türkiye'de çocukların durumu raporu

Çocuklar için adalet157 Son güncellenme tarihi: 5 Nisan 2010
Uluslararası güvenceler: Tüm dünyada çoğunlukla uzun süren ve tekrarlar içeren emniyet ve
yargı süreçleri, çocukların aileleri ve arkadaşlarıyla olan ilişkilerini ve eğitim ve yaşam boyu
istihdam olanaklarını etkileyerek çocuklar için özellikle rahatsız edici olabilmektedir.
Alıkonulan çocuklar zaman zaman şiddet, sömürü ve istismara maruz kalabilmektedir. Bu
nedenle, suç işlemeye zorlanan veya suç işlediğinden şüphe duyulan çocuklar ağır şekilde
cezalandırılma durumuyla karşı karşıya kalabilmektedir. Bazı vakalarda çocukların
yaşadıkları deneyimler çocukların tekrar aynı durumu düşmelerine sebep olabilir. Bu ve
benzeri nedenlerle, Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin 37’nci maddesi, kanunla ihtilafa
düşen çocukların insan haklarını korumakta, çocuklar tarafından işlenen suçlarda idam ve
müebbet hapis cezalarını yasaklamakta, çocukların tutuklanması, alıkonulması ve
hapsedilmesi uygulamalarının yalnızca son çare olarak ve uygun olan en kısa süre içersinde
kullanılmasını öngörmekte ve özgürlüğünden yoksun bırakılan çocukların yetişkinlerden ayrı
yerde tutulması ve bu çocuklarla ilgili işlemlerde yaşlarının gerektirdiği ihtiyaçların dikkate
alınması çağrısında bulunmaktadır. Sözleşme’nin 40’ıncı maddesi, ceza yasasına aykırı
hareket etmekle suçlanan çocukların haklarını daha ayrıntılı olarak belirlemektedir. Madde,
bu tür çocuklar için – bir asgari yaş tespit edilmesi ve yargı süreçleri dışında başka tedbirlere
başvurulması olasılığının değerlendirilmesi dahil – özel düzenlemelere gitmeleri konusunda
devletleri teşvik etmekte ve cezaevine koyma dışında bir dizi alternatif uygulama
getirmektedir.
BM tavsiyeleri: Çocuk adalet sistemleri, devletlerin Sözleşme’ye uyumları izlenirken Çocuk
Hakları Komitesi tarafından en çok tartışılan konulardan birini oluşturmaktadır. 2007 yılında
Komite, konuyla ilgili bir genel görüş 158 yayınlamıştır. Komite, devletlere, ayrımcılık
yapmama, çocuğun üstün çıkarlarını koruma, çocuğun haysiyetine saygı gösterme, çocuğun
hayatta kalma ve gelişme hakkı ve çocuğun kendini etkileyen konularda sesini duyurma hakkı
gibi genel ilkeleri dikkate alan kapsamlı bir yaklaşım benimseme çağrısında bulunmuştur.
Böylesi bir sistem hem çocuğun kanuna aykırı hareket etmesini önleyecek tedbirleri, hem de
kanunla ihtilafa düşmüş olanlar için ceza adaleti sisteminin dışına yönlendirme ve onarıcı
adalet gibi alternatif tedbirlerin kullanılmasını içerecektir. Bu yalnızca söz konusu çocuğun
üstün çıkarlarına değil, bütün toplumun kısa ve uzun vadeli çıkarına hizmet edecektir. BM
Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin kabul edilmesinden bu yana, çocuk adaletine ilişkin daha
ayrıntılı uluslararası standartlar Birleşmiş Milletler Çocuk Adaleti Yönetimine dair Asgari
Kurallar (Pekin Kuralları), Birleşmiş Milletler Çocuk Suçlarının Önlenmesine dair Kurallar
(Riyad Kılavuzu) ve Birleşmiş Milletler Özgürlüğü Elinden Alınan Çocukların Korunmasına
dair Kurallar (Havana Kuralları) içinde ele alınmıştır.
Sayılar, nedenler ve eğilimler: Resmi rakamlar, 1990’ların ortaları ile 2000’li yılların
ortaları arasında çocuklar aleyhine açılan davaların sayısının çarpıcı şekilde artarak yılda
yaklaşık 100.000 davaya ulaştığını, bu davalarda adı geçen çocukların yüzde 90’ının erkek ve
dörtte üçünün 15-17 yaş aralığında olduğunu, en yaygın suçlamanın hırsızlık ve soygun
olduğunu, bunları fiziksel yaralamanın takip ettiğini ve çocukların aynı zamanda mala zarar
verme, tehdit ve aşağılama, haneye tecavüz, ateşli silah suçları, uyuşturucu taşıma, cinsel
suçlar ve adam öldürme gibi çeşitli başka suçlardan da düzenli olarak suçlandıklarını
göstermektedir. 159 Bu çocukların pek çoğunun, göçmen toplumlar dahil olmak üzere
157 Bu bölüm, kısmen, UNICEF ODA/BDT Bölge Ofisi tarafından Ekim 2008’de Türkiye’yi kapsayan bir
misyon sırasında derlenen ayrıntı Çocuk Adaleti Raporuna dayanmaktadır..
158 Genel Görüş No 10
159 Adalet Bakanlığı, Kayıt ve İstatistik Genel Müdürlüğü ve Türkiye İstatistik Kurumu (Türkstat)