türkiye'de çocukların durumu raporu

yoksul/dışlanmış kent topluluklarından geldikleri gözlenmektedir. 160 Bu durum, yasalarla
karşı karşıya gelen çocuk sayısının azaltılabilmesi veya kontrol altına alınabilmesi için çocuk
yoksulluğunu azaltacak hedefi iyi belirlenmiş sosyal politikaların ve önlemlerin yaşamsal
önemde olduğunu düşündürmektedir. Bununla birlikte, bu çocukların geçmişlerine ve onları
kanunla ihtilafa düşmeye sevk eden koşullara (aile içi çatışmalar veya ailenin dağılması,
sokak yaşamı, bağımlılık ve benzeri) ve mekanizmalara (ebeveyn, büyük yaşta akraba veya
yetişkin suçluların baskısı, kişisel ihtiyaçlar, sosyal normlar, psikolojik etkenler) dair elde
bulunan istatistiksel kanıtlar son derece sınırlıdır.
Ana mevzuat: Türkiye’de kanunla ihtilafa düşen bütün çocuklar ilke olarak çocuk savcıları
tarafından sorgulanır ve çocuk mahkemelerinde yargılanır. Cezai sorumluluk yaşı 12’dir.
Mahkemeler 12-14 yaşlarındaki çocuklar hakkında işlem başlatmadan önce sosyal tahkikat ve
adli tıp raporu istemek zorundadırlar ve hafif suçlamalarda bu yaştaki çocukları
alıkoymayabilirler. Bununla birlikte, bu uygulamalar 15-17 yaşlarındaki çocuklar için geçerli
değildir. Çocuklar (özellikle 15 yaşından küçük olanlar), ceza indiriminden yetişkinlere göre
daha fazla faydalanırlar. 2005 yılında yürürlüğe giren Çocuk Koruma Kanunu, çocukların
yetişkinlerden ayrı yerlerde alıkonulmasını, kelepçelenmemesini ve çocukların aile fertleri
tarafından ziyaret edilme hakkına sahip olmasını öngörmektedir (Bununla birlikte, kanunla
ihtilafa düşen eden çocukları özel korumaya muhtaç çocuklar arasında açıkça
saymamaktadır). Polis, kanunla ihtilafa düşmüş bir çocuğun karıştığı davayı araştırmaya
başladığında normalde çocuğun ebeveynlerini veya vasisini ve aynı zamanda Sosyal
Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nu (SHÇEK) ve baroyu bilgilendirmelidir. Tıbbi
muayene zorunludur. Çocuk sanıklar söz konusu olduğunda mahkemeler, uzun süren yargı
süreçleri, tutkluluk ve nihayet hapis cezalarından kaçınmak için çeşitli seçeneklere sahiptir.
Bununla birlikte, polis yönlendirmesine 161 dair düzenlemeler mevcut değildir ve savcıların
kovuşturmada bulunmama, hakimlerin şüphelileri alıkoymama ve alternatif tedbirler alma
yönündeki takdir yetkileri üzerinde sınırlamalar mevcuttur. Tuhaf bir biçimde, suçluluğu
ispatlanmamış çocuklar için emniyet tedbirleri alınabilmekte ve suçun bir yetişkin ve bir
çocuk tarafından ortaklaşa işlendiği durumlarda çocuk, yetişkin mahkemelerinde
yargılanabilmektedir. 162
Çocuk Koruma Kanunu (ÇKK) ve Eşgüdüm Gereksinimi
2005 tarih ve 5395 sayılı kanun:
• Türk hukukuna “korumaya muhtaç çocuk”, “suça zorlanan çocuk”, “çocuğun üstün
çıkarları ve iyiliği”, çocuğun 18 yaşından küçük herkes olarak tanımlanması, çocuğa
ve/veya aileye yönelik ayrımcılığın yasaklanması, çocuğun ve ailenin karar alma
süreçlerine katılımı, çocuğun kendi aile ortamında korunması hedefi ve alıkoyma ve
evde gözetim uygulamalarının yalnızca “son çare” olarak kullanılması gibi temel
uluslararası kavram ve ilkeleri, eskisinden daha açık bir biçimde kazandırmıştır;
• Çocuk mahkemelerinin kurulmasını ve yetkilerini belirlemekte (daha evvelki bir
yasanın yerini alarak) ve mahkemelere sosyal görevliler atamaktadır;
• Çocuk mahkemesi hakimleri tarafından (acil ve diğer) koruma talimatlarının
verilmesine ilişkin usulleri tanımlar, çocuğun bir kuruma yerleştirilmesi dışında
hakime bir dizi seçenek tanır – yani, çocuklara ve ebeveynlere veya çocuğa bakmakla
yükümlü diğer kişilere yönelik danışmanlık tedbirleri, eğitimle ilişkili tedbirler (okula
160 Örneğin bakınız, Gülümser Gültekin Akduman, Barış Akduman, Gürol Cantürk: Türk Pediatri Arşivlerinde
çocuk suçluluğunun kimi kişisel ve ailesel özellikleri üzerine araştırma 2007; 42.
161 Yönlendirme = hakkında ceza yasasını ihlal iddiası olan veya bu suçu sabit görülen çocuklar hakkında yargı
sürecine başvurulmaksızın başka işlemlerin devreye sokulmasına ilişkin önlemler
162 UNICEF Türkiye: BM Çocuk Haklarına dair Sözleşme ve Türkiye’deki Mevzuatın Analizi