türkiye'de çocukların durumu raporu

Düşünce özgürlüğü ve katılım hakkı
Son güncellenme tarihi: 5 Nisan 2010
Düşünce ve ifade hakları: BM Çocuk Haklarına dair Sözleşme’ye göre, “Taraf Devletler,
görüşlerini oluşturma yeteneğine sahip çocuğun kendini ilgilendiren her konuda görüşlerini
serbestçe ifade etme hakkını, bu görüşlere, çocuğun yaşı ve olgunluk derecesine uygun olarak,
gereken özen gösterilmek suretiyle tanırlar.” (Madde 12). Ayrıca çocuklara ifade (Madde 13),
düşünce, vicdan ve din (Madde 14), örgütlenme ve barışçı toplantı yapma (Madde 15) ve özel
yaşamına saygı (Madde 16) özgürlük ve hakları tanınmaktadır. Bu haklar, ancak aile ortamı
ve eğitim kurumları katılımı özendirirse, çocuğun veya ergenin etkili olmak istediği sosyal
ortamlar değişime ve dönüşüme kapalı değilse yaşama geçirilebilir. Her yaştan tüm çocuklar
görüşlerini şu veya bu yoldan dile getirebilecek durumdadır. Hepsinin değerli deneyimleri,
duyguları ve bakış açıları vardır. Ne var ki, katılım çabalarının hiçbir etkisi olmadığını
görürlerse, katılım şevklerini de yitirebilirler. Pratikte, yetişkinler için temel sayılan haklar ve
özgürlükler birçok ülkede sıra çocuklara geldiğinde büyük ölçüde boşlanır. Çocuklara söz
hakkı vermeyen aileler, topluluklar ve toplumlar aynı zamanda çocukların değerli
deneyimlerinden, duygularından ve bakışlarından da yararlanamazlar. Dahası, çocukların
katılmama ve dahil olmama alışkanlıkları – haklarını talep edememe veya gerek kendisinin
gerekse başkasının sorumluluklarını üstlenememe – yetişkinlik döneminde de sürer, bu durum
sosyal dokuyu ve siyasal kültürü yoksullaştırır ve demokrasi açığını kalıcılaştırır. Her tür
kararın onların dışında ve onların yerine alındığı çocuklar öz saygılı, sorumlu ve aktif
yurttaşlar haline gelemezler; iyi iletişim kuran, başkalarının haklarına saygılı, toplum yararına
kolektif karar alan ve uygulayan kişiler durumuna gelemezler.
Aileye ve eğitim sistemine katılım: Çocukların katılım hakları Türkiye’de de büyük ölçüde
görmezden gelinir. Aileler çoğu kez ataerkil ve hiyerarşiktir ve çocuklardan da görüş sahibi
olup düşündüklerini dile getirmeleri beklenmez. 15-24 yaş grubundan çocukları kapsayan bir
araştırma çocukların yalnızca yüzde 55’inin evde izlenmesi gereken TV kanalı konusundaki
kararlara katılabildiklerini, yalnızca yüzde 43’ünün ekonomik kararlarda sözünü
söyleyebildiğini göstermektedir. Çocuğun yaşı ve ailenin ekonomik durumu düştükçe bu
oranlar da önemli ölçüde düşmektedir. 105 Çocuğun okul yaşamıyla ilgili kararlar onlarla
birlikte değil onlar adına alınır. Çocuğun dini onun adına doğumda belirlenir ve nüfus
kâğıdına yazılır. Ana babalar ayrıca çocuğun hangi mesleği seçeceğine, kimlerle arkadaşlık
edeceğine ve kimlerle evleneceklerine de karışırlar. Bu koşullarda çocuklar söz söyleme
haklarının olduğunun bile farkında değillerdir ve ana babalarından yalnızca maddi birtakım
isteklerde bulunabilirler. Eğitim sisteminde de benzer bir durum vardır. Müfredatta son
dönemde yapılan değişikliklere karşın, çocukların kendi görüşlerini dile getirmelerinin ne
ölçüde ödüllendirildiği henüz net değildir. Normal olarak, çocukların içinde yer almak
zorunda oldukları dersler ve diğer okul etkinlikleri konusunda fikirleri sorulmamakta,
bunların sonuçları hakkında kendilerinden geri bildirim alınmamaktadır. Tüm okullarda,
çocukların kendilerinin seçtikleri temsilcilerin yer aldıkları okul konseyleri olması gerekir;
ancak bu kurulların karar süreçlerinde çocukların da yer aldıkları mekanizmalar olarak
görülmesi fazla yaygın bir yaklaşım değildir. İlköğretim müfredatı, ayrıca Uluslararası Çocuk
Merkezi (ICC), Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV) ve Toplum Gönüllüleri (TOG) gibi
sivil toplum örgütlerinin kanalıyla çocuklar katılım hakkı dahil haklarını belirli ölçülerde
105
UNDP Ulusal İnsani Kalkınma Raporu için Yaşama Dair (YDA) Vakfı tarafından yapılan araştırma -
Türkiye’de Gençlik, 2008.