türkiye'de çocukların durumu raporu

Çocuk göçmenler, mülteciler ve sığınmacılar
Son güncellenme tarihi: 5 Nisan 2010
TC vatandaşı olmayan çocuklara yönelik yükümlülükler: BM Çocuk Haklarına dair
Sözleşme’ye taraf olan ülkeler, Sözleşmede “kendi yetkileri altında bulunan her çocuk” için
öngörülen haklara saygı göstermeyi ve bu hakları güvence altına almayı kabul etmektedir. 189
Bu yalnızca Türk vatandaşı veya ülkede kanuni ikamet hakkına sahip olan çocukları değil,
aynı zamanda geçici ziyaretçileri (turist çocukları gibi), mültecileri, sığınmacıları ve düzensiz
(yasa dışı) göçmen topluluklarında bağımlı veya işçi olarak yaşayan veya düzensiz göç
sürecinde olan çocukları da kapsamaktadır.
Sığınmacı sistemi ve çocuklar: Türkiye, Avrupa’dan gelenler hariç iltica taleplerini işleme
koymamaktadır. İltica talebinde bulunanlar – Türkiye’ye, çoğunlukla komşu Irak ve İran dahil
olmak üzere güney veya güneybatı Asya’nın ya da Afrika’nın belirli bölgelerinden gelip de
iltica talebinde bulunmak isteyenler – kendilerini kabul edecek bir ülkeye yerleştirilmek üzere
Türkiye’de Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne (UNHCR)
başvurabilmektedir. Türk makamları, iltica talebinde bulunan bu kişilerin başvuru, temyiz
ve/veya yerleştirme işlemlerinin sonuçlarını beklerken – ki bu işlemler bazı durumlarda
yıllarca sürebilmektedir – belirli koşullar altında Türkiye’de kalmalarına genellikle izin
vermekte ve bu işlemlerin sonuçlanmasının ardından hemen zorla sınır dışı
etmeyebilmektedir. Bu durum neticesinde Türkiye’nin merkezi kesimlerinde bulunan pek çok
ilde – iltica talebinde bulunanların zorunlu ikamet ettikleri “uydu kentler”in bulunduğu
Afyonkarahisar, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir ve Niğde gibi şehirlerde –binlerce sığınmacı
mevcuttur. İstanbul’da ve doğu ili Van’da da çok sayıda sığınmacı bulunmaktadır. Bunların
yaklaşık yüzde 30’u on sekiz yaşından küçük çocuklardan oluşmaktadır. Mart 2009 itibariyle
Türkiye’de yaşayan 6.027 çocuk sığınmacı mevcuttur ve bunların yaklaşık yüzde 45’i
Iraklıdır. 190
İltica talep edenlerin ve mültecilerin hakları: Sığınmacı çocukların sağlık ve eğitim
haklarının güvence altına alınması için çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Özellikle, İçişleri
Bakanlığı’yla işbirliği içinde hareket eden Milli Eğitim Bakanlığı, sığınmacı çocukların
(başvuruları nihai olarak reddedilmediği takdirde ve reddedilene dek) okula gitmelerini ve
kısa süre önce itibariyle ilkokul diploması alabilmelerini mümkün hale getirmiştir. Teşvik
edici bir unsur olarak, okula kaydolan çocukların ikamet izinleri ücretsiz olarak
sağlanmaktadır. UNHCR, okula devam ettiklerini belgeleyen çocuklara dönem başına 92 TL
vermektedir. 191 Bazı illerde okula giden çocuklara Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı
tarafından çeşitli destekler sağlanmaktadır. Bununla birlikte, 7-14 yaş arası sığınmacı ve
mülteci çocukların yalnızca yaklaşık dörtte birinin okula düzenli olarak gittikleri
anlaşılmaktadır. Bu durumun gerekçeleri arasında şunlar bulunmaktadır: okula gitmenin,
aileler üzerinde ek mali yük yaratması, ailelerin pek çok durumda kısa süre içinde taşınma
umudunda olmaları (bu özellikle Iraklılar için geçerli olabilir), ailelerin kendileri için tayin
edilen ilde ikamet etmemeleri, kimlik belgelerinin tamamlanmamış olması ve (özellikle daha
ileri yaşlardaki çocuklar için) dil sorunları da eğitimin önünde engel oluşturabilmektedir.
Bütün Yetişkin Eğitimi Merkezlerinde edebiyat ve mesleki eğitim alanında kurslar açılmıştır
ancak bu kurslar genellikle katılım yetersizliği nedeniyle yarım kalmaktadır. Bazı sığınmacı
gruplar kendi çocuklarını kendileri eğitim vermeye çalışmaktadır. Sığınmacılar ve
Göçmenlerle Dayanışma Derneği (SGDD/ASAM) ve Türk Eğitim Gönüllüleri Vakfı
(TEGEV) gibi STK’lar, sığınmacı çocukların elzem ihtiyaçlarını karşılamak üzere çocuklarla
birlikte ve çocuklar için bazı sosyal ve kültürel faaliyetler gerçekleştirmekte veya onlara (okul
189
Madde 2. Çocuk mültecilerin ve sığınmacıların özel hakları 22’inci maddede ele alınmaktadır.
190
Mart 2, 2009 UNHCR Ankara
191
Sayı 2008-2009 ders yılına ilişkindir.