaktır. 

Ayrıca sektörün genel istihdam durumu yıllara göre Tablo 37'de verilmiştir. 

TABLO 37. Çimento sektörü istihdam durumu (kişi) 

İŞGÜCÜ MESLEK DALI 1988 1989 1990 1991 1992 

Yüksek 

- Teknik 

- İdari 

Orta 

- Teknik 

- İdari 

İşçi 

- Düz 

- Kalifiye 

TOPLAM 

Mühendis 

İdari Bölüm 

Teknisyen 

7. İTHALAT VE İHRACAT DURUMU 

7.1. İthalat Durumu 

419 

1823 

674 

727 

5693 

7419 

16755 

69 

422 

1845 

711 

756 

5652 

7694 

17080 

427 

1850 

701 

846 

5608 

7741 

17173 

461 

1847 

671 

891 

5115 

6835 

15820 

474 

1873 

693 

782 

4480 

6244 

14551 

1970 yılından beri net bir çimento ihracatçısı olan Türkiye, 1986 yılına kadar klinker ve 

çimento ithalatı yapmamış olup, 1986 yılında Marmara, Ege ve İç Anadolu'nun bazı 

bölgelerinde üretim açığı doğması ve sektörün bu beklenmedik duruma gelmesi yüzünden 

gereksinim duyduğu hammaddeyi, ithal etmek zorunda kalmıştır. 1987 yılında ithalat 

1.630.110 ton çimento, 406.608 ton klinker olarak gerçekleşmiştir. Üretim fazlası olan 

bölgelerden üretim açığı olan bölgelere planlı biçimde klinker ve çimento kaydırılmıştır. Bu 

arada da üretim açığı bulunan bölgeler kapasitelerini artırarak, 1989 yılında tüm bölgeler 

kendilerine yeterli hale gelmiştir. Bu yıldan sonraki ithalat tamamen ticari olarak ve yurtdışı 




pazarlardaki fiyat konjonktürüne bağlı olarak dalgalanmıştır. Sektörün ürettiği malların ithalatı 

aşağıdaki tabloda verilmiştir. 

TABLO 38. Çimento sektörünün ithalatı (birim : ton) 

ANA MALLAR 1988 1989 1990 1991 1992 

Klinker 

Çimento 

356.717 

1.289.694 

60.804 

447.773 

70 

70.420 

1.149.635 

109.306 

486.753 

130.487 

267.066 

1988-1992 döneminde Türkiye'ye çimento ithalatı özel şahıslar ve Çitosan tarafından 

gerçekleştirilmiştir. İthalat büyük çapta döviz gereksinimi olan ülkelerden çok ucuz fiyatlarla 

yapılmıştır. 

1988 yılında ithalatın % 48.81'i özel şahıslarca yapılırken, bu yüzde 1989'da 98.71'e, 1990'da 

93.54'e, 1991'de 100, 1992'de de 94.87'ye ulaşmıştır. 

TABLO 39. Çimento sektörü çimento ithalatının ülkelere göre dağılımı 

(Birim:1000 Ton) 

AT Ülkeleri 

1988 1989 1990 1991 1992 

Yunanistan 163 - - - - 

Ortadoğu Ülkeleri 

Suriye 

Irak 

Doğu Avrupa 

134 

423 

2 

371 

78 

417 

Romanya-Rusya 569 75 660 472 266 

TOPLAM 1289 448 1150 486 267 

Ayrıca sektör ürün ithalat değerleri Tablo 40'da verilmiştir. 

TABLO 40. Çimento sektörü ürün ithalatı değeri (her yılın ort.CIF fiyatlarıyla) 

13 

1 

Birim: 1000$ 

ANA MAL 1988 1989 1990 1991 1992 

Çimento 

Klinker 

36112 

8561 

14776 

1459 

48285 

2324 

18983 

3170 

1 

- 

10416 

4567 




Ortalama ithal fiyatlarındaki değişmeler anlamlı değildir. Ancak yukarıda da belirtildiği gibi 

özellikle özel şahıslarca Güneydoğu'ya yapılan ithalat, ithal çimentonun büyük bölümünün 

kaynağı olan Irak'ın çimento üretimindeki enerji girdilerinin çok düşük olması, üreticilerin yedek 

parça, kağıt vs. gibi gereksinimlerini kendilerinin sağlaması ve bunun için döviz girdisi oluşturma 

çabaları nedeniyle üretim maliyetleri düşünülmeksizin yapılan satışlar dünya piyasalarının doğru 

bir şekilde izlenememesi durumunu ortaya çıkarmaktadır. Aynı yorumlar eski Doğu Bloku 

ülkelerinden yapılan ithalat için de geçerlidir. 

Sektör kapsamındaki üreticiler zaman zaman klinker gereksinimlerini karşılamak için klinker 

ithalatı yapmaktadırlar. 1988-1992 dönemi klinker kapasitesi ve üretimi gözönüne alınırsa 

yapılan ithalatın önemsenecek boyutlarda olmadığı görülecektir. Klinker ithalatı da Doğu Avrupa 

ülkelerinden yapılmaktadır. 

7.2. İhracat Durumu 

1988 yılında AT ülkelerine başlayan ihracat, 1988 yılında toplam çimento ihracatı içinde sadece 

% 8.62 lik bir pay alırken, bu pay sonraki yıllarda artmıştır. Bu yıllarda EFTA ülkelerine ihracat 

yapılmamış, NAFTA ülkelerinden ABD ve Kanada'ya ihracat gerçekleştirilmiştir. Çimento 

ihracatında pazar değişikliklerinin 1988 ve 1992 döneminde görülebilmesi için ihracatın dünya 

çimento ihraç pazarları genel ayrımı içinde dağılımı verilmektedir. 

71 




TABLO 41. Çimento sektörünün çimento ve klinker ihracatı (birim: 1000 ton) 

ANA MALLAR 1988 1989 1990 1991 1992 

ÇİMENTO 


Ak Çimento 

Çanakkale 

Nuh 

Aslan 

Trakya 

TOPLAM 

EGE BÖLGESİ 

Batı Çim. 

Çimentaş 

TOPLAM 


Adana 

Çimsa 

İskenderun 

TOPLAM 


Gaziantep 

Adıyaman 

Şanlıurfa 

TOPLAM 


Yibitaş 

TOPLAM 

KARADENİZ VE DOĞU 

ANADOLU BÖLGESİ 

Ünye+Bolu+Kars 

TOPLAM 

- 

66 

2 

- 

- 

68 

- 

- 

- 

74 

88 

5 

167 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

72 

- 

383 

- 

22 

1 

406 

35 

38 

73 

108 

155 

79 

342 

17 

- 

- 

17 

3 

3 

- 

- 

65 

692 

- 

2 

- 

759 

152 

178 

330 

287 

261 

5 

553 

44 

33 

- 

77 

- 

- 

- 

- 

73 

829 

- 

43 

- 

945 

272 

231 

503 

256 

464 

235 

955 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

74 

1117 

- 

124 

- 

1315 

398 

322 

720 

266 

421 

107 

794 

TÜRKİYE TOPLAMI 235 841 1719 2403 2834 

- 

- 

- 

- 

3 

3 


- 

- 

- 

-



ANA MALLAR 1988 1989 1990 1991 1992 

KLİNKER 


Çanakkale 

Aslan 

Nuh 

TOPLAM 

EGE BÖLGESİ 

Batı Çim. 

Çimentaş 

TOPLAM 


Adana 

Çimsa 

İskenderun 

TOPLAM 


Gaziantep 

Adıyaman 

Şanlıurfa 

TOPLAM 

19 

- 

- 

19 

- 

- 

- 

- 

- 

2 

2 

- 

- 

- 

- 

73 

215 

- 

215 

- 

- 

- 

46 

- 

- 

46 

- 

- 

- 

- 

396 

90 

138 

624 

- 

- 

- 

124 

19 

- 

143 

155 

20 

20 

195 

504 

37 

107 

648 

34 

44 

78 

236 

120 

88 

444 

- 

- 

- 

- 

129 

218 

162 

509 

139 

232 

371 

348 

36 

322 

706 

TÜRKİYE TOPLAMI 21 261 962 1170 1586 

TÜRKİYE ÇİMENTO + 

KLİNKER TOPLAMI 

256 

1102 

2681 

3573 


- 

- 

- 

- 

4420 

Ayrıca çimento sektörü çimento ve klinker ihracatı değer olarak Tablo 42'de verilmiştir. (Birim : 

1000 $/Ton) 

ANA MALLAR 1988 1989 1990 1991 1992 

Çimento 

Klinker 

Ortalama Cari 

FOB Fiyatları 

Dökme Çimento 

Torbalı Çimento 

Klinker 

6777 

461 

28 

32 

22 

27327 

6258 

36 

31 

24 

58279 

24057 

33 

37 

25 

84143 

31603 

40 

34 

27 

101635 

49171 

35 

42 

31



Çimento sektörü çimento ve klinker ihracatının ülkeler olarak dağılımı ise Tablo 43 ve Tablo 

44'de verilmiştir. 

TABLO 43. Çimento sektörü çimento ihracatının ülkeler olarak dağılımı 

74 

(Birim : 1000 Ton) 

ÜLKELER 1988 1989 1990 1991 1992 

AT Ülkeleri 

İspanya 

Kanarya Adaları 

İtalya 

Hollanda 

Fransa 

İrlanda 

Belçika 

Yunanistan 

Akdeniz Ülkeleri 

Cezayir 

Mısır 

Libya 

Malta 

Lübnan 

KKTC 

Diğerleri 

Ortadoğu (Kızıldeniz) 

Körfez Ülkeleri 

Suriye 

Irak 

Sudan 

S.Arabistan 

Yemen 

Batı-Doğu-Orta 

Afrika 

Gambiya 

Nijerya 

Kenya 

NAFTA Ülkeleri 

20 

20 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

212 

17 

144 

- 

- 

- 

51.4 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

3 

3 

- 

- 

30 

420 

284 

- 

60 

76 

- 

- 

- 

- 

385 

283 

59.5 

1 

- 

0.500 

41.3 

- 

1 

- 

- 

1 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

1373 

958 

84 

289 

37 

5 

- 

- 

- 

142 

86 

- 

- 

25 

- 

31 

- 

4 

- 

- 

2 

- 

2 

- 

- 

- 

- 

190 

1385 

979 

147 

221 

18 

20 

- 

- 

- 

596 

282 

- 

16 

10 

- 

47 

241 

26 

- 

- 

- 

- 

26 

91 

16 

28 

47 

- 

1780 

1354 

130 

205 

12 

22 

27 

20 

10 

619 

365 

- 

5 

- 

- 

64 

86 

88 

1 

3 

49 

35 

- 

12.3 

12.3 

- 

- 

- 




ÜLKELER 1988 1989 1990 1991 1992 

Kanada 

ABD 

Güney Amerika 

Brezilya 

Hint Ok.G.Doğu Asya 

Uzak Doğu Ülkeleri 

Moritus 

Bangladeş 

Tayland 

Filipinler 

G.Kore 

Ege Serbest Bölge 

Diğer Ülkeler 

Rusya-Bulgaristan- 

Nahcivan 

TOPLAM ÇİMENTO 

İHRACATI 

- 

30 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

235.2 

75 

- 

- 

- 

- 

3 

- 

3 

- 

- 

- 

- 

2 

2 

841 

190 

- 

- 

- 

10 

- 

- 

- 

- 

9.7 

0.3 

21.8 

21.8 

1719 

- 

- 

- 

- 

304.88 

67.5 

25.6 

211.78 

- 

- 

0.1 

0.02 

0.02 

2403 

- 

- 

29.4 

29.4 

305 

68 

- 

200 

37 

- 

- 

0.3 

0.3 

2834 




TABLO 44. Çimento sektörü klinker ihracatının ülkeler olarak dağılımı 

76 

(Birim : 1000 Ton) 

ÜLKELER 1988 1989 1990 1991 1992 

AT Ülkeleri 

İspanya 

Kanarya Adaları 

İtalya 

Fransa 

Akdeniz Ülkeleri 

KKTC 

Libya 

Diğerleri 

Batı-Doğu-Orta 

Afrika 

Benin 

Fildişi Sahili 

Gana 

Kamerun 

Kenya 

Gine 

Güney Amerika 

Dominik Cumhuriyeti 

Hint Okyanusu 

G.Doğu-Asya-Uzak 

Doğu Ülkeleri 

Bangladeş 

Tayland 

Hongkong 

Singapur 

Malezya 

Avustralya 

TOPLAM KLİNKER 

İHRACATI 

- 

- 

- 

- 

- 

21 

21 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

21 

46 

- 

- 

46 

- 

12 

12 

- 

- 

131 

37 

94 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

72 

- 

72 

- 

- 

- 

- 

261 

189 

156 

- 

33 

- 

22 

- 

- 

22 

184 

23 

260.25 

38 

7 

90 

- 

- 

- 

567 

24 

448 

23 

- 

- 

72 

962 

252 

165 

50 

- 

37 

284 

- 

- 

284 

166 

- 

30 

72 

61 

3 

- 

58 

58 

410 

13 

397 

- 

- 

- 

- 

1170 

250 

181 

- 

69 

- 

671 

31 

10 

630 

182 

- 

104 

30 

23 

- 

25 

52 

52 

431 

- 

101 

- 

170 

160 

- 

1586 




Türkiye'de çimento üretim tesislerinin kuruluş amaçları arasında ihracat ön planda değildir. 

Fabrikalar yurtiçi tüketimin düştüğü yıllarda kapasite kullanım oranlarını düşürmeden üretim 

yapabilmek için ihracata yönelirler. 

1988 yılından sonra ihracatın artışı 1989 ve onu izleyen yıllarda çimento tüketimi için VI. beş 

yıllık kalkınma planında öngörülmüş olan % 8.2'lik büyüme hızının yakalanamamasından 

kaynaklanmıştır. 

8. ÇEVRE İLE İLGİLİ SORUNLAR 

Çimento hammadde ocak işletmeciliğinden dolayı herhangi bir çevre kirliliğine yol 

açılmamaktadır. Yalnızca ocakların ormanlık veya tarım alanları içinde bulunması halinde bu 

sahalara az da olsa zarar verilmektedir. 

Bunun yanında; 

- Arazinin doğal görüntüsünün bozulması (topografyanın değişimi) 

- Verimli üst toprağın kaybolması, 

- İşletme sahasındaki suyun drenajı nedeniyle yeryüzü su kaynaklarının kirlenmesi, 

- Dekapaj ve üretim sırasında yapılan patlatmanın ve iş makinalarının oluşturduğu toz gürültü ve 

titreşim etkisi, 

- Yeraltısu düzeyinin düşmesi, 

- Deniz kıyısındaki açık ocak faaliyetleri sırasında dekapaj malzemesinin denize dökülmesi, 

deniz canlılarına ve topografya değişimine neden olmaktadır. 

Çimento üretiminde çevreye; kireçtaşının 800 oC'de bozunması ile CO2 ve yakıtın yanması ile 

yanma ürünleri yayılır. Önemli bir yanma ürünü olan SO2 çimento üretiminde CaO veya CaCO3 ile reaksiyona girerek büyük kısmı ürünün bünyesinde bağlanır ve çevreye yayılmaz. Dolayısı ile 

çimento fabrikalarından çevreye yayılan SO2; bir problem oluşturacak boyutlarda değildir. 

Çimento üretiminde proses gereği ortaya çıkan tozun çevreye; kimyasal ve biyolojik yönden bir 

zararı olmamakla birlikte fiziksel ve görsel açıdan istenmeyen bir unsurdur. 

77 




Çimento sanayi, Çevre Bakanlığı ile 10 Şubat 1993 tarihinde bir deklerasyon imzalamış ve bu 

deklerasyonla; gerek baca gazı emisyonları, gerekse toz emisyonları konusunda yer yer Avrupa 

ülkelerinde öngörülen limitler altında değerler öngörülmüştür. 

Çevre bilinci ile hareket eden çimento üreticileri 1992 yılı sonuna kadar 800 milyar TL'lik yatırım 

gerçekleştirmiş ve bu yatırım içerisinde; soğutma kuleleri, toz nakil sistemleri, çevre 

düzenlemeleri, kapalı stokholler, sürekli toz ölçüm ve yol süpürme araçları yeralmıştır. 

Önümüzdeki yıllar için ise toplam 675 milyar TL'lik çevreye yönelik yatırım programlanmış ve bu 

programın bir kısmı uygulamaya konulmuştur. 

Çimento sanayi çevre için zararlı atıkların kullanılması yoluyla çevre kirliliğinin azaltılması 

yolunda da yardımcı bir sektördür. Örneğin; 

KATI ATIKLAR KULLANIM BİÇİMİ 

Yüksek fırın cürufu Katkı maddesi 

Uçucu kül " " 

Silika tozu " " 

Prinç kabuğu külü " " 

Fosfojips " " 

Kömür külleri " " 

Yakıt olarak kullanılan atıklar ise şunlardır ; 

- Atık yağlar 

- İnorganik kimyasal atıklar 

- Rafineri atıkları 

- Kullanılmış oto lastikleri 

- Zırai atıklar 

- Endüstri atıkları ve çöpler 

78 




9. ÖZELLEŞTİRME 

Bir kamu iktisadi devlet teşekkülü olan Çitosan'da özelleştirme çalışmaları 1988 yılında 

Balıkesir, Afyon, Ankara, Pınarhisar ve Söke çimento fabrikalarının özelleştirilmek üzere Toplu 

Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi'ne devri ile başlamıştır. 1989 yılında bu beş fabrika 

özelleştirilmiş ve bu fabrikaları 1991 yılında Niğde Çimento fabrikasının KOİ'ye devri izlenmiştir. 

1991 yılında yapılan hızlı bir özelleştirme ile Niğde'nin yanısıra Çorum, Denizli, Gaziantep, 

İskenderun, Sivas ve Trabzon çimento fabrikaları özelleştirilmiştir. 1992 yılında ise Bartın, Ladik, 

Şanlıurfa çimento fabrikalarının özelleştirilmesi ile kamu sektörüne ait çimento fabrikaları sayısı 

8'e inmiştir. 1993 yılında Adıyaman çimento fabrikası KOİ'ye devredilmiş ve Çitosan 

bünyesindeki fabrikalar 7'ye inmiştir. Şu anda kamu sektörüne ait olan çimento fabrikaları 

kapasiteleri Tablo 45'de verilmiştir. 

TABLO 45. 1993 Aralık ayı itibariyle kamu sektörü elinde bulunan 

fabrikaların kapasiteleri 

79 

1993 YILI KAPASİTESİ 

FABRİKA ADI YERİ MÜLKİYETİ KLİNKER ÇİMENTO 

LALAPAŞA 

Gümüşhane 

Ergani 

Kurtalan 

Elazığ 

Kars 

Van 

TOPLAM 

Edirne 

Gümüşhane 

Diyarbakır 

Siirt 

Elazığ 

Kars 

Van 

Kamu 

" 

" 

" 

" 

" 

" 

510 

- 

510 

510 

310 

215 

190 

2245 

900 

150 

900 

475 

365 

360 

443 

3593 

Türk çimento sektöründe 1989 yılına kadar yabancı sermaye girişi bulunmamaktaydı. Çitosan'ın 

yukarıda sözü edilen özelleştirme çalışmaları çerçevesinde 1989 yılı ikinci yarısında kamu 

sektörüne ait beş fabrikanın yabancı gruplara satılması ile sektöre yabancı sermaye girişi 

başlamıştır. 

Kamu fabrikalarının özelleştirilmesi sektörde kamu fabrikalarının ağırlığını önemli ölçüde 

geriletmiştir. 1988 yılında kamu kesimi 22 fabrika ile toplam üretimin % 32.36'sını sağlamış, 

ayrıca 5 kamu katılımlı fabrikalarda toplam üretimin % 11.85'ini gerçekleştirilmiş- ken, 1993 




yılının ilk altı ayında, kamu kesimi 8 fabrikada toplam üretimin % 5.9'unu gerçekleştirebilmiştir. 

Karma sektördeki kamu payları da özel sektöre devredilmiş ve bu kuruluşlar tümüyle özel sektör 

kapsamına girmiştir. 

10. DURUM DEĞERLENDİRMESİ VE ÜRETİM HADEFLERİ 

Ülkemiz henüz alt yapısını tamamlayamamış, gelişmekte olan bir ülkedir ve kalkınma hamlemizin 

başarıya ulaşması alt yapının hızla oluşturulmasını zorunlu kılmaktadır. Şuan ülkemizde kişi 

başına çimento tüketimi 443 kg düzeyindedir. Halbuki bu rakam ekonomik açıdan bizden çok 

daha ileri gelişmişlik düzeylerinde olan Avusturya'da 671 kg,, Yunanistan'da 739 kg,, İtalya'da 

770 kg,, İsviçre'de ise 658 kg'dir. 

Kamu yatırımlarının canlandırılması ve gelişmiş ülkelerde olduğu gibi konut edindirmeye yönelik 

kredi politikaları yurtiçi çimento istemini canlı tutacaktır. 

Gerek stratejik bir ürün oluşu dolayısıyla dışa bağımlılığının getireceği sorunlar, gerekse taşıma 

ve depolamanın çok yüksek fiyatlı oluşu, çimento isteminin yerel üretimle karşılanmasını zorunlu 

kılmaktadır. 

VII. plan döneminde de istemin yerli üretimle karşılanması hedeflenmektedir. Bunun için; 

a) Üretim kapasitesinin yurt içi istemine paralel olarak artışını sağlayacak yeni kapasite yaratıcı 

yatırımlar desteklenmelidir. 

b) Yurt dışında ucuz fiyatlarla çimento girişinin önlenmesi için antı-damping vergisi kapsamındaki 

varolan gümrük vergi ve fon uygulaması sürdürülmelidir. 

c) Yurt içi üretim-tüketim dengesinin sağlanmasında çıkabilecek problemler bölgeler arası 

çimento ve klinker kaydırılması sağlanmalıdır. 

Sektörün rekabet avantajını koruyabilmesi için, girdileri dünya fiyatları ile sağlanabilmelidir. 

Yurt içi istemde ani dalgalanmaları ve olası gelişmeleri karşılamak üzere bulundurulması gerekli 

fazla kapasitenin atıl bırakılmaması ve elde edilen dış pazarların korunabilmesi için gerekli olan 

çimento ve klinker ihracatı desteklenmelidir. 

80 




Dünya genelinde çimento sektörünün büyük kuruluşlarının son yıllarda hızlı bir kartelleşme çabası 

içine girmeleri sonucunda, bu kuruluşların Türk Çimento Sanayi'ni de kontrol altına alma 

yönündeki çabalarına karşı önlem alınmalıdır. 

Yurt içi istemini rantabl şekilde karşılamada çimento katkı maddelerinin etkin kullanımı bir hedef 

olarak gözönünde tutulmalıdır. Özellikle traslı çimentonun yaygın kullanımını engelleyen 

politikalar bırakılmalıdır. Çünkü tras; ülkemizde yaygın olarak bulunan ve kolay sağlanabilirliği 

olan bir katkı maddesidir. Çimentonun reolojik davranışını bozmadan, öğütme katkı maddeleri ve 

klinkerini ayrı ayrı öğüterek tras katkısını arttırmakla varolan tesislerde daha fazla üretim 

gerçekleştirilebilmektedir. Ayrıca yurdumuzda üretim yapan termik santrallerin atığı uçucu kül ve 

demir çelik sanayi atığı cüruf, hidrolik bağlayıcı özellikleri ile çimento üretiminde katkı maddesi 

olarak kullanmaya uygundur. Uçucu külün çimento üretiminde katkı maddesi olarak 

kullanılmasındaki tek problem dansitesi nedeniyle, taşınması ve depolanmasında ortaya çıkan 

güçlüklerdir. Uçucu kül kullanabilmeleri konumları nedeniyle ekonomik olan fabrikalara özel 

primlerin tanınması halinde uçucu külün, kullanım oranlarının arttırılması sağlanacaktır. Demirçelik 

sanayi atığı olan cürufun kolay sağlanması ile de kullanım arttırılabilir. 

Ambalajlı çimentonun yurt içi tüketimindeki payının yüksekliği olumsuz bir noktadır. Hem ulusal 

ekonomi açısından bir kayıp, hem de maliyetleri yükseltici bir unsurdur. Dökme çimento kullanımı 

ve dökme çimento tesisi yatırımları desteklenmelidir. 

Sektör çevre bilinci ile hareket etmekte ve çevre koruma konusunda aktif bir yaklaşım 

izlemektedir. 

Sonuç olarak çimento sektörü, Türkiye'nin güçlü ve başarılı sektörlerinden biridir. Bazı 

aksaklıkların düzeltilmesi ve bazı yardımcı önlemlerin alınması ile sektör geçmişte olduğu gibi VII. 

plan döneminde de yurt kalkınmasındaki fonksiyonunu başarı ile yerine getirebilecek durumdadır. 

81

oik491c1.pdf

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?