kitap 2008-381

T.C. 

MALİYE BAKANLIĞI 

Strateji Geliştirme Başkanlığı 

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ’NDE 

VERGİ YÜKÜMLÜLERİNİN VERGİYİ 

ALGILAMA VE TUTUM ANALİZİ: 

BİR ALAN ARAŞTIRMASI 

Yrd. Doç. Dr. Halit ÇİÇEK 

Yrd. Doç. Dr. Mehmet KARAKAŞ 

Dr. Abdunnur YILDIZ 

Ankara, 2008 

i

T.C. 

MALİYE BAKANLIĞI 

Strateji Geliştirme Başkanlığı 

Yayın No:2008/381 

www.maliye.gov.tr 

e-maliye@maliye .gov.tr 

Her hakkı Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı’na aittir. 

Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. 

ISBN: 978-975-8195-19-0 

1000 Adet 

Ankara, 2008 

Tasarım: İvme 

Tel: 0312 230 67 01 

Baskı: Ümit Ofset Matbaacılık 

Tel: 0312 384 26 27 

ii

ÖNSÖZ 

Türkçe maliye yazımındaki “vergi” sözcüğünde, devletlerin 

oluşumundan beri devlet ile vatandaş arasında çok önemli bir kamusal erk 

olarak görülen vergisel ilişkide, devlet âdeta edilgin konuma çekilirken, 

vatandaş etken görüntü vermektedir. Batı yazımında kullanılan Latince 

köklü “impost” vb gibi sözcüklerde ise, vergi konusunda devletin etken 

konumda olduğu daha net olarak görülmektedir. Tarihsel kökenleri itibariyle 

farklı anlatımlarla ele alınan vergi, özel kesimdeki fiyat olgusuna analojik 

olarak, kamu kesiminin temel gelir kaynağını oluşturmaktadır. Ancak, özel 

kesimde fiyatın bireye mal ve hizmet olarak dönüşümü olduğu halde, kamu 

mal ve hizmetlerinin özelliğine bağlı olarak, verginin fiyatta olduğu gibi anî 

karşılığı yoktur. Kamu hizmetlerinden yararlanmada bireyin 

“dışlanamaması” durumu, bireyin vergiye karşı direnç göstermesine yol 

açmaktadır. Modern devletlerin ana gelir kaynağını oluşturan vergi 

konusunda mükelleflerin vergi kaçırma ya da vergiden kaçınma gibi çeşitli 

yöntemlerle direnç göstermeleri, vergi psikolojisinin önemli bir inceleme 

alanı olarak öne çıkmasına yol açmıştır. Türkiye’de vergi karşısında 

mükellef davranışları üzerindeki incelemelerin Batı dünyasındakilerden 

oldukça geri düzeyde olması, ülkemiz açısından bir şanssızlık olarak 

görülebilir. Elimizdeki bu eserin böyle bir boşluğu doldurması ve 

araştırmacılara olduğu kadar, yöneticilere de ışık tutuyor olması bu açıdan 

sevindiricidir. 

“Mükelleflerin Vergiye Karşı Tutum ve Davranışları” konusu, iktisadî 

açıdan, soyut düzeyde ve teorik olarak ele alınabileceği gibi, somut düzeyde 

uygulamalı olarak da incelenebilir. Açıktır ki, bir dizi varsayıma dayanan ve 

özünde fayda ençoklaştırması yönteminin benimsendiği birinci tür yaklaşım, 

teorik kitaplarda çokça yer almasına karşın, uygulamada fazla bir yarar 

sağlamaktan uzaktır. Bu durum, bireysel açıdan geçerli olduğu kadar, Laffer 

eğrisi açıklamalarının pratikte geçerliliğinin kanıtlanmaması örneğinde 

olduğu gibi, toplumsal açıdan da geçerlidir. Buna karşın, tarihsel 

kazanımların, coğrafî koşulların ve uygulanan ekonomik politikaların bir tür 

muhassalası olarak görülebilen bireyin vergi karşısındaki tutumunun 

açıklanması çok öznel ve uygulamacıların düzenlemelerinde temel yol 

gösterici niteliğe sahiptir. Bu nedenle, mükelleflerin vergiye karşı 

davranışları konusunda, diğer bir deyişle vergi psikolojisi sahasında yapılan 

iii

ampirik alan çalışmaları fevkalâde önemlidir ve politika yapımcılarına yol 

gösterici özelliğe sahiptir. 

Mükelleflerin vergiye karşı davranışları, içinde bulunulan toplumsal 

çevre etkisiyle oluşan algılama sonucunda şekillenir. Mükelleflerin vergiye 

karşı davranışının belirlenmesi bireysel psikoloji alanında gerçekleştiği 

halde, tüm bireysel psikolojik gelişmelerde olduğu gibi, vergi psikolojisinin 

de bir fanusta değil, belirli bir toplumda ve toplumsal koşullar ortamında 

gerçekleştiğini kabul etmek durumundayız. Zira, diyalektik yöntemde, birey, 

toplumsal etkileşimin ürünü olarak tanımlanıp, bireysel psikolojinin de bu 

ortamda psikolojik etkilenme ve sosyal öğrenme sürecinde oluştuğu görüşü 

geçerlidir. Bu nedenle, mükellef davranış psikolojisi araştırmalarından 

sağlıklı sonuç elde edebilmek için, araştırma kapsamının homojen toplumsal 

yapılarla sınırlandırılması, heterojen toplumsal yapılara dek genişletilmemesi 

gerekmektedir. Ancak bu şekilde elde edilen sonuçların, ele alınan toplumsal 

boyutlarda genel hüküm ifade etme özelliği korunmuş olabilir. Elimizdeki 

çalışma, kendi içinde oldukça homojen yapı özelliği taşıyan bir coğrafî alanı 

kapsıyor olması nedeniyle, araştırma sonuçlarının anlamlı olması açısından 

önemli görülmektedir. 

Mükelleflerin vergiye karşı davranışları, vergi olgusunu algılamasına 

ve algılamanın değerlendirilmesine bağlı olduğundan, vergi psikolojisi 

araştırmalarında bireyin algılamasının ve algılama değerlemesini 

etkileyebilecek unsurların bir arada ele alınması, algılama değerleme 

formatının çok karmaşık şekilde oluşturulması güçlüğüne karşın, farklı 

faktörlerin algılanma derecesinin ölçümünde çapraz denetimin sağlanması 

açısından kaçınılmaz görülmektedir. Batı yazımında izlenen çalışmalarda 

farklı anketlerde farklı faktörlerin öne çıkarılmış olduğu görülmektedir. Bu 

durum, çok çeşitli ve çok sayıda yapılmış anketlere dayalı olarak, vergi 

psikolojisi üzerinde etkili faktörlerin önemli bölümü ile ilgili oldukça yaygın 

kabul görmüş genellemelere gidilmeye elverişli zengin veri tabanının 

bulunuyor olmasına bağlıdır. Buna karşın, Türkiye’de vergi psikolojisi gibi 

henüz çok yeni ve bâkir alanda yapılan bir çalışmanın mükellef psikolojini 

etkileyen faktörlerin oldukça geniş ve önemli bölümünü kapsıyor olması 

kaçınılmazdır. Umalım ki, ülkemizde de araştırmalar zamanla artsın ve 

mükellef psikolojisi üzerinde etkili temel faktörlerle ilgili Batı’da olduğu 

gibi bizde de oldukça yaygın kanaat oluşabilecek derecede bilgi birikimi 

sağlansın ve bu bilgiler üzerinde çok daha rafine ve özel faktörlere yönelik 

iv

dar kapsamlı ölçüm araştırmalarına geçilebilsin. Bu açıdan önemli ilklerden 

biri olması niteliği ile, elimizdeki araştırmanın Türkçe maliye yazımına ciddî 

bir katkı olduğunu düşünüyorum. 

Vergi psikolojisi üzerindeki çalışmalar, diğer bilimsel alanlardakine 

paralel olarak, Batı yazımında oldukça önceleri başlamış ve araştırmalar, 

zaman içinde, genel alan taramalarından giderek daha rafine ve dar alan 

incelemelerine yönelmiştir. Genel vergi psikolojisi denildiğinde ilk akla 

gelen isimlerden biri olan Alman Günter Schmölders’in yaklaşımı, yeni 

çalışmalar karşısında oldukça eski ve yetersiz kalmıştır. ABD’de George 

Katona’nın 1940’lardan itibaren iktisat psikolojisi alanında literatüre 

kazandırdıklarının yanında, ABD’de, Kuzey Avrupa ülkelerinde ve İsrail’de 

çok sayıda akademik kişiler iktisat psikolojisi üzerinde çalışmalar yapmıştır. 

Bunlar arasında vergi psikolojisi konusunda yoğunlaşanlardan birkaç örnek 

vermek gerekirse, van de Braak, Tanzi, Maital, Feige, Allingham, Sandmo, 

Rutenberg ve Veldhoven gibilerine ilaveten, “Vergileme Psikolojisi” 

kitabının yazarı Alan Lewis sayılabilir. 

Türkiye’ye yöneldiğimizde, iktisat psikolojisi ya da maliye psikolojisi, 

maalesef, henüz yüksek öğretim kurumlarımızda bilim dalları arasında 

uygun yerini dahî tam olarak bulmuş değildir. Eğitim kurumlarımızda sadece 

vergi konusuna değil, genel olarak ekonomi konularına da, âdeta Marshall’ı 

reddedercesine, insan ögesi dışlanarak, tümüyle mekanistik bir anlayış içinde 

yaklaşım yapılmaktadır. Böyle yaklaşımlar, toplumsal olayları gereği 

biçimde anlamamızı engellediği gibi, bilimi de, yöneticilere etkili politika 

araçları sunmaktan yoksun kılmakta ve salt akademik zihinsel egzersiz 

konumuna indirgemektedir. Bu yaklaşımı vergi konusu özelinde ele alacak 

olursak, ekonomimizin en sorunlu alanı olan kamu gelirlerini artırma 

bağlamında ne denli önemli bir araçdan yoksun olduğumuzu görürüz. Zira, 

bir yandan kamu hizmetlerinin kalite ve kantite olarak optimal düzeye 

çekilmesi, diğer yandan da küresel rekabetin şiddetlendiği ortamda optimal 

vergileme koşullarına olabildiğince riayet edilmesi, ancak vergi tabanının 

yaygınlaştırılması ile olasıdır. Vergi-dışı alanların vergi kapsamına alınarak 

vergi tabanının yaygınlaştırılması sonucunda, vergi gelirlerinde aynı oranda 

artış sağlanacağı savı geçerli olmamakla beraber, bu yolla vergi adaletinin 

olabildiğince düzeltilerek kamu vicdanının rahatlatılabileceği kuşkusuzdur. 

Söz konusu alanda gerekli adımların atılabilmesi için, bireylerin vergiye 

karşı tepkilerinin doğru bir şekilde ölçülmesi ve politikaların da mükellef 

v

tepkilerini yumuşatacak ve/veya törpileyecek şekilde geliştirilip, 

uygulanması kaçınılmazdır. Ancak bu şekilde, kamu erki vergi aracını 

etkinlikle kullanarak, vergi gayretini vergi potansiyeline çekebilir. 

Üç değerli genç meslekdaşımın büyük çaba ve emek sonucu 

gerçekleştirmiş oldukları bu eser, hem arkadaşlarımızın esere koymuş 

oldukları bilgilerle, hem de araştırmadan elde ettikleri sonuçlarla, Türkçe’de 

vergi psikolojisine büyük katkı yapacağı gibi, uygulayıcılara da güçlü ışık 

tutacaktır. Böylesi teorik-pratik çalışmaların öneminin giderek artıp, bu tür 

çalışmaların çoğalarak, hepimizin yolunu aydınlatacağını düşünüyorum. 

Başarılı çalışmaları ile iktisat ve maliye yazımına katkılarını 

sürdüreceklerine olan inancımla genç meslektaşlarımı kutluyorum. 

İzzettin Önder 

İstanbul, 2008 

vi

İÇİNDEKİLER 

ÖNSÖZ..........................................................................................................iii 

GİRİŞ.............................................................................................................. 1 

BİRİNCİ BÖLÜM 

VERGİLEME VE YÜKÜMLÜLERİN VERGİYİ ALGILAMA 

BİÇİMLERİ, VERGİYE BAKIŞ AÇILARI VE VERGİYE KARŞI 

TUTUMLARI 

1.1. VERGİNİN TANIMI VE VERGİLEMEDEN BEKLENEN 

AMAÇLAR .................................................................................................... 5 

1.2. VERGİ ADALETİ, VERGİ KAPASİTESİ, VERGİLEMENEN 

SINIRI VE VERGİLEMENİN PSİKO-SOSYAL YÖNÜ............................. 6 

1.2.1. Vergilemede Adalet ve Eşitlik .............................................................. 6 

1.2.2. Vergi Kapasitesi ve Vergilemenin Sınırı............................................ 10 

1.2.2.1. Vergilemenin Hukuki Sınırı............................................................. 12 

1.2.2.2. Vergilemenin Siyasal Sınırı ............................................................. 12 

1.2.2.3. Vergilemenin Toplumsal ve Kültürel Sınırı ..................................... 14 

1.2.2.4. Vergilemenin Ekonomik Sınırı ........................................................ 15 

1.2.2.5. Vergilemenin Mali Sınırı ................................................................. 16 

1.2.2.6. Vergilemenin Psikolojik Sınırı......................................................... 16 

1.2.3. Vergilemenin Psiko-Sosyal Yönü ...................................................... 18 

1.2.3.1. Mali Sosyoloji ................................................................................. 18 

1.2.3.2. Mali Psikoloji ve Vergi Psikolojisi.................................................. 20 

1.3. YÜKÜMLÜLERİN VERGİYE KARŞI DAVRANIŞLARININ 

SEBEPLERİ ................................................................................................. 28 

1.3.1. Vergi Ödeme Gücü ve Bireysel Vergi Yükü...................................... 28 

1.3.2. Vergi Ahlakı ve Vergi Zihniyeti......................................................... 32 

1.3.3. Eğitim ve Öğretim Düzeyi.................................................................. 35 

1.3.4. Devlete Olan Bağlılık ......................................................................... 36 

1.3.5. Siyasal İktidara Bakış Açısı................................................................ 38 

1.3.6. Ailenin Gelir Düzeyi (Aile Ölçeği) .................................................... 39 

vii

1.3.7. Yükümlülerin Diğer Yükümlülere Bakış Açısı .................................. 40 

1.3.8. Kamu Hizmetlerinin Yükümlü Tercihleriyle Örtüşmesi ve Kamu 

Gelirlerinin Etkin Kullanımı......................................................................... 41 

1.3.9. Vergi Sistemi ve Vergi Yönetiminden Kaynaklanan Faktörler........... 42 

1.3.10. Ekonomik Yapı ve Konjonktürle İlgili Etkenler .............................. 47 

1.3.11. Siyasal Yapı ile İlgili Etkenler.......................................................... 47 

1.3.12. Diğer Kişisel Etkenler ...................................................................... 47 

1.4. YÜKÜMLÜLERİN VERGİYE KARŞI TUTUMLARI VE 

DAVRANIŞ BİÇİMLERİ ............................................................................ 49 

1.4.1. Karar Alma Birimlerini Yönlendirme ................................................ 49 

1.4.2. Vergiden Kaçınma.............................................................................. 51 

1.4.3. Vergi Kaçakçılığı................................................................................ 53 

1.4.4. Kolektif Yükümlü Tepkisi: Vergi Grevi ............................................ 56 

1.4.5. Vergi Cennetlerine Göç...................................................................... 57 

İKİNCİ BÖLÜM 

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ’NDE YÜKÜMLÜLERİN 

VERGİYİ ALGILAMA BİÇİMLERİ, VERGİYE BAKIŞ AÇILARI 

VE VERGİYE KARŞI TUTUMLARINA YÖNELİK ALAN 

ARAŞTIRMASI VE ANALİZİ 

2.1. ARAŞTIRMANIN AMACI .................................................................. 59 

2.2. ARAŞTIRMANIN ALANI (EVREN) VE ÖRNEK KİTLESİ ............. 60 

2.3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ............................................................. 63 

2.4. VERİ ANALİZİ VE KULLANILAN İSTATİSTİKSEL 

TEKNİKLER................................................................................................ 64 

2.5. ÖRNEK KİTLE HAKKINDA GENEL BİLGİLER ............................. 64 

2.6. ARAŞTIRMANIN BULGULARI ........................................................ 69 

2.6.1. Sıklık Dağılımı Analizi Sonuçları ...................................................... 69 

2.6.1.1. Yükümlülerin Vergiyi Tanımlaması ve Algılama Biçimleri .......... 69 

2.6.1.2. Vergi Yükü Algılaması ve Vergi Tazyiki Hakkındaki Sonuçlar..... 70 

2.6.1.3. Vergi Adaleti Hakkındaki Görüşler................................................. 72 

2.6.1.4. Yükümlülerin Kamu Harcamalarını İzlemesi ve Vergi - Kamu 

Hizmeti Bağı Hakkındaki Düşünceleri......................................................... 75 

viii

2.6.1.5. Yükümlülerce Vergi Uygulamalarının Algılanması ve 

Değerlendirilmesi ......................................................................................... 77 

2.6.1.6. Yükümlülerin Diğer Yükümlülere Bakışı ve Vergi Ahlakı............. 80 

2.6.1.7. Vergi Uyumu ve Vergi Bilinci ile İlgili Elde Edilen Sonuçlar........ 81 

2.6.1.8. İdarenin Denetim Etkinliğine Yönelik Sonuçlar ............................ 84 

2.6.1.9. Vergi Oranlarındaki Değişimin Oluşturabileceği Etkiler ................ 85 

2.6.1.10. Yükümlülerin Vergi Kaçakçılığı ve Vergi Cezalarına İlişkin 

Görüşleri....................................................................................................... 87 

2.6.1.11. Yükümlülerin Vergi Afları Hakkındaki Düşünceleri .................... 91 

2.6.1.12. Yükümlülerin Vergi İdaresi Hakkındaki Görüşleri ....................... 92 

2.6.1.13. Ekonomik Krizlerin Yükümlülerin Vergi Ödemelerine Etkileri ... 94 

2.6.2. Çapraz Dağılım Analizi Sonuçları...................................................... 94 

2.6.2.1. Yükümlülerin İllere Göre Anket Sorularına Verdikleri Yanıtların 

Dağılımı........................................................................................................ 96 

2.6.2.2. Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Anket Sorularına 

Verdikleri Yanıtların Dağılımı ................................................................... 134 

2.6.2.3. Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Anket Sorularına Verdikleri 

Yanıtların Dağılımı..................................................................................... 158 

2.6.2.4. Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Anket Sorularına 


2.6.2.5. İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Anket Sorularına 


2.6.2.6. Yükümlülerin Vergi Yükünü Hafif veya Ağır Algılamalarına 

Göre Anket Sorularına Verdikleri Yanıtların Dağılımı.............................. 242 

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ............................................................. 247 

KAYNAKÇA ............................................................................................. 257 

EK............................................................................................................... 267 

ix

TABLOLAR LİSTESİ 

Tablo 1: Mayıs- 2008 İtibariyle 5 İlin Mükellef Sayılarının Toplam 

Mükellef Sayısı İçindeki Yeri ...................................................................... 62 

Tablo 2: 2000 Yılı Ve 2007 Yılı Sonunda Adı Geçen İllerin Nüfusları Ve 

Toplam Nüfus İçindeki Yeri......................................................................... 62 

Tablo 3: 2007 Aralık Ayı Sonu İtibariyle Adı Geçen İllerin 

Tahakkuk/Tahsilât Oranları Ve 5 İlin Toplam Tahsilât İçindeki Payı ......... 63 

Tablo 4: Yükümlülerin İllere Göre Dağılımı................................................ 65 

Tablo 5: Yükümlülerin Cinsiyet Durumu..................................................... 65 

Tablo 6: Yükümlülerin Yaş Dağılımı........................................................... 66 

Tablo 7: Yükümlülerin Öğrenim Durumu.................................................... 66 

Tablo 8: Yükümlülerin Kazanç Gruplarına Göre Dağılımı.......................... 67 

Tablo 9: İşletmelerin Faaliyet Süreleri ......................................................... 68 

Tablo 10: Verilen Beyanname Çeşidi/Çeşitleri ............................................ 69 

Tablo 11: Yükümlülerin Verginin Tanımı Hakkındaki Görüşleri................ 70 

Tablo 12: Yükümlülerin Vergi Yükü Algılaması......................................... 71 

Tablo 13: Vergi Çeşitlerine Göre Vergi Tazyiki Algılaması Dağılımı ........ 72 

Tablo 14: Uygulanan Vergilerin Adaletine İlişkin Dağılım......................... 73 

Tablo 15: Uygulanan Vergilerin Adaletsizliğinin Nedenleri........................ 74 

Tablo 16: Yükümlülerin Vergilerde Dikey Adaletin Olup Olmadığı 

Hakkındaki Görüşleri ................................................................................... 74 

Tablo 17: Ödenen Vergilerle Devletten Alınan Hizmetler Arasında 

Doğru Orantılı Bir İlişki Kurma ................................................................... 75 

Tablo 18: Yükümlülerin Kamu Harcamalarında Bir Savurganlığın Olup 

Olmadığı Hakkındaki Görüşleri ................................................................... 76 

Tablo 19: Yapılan Kamu Harcamalarının Yükümlülerce İzlenip 

İzlenmemesi.................................................................................................. 77 

Tablo 20: Devletin Artan Gelir İhtiyacını Nasıl Karşılaması Gerektiği 

Hakkındaki Görüşlerin Dağılımı .................................................................. 78 

Tablo 21: Vergi Kanunlarındaki Değişmelerin Ve Vergi Uygulamalarını 

Hangi Yolla İzlendiğinin Dağılımı............................................................... 79 

Tablo 22: Vergi Kanunlarının Zorunlu Kıldığı Ölçülerdeki Kayıt Düzeni 

Hakkındaki Görüşlerin Dağılımı .................................................................. 80 

x

Tablo 23: Yükümlülerin Ülkemizde Herkesin Vergisini Tam Olarak 

Ödeyip Ödemedikleri Hakkındaki Görüşleri................................................ 80 

Tablo 24: Ülkemizde Herkesin Vergisini Tam Olarak Ödememesinin 

Yükümlülerde Oluşturabileceği Davranışların Dağılımı.............................. 81 

Tablo 25: Yükümlülerin Ülkemizde Vergi Bilincinin Nasıl Artırılacağına 

İlişkin Görüşlerinin Dağılımı ....................................................................... 82 

Tablo 26: Yükümlülerin Günümüz Şartlarında Vergisini Tam Olarak 

Ödeyen Bir Vergi Yükümlüsünün Durumuna İlişkin Görüşleri................... 83 

Tablo 27: Yükümlülere Göre Ülkemizde Vergilerin Tam Olarak 

Ödenememesinin Nedenleri Dağılımı .......................................................... 84 

Tablo 28: İşletmelerin Faaliyetleri Süresince Geçirdikleri İncelemelerin 

Sıklığı ........................................................................................................... 85 

Tablo 29: Vergi Oranlarının Düşürülmesinin Etkileri.................................. 86 

Tablo 30: Vergi Oranlarının Artırılması Sonucunda Yükümlülerin 

Gösterebilecekleri Tepkilerin Dağılımı ........................................................ 86 

Tablo 31: Yükümlülerin Önce Desteklemiş Oldukları Bir İktidardan, 

Sadece Vergileri Arttırması Nedeniyle Bir Sonraki Seçimde Desteklerini 

Çekip Çekmeyecekleri Durumu ................................................................... 87 

Tablo 32: Yükümlülere Göre Türkiye'de Vergi Kaçakçılığının Nedenleri .. 88 

Tablo 33: Yükümlülere Göre Türkiye'de Vergi Kaçırma Yolları ................ 89 

Tablo 34: Yükümlülerin Vergi Kaçıran Diğer Yükümlüler Hakkındaki 

Görüşleri....................................................................................................... 90 

Tablo 35: Yükümlülerin Vergi Kaçıranlara Verilmesi Gereken Cezalar 


Tablo 36: Yükümlülerin Vergi Afları Hakkındaki Görüşleri....................... 92 

Tablo 37: Yükümlülerin Vergi Denetim Ve İnceleme Elemanlarının 

Görevleri Esnasındaki Davranışları Hakkındaki Görüşleri .......................... 93 

Tablo 38: Yükümlülerin Genel Olarak Vergi İdaresinin Yaklaşımları 


Tablo 39: Geçmişte Yaşanan Ekonomik Krizlerin Vergi Ödemelerine 

Olumsuz Etki Edip Etmemesi ...................................................................... 94 

Tablo 40: Yükümlülerin İllere Göre Vergi Yükü Algılaması ...................... 96 

Tablo 41: Yükümlülerin İllerine Göre, Vergi Çeşitlerine Göre Vergi 

Tazyiki Algılaması Dağılımı ........................................................................ 97 

Tablo 42: Yükümlülerin İllerine Göre Verginin Tanımı Hakkındaki 

Görüşleri....................................................................................................... 99 

xi

Tablo 43: Yükümlülerin İllerine Göre Uygulanan Vergilerin Adaletine 

İlişkin Dağılım............................................................................................ 100 

Tablo 44: Yükümlülerin İllerine Göre Uygulanan Vergilerin 

Adaletsizliğinin Nedenleri.......................................................................... 102 

Tablo 45: Yükümlülerin İllerine Göre Ödenen Vergilerle Devletten 

Alınan Hizmetler Arasında Doğru Orantılı Bir İlişki Kurma..................... 103 

Tablo 46: Yükümlülerin İllerine Göre Devletin Artan Gelir İhtiyacını 

Nasıl Karşılaması Gerektiği Hakkındaki Görüşlerin Dağılımı................... 105 

Tablo 47: Yükümlülerin İllerine Göre Yapılan Kamu Harcamalarının 

İzlenip İzlenmemesi.................................................................................... 107 

Tablo 48: Yükümlülerin İllerine Göre Günümüz Şartlarında Vergisini 

Tam Olarak Ödeyen Bir Vergi Yükümlüsünün Durumuna İlişkin 

Görüşleri..................................................................................................... 109 

Tablo 49: Yükümlülerin İllerine Göre Ülkemizde Vergi Bilincinin Nasıl 

Artırılacağına İlişkin Görüşlerinin Dağılımı .............................................. 111 

Tablo 50: Yükümlülerin İllerine Göre Ülkemizde Vergilerin Tam Olarak 

Ödenememesinin Nedenleri Dağılımı ........................................................ 113 

Tablo 51: Yükümlülerin İllerine Göre Ülkemizde Herkesin Vergisini 

Tam Olarak Ödememesinin Yükümlülerde Oluşturabileceği Davranışlar 

Hakkındaki Görüşleri ................................................................................. 115 

Tablo 52: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi Oranlarının Artırılması 

Sonucunda Gösterebilecekleri Tepkilerin Dağılımı ................................... 117 

Tablo 53: Yükümlülerin İllerine Göre Türkiye'de Vergi Kaçakçılığının 

Nedenleri Dağılımı ..................................................................................... 119 

Tablo 54: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi Kaçıran Diğer Yükümlüler 


Tablo 55: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi Kaçıranlara Verilmesi 

Gereken Cezalar Hakkındaki Görüşleri...................................................... 123 

Tablo 56: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi Kanunlarının Zorunlu 

Kıldığı Ölçülerdeki Kayıt Düzeni Hakkındaki Görüşleri........................... 124 

Tablo 57: Yükümlülerin İllerine Göre Genel Olarak Vergi İdaresinin 

Yaklaşımları Hakkındaki Görüşleri............................................................ 125 

Tablo 58: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi Denetim Ve İnceleme 

Elemanlarının Görevleri Esnasındaki Davranışları Hakkındaki Görüşleri. 126 

Tablo 59: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi Afları Hakkındaki Görüşleri 128 

xii

Tablo 60: Yükümlülerin İllerine Göre Ülkemizde Herkesin Vergisini 

Tam Olarak Ödeyip Ödemedikleri Hakkındaki Görüşleri.......................... 129 

Tablo 61: Yükümlülerin İllerine Göre Vergilerde Dikey Adaletin Olup 

Olmadığı Hakkındaki Görüşleri ................................................................. 130 

Tablo 62: Yükümlülerin İllerine Göre Yaşanan Ekonomik Krizlerin 

Vergi Ödemelerine Olumsuz Etki Edip Etmemesi Hakkındaki Görüşleri . 131 

Tablo 63: Yükümlülerin İllerine Göre Kamu Harcamalarında Bir 

Savurganlığın Olup Olmadığı Hakkındaki Görüşleri................................. 132 

Tablo 64: Yükümlülerin İllerine Göre Önce Desteklemiş Oldukları Bir 

İktidardan, Sadece Vergileri Artırması Nedeniyle Bir Sonraki Seçimde 

Desteklerini Çekip Çekmeyecekleri Hakkındaki Görüşleri ....................... 133 

Tablo 65: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Yükü 

Algılaması .................................................................................................. 134 

Tablo 66: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Tazyikini En 

Çok Algıladıkları Vergi Çeşitlerinin Dağılımı ........................................... 135 

Tablo 67: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Verginin Tanımı 


Tablo 68: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Uygulanan Vergilerin 

Adaletine İlişkin Görüşlerinin Dağılımı ..................................................... 138 

Tablo 69: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Uygulanan Vergilerin 

Adaletsizliğinin Nedenleri Hakkındaki Görüşleri ...................................... 139 

Tablo 70: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Ödenen Vergilerle 

Devletten Alınan Hizmetler Arasında Doğru Orantılı Bir İlişki Kurma .... 140 

Tablo 71: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Devletin Artan Gelir 

İhtiyacını Nasıl Karşılaması Gerektiği Hakkındaki Görüşlerin Dağılımı .. 141 

Tablo 72: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Yapılan Kamu 

Harcamalarının İzlenip İzlenmemesi.......................................................... 142 

Tablo 73: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Günümüz Şartlarında 

Vergisini Tam Olarak Ödeyen Bir Vergi Yükümlüsünün Durumuna 

İlişkin Görüşleri.......................................................................................... 143 

Tablo 74: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Ülkemizde Vergi 

Bilincinin Nasıl Artırılacağına İlişkin Görüşlerinin Dağılımı .................... 144 

Tablo 75: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Ülkemizde Vergilerin 

Tam Olarak Ödenememesinin Nedenleri Dağılımı .................................... 145 

Tablo 76: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Ülkemizde Herkesin 

Vergisini Tam Olarak Ödememesinin Yükümlülerde Oluşturabileceği 

Davranışlar Hakkındaki Görüşleri.............................................................. 146 

xiii

Tablo 77: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Oranlarının 

Artırılması Sonucunda Gösterebilecekleri Tepkilerin Dağılımı................. 147 

Tablo 78: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Türkiye'de Vergi 

Kaçakçılığının Nedenleri............................................................................ 148 

Tablo 79: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Kaçıran Diğer 

Yükümlüler Hakkındaki Görüşleri ............................................................. 149 

Tablo 80: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Kaçıranlara 

Verilmesi Gereken Cezalar Hakkındaki Görüşleri..................................... 150 

Tablo 81: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Genel Olarak Vergi 

İdaresinin Yaklaşımları Hakkındaki Görüşleri........................................... 151 

Tablo 82: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Denetim Ve 

İnceleme Elemanlarının Görevleri Esnasındaki Davranışları Hakkındaki 

Görüşleri..................................................................................................... 152 

Tablo 83: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Afları 

Hakkındaki Görüşleri ................................................................................ 154 

Tablo 84: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Ülkemizde Herkesin 

Vergisini Tam Olarak Ödeyip Ödemedikleri Hakkındaki Görüşleri.......... 155 

Tablo 85: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergilerde Dikey 

Adaletin Olup Olmadığı Hakkındaki Görüşleri.......................................... 156 

Tablo 86: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Geçmişte Yaşanan 

Ekonomik Krizlerin Vergi Ödemelerine Olumsuz Etki Edip Etmemesi.... 156 

Tablo 87: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Önce Desteklemiş 

Oldukları Bir İktidardan, Sadece Vergileri Arttırması Nedeniyle Bir 

Sonraki Seçimde Desteklerini Çekip Çekmeyecekleri Durumu................. 157 

Tablo 88: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi Yükü Algılaması .... 158 

Tablo 89: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi Tazyikini En Fazla 

Algıladıkları Vergi Çeşitleri Dağılımı........................................................ 159 

Tablo 90: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Verginin Tanımı 


Tablo 91: Yükümlülerin Yaşlarına Göre Uygulanan Vergilerin Adaletine 

İlişkin Dağılım............................................................................................ 162 

Tablo 92: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Uygulanan Vergilerin 

Adaletsizliğinin Nedenleri Hakkındaki Görüşleri ...................................... 163 

Tablo 93: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Ödenen Vergilerle 

Devletten Alınan Hizmetler Arasında Doğru Orantılı Bir İlişki Kurma 

Dereceleri .................................................................................................. 164 

Tablo 94: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Devletin Artan Gelir 


xiv

Tablo 95: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Yapılan Kamu 

Harcamalarının Ne Derecede İzlendiği Dağılımı ....................................... 167 

Tablo 96: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Günümüz Şartlarında 

Vergisini Tam Olarak Ödeyen Bir Vergi Yükümlüsünün Durumuna 

İlişkin Görüşleri.......................................................................................... 169 

Tablo 97: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Ülkemizde Vergi 


Tablo 98: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Ülkemizde Vergilerin Tam 

Olarak Ödenememesinin Nedenleri Dağılımı ............................................ 173 

Tablo 99: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Ülkemizde Herkesin 

Vergisini Tam Olarak Ödememesinin Yükümlülerde Oluşturabileceği 

Davranışların Dağılımı ............................................................................... 175 

Tablo 100: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi Oranlarının 


Tablo 101: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Türkiye'de Vergi 


Tablo 102: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi Kaçıran Diğer 

Yükümlüler Hakkındaki Görüşleri ............................................................. 181 

Tablo 103: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi Kaçıranlara 


Tablo 104: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Genel Olarak Vergi 

İdaresinin Mükelleflere Yaklaşımları Hakkındaki Görüşleri ..................... 184 

Tablo 105: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi Denetim Ve 


Görüşleri..................................................................................................... 186 

Tablo 106: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi Afları Hakkındaki 

Görüşleri..................................................................................................... 188 

Tablo 107: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Ülkemizde Herkesin 

Vergisini Tam Olarak Ödeyip Ödemedikleri Hakkındaki Görüşleri.......... 189 

Tablo 108: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergilerde Dikey 


Tablo 109: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Geçmişte Yaşanan 

Ekonomik Krizlerin Vergi Ödemelerine Olumsuz Etki Edip Etmediği 


Tablo 110: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Önce Desteklemiş 



xv

Tablo 111: Yükümlülerin Öğrenim Durumuna Göre Vergi Yükü 

Algılaması .................................................................................................. 193 

Tablo 112: Yükümlülerin Öğrenim Durumuna Göre Vergi Tazyikini En 

Fazla Algıladıkları Vergi Çeşitlerinin Dağılımı ......................................... 194 

Tablo 113: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Verginin Tanımı 


Tablo 114: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Ülkemizde 

Uygulanan Vergilerin Adaletine İlişkin Görüşlerinin Dağılımı ................. 197 

Tablo 115: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Uygulanan 

Vergilerin Adaletsizliğinin Nedenleri ........................................................ 199 

Tablo 116: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Ödenen Vergilerle 


Tablo 117: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Devletin Artan 

Gelir İhtiyacını Nasıl Karşılaması Gerektiği Hakkındaki Görüşlerin 

Dağılımı...................................................................................................... 201 

Tablo 118: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Yapılan Kamu 

Harcamalarının Yükümlülerce İzlenip İzlenmemesi .................................. 202 

Tablo 119: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Günümüz 

Şartlarında Vergisini Tam Olarak Ödeyen Bir Vergi Yükümlüsünün 

Durumuna İlişkin Görüşleri........................................................................ 204 

Tablo 120: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Ülkemizde Vergi 



Vergilerin Tam Olarak Ödenememesinin Nedenleri Dağılımı....................208 


Herkesin Vergisini Tam Olarak Ödememesinin Yükümlülerde 

Oluşturabileceği Davranışların Dağılımı.................................................... 209 

Tablo 123: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Vergi Oranlarının 


Tablo 124: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Türkiye'de Vergi 



Kaçırma Yolları.......................................................................................... 213 

Tablo 126: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Vergi Kaçıran 

Diğer Yükümlüler Hakkındaki Görüşleri ................................................... 215 

Tablo 127: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Vergi Kaçıranlara 


xvi

Tablo 128: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Vergi 

Kanunlarının Zorunlu Kıldığı Ölçülerdeki Kayıt Düzeni Hakkındaki 

Görüşlerin Dağılımı.................................................................................... 218 

Tablo129: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Genel Olarak 

Vergi İdaresinin Yaklaşımları Hakkındaki Görüşleri................................. 219 

Tablo 130: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Vergi Denetim Ve 


Görüşleri..................................................................................................... 220 

Tablo 131: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Vergi Afları 



Herkesin Vergisini Tam Olarak Ödeyip Ödemedikleri Hakkındaki 

Görüşleri..................................................................................................... 223 

Tablo 133: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Vergilerde Dikey 


Tablo 134: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Geçmişte Yaşanan 


Tablo 135: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Kamu 

Harcamalarında Bir Savurganlığın Olup Olmadığı Hakkındaki Görüşleri 226 

Tablo 136: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Önce Desteklemiş 



Tablo 137: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Vergi Yükünü 

Algılaması .................................................................................................. 228 

Tablo 138: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre En Yüksek Vergi 

Tazyikini Algıladıkları Vergi Çeşitleri Dağılımı........................................ 229 

Tablo 139: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Verginin Tanımı 


Tablo 140: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Ödenen Vergilerle 


Tablo 141: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Devletin Artan Gelir 


Tablo 142: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Genel Olarak Vergi 

İdaresinin Yaklaşımları Hakkındaki Görüşleri........................................... 234 

Tablo 143: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Vergi Denetim Ve 


Görüşleri..................................................................................................... 236 

Tablo 144: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Vergi Afları 


xvii

Tablo 145: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Geçmişte Yaşanan 


Tablo 146: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Mevcut Denetim Ve 

Vergi Cezalarının Vergi Ödemelerine Olumlu Etki Edip Etmemesi.......... 240 

Tablo 147: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Önce Desteklemiş 



Tablo 148: Yükümlülerin Vergi Yükünü Hafif Veya Ağır Algılamalarına 

Göre Vergi Kaçıranlara Verilmesi Gereken Cezalar Hakkındaki 

Görüşlerinin Dağılımı..................................................................................242 


Göre Vergi Afları Hakkındaki Görüşlerinin Değişmesi............................. 244 


Göre Kamu Harcamalarında Bir Savurganlığın Olup Olmadığı 


xviii

GİRİŞ 

Vergi bireylerin kullanılabilir gelirlerinde, servetlerinde ve 

harcamalarında daralmalara sebep olan ve aynı zamanda tasarruf yapabilme 

potansiyellerini de azaltan bir unsurdur. İşte, vergi bu özelliği nedeniyle 

bireyler tarafından hoş karşılanmaz ve genellikle bir yük ve külfet olarak 

kabul edilir. Mükelleflerden alınan vergiler sonucunda özel kesimden kamu 

kesimine doğru zorunlu bir kaynak transferi de söz konusu olmaktadır. 

Zorunlu olan her şey gibi vergiye karşı da hem bireysel hem de toplumsal bir 

tepki oluşabilmektedir ve bu tepkilerin bir takım ekonomik ve sosyal 

sonuçları doğurduğu bir gerçektir. Bu sonuçlar hesaba katılmaksızın vergi 

uygulamalarına başlamak vergiden beklenen optimal hasılatı sağlama 

amacını engelleyebileceği gibi, başka ekonomik ve sosyal sorunların da 

doğmasına zemin hazırlayabilmektedir. İyi bir vergi yönetimi vergileri ihdas 

ettikten sonra, etkin bir yapılanma ve etkin bir denetim sistemini kurmanın 

yanında, yükümlüleri de iyi bir şekilde tanıyarak onlarla alacaklı-borçlu 

ilişkisinden farklı bir ilişkiyi kurmak durumundadır. Tüm bu nedenlerden 

dolayı, yükümlülerin vergilere, vergilemeye, vergi yönetimine ve kamu 

harcamalarına bakış açıları belli aralıklarla ölçülmeli ve vergi sisteminde 

doğabilecek aksaklıklar zamanında tespit edilmeli ve uygun zamanda 

müdahalede bulunularak minimum kayıpla sorunlar çözümlenmelidir. Bu 

bağlamda, vergilere ilişkin yükümlüler üzerinde yapılacak olan ampirik 

araştırmaların önemi yadsınamayacak derecede büyüktür. Böylece, verginin 

pasif süjesi olan yükümlülerin vergi(leme)ye karşı tutum ve davranışları 

hakkında sağlıklı bilgiler edinme olanağı yakalanmış olmaktadır. 

Devletin varlığı ile belirli kamu hizmetlerini de sunması zorunluluğu 

arasında sıkı sıkıya bir ilişki vardır. Bu nedenle, devletin sunmakla yükümlü 

olduğu bu hizmetlerin boyut ve niteliklerindeki gelişmeyle bağlantılı olarak 

gelire olan ihtiyacında da artışları zorunlu kılmaktadır. İşte, devletin ihtiyaç 

duyduğu ve boyutları artmış olan bu finansman kaynakları içerisinde en 

büyük payı vergilerin aldığı bilinmektedir. Ülkelerin toplam gelirleri 

içerisinde vergi gelirlerinin oranı % 80-90’lar düzeyine kadar 

çıkabilmektedir. Özellikle son yıllarda kamunun sunması gereken 

hizmetlerin artmasına paralel olarak finansman ihtiyacının artması sonucu bu 

etkileşim daha da artmış ve verginin, psikolojik ve sosyolojik yönden ele 

alınması gerekliliğini beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda, zaman zaman 

vergi yükümlülerinin (mükelleflerinin) vergiye bakış açıları ve mevcut 

1

vergileme rejimi hakkındaki düşüncelerinin ölçülmesi tahsilâtın 

arttırılabilmesi bakımından önem arz etmektedir. 

Mikro açıdan bakıldığı zaman, özellikle verginin yükümlüler 

tarafından bir yük olarak görülmesine karşın, bu yükün tüm vergi 

yükümlüleri tarafından aynı ağırlıkta hissedilmediği de bir gerçektir. Bu 

nedenle farklı vergi yükümlüleri aynı vergi türü ve oranı karşısında farklı 

tutum ve davranışlar içerisine girebilmektedirler. Bu bağlamda, 

yükümlülerce vergi yükünün farklı hissedilmesine yol açan faktörlerin 

tespiti, maksimum düzeyde vergi hâsılatı elde edebilmek için amaçlanan 

vergi uyumunu yakalamak bakımından önemlidir. Bu nedenle, bu faktörler 

dikkate alınarak hazırlanacak bir vergi sistemine yükümlülerin hem daha 

istekli bir şekilde katılacağı, hem de aidiyet duygusunu arttıracağını 

söylemek yanlış olmaz. 

Bu çalışmada, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ni temsil edebileceğini 

düşündüğümüz 5 ilde (Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Şanlıurfa) 

yaşayan ve farklı vergi yükümlülerini kapsayan bir veri toplama yöntemi ile 

yükümlülerin vergi, vergileme ve vergi uygulamaları hakkındaki görüşleri 

saptanarak, tahsilâtın ve vergi uyumunun arttırılabilmesi amacıyla bu 

görüşler ışığında öneriler getirilmeye çalışılacaktır. Türkiye nüfusuna oranla 

toplam vergi tahsilâtının oldukça düşük olduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi 

özelinde, düşük olan bu tahsilât/tahakkuk oranının ve bölge toplamında elde 

edilen nüfusa oranla düşük olan vergi gelirleri toplamının bireysel, sosyal, 

ekonomik ve vergi idaresinden kaynaklanan nedenleri araştırılarak, elde 

edilen bulgular ışığında mevcut durumun daha da iyileştirilebilmesi için 

somut öneriler sunulacaktır. Bu çalışmada ayrıca, mükelleflerin mevcut 

vergileri, vergi sistemini ve vergi idaresini ve harcamalar politikasını nasıl 

algıladığı da test edilmeye çalışılarak, bölgede yaşayan vatandaşlarımızın 

vergiye bakış açısı da tespit edilmeye çalışılacaktır. Böylelikle, vergi 

tahsilâtı düşüklüğünün sosyo-ekonomik ve mükelleften kaynaklanan 

nedenlerinin doğru olarak ve yerinde tespit edilmesi halinde, tahsilâtın 

arttırılabilmesi ve mükelleflerin de benimseyip vergi uyumunun 

arttırılabildiği sağlıklı bir vergi yapısının oluşturulması hem mükellefler 

açısından, hem de devlet (vergi idaresi) açısından yararlı olabilecektir. 

Bölgede bu alanda yapılan ilk çalışma olan bu çalışmanın tamamlanması ile 

birlikte, bölgedeki vergi mükelleflerinin vergi ve vergileme hakkındaki test 

2

edilmeye çalışılan temel düşüncelerine ulaşılmak suretiyle, bölgedeki vergi 

mükellefi profili tespit edilmiş olunacaktır. 

Çalışma sonucunda beklenen katkılar şöyle özetlenebilir; Vergi idaresi 

yükümlülerle sağlam ve etkili iletişim kurarak, vergi uyumunu arttırabilir. 

Vergi idaresi yükümlülerin psikolojik durumlarını iyi bilecek ve bunu 

dikkate alabilecek personelin yetiştirilmesine ağırlık verebilecektir. Vergi 

kaçakçılığının yaygın olduğunun kanaatinin silinmesi vergi tahsilâtı 

açısından olumlu katkı sağlayacağı için, bu kanaatin silinmesi için gerekli 

adımlar atılmasına katkı sağlayabilecektir. Vergi kaçırmaya neden olan 

sebepler mükellefler gözüyle tespit edilebilecek, böylelikle daha doğru teşhis 

konulmasına katkı sağlayabilecektir. 

İki bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde, çalışmanın teorik 

altyapısını oluşturmak amacıyla vergileme, yükümlülerin vergiyi algılama 

biçimleri, vergiye bakış açıları, bunları etkileyen sebepler ve vergiye karşı 

tutum ve tepkilerinin ne olabileceği ele alınacaktır. Çalışmanın ikinci 

kısmında ise, birinci bölümde anlatılan teorik altyapı ışığında Güneydoğu 

Anadolu Bölgesi’nde yükümlülerin vergiyi algılama biçimleri, vergiye bakış 

açıları ve vergiye karşı tutumlarına yönelik alan araştırması ve analizi yer 

alacaktır. 

3

BİRİNCİ BÖLÜM 

VERGİLEME VE YÜKÜMLÜLERİN VERGİYİ ALGILAMA 

BİÇİMLERİ, VERGİYE BAKIŞ AÇILARI VE VERGİYE 

KARŞI TUTUMLARI ∗ 

1.1. VERGİNİN TANIMI VE VERGİLEMEDEN BEKLENEN 

AMAÇLAR 

Çağdaş devlet gelirlerinin en önemlilerinden ve en 

vazgeçilmezlerinden olan vergilerin, her ülkenin ekonomik, siyasal, sosyal, 

kültürel ve demografik yapısı ile yakından ilişkisi vardır. Bu ilişkinin 

dağılımına ve çeşidine göre de vergilerin ekonomideki ağırlığı 

değişmektedir. Bu değişimin ağırlığı ne olursa olsun, piyasa ekonomisinin 

hâkim olduğu ülkelerde toplam kamu gelirleri içerisinde vergilerin ağırlığı % 

70’ler ile % 90’lar arasında değişmektedir. 

En yaygın tanımı ile vergi, devlet veya vergilendirme yetkisine sahip 

kamu kuruluşlarının, kamu hizmetlerinin görülmesi ve/veya sosyo-ekonomik 

amaçlara ulaşılması için, gerçek ve tüzel kişilerden, karşılıksız olarak, 

egemenlik hakkına dayalı olarak kanunla almış oldukları nihai parasal 

tutarlar şeklinde tanımlanmaktadır (Erdem ve Diğerleri, 2006:65). 

Vergilemeden beklenen amaçlar dendiği zaman akla iki temel amaç 

gelmektedir. Bunlar; verginin fiskal (mali) amacı ve ekstra fiskal (mali 

olmayan) amacı. 

Verginin mali fonksiyonunun kamu giderlerinin karşılanması için 

gerekli olan finansmanın sağlanması olduğu açıktır. Bu nedenle verginin bu 

fonksiyonuna asli fonksiyonu da denmektedir. Verginin sadece mali 

fonksiyonunun olması gerektiğini ve devletin de bu fonksiyonların haricinde 

piyasaya müdahale etmemesi gerektiğini, yani tarafsız olması gerektiğini 

klasik iktisatçılar savuna gelmiştir. Bu bağlamda vergilerin de tarafsız 

olması gerektiği savunulmuştur. 

∗ Çalışmanın bu bölümünün bazı kısımları, Halit ÇİÇEK’in Psikolojik ve Sosyal Yönden 

Yükümlülerin Vergiye Karşı Tutum ve Tepkileri (İstanbul İli Anket Çalışması), İSMMMO 

Yayın no:65, İstanbul, 2006’dan özetlenmiştir. 

5

Vergilerin mali olmayan amaçları/fonksiyonları dendiğinde ise, 

müdahaleci bir devlet anlayışından bahsedilir ve verginin mali 

fonksiyonlarına ilaveten ekonomik, sosyal ve siyasal fonksiyonlarının da 

olması gerektiği savunulur. Bu fonksiyonlarına örnek olarak da, tam 

istihdamı sağlamak, fiyat istikrarını sağlamak, ödemeler bilânçosunu 

dengelemek, üretimi artırmak, tüketimi yönlendirmek, gelir ve servet 

dağılımını adil hale getirmek ve nüfusun ıslahı verilebilir (Erdem ve 

Diğerleri, 2006:186). 

1.2. VERGİ ADALETİ, VERGİ KAPASİTESİ, 

VERGİLEMENEN SINIRI VE VERGİLEMENİN PSİKO-SOSYAL 

YÖNÜ 

6 

1.2.1. Vergilemede Adalet ve Eşitlik 

Vergileri ödeyip ödememe yönünde yükümlülerin tutum ve 

davranışlarına etki eden etkenlerin en önemlilerinden birisi, bireylerin adalet 

ve eşitlik hakkında zihinlerinde oluşan algılamanın şekli olarak 

görülmektedir (Aktan ve Çoban, 2006:141). Adam Smith’in, meşhur 

“Milletlerin Zenginliği” adlı eserinde belirttiği vergileme ilkelerinin başında 

“adalet ilkesi” geldiği ve bugün de hala geçerliliğini aynı önemde koruduğu 

bilinmektedir. 

Vergilerin teoride ve uygulamada, adaletli olup olmamaları veya 

yükümlüler tarafından adaletli olarak algılanıp algılanmamaları, 

yükümlülerin vergi ödemelerine olan istekleri üzerinde çok etkilidir. Bir 

başka deyişle yükümlü, kamusal hizmetlerin finansmanına katılması 

gereken, fakat kısmen veya tamamen vergi sistemindeki adaletsizlikler 

nedeniyle katılmayan kişilerin de ilgili hizmetlerden kendisiyle aynı 

miktarlarda yararlandığını düşünerek, vergiye karşı göstereceği her olumsuz 

tepkiyi haklı görmeye çalışacaktır. Böylece kimi yükümlüler adil olmadığını 

varsaydıkları vergi idaresinin belirlediği miktarların dışında, daha adil 

olduğuna inandıkları bir başka adalet anlayışına uygun eşitliği sağlamak için, 

çeşitli davranış tarzlarını sergileyerek vergiden kurtulmaya ya da adaletsiz 

olarak alındığını düşündüğü verginin yükünü hafifletmeye çalışacaktır 

(Önder, 1992:50–51). Bu davranışların ne olduğuna çalışmanın ilerleyen 

kısımlarında değinilecektir. Bu bağlamda vergilemede adalet kavramları 

önem arz etmektedir.

Vergilemede adalet, verginin tarafsız veya düzenleyici olması bakış 

açılarına göre değişik şekillerde yorumlanabilmektir. Bu bağlamda vergi 

adaleti, bir yönüyle kişilerin vergi ödeme güçlerine göre vergilendirilmesi 

şeklinde ele alınabileceği gibi, başka bir yönüyle, bireylerin sosyal ve 

ekonomik durumlarını dikkate alabilen düzenlemelere olanak sağlayacak 

uygulamaların oluşturulup hayata geçirilmesi şeklinde de ele 

alınabilmektedir (Akdoğan, 1996:162). Fakat her ikisinde de en önemli 

güçlük, adaletin ne olduğunun belirlenmesi, yani adalet kavramında 

yatmaktadır (Nadaroğlu, 1992:317). Kısaca, vergilemede adalet, toplumu 

oluşturan kişilerin mali güçleriyle orantılı olarak kamu harcamalarını 

karşılamak üzere vergi ödemeleri gerektiğini ifade etmektedir. Bu ilke, 

vergilemede iktidar (ödeme gücü) ilkesi olarak da adlandırılmaktadır 

(Aksoy, 1998:222). 

Herkes için mutlak adalete ulaşmak vergilemede oldukça zor olduğuna 

göre, bazı tekniklerden yararlanılarak yükümlülerin gerçek ödeme güçlerine 

ulaşılmaya çalışılmaktadır. Bu bakımdan, yükümlülerin gelirlerinin 

hayatlarını sürdürebilecekleri kadarki bölümünden vergi alınmaması, yani 

yükümlünün gelirinin bir kısmının vergi dışı bırakılması, evlilik, çocuk 

sahibi olma gibi ailevi durumların vergilemede göz önünde bulundurulması, 

emek ve sermayeden elde edilen gelirlerin vergilendirilmesinde kaynağına 

göre adaleti sağlayıcı nitelikte farklı düzenlemelerin yapılması, vergi 

kaçakçılığı ve çifte vergilemenin önlenmesi gibi hususların vergi adaletine 

ulaşmada kullanılması gerektiği belirtilmektedir (Aksoy, 1998:227 ve 

Akdoğan, 1996:163). 

Vergileme psikolojisi açısından, adalet kavramı bağlamında “dağıtım 

adaleti” (distributive justic) ve “prosedürel adalet” (procedural justic) 

kavramlarına da değinmek yerinde olacaktır. 

Dağıtım adaleti, vergi yükünün bireyler arasında nasıl dağıtıldığı 

konusu ile ilgilidir ve genel olarak vergilemede yatay ve dikey adaletin 

(eşitliğin) sağlanmasına yönelik olarak kullanılmaktadır. Yükümlülerin 

adalet algılaması ise yatay ve dikey adaleti de aşmaktadır ve daha çok 

sübjektif vergi yüküne bağlıdır. Bu nedenle yükümlülerin adalet 

algılamasının yatay ve dikey adaleti sağlamakta kullanılan tekniklerle 

tamamen değiştirilmesi mümkün değildir. Böylece, yükümlülerin 

vergilemede adaletin sağlanamadığı yönündeki algılamaları, adaleti 

sağlamaya yönelik tepkisel davranışları da beraberinde getirmektedir. Bu 

7

konuda bir diğer husus da, yükümlülerin vergilemede adalet algılamalarına 

benzer durumdaki diğer yükümlülerle karşılaştırmalı değerlendirmeler 

sonucu ulaştığıdır. Buna göre, eğer yükümlü kendisini aynı durumda ya da 

konumda olduğunu düşündüğü diğer bir yükümlüden farklı vergisel 

yükümlülük altında hissediyorsa, vergilemeye yönelik adalet algılamasını 

değiştirerek bu psikolojiye bağlı tepkilerini ortaya koyacaktır (Aktan ve 

Çoban, 2006:142–143). 

Prosedürel adalet ise, vergileme konusunda yapılan formaliteler, 

işlemler ve prosedürler konusunda yükümlülerin algılamış oldukları adalettir 

ve bireylerin vergiyi ödeme ya da ödememe yönündeki tutum ve davranışları 

üzerinde etkili olabilmektedir. Örneğin, vergi idaresinin hizmetleri 

sunmadaki etkinliği, bürokrasi ve kırtasiyeciliğin azaltılması, vergi ödeme 

aşamasındaki işlemlerin yapılması esnasında yükümlülere eşit ve adil 

davranılması gibi hususlar bu bağlamda değerlendirilmektedir (Aktan ve 

Çoban, 2006:143–144). 

Vergilemede eşitlik ilkesi ise, öncelikle bireylerin genel vergi yüküne 

kendi ödeme güçleri oranında katılması anlamını taşımaktadır. Vergilemede 

adaletin sağlanması bakımından önemli bir fonksiyonu bulunan bu ilke, 

vergi yükünün yükümlülerin kişisel ve ekonomik durumları gözetilerek eşit 

bir şekilde dağıtılmasını gerekli kılmaktadır (Akdoğan, 1996:163–164). 

Fakat, en büyük sorun vergi ödeme gücü ölçütlerinin ortaya konmasında 

çıkmaktadır (Erginay, 1987:47). 

Eşitlik teorisine (equity theory) göre, bir ilişkide eğer tüm katılımcılar 

bulundukları katkı kadar fayda elde ediyorlarsa, bu tür bir ilişki eşit bir ilişki 

olarak kabul edilmektedir. Eğer bir ilişkide eşitsizlik söz konusu ise kişi 

sağlamış olduğu katkı miktarını artırıp veya azaltarak bu ilişkiyi kendince 

eşitlemek isteyecektir (Lewis, 1982- Akt: Önder, 1992:50–51). 

Vergilemede eşitlik kavramı, yatay ve dikey eşitlik olmak üzere ikiye 

ayrılarak incelenebilir. Yatay eşitlik; aynı durumda ve aynı miktar gelir elde 

eden yükümlüleri aynı vergiye tabi tutmak, dikey eşitlik de; sosyal ve 

ekonomik durumu aynı olmayan yükümlülerin, birbirlerinden farklı oranda 

vergi ödemesi şeklinde tanımlanmaktadır (Akdoğan, 1996:163–164). 

İlke olarak, yatay eşitlik uygulamada gerçekleştirilmesi kolay olmasa 

da kesindir ve benzer durumdaki ekonomik birimlere vergileme açısından 

aynı şekilde davranılmasını gerekli kılar. Yatay eşitlik konusunda ortaya 

8

çıkan aksaklıklar, genellikle vergi sisteminden mali amacın dışındaki 

amaçlar için yararlanılmasının bir sonucudur. Günümüzde de gerek 

ekonomik, gerekse sosyal ve politik nedenlerle yükümlülere; indirimler, 

bağışıklıklar ve istisnalar tanınmakta, böylece bir kısım vergi konuları ve 

vergi yükümlüleri vergi dışında kalmaktadır. Konuldukları amaca bağlı 

olarak yararlı sonuçlar yaratabilen söz konusu uygulamalar zaman zaman 

vergi adaletini bozucu etkilere de yol açabilmektedir. Dikey eşitlik ise, 

göreceli bir kavramdır ve uygulaması daha zordur. Dikey eşitlik vergi 

oranlarının ödeme gücü ile birlikte arttırılmasını gerektirir (Akbay, 1995:13). 

Vergi sisteminin eşitliğine ya da eşitsizliğine karar verilirken, 

vergilerle finanse edilen kamu harcamalarının sağladığı faydaların toplum 

kesimlerine nasıl dağıtıldığına da bakılması gerekmektedir. Vergi konurken 

yatay ve dikey eşitlik prensiplerine uyulmuş olsa da, kamu harcamalarının 

dağılımında toplumun belli bir kesiminin daha çok yarar sağlaması ve yahut 

da vergi yükümlüleri tarafından böyle bir kanaatin oluşması, hem eşitliği 

zedelemektedir, hem de dolayısı ile vergiye karşı bakışı da 

değiştirebilmektedir (Yaraşlı, 1993:48). 

Vergi yükümlüsü, devletle olan ilişkisinin adil olmadığını, ödediği 

verginin karşılığını alamadığını düşünüyorsa, vergi kaçırarak bu adaleti 

kendisi sağlamaya çalışacaktır. Eşitlik teorisi (equity theory), klasik 

ekonomik teorinin tam tersi bir öngörüde bulunarak yükümlünün 

faydalandığı kamusal mal ve hizmet miktarındaki artışın eşitliği 

algılamasında olumlu bir etki yaratarak vergi kaçakçılığını azaltacağını 

söylemektedir. Tersi durumda ise, yükümlülerin kamusal mal ve 

hizmetlerden yeterince faydalanmadığı düşüncesine kapılmaları nedeniyle 

vergi kaçırma eğilimi artmaya başlayacaktır (Bayraklı ve diğerleri, 

2004:212). Kısaca, yükümlülerin yatay ve dikey eşitsizliği algılamaya 

başladıkları andan itibaren vergiye karşı tutum ve davranışları, vergi kaçırma 

yönünde ağırlık kazanmaya başlayacaktır. 

Vergi sistemini adaletsiz olarak algılayanların vergi kaçırma 

olasılığının adaletli algılayanlardan daha yüksek olduğu, gerek ABD, 

gerekse İngiltere’de yapılan anketlerde ortaya çıkmıştır. Vergi kaçıran 

yükümlülerin büyük bir kısmının, aynı zamanda uygulanmakta olan vergi 

sisteminin adaletsiz olduğuna da inandığı görülmüştür (Porcano, 1988:64 ve 

Bayraklı ve diğerleri, 2004:217). 

9

Adalet ilkesi, 1982 Anayasa’sında “Herkes, kamu giderlerini 

karşılamak üzere, malî gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür…Vergi 

yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır.” 

ifadeleri ile 73.maddesinde yer bulmuştur. 1982 Anayasası’nın 10. maddesi 

ise “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep 

ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir…Hiçbir 

kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve 

idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun 

olarak hareket etmek zorundadırlar.” diyerek eşitliği tanımlamıştır. Böylece, 

73. maddedeki mali güce göre verginin alınması eşitlik ilkesini de 

açıklamaktadır. 

10 

1.2.2. Vergi Kapasitesi ve Vergilemenin Sınırı 

Kuşkusuz ki vergi, zorunlu bir yükümlülüktür ve devletin egemenlik 

hakkına dayanılarak alınmaktadır. Bu egemenliğin göstergesi ise, yasadan 

kaynaklanan emretme ve yaptırım gücüdür. Bu durumda, vergileme 

yetkisinin kullanımının bir sınırının olup olmayacağının veya hangi düzeyde 

olacağının araştırılması, hem vergilemeden beklenen en verimli hâsılatın 

elde edilmesi, hem de yükümlülerin vergiye olan tepkilerinin minimuma 

indirilmesi bakımından oldukça önem arz etmektedir. 

Gerçekten, vergileme yetkisinin kullanılmasında, egemenlikten 

kaynaklanan yetkinin hiçbir sınır gözetilmeksizin kullanılmasının mümkün 

olduğunu söylemek zordur. Çünkü, verginin devletin egemenlik yetkisine 

dayanılarak alınmasına rağmen bu yetkinin kullanılmasında hukuki, iktisadi, 

mali, siyasal ve psikolojik bir takım sınırlar vardır. * 

Vergi kapasitesi, belirli bir dönemde bir ülkede tahsil edilebilecek 

vergi hâsılatının en üst sınırını anlatmak için kullanılan kuramsal bir sınır 

olarak tanımlanabilir. Bu konuyla ilgili olarak 1960’lardan itibaren çok 

sayıda teorik ve uygulamalı çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların temel 

amacı, vergi kapasitesi ve vergilemenin sınırı konusunda belirli ölçekler 

oluşturmak şeklinde özetlenebilir (Öncel Türkan, 2001:19). 

Vergilemenin sınırının iyi tespit edilmesi vergi tahsilâtında etkinliği 

sağlamak bakımından oldukça önemlidir. Aşırı oranda vergilemeye; 

* Bu konuda daha geniş bilgi için bkz: İnci User: Vergilemenin Sosyal Psikolojik 

Sınırı, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 

İstanbul, 1992.

verimliliği ve ekonomik teşviklerin olumlu etkilerini azaltma, vergiye karşı 

olumsuz bakışı ve direnişi arttırma ve vergi kaçakçılığına yol açma gibi 

sonuçları doğurması nedeniyle bir sınır getirme düşüncesi ortaya çıkmıştır 

(Goode, 1980:250–251 ve 1984:95–96). 

Vergilemenin sınırı kavramı ile , “vergi optimumu” ve “optimal vergi 

yapısı” karıştırılmamalıdır. Vergi optimumu, vergilemenin daha çok idari 

yönüyle ilgilenmektedir ve her verginin sağlayacağı net hâsılanın ulaştığı 

maksimum noktadır. Vergileme sınırı ise, bu noktadan daha da yüksekte 

oluşabilir (Öncel, 1974:18). Optimal vergi yapısı ise, etkinlik kaybı ile 

eşitsizlik arasındaki dengenin eşitlik ve etkinliğe yönelik farklı tutumları 

yansıttığı, toplum refahını maksimum yapan vergi yapısı olarak 

tanımlanmaktadır. Yani, farklı toplumların, eşitsizlik yönünde farklı 

tutumları varsa, farklı vergi sistemlerini seçebilirler. Vergi yapısının ne 

derece artan oranlı olması gerektiğine ilişkin siyasal tartışmalar çoğunlukla, 

eşitsizlikteki belli bir azalma karşılığında, ne kadar etkinlik kaybının 

kabullenilebileceği yönündeki farklılıklar şeklinde algılanabilir (Stiglitz; 

1994:584–585). 

Makro açıdan bakıldığı zaman vergi kapasitesi, vergi kapasitesini 

belirleyecek faktörler olarak; kişi başına milli gelir, ihracat, tarım ve 

madencilik kesiminin veri kabul edilmesiyle ulaşılabilecek Vergiler/GSMH 

oranı şeklinde tarif edilebilir (Berksoy, 1984:6). Gelişmiş ülkelerde 

vergilenebilir kapasite gelişmekte olan ülkelerinkine oranla daha yüksektir. 

Gelişmekte olan ülkeler yönünden vergilenebilir kapasitenin en iyi şekilde 

kullanılması, bir vergi oranının uygulanabileceği en uygun vergi matrahını 

ifade eden vergi tutamaklarının sayısal ve değersel önemine bağlıdır. 

Genellikle az gelişmiş ekonomilerde vergi tutamaklarının sayısı azdır. Bunun 

nedeni, vergi yönetimlerinin zayıf olması ve vergi alınabilecek kesim ve 

matrahların sınırlı olmasıdır. Bu nedenle, vergilenebilir kapasite de sınırlı 

olmaktadır (Berksoy, 1984:12–13). 

Özetle, vergi kapasitesi ülke düzeyinde tüm yükümlülerin vergi ödeme 

güçlerinin toplamı şeklinde tanımlanmakla birlikte, aynı zamanda bu gücün 

toplumun vergi ödeme gücünün başladığı nokta olarak da 

belirtilebilmektedir (Akdoğan, 1996:157). 

Ekonomik, siyasal, hukuki ve idari bakış açılarına göre vergilemenin 

sınırları farklı yönleriyle ele alınabilmekte ve ekonomik anlamda bakıldığı 

11

zaman, vergilemede sınır aşıldıkça üretim kapasitesinin olumsuz etkileneceği 

ve vergilemenin teşvik edici unsurlarının azalacağı belirtilmektedir. Bu 

anlamda, vergilemenin sınırı aşıldıkça, tüketim tercihleri değişime 

uğrayacak, kaynak kullanımı ve istihdam olumsuz etkilenecek, vergiden 

kaçınma ve vergi kaçırma eğilimi gibi vergiye karşı tepkiler oluşacak ve 

vergi yönetim maliyetleri olumsuz etkilenecektir (Öncel Türkan, 2001:18). 

Yukarıda belirtildiği gibi vergileme yetkisinin kullanılmasını 

belirleyen hukuki, siyasal, kültürel ve toplumsal, iktisadi mali ve psikolojik 

sınırlar vardır. Şimdi bunları kısaca ele alalım. 

12 

1.2.2.1. Vergilemenin Hukuki Sınırı 

Anayasalarda kişiler için öngörülen haklar aynı zamanda devletin 

egemenliğinin nereye kadar olacağını da belirlemektedir. Çünkü, 

anayasalardaki temel haklar, bireysel haklar, ekonomik ve sosyal haklar ve 

siyasal haklar devletin egemenliğinin güvencesi altındadır. Dolayısıyla, 

devletin egemenliğinin kullanılması, sayılan haklar ihlal edilerek 

sağlanamaz. Bu bağlamda ele alınabilecek 1982 Anayasası’nın “Temel 

Haklar ve Ödevler” başlıklı ikinci kısmının, “Siyasi Haklar ve Ödevler “ ile 

ilgili dördüncü bölümün “Vergi Ödevi” başlığını taşıyan 73.Maddesinin ilk 

fıkrası, “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre vergi 

ödemekle yükümlüdür.” şeklinde düzenlenmiştir. Bu hüküm, vergileme 

yetkisine anayasal bir sınır getirmekte ve devletin egemenliğinden 

kaynaklanan vergi salma yetkisinin sınırının herkesin mali gücünü 

aşmayacak şekilde kullanılması gerektiğini belirtmektedir (Karakaş ve 

Sonsuzoğlu, 2000:216–217 ve Nadaroğlu, 1992:295). 

“Mali güç” kavramının ne olduğu, nasıl ölçüleceği anayasa 

maddesinde belirlenmemiştir. Bu durumda, kavramın açıklığa 

kavuşturulması ya kanunlarla, ya da içtihatlarla çözümlenmesi şeklinde 

olacaktır (Nadaroğlu, 1992:296). * 

1.2.2.2. Vergilemenin Siyasal Sınırı 

Vergilemenin siyasal sınırı, demokratik yapının aktörlerinden olan 

siyasi partilerin oy kaybı endişesine dayanmaktadır. Diğer bir deyişle 

vergilemenin siyasal sınırı hükümetler ve vatandaşlar arasındaki ilişkiler 

* Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için bkz: Anayasal Mali Düzen (XII. Türkiye Maliye 

Sempozyumu), İstanbul, Marmara Üniversitesi Maliye Araştırma ve Uygulama 

Merkezi Yayın No:12, 2000.

elirlemektedir (Şenyüz, 1995:21 ve Savaş, 1989:1–12). Siyasal iktidar, 

vergi yasalarını hazırlarken, öncelikle ülke içerisindeki gelir bölüşümünü 

dikkate almak zorundadır. Ancak, iktidarını devam ettirebilme kaygısı da bu 

konudaki kararlarında etkili olmaktadır. Başka bir deyişle, daha çok 

seçmenin oyunu alabilmek isteği hükümetlerin iktisadi tercihlerini 

etkilemektedir. 

Toplanacak verginin miktarının yanında kimden, hangi sektörlerden, 

hangi sınıfsal ve coğrafi birimlerden ne kadar vergi alınacağı son derece 

önemli bir politik sorundur ve hem seçmenlerin (dolayısı ile de 

yükümlülerin) davranış tarzını, hem de politikacıların kararlarını 

etkilemektedir. Seçmenler, çoğu durumda kullanılabilir gelirinde, dolayısıyla 

da kişisel refahlarında azalmaya neden olduğu ve “elem verici” bir şey 

olduğu için vergi yükünü, adil dağıtılıp dağıtılmadığını ve politikacıların 

bunlara karşı olan tutumlarını yakından izler ve oylama tepkileri ile 

politikacılara mesaj verirler. Seçmenlerin bu davranış tarzının altında yatan 

sebep, devletin sunmuş olduğu hizmetlerin finansmanına katılım paylarını 

minimize etmektir. Bunun için de bu hizmetleri kendileri için en düşük 

maliyette sunacak politikacıyı seçmek isterler (Berksoy ve Demir, 

2004:515). 

Siyasi iktidarların vergileme ile ilgili davranışları oy maksimizasyonu 

ile tutarlı olmak zorunda olduğu için, vergileme yetkilerini sınırsız bir 

şekilde kullanamazlar. Politikacılar hem oylarını korumak ya da, daha da 

arttırabilmek için seçmenin beğenebileceği kamu hizmetlerini sunmak, 

dolayısıyla da kamu harcaması yapmak, hem de bu harcamaların kendisine 

ve halka en düşük maliyette yapılmasını sağlamak zorundadırlar. İşte, devlet, 

bu giderlerin finansmanı için vergi salma yetkisi bakımından tekeldir, fakat 

bu yetkisini kullanırken bunu sınırlayacak bazı nedenler vardır. Politikacılar 

vergi yükünü arttırmak yerine, vergilemede adalet ve etkinlik amaçlarına 

uygun olacak şekilde dağıtmayı seçim kazanma amacı açısından daha da 

uygun bulabilirler (Berksoy ve Demir, 2004:510). 

Ekonomistler, vergilendirmenin sınırını kamu ekonomisinde karar 

alma süreci olarak ekonomi bilimi ile siyaset bilimi açısından birlikte ele 

alarak incelemişlerdir (Öncel, 2001:25). Bu anlamda vergilemenin siyasal 

sınırı bakımından da, Laffer eğrisinden elde edilen temel ekonomik bulgular 

yol gösterici olabilmektedir. Laffer eğrisi, oy maksimizasyonuna ulaşmak 

isteyen rasyonel politikacıların vergi oranlarını, vergilemeden doğan refah 

13

kayıpları nedeniyle, eğrinin azalan kısmında değil de, artan kısmına tekabül 

eden bölgelerde tutmak isteyeceklerini, yani aynı vergi gelirini sağlayan biri 

yüksek diğeri düşük iki orandan düşük olanı tercih edeceklerini, yada vergi 

oranlarını en çok vergi gelirlerindeki marjinal artışın sıfır olduğu noktaya 

kadar arttırabilmelerinin kendileri açısından bir sınır teşkil edebileceğini 

öngörmektedir (Berksoy ve Demir, 2004:522). 

Downs ise, iktidarda kalıcı olabilmek arzusunda olan bir siyasi parti 

için, marjinal vergi artışı nedeniyle kaybedilen oy sayısını, kamu 

harcamalarındaki artış nedeniyle kazanılan oy sayısına eşitleyen noktayı 

vergilemenin siyasal sınırı olarak formüle etmiştir. Gerçekten de, günümüzde 

oy kaybetme endişesinin önemi vergilendirilebilir kapasitesinin 

belirlenmesinde siyasal partiler (veya iktidarlar) için oldukça artmıştır. 

Yükümlülerin oylarının yönünü, yeni bir vergi konması (veya kaldırılması) 

ya da bir verginin oranının arttırılması (veya azaltılması) durumlarında 

değiştirdikleri nokta, vergilenebilir kapasitenin siyasal sınırının belirlenmesi 

açısından günümüzde oldukça önemli hale gelmiştir (Şenyüz, 1995:21). 

14 

1.2.2.3. Vergilemenin Toplumsal ve Kültürel Sınırı 

Toplumların kalkınmışlık düzeyleri ve sosyal yapılarından 

kaynaklanan bazı özel durumların da vergilemenin sınırlarının 

belirlenmesinde rol oynadığı gözlemlenebilmektedir. Kalkınmasını 

tamamlayan toplumlarda Vergi Gelirleri/GSMH oranının azgelişmiş veya 

gelişmekte olan toplumlardan daha yüksek olması, vergi yükünün yüksek 

olmasından dolayı oluşacak tepkileri azaltabilmektedir. Sanayileşmiş 

toplumlarda böylece, vergilemenin sınırının yukarı çekilmesi fazla bir 

tepkinin oluşmasını engelleyebilmektedir. Aynı şekilde, toplumu oluşturan 

ırkın özellikleri de vergilenebilir sınırın saptanmasında etkili olabilmektedir. 

Örneğin; Anglo-Sakson ve Nordik (İskandinav) halklarının vergiyi gayet 

anlayışla karşılayabildiği, Latin halklarının da vergiye karşı devamlı büyük 

bir tepki gösterdiği, ampirik bazı araştırmalarla gözlenmiştir (Yılmaz, 

2004:37 ve Nadaroğlu, 1992:298–299). 

Aynı şekilde, özellikle Akdeniz ülkelerinde yükümlüler beyan üzerine 

alınan vergilere karşı daha duyarlı ve dirençli olmaktadırlar (Nadaroğlu, 

1992: 289). Yine, çeşitli ülkelerde vergi anlamına gelen kelimeler de, o 

toplumun psiko-sosyal ve toplumsal yapısından doğal olarak etkilenen 

bireylerin vergiye karşı davranış biçimlerine göre farklı şekiller almışlardır.

Örneğin; Fransa, İtalya ve İspanya gibi Akdeniz ülkelerinde vergi kelimesi 

bir zorlama ve yükümlülüğü ifade eden teklif (impôt, imposto, impuesto) adı 

ile adlandırılmıştır. Buna karşın Avrupa’nın kuzeyinde aynı sözcük, 

Almanya’da mali destek anlamına gelen (steuer), İskandinav ülkelerinde ise, 

kamu hizmetlerini başarabilmek için biriktirilen fona katılım payı olarak 

tanımlanan (skat) kelimesiyle ifade edilmektedir (Batırel, 1973:44–45). 

Günter Schmölders, Türkiye’de yaptığı bir konuşmada, “vergi” kelimesinin 

kendiliğinden bağışlanan tutarları, “salma” kelimesinin ise zorlama yoluyla 

hazineye sağlanan tutarları ifade ettiğini hatırlatarak, Türk kültürünün 

genelde vergiye sadık ve uygar olduğunu, bunda İslami zekât 

yükümlülüğünün de etkisi olduğunu ileri sürmüştür (User, 1992a:21). 

Vergiye karşı tepkiler ırki özelliklerle ilişkilendirilebilmektedir, fakat 

vergiye karşı bu tepkilerin veya uyumun tamamen ırkî özelliklerden 

kaynaklandığını söylemek oldukça güçtür. 

1.2.2.4. Vergilemenin Ekonomik Sınırı 

Vergilemenin hukuki yollarla sınırlandırılmaması durumunda dahi, 

ekonomik olarak bir sınırın olması kaçınılmazdır (Nadaroğlu, 1992:296). 

Çünkü, kamu gelir ve giderlerinin, milli gelir veya servetin bir kısmı olduğu 

ve bundan dolayı her iki büyüklüğün hacminin sonuç olarak milli gelir 

düzeyiyle sınırlı olduğudur. Hiçbir zaman var olandan fazlası dağıtılamaz. 

Fakat bu mutlak sınır, sadece teorik olarak geçerlidir. Çünkü uzun vadede 

tüm vergi sisteminin verimliliğini azaltmaksızın vergilemenin 

uygulanabileceği ekonomik sınır, özellikle piyasa ekonomisinde oldukça 

daha aşağıda bulunmaktadır (Schmölders, 1976:102). 

Vergilemenin ekonomik sınırı ile ilgili, rakamsal olarak belli 

büyüklükler ve oranlar veren yazarlar olmuştur. Fakat bu konuda kesin sınır 

belirlemek imkansızdır (Öncel, 1974:19). Vergilemenin sınırlarıyla ilgili ilk 

öneriyi Fizyokratlar ortaya atmış ve alınacak verginin kesinlikle yükümlünün 

kişisel gelirinin % 20’sini geçmemesi gerektiğini belirtmişlerdir. Liberal 

düşünce mensuplarından olan Fransız iktisatçısı Paul-Leroy Beaulieu ise bu 

oranın % 12–15 arasında kalması gerektiğini savunmuştur. Amerikalı 

iktisatçı Colin Clark bu sınırın milli gelirin % 25’i olması gerektiğini 

hesaplamıştır (Goode, 1980:253 ve Öncel Türkan, 2001:19). Clark’a göre, 

vergilerin bu sınırı geçmesi halinde, girişimcilik gücü azalacak, üreticiler 

hak talebinde bulunmaya başlayacak, borçlularla girişimciler enflasyon 

15

dolayısıyla avantajlı hale geleceklerdir. Bu da, üretimin azalması, gelir 

dağılımının bozulması gibi sonuçları doğuracaktır (Şenyüz, 1995:18 ve 

Nadaroğlu, 1992:296). 

Vergilemenin iktisadi sınırının ne olması gerekeceğini önceden 

belirlemek mümkün değildir. Çünkü bu sınır, ülkelerin gelişmişlik düzeyine, 

fert başına düşen gelire, ekonomik sistemin çeşidine, siyasal ve konjonktürel 

yapıya, iktidardaki politika aktörlerinin hedef ve programına ve toplumun 

sosyal ve psikolojik yapısına ve diğer birçok faktöre bağlı olarak 

oluşmaktadır. 

16 

1.2.2.5. Vergilemenin Mali Sınırı 

Devletin otorite gücüne dayanarak gelir ihtiyacını karşılamak amacıyla 

yeni vergiler koyma, uygulanmakta olan vergilerin oranlarını arttırmak ya da 

istisna ve muafiyetlerde daraltmaya gitmek gibi düzenlemeleri yaparken 

sınırsız bir keyfilikte davranması düşünülemez. Bu durum, vergilendirilebilir 

kapasitenin mali sınırı ile başka bir deyişle vergilemenin mali sınırı ile 

ilgilidir. 

Vergilemenin mali sınırı ile ekonomik sınırı arasında birçok ortak 

nokta vardır. Hatta bir bakıma ikisi de iç içedir. Fakat mali sınır ekonomik 

sınıra oranla daha esnektir. Fakat bu esneklik, vergi oranlarındaki artışla düz 

orantılı olmayabilir. Çünkü yeni bir vergi konulduğunda veya bir verginin 

oranı yükseltildiğinde, yükümlüler bazen o verginin konduğu malın 

tüketiminden vazgeçebilmekte, bazen ikamesi mümkün olan daha düşük 

vergili başka bir malın tüketimine yönelmekte, bazen de vergi kaçırma 

yollarını deneyebilmektedirler. Bu davranışlar vergilemenin mali sınırı 

kavramıyla açıklanmaktadır. İşte bu sınır, var olan bir verginin oranının 

arttırılmasına rağmen, vergi gelirlerinde artık bir artışın görülmediği veya 

yeni konulan bir vergiye rağmen vergi hâsılatında bir değişikliğin olmadığı 

nokta olarak karşımıza çıkmaktadır (Nadaroğlu, 1992:297). 

1.2.2.6. Vergilemenin Psikolojik Sınırı 

Vergilemede psikolojik sınırın ölçüsü, vergilemenin yükümlülerin 

davranışlarında mali verimliliği azaltacak ya da istenmeyen etkiler meydana 

getirmeyeceği nokta olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durumda, psikolojik 

olarak vergilendirilebilir sınır kavramı, yükümlülerin tahammül edebileceği 

seviyede kamu sektörü için bir üst sınır çizmektedir. Fakat, bu sınır, kesin

akamlarla ifade edilen bir sayı olarak ifade edilememektedir (Şenyüz, 

1995:21–22). 

Vergilemenin psikolojik sınırının belirlenmesinde etkili olan nedenleri 

inceleyen vergi psikolojisi ise, kişilerin ve ortak çıkarları olan grupların 

zorunlu olan vergileri algılayışını, bakış açısını ve bunlara bağlı olarak 

gösterdikleri tepkileri ifade etmektedir. İşte, vergi psikolojisi toplumdaki 

belli bir zamandaki veya toplumdan topluma farklı bir şekilde oluşabilecek 

vergi zihniyeti ve vergi ahlakının oluşumunu etkilemektedir. G.Schmölders’e 

göre “Vergilemenin sınırları her şeyden önce psikolojik niteliktedir. Bu 

nedenle, kanun koyucu egemen vergi zihniyeti ve vergi ahlakı ile bu iki 

unsuru etkileyen ekonomik ve psikolojik olayların durumuna göre vergi 

yükümlülerinin-vergilemenin verimliliğini önemli ölçüde sınırlayan-fakat 

her halükarda kesinlikle etkileyebilen-tepkilerini dikkate almak zorundadır” 

(Schmölders, 1976:114). 

Psikolojik sınır, ekonomik, mali ve sosyal sınırlardan daha geniş bir 

anlam taşımakta olup, aynı zamanda bu sınırların hem ilerisinde, hem de 

gerisindeki bir noktayı da ifade edebilmektedir. Nitekim vergi bilinci ve 

alışkanlığı yeterince gelişmemiş az gelişmiş ülkelerde vergilemenin sınırları 

altında kalınsa da, vergilemeye karşı oluşabilecek olumsuz davranışlar hoş 

karşılanabilmektedir. XX. yüzyılın başlarında %15’lik toplam vergi yükünün 

tahammül edilebilir bir vergileme sınırı olarak kabul edilirken, günümüzde, 

bazı Amerikan literatürlerinde %50’lik bir oranın psikolojik sınırın tavanı 

olabileceğinin vurgulanması ve yükümlülerin bu orana kadar ödediği 

vergilerle maliye idaresinden çok kendisi için çalıştığını, yani bu sınıra kadar 

olan vergi oranlarıyla ancak ekonomik varlığını sürdürebileceğini 

düşünebildiği ileri sürülmektedir (Şenyüz, 1995:22). 

Reynaud ise (1966:20), vergilemede psikolojik sınırın önemini 

vurgulayarak, maliyenin iki büyük prensibinin, yani verimlilik ve adalet 

prensiplerinin büyük ölçüde psikolojik hususlara bağlı olduğunu ifade 

ederek, vergilemenin psikolojik yönüne vurguda bulunmuştur. 

Bireylerin hissettikleri psikolojik vergi yükleri, vergi sisteminin 

yapısına bağlı olarak değişebileceği gibi, kişilerin zihni düzeylerine göre de 

değişebilmektedir. Şayet, yükümlüler rasyonel bakış açısına sahip iseler, 

psikolojik (sübjektif) vergi yükü objektif vergi yüküne yaklaşacaktır. Bu 

durumda, miktarı veya oranı açıkça belli olan, toplamı fiyatlara karışmamış 

17

olan ve bir defada ödenen geniş tabanlı bir vergiye, fiyatlara katılarak birkaç 

taksitte ödenen vergilere oranla daha zor katlanılmaktadır (Ünsal, 1987:36). 

Yani, vergilerin ödenme şekli de o verginin psikolojik olarak ödeme sınırını 

da belirleyebilmektedir. 

Bütün bu tanımlamalardan ve kısa açıklamalardan sonra, vergilemenin 

sınırının kesin bir şekilde ölçmenin mümkün olmadığı ortaya çıkmaktadır. 

Aynı zamanda bu sınır, her ekonomiye ve ele alınan şartlara göre değişme 

göstereceği gibi vergiden ne beklendiğine bağlı olarak da değişecektir. Diğer 

yandan, bu sınır, yükümlülerin davranışlarıyla çok yakından ilgilidir. 

Yükümlü davranışları ile vergilenebilir kapasite sınırı karşılıklı etkileşim 

halindedir. Vergi hâsılatının azalıp artmasını etkileyen bu davranışlar, aynı 

zamanda vergilemenin sınırını da etkilemektedir. 

18 

1.2.3. Vergilemenin Psiko-Sosyal Yönü 

1.2.3.1. Mali Sosyoloji 

Günümüzde toplumlarda vergiyi ödeyen kesimler toplumun az bir 

kısmını değil de, büyük bir çoğunluğunu oluşturduğu için, verginin 

psikolojik etkilerinin sosyal açıdan da ele alınmasını gerektirmektedir 

(Dülgeroğlu, 1975:224). 

Mali olayların, özellikle vergiler ve harcamaların ve bunlardaki 

dalgalanmaların tam olarak anlaşılabilmesi için, bu dalgalanmaların 

bulundukları tarihsel durum içerisinde ve geçirdikleri değişimler dikkate 

alınarak, aynı zamanda sosyolojik koşulları içerisinde ele alınarak 

incelenmeleri gerekmektedir. Kamu maliyesinin değişkenlerinden olan 

özellikle vergiler, aynı zamanda sosyolojik olgulardır ve devletin ve 

toplumun değişimi ve gelişimi ile yakından ilişki içerisindedir (Andıç Fuat 

M.ve Süphan Andıç, 1998:53). 

Mali sosyoloji, toplumsal sınıf, grup ve örgütler, kısaca toplum 

üzerinde mali araç ve olguların etkilerinin araştırılmasını konu edinen 

sosyoloji biliminin bir alt disiplini olarak ele alınmaktadır. Mali sosyoloji bu 

haliyle, maliye, siyaset ve psikoloji ile iç içe bir yapıya sahiptir. 

Bilindiği gibi vergiler, sosyal adaletin sağlanmasında bir maliye 

politikası aracı olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda vergiler, sosyal bir 

amacın gerçekleştirilmesinin istenmediği durumlarda bile toplumu oluşturan 

sınıflar üzerinde şu veya bu şekilde etkiler meydana getirebilmektedir. Bu

açıdan mali sosyoloji, özellikle sınıf farklarının daha çok belirgin olduğu az 

gelişmiş ülkeler bakımından sosyolojinin en önemli dallarından birisi olarak 

kabul edilebilir (Bilgiseven, 1984:1). 

Mali sosyoloji, maliye politikalarının belirlenmesinde çok önemli 

etkilere sahip bir çalışma alanıdır ve aynı zamanda, tek başına bir bütün 

olarak toplumun gelişmesi ve devletlerin ve fertlerin kaderlerinde kamu 

gelirlerinin bileşimlerinin ne kadar önemli olduğunu göstermek bakımından 

da önemlidir ve irdelenmesi gerekmektedir. Örneğin; vergilerin aynî veya 

nakdi vergiler olarak tercih edilip edilmemesi, dolaylı ve dolaysız vergilerin 

oranlarının ne düzeyde olacağı, vergi baskısının arttırılıp azaltılması, 

nüfusun hangi gruplarının daha ağır veya hafif yüke maruz kalacağı, iç ve 

dış borçların tercih edilip edilmemesi (vergilerin yerine), harcamaların 

azaltılması veya gelirin çoğaltılması vb. gibi konular mali sosyolojinin ilgi 

alanı olarak karşımıza çıkmaktadır (Goldscheid, 1981:369–370). 

Mali sosyoloji, maliye politikalarının belirlenmesinde gerçekten 

oldukça önemlidir. Çünkü toplumun mali olaylara bakış açısını ve mali 

olayların toplum üzerindeki etkilerini dikkate almadan belirlenecek bir 

maliye politikasının, toplumsal tepkilerle karşılaşma olasılığı yüksektir. Bu 

nedenle mali sosyoloji, maliyenin toplumsallaşmasına, yani bireyle birlikte 

toplumu da dikkate alan düzenlemelerin yapılmasına duyulan ihtiyacın bir 

ürünü olarak ortaya çıkmıştır (Karakoç, 1995:12). Maliye politikalarının 

(özellikle de vergi politikalarının) toplum üzerindeki etkilerinin dikkate 

alınmadan uygulanması sonucunda yükümlülerin topluca reaksiyon 

göstermesi bakımından “Poujade Hareketi” en bilinen örneklerdendir. * 

Yükümlülerin, diğer davranışları gibi vergi ödevlerini yerine getirirken 

de, her ne kadar rasyonel davranacağı varsayılsa bile, o bireyin toplumda 

yaşaması dolayısıyla, o toplumun dilinden, mantık sisteminden, düşünce ve 

değerler sisteminden etkileneceği, bunların bireyin psikolojisinde değişimler 

meydana getireceği ve algılarını toplumun süzgecinden geçirerek 

yapabileceği belirtilmektedir (Önder, 1993:180). Yani birey, toplumu 

etkilemesinden kat kat daha fazla toplumdan etkilenmektedir. Böylece, 

vergiye bakış açısının da hâkim davranış kalıpları etrafında şekillenme 

olasılığı artmaktadır. 

* “Poujade Hareketi” hakkında daha detaylı bir bilgi için bkz.: Kenan Bulutoğlu: 

“Vergiye Karşı Tipik Bir Reaksiyon: Poujade Hareketi”, Maliye Enstitüsü 

Konferansları, Dördüncü Seri, No:6, İstanbul, 1960, s.173-197. 

19

Bir başka açıdan yaklaşırsak, bireylerin daha dar bir dairede 

etkilendiği kesimler, kendilerine yakın hissettiği arkadaşları, meslektaşları, 

aile fertleri ve benzerleri şeklinde sayılabilir. Bireylerin ait olduğu bu gruba 

referans grup da denebilir. Bireylerin davranışları, onların içinde yaşadıkları 

ve ait oldukları referans gruptan oldukça fazla etkilenir. Sosyolojinin genel 

kabul görmüş teoremine göre, birey kendi ait olduğu referans grubunda 

benimsenen düşünce ve davranışlara yönelecek, referans grubunca 

benimsenmeyen davranış ve düşüncelerden kaçınacaktır. Buna göre, bireyin 

etrafındaki referans grubu vergi kaçırmayı benimsiyor ve onaylıyorsa birey 

de vergi kaçıracaktır ve bundan dolayı da etrafından hiçbir olumsuz tepki 

almayacaktır (Bayraklı ve Diğerleri, 2004:212). Sosyal normların vergi 

uyumu üzerindeki etkinliği, ancak kişinin kendisini sosyal grubun bir parçası 

olarak gördüğü durumlarda görüldüğü ileri sürülmüştür. Eğer kişi kendisini 

içinde bulunduğu sosyal grupla özdeşleştirmiyorsa, sosyal normların vergi 

uyumunu artırıcı etkisi görülmemektedir (Wenzel, 2004:213–214). 

Mali sosyolojiye ilişkin bu kısa açıklamalardan sonra, yapılacak olan 

çalışmayla daha çok ilgili olan mali psikolojisi ve vergi psikolojisi 

kavramları üzerinde durulacaktır. 

20 

1.2.3.2. Mali Psikoloji ve Vergi Psikolojisi 

Mali psikoloji, mali olayların bireyler üzerindeki etkileriyle, bireylerin 

mali araç ve olaylar karşısındaki tutum ve davranışlarının araştırılmasını 

konu edinen yeni sayılabilecek bir disiplindir. Bu disiplinin ilgi alanını; 

vergileme ve vergilerin yapısıyla birlikte, bütçe politikası, harcama 

değişkenleri ve borçlanmanın bireyler üzerindeki etkileri ve bireylerin bunlar 

karşısındaki tutum ve davranışlarının araştırılması oluşturulmaktadır. 

Kısacası mali psikolojinin diğer mali araçlarla birlikte çoğunlukla 

vergilemenin nasıl algılandığını ve ne gibi tepkilere yol açtığı hususunu 

incelediği söylenebilir (User, 1992 b:63). 

İlk olarak, Adam Smith’in ilk eseri olan “Theory of Moral Sentiments” 

adlı eserde psikoloji elemanlarına yer verdiği görülmektedir. Fakat iktisat ile 

ilgili temel eseri olan “An Inquiry into the Wealth of Nations”’da bu 

öncülüğünü sergilemediği görülmektedir (Önder, 1993:181). İktisat 

literatüründe, iktisat psikolojisi ile ilgili ilk ifadelere ise Gabriel Tarde’nin 

1881 yılında yazmış ve yayımlanmış olan bir makalesinde rastlanmaktadır. 

Daha sonra Tarde, 1902 yılında iki ciltlik “La Psychologie Economique” adlı

eserini yayınlamış, bu tarihlerden 1960’lı yıllara kadar literatürde bu alanla 

ilgili yayınlara pek fazla rastlanmamaktadır. 1961 yılında ise, Amerikalı 

sosyolog Hughes, Tarde’nin görüşlerini tekrar topluma yansıtmıştır. Bu 

yıllardan hemen sonra, Pierre-Louis Reynaud İktisat psikolojisi alanına 

teorik bir alt yapı kazandırma çabasına girişmiştir (Önder, 1993: 181–182). 

Mali psikoloji, maliye biliminin temellerini genişletmek amacıyla ele 

alınmıştır. Mali olayların sadece hukuki, ekonomik ve siyasal yönlerinin 

incelenmesinin mali olayların çözümlenmesinde eksik kaldığı, psikolojik 

yaklaşımlarla da ele alınması gerektiği belirtilmektedir. Böylece, mali 

olayların tüm yönlerinin incelenmesi ile vatandaşların mali sorunlarının daha 

doğru ve daha kolay bir şekilde çözümlenmesine katkı sağlanacaktır 

(Şenyüz, 1995:3). 

Bireylerin iç ve dış uyarılar karşısında gösterdiği ya da gösterebileceği 

tepkileri inceleyen psikoloji bilimine, psikologlar genelde iki biçimde 

yaklaşmaktadırlar. İlk yaklaşıma göre; kişi toplumdan bağımsız olarak ele 

alınır ve boşluktaymış gibi kabul edilir. Psikologlar, bu olgu içerisinde 

bireyin kişilik yapısı üzerinde durarak, bireysel düşünce ve duyguların çevre 

etkisi olmaksızın nasıl ve neden değiştiğini incelerler. İkinci yaklaşıma göre 

de; insanın hiçbir zaman yalnız yaşamadığı noktasından hareket edilerek, 

toplumun bireyi etkileyip şekillendirdiği gibi, bireyin de toplumu az da olsa 

etkilediği ileri sürülmektedir. İşte vergiye ilişkin yükümlü davranışları 

incelenirken, bireyin (ya da yükümlülerin) hem bireysel, hem de toplumsal 

düzeydeki davranışlarının ele alınması yararlı olacaktır. Bu da, vergileme 

olayına psiko-sosyal bir yaklaşım gerekliliğini zorunlu kılmaktadır (Şenyüz, 

1995:4). 

Henry Laufenburger’e göre (1967:239–240) iktisat biliminin 

psikolojik temeli çok eskidir ve kamu maliyesi alanı da psikolojik tahlillere 

daha çok uygunluk arz etmektedir. Bu anlamda, vergilerin yükümlüler 

üzerindeki psikolojik etkileri ve onların davranışlarına nasıl yön verdiği 

konusu vergi psikolojisi kapsamına girmektedir. 

Mali psikoloji tüm mali araçların insan davranışları üzerindeki 

etkilerini konu edinmesine karşın, vergi psikolojisi, mali araçlardan sadece 

vergilerin birey (yükümlü) davranışları üzerindeki etkilerinin araştırılmasını 

konu edinmektedir. Böyle bir ayrım yapılmasının sebebi, her bir mali aracın 

bireyler üzerindeki etkisinin farklı olmasından kaynaklanmaktadır. 

21

Vergi karşısında, öncelikle merkezi idare olmak üzere, diğer 

vergilendirme yetkisine sahip idareler ile kişi veya kuruluşların 

davranışlarının incelenip araştırılması da vergi psikolojisi kapsamına 

girmektedir (Öncel, 1974:10). Bu bağlamda, yeni bir verginin ihdası veya 

mevcut vergilerde yapılacak olan her hangi bir değişiklik (vergi oranının, 

istisna ve muaflıkların yeniden düzenlenmesi ve vergi tekniğine ait diğer her 

hangi düzenlemeler) durumunda, vergiye karşı reaksiyon ve davranışların 

doğru bir şekilde değerlendirilmesi vergiden istenen verimin alınabilmesi 

açısından son derece önem arz etmektedir. 

Vergi karşısında yükümlünün takınacağı davranışları iki türlü ele 

almak mümkündür. Birincisi; vergi yükümlüsünü “homo economicus” olarak 

ele almak, yani yükümlünün olabildiğince dikkatli ve rasyonel bir biçimde 

davranarak, tüm ekonomik koşulları hesaba katabilecek bilgi ve beceriye 

sahip ve başlıca amacının kendi kazanımlarını maksimize etmek olduğunu 

varsayarak, bu şekilde ele almaktır. 

İkinci yaklaşım biçimi ise, insan davranışları hakkındaki sabit 

varsayımlardan uzak kalıp, insan davranışlarının altında yatan psikolojik 

etkenleri araştırmaktır. İşte, ikinci yol tercih edildiği zaman, psikolojik 

yöntemlerin kullanılması gerekecektir. Burada asıl amaç, yükümlüler 

tarafından verginin nasıl algılandığı ve bu algı sonucunda davranışın 

oluşmasında hangi tutumların rol oynadığını anlayabilmektir. Bu amaca 

ulaşabilmek için ise, vergi psikolojisi araçlarını kullanmak gerekmektedir 

(User, 1992 a:24–25). 

Vergi psikolojisinin çalışma alanına girildiğinde, rasyonel davranışın 

insan için anormal bir durum olduğu ve ancak bunun belli zorlamalarla elde 

edilebileceği bile ileri sürülmüştür. Bu görüş uyarınca, insanın normal 

psikolojik durumu belli amaçlara yönelik ve davranış hesaplı değildir, bilakis 

duygular ve değerler tarafından yönlendirilir, çelişkilidir ve büyük oranda 

grup etkisine bağlı olarak oluşmaktadır (User, 1992 a:25). 

Vergileme ile ilgili yükümlülerin tutumlarının belirlenmesi her zaman 

sonucu merak edilen bir konu olduğu kadar, bunların tespit edilebilmesi de 

bir o kadar zor olmuştur. Genel olarak psikoloji bilimi açısından 

değerlendirilecek olursa, insanların yaşadıkları ve içerisinde bulundukları 

olaylar karşısındaki durumları “ algı-tutum-davranış” sırası şeklinde 

oluşmaktadır. Bu çerçevede, bireyin olaylar karşısındaki sergilediği tutum, 

22

onun karşı karşıya kaldığı olaydan ne anladığıyla ilişkilidir. Bu olay 

“algılama” olarak ifade edilmektedir ve çevredeki uyarıcıların insanın duyu 

organlarında oluşturduğu uyarımların beyinde bir anlam kazanması şeklinde 

tanımlanmaktadır ve bu nedenle algılamanın bireyin sergilediği tutumda 

birincil olarak belirleyici olduğu ileri sürülmektedir. Tutum ise, bireyin 

psikolojik bir obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını oluşturan bir 

eğilim olarak tanımlanmaktadır. Tutumun en önemli özelliği ise, 

gözlemlenebilen bir davranış değil, bireyleri davranışlara hazırlayan bir 

eğilim olmasıdır (Doğan, 1987:62 ve Kağıtçıbaşı, 2004:114). Diğer bir 

deyişle, tutumlar gözle görülememekte, fakat gözle görülebilir sonuçlar 

doğurduğu için vergileme gibi sosyal olayların incelenmesinde oldukça 

önem taşımaktadır. 

Genel olarak bakıldığı zaman, yükümlülerin vergi karşısındaki 

tutumlarının en önemli belirleyicisi, yükümlüler üzerinde oluşan vergi yükü, 

hatta onun da temelinde olan vergi oranlarıdır. Vergi oranları ile 

yükümlülerin vergilemeye ilişkin tutumlarının derecesi arasında doğrusal bir 

ilişki vardır. Çünkü vergi oranlarının, dolayısıyla da vergi yükünün artması, 

kullanılabilir gelir seviyesini azaltmakta ve yükümlü açısından daha az 

tüketim ve tasarruf yapma anlamına gelmektedir. Yükümlünün bunu telafi 

edebilmesi daha çok çalışmasını gerektirmekte, bu da yükümlüyü psikolojik 

yönden vergiye karşı rahatsızlık duymaya doğru itmektedir (Aktan ve 

Diğerleri, 2006:161). 

Vergiye karşı yükümlülerin olumsuz tavır takınmalarının ve sonucunda 

da vergi kaçakçılığı ve kayıt dışılığa yönelmelerinin en önemli nedeni vergi 

oranlarının yüksek olmasıdır. Yüksek vergi oranlarının kayıp ve kaçakları 

teşvik etmesi, bir yerde yükümlülerin vergiye karşı gösterdikleri tepkinin 

sonucudur. 

Vergi oranlarının yüksekliği nedeniyle oluşan aşırı vergi yükü, birçok 

yükümlü tarafından da kayıt dışılığın ve vergi kaçırmanın nedeni olarak 

gösterilmektedir. Yükümlüler tarafından, vergi yüklerinin fazla olması, 

gelirlerin büyük ölçüde elden çıkmasına, işletme sermayesinin azalmasına 

neden olarak gösterilmekte, bunun da ticari faaliyetlerin büyütülüp 

geliştirilmesine engel olduğu iddia edilmektedir (DPT, 2001:33–34). 

Şüphesiz ki bu iddia, yüksek vergi oranları durumunda yükümlülerin vergiyi 

nasıl algıladıklarının bir göstergesidir, ama vergi kaçağının tek nedeni 

değildir. 

23

Kişilerin anlayış ve kavrama içerikleri, çeşitli anlayışların toplamından 

oluşan bir bütündür ve her birey için farklı farklı varyasyonlardan oluşur. 

Bundan dolayı bir verginin çeşitli bireyler üzerindeki etkilerini o vergiyi 

ödeyen her birey için genelleştirmek uygun değildir. Çünkü kişisel 

anlayışlarda vergi anlayışının yanı sıra yer alan diğer anlayışlar birbirinin 

aynı olmayabilir. Örneğin, tarım ürünleri yetiştiricilerine her hangi bir vergi 

ihdas olunduğu veya mevcut olan bir verginin oranlarında artırıma gidildiği 

zaman, sadece tarımla geçinen yükümlülerle, bunların yanı sıra başka gelir 

türlerinden gelir elde eden diğer yükümlüler üzerindeki yük derecesi, 

dolayısı ile de vergilere gösterilen tepkilerin derecesi de farklı olmaktadır. 

Yükümlü psikolojisini incelerken dikkate alınması gereken bir husus, 

yükümlünün ferdiyet gücüdür. Bireyci bir yapıya sahip olan ülkelerde eğitim 

sisteminden ve toplumun diğer kurumlarından gelen etkilerle birey, bireysel 

kabiliyetlerini geliştirmiştir. Bu nedenle üretkenlik kabiliyeti de gelişmiştir. 

O birey, bu kabiliyetlerinin realize edilebilmesinin karşılığı olarak devletin 

sağlamış olduğu alt yapı yatırımlarını yeterli görür, ödediği vergiyi yerinde 

bularak vergiye karşı daha az tepkisel davranış içerisine girer. Hâlbuki 

bireyselliğin gelişmemiş olduğu bir yapıya sahip olan ülkelerde, bireyin 

üretkenlik kabiliyetlerinin daha az gelişmiş olmasından dolayı, devletin 

yapmış olduğu harcamalarının onun için fazla bir değer ifade etmesi söz 

konusu değildir. Dolayısıyla yükümlünün psikolojisi vergileri bir yük olarak 

anlama yönünde daha eğilimli olacaktır (Ünsal, 1987:42). 

Maliye teorisinde vergilemeyi haklı çıkarmaya çalışan çok sayıda 

görüş bulunduğu, fakat vergi ödemenin bireyler üzerinde az dahi olsa, 

olumlu bir heyecan uyandırdığına yönelik en küçük bir belirti görülmediği 

ileri sürülmüştür (Kirchler ve Diğerleri, 2003:536–538 ve Vihanto, 

2003:112). Devlet yetkililerinin ısrarla kamu gelirlerinin arttırılması 

gerektiği ve bireyin vergi verme konusunda devlete bağlı kalması ile ilgili 

çabalarına rağmen, bireyin vergi ödemekle elde ettiği kazançlar soyuttur ve 

parasal olarak ifadesi oldukça zordur. Bundan dolayı yükümlülerin 

davranışlarını anket araştırmaları aracılığı ile ölçmeye çalışmanın önemi 

etkin bir vergilemeye ulaşabilmek bakımından önem kazanmaktadır. Bundan 

dolayı, 1960’lı yıllarda ortaya çıkan yeni bir yaklaşımla yükümlü 

davranışları anket araştırmaları yöntemiyle incelenmeye başlanmıştır. 

Vergi bireylerin gelir, servet ve harcamalarında azalmaya yol açıp 

tasarruflarını da sınırlayan ve karşılıksız kamu kesimine aktarılan bir fondur. 

24

Oysa, bireyler kazançlarının tümünü kendisinin olarak kabul ettiği için, 

kazançlarına başkalarının (bunun içerisine devlet de dâhil) ortak olmasını 

kolay kolay kabullenememektedirler. Bu nedenle, kazançlarının bir kısmını 

karşılıksız olarak devlete vermeye yanaşmazlar. Vergi, kişiler açısından bir 

külfettir ve psikolojik olarak bireylerin bu külfetten kurtulma eğilimi 

olduğundan, yükümlülerin kamu harcamalarına yaklaşımı, toplumun ve 

diğer yükümlülerin vergiye karşı davranışları, vergi bilincinin yerleşmiş 

olması ve kültür düzeyinin düşük veya yüksek olması gibi sosyal ve 

psikolojik faktörler yükümlülerin vergiye bakışını etkileyebilmektedir (Yüce 

ve Gerçek,1998: 21–22). 

Yükümlülerin vergiye bakış açısını belirleyen bu psiko-sosyal 

faktörler yanında, ülkelerin gelişmişlik düzeyi, ekonomik ve sosyal durumu, 

vergi sisteminin ve gelir idaresinin yapısı ve etkinliği gibi başka faktörler de 

ön plana çıkıp yükümlülerin vergiye yaklaşımlarını etkileyebilmektedir. 

Yükümlü psikolojisine ilişkin ilk araştırmalar Almanya’da G. 

Schmölders tarafından 1958 ve 1963 yıllarında yapılmış, değişik toplumların 

vergiye bakış açısı ve tahammül düzeyi ölçülmeye çalışılmıştır. Bu 

araştırmalar vergi psikolojisine bugünkü çizgisini kazandırmıştır. Aynı 

çalışmaların devamı çeşitli Avrupa ülkeleri ve ABD’de de yapılarak, 

çoğunlukla sosyo-psikolojik yöntemler ışığında yükümlülerin vergiye ilişkin 

görüş ve tutumları saptanmaya çalışılmıştır (User, 1992 a:26). ∗ 

Vergi psikolojisi alnında Türkiye’ de sınırlı da olsa, teorik ve ampirik 

çalışmalar bulunmaktadır. Fakat bu alanda yapılan çalışmaların yeterli sayıda 

olduğu söylenemez. ∗∗ 

∗ Bu çalışmalar günümüze değin devam etmektedir. Sadece bir kaç örnek verecek 

olursak; Paul Webley, Michaela Cole, Ole-Petter Eidjar: ”The Prediction of Selfreported 

and Hypotetical Tax Evasion: Evidance From England, France and 

Norway”,Journal of Economic Psyghology, 22, 2001, 141–155 (İngiltere, Fransa ve 

Norveç için yapmış oldukları araştırmanın sonuçlarını yayınlamışlardır), Norman 

Gemmell, Oliver Morrissey, Abuzer Pinar:”Tax Perceptions and the Demand for 

Public Expenditure: Evidance from U.K. Micro-Data”, European Journal of 

Political Economy, 19, 2003, 793–816 (İngiltere’de yaklaşık 3500 katılımcı 

kullanılmıştır) ve Michael Wenzel: “An Analysis of Norm Processes in Tax 

Compliance”, Journal of Economic Psyghology, 25, 2004, 213–228 (Avustralya’da 

1300 civarında katılımcı ile yapılmıştır). 

∗∗ Teorik çalışmalarla ilgili ilk akla gelenler; Hakkı Karamete’nin “Türkiye’de 

İktisadi Sistem, İktisadi Zihniyet, Vergi Sistemi ve Vergi Mantalitesi” (1956: orjinali 

Almanca) başlıklı doktora tezi, Yenal Öncel’in “Vergiye Karşı Tepkiler ve Türkiye’de 

Vergi Kaçakçılığı”(1974) başlıklı doçentlik tezi, Hayrettin Aktayşlıoğlu’nun “Vergi 

25

Vergileme, yükümlü davranışlarında mali verimliliği azaltacak boyutta 

değişmelere yol açmaya başladığı zaman, vergilemenin psikolojik sınırlarına 

varıldığı anlaşılmaktadır. Eski vergileri arttırmak ya da yeni vergiler konmak 

istendiği zaman, büyük bir dikkat ve titizlikle vergiye karşı psikolojik 

tepkilerin minimum olduğu noktayı tespit edip seçmek çok önemlidir 

(Reynaud, 1955:3). Vergi yükümlülerinin vergiye karşı davranışını belirleyen 

etkenlerin başında, vergi zihniyeti ve vergi ahlakı gelmektedir (Turhan, 

1998:199). 

Yükümlülerin vergiye karşı davranışını belirleyen vergi zihniyeti; 

vatandaşların bizzat vergileme ve vergileme ile kendilerine yüklenilen 

mükellefiyetler karşısındaki takındıkları genel tavır olarak tanımlanmaktadır 

(Schmölders, 1976:107). Bu tavır, halklara, kişilere, zamana, hatta 

coğrafyaya göre farklılıklar gösterebilmektedir. Vergi zihniyetini ise üç temel 

faktör belirlemektedir. Bunlar; vergi adaleti, verginin amacı ve vergi morali 

(ahlakı) dır (Önder, 1992:50). 

Psikolojisi” (t.y.) başlıklı doktora tezi, Doğan Şenyüz’ün “Etkin Bir Vergileme İçir 

Yükümlü Psikolojisi” (1984-daha sonra 1995 yılında kitap olarak basılmıştır) başlıklı 

doktora tezi, İnci User’in “Vergilemenin Sosyal Psikolojik Sınırı” (1992) başlıklı 

doktora tezidir. Şamil Ünsal’ın “Vergi Kaçakçılığında Sosyal Etmenler” (1987) 

başlıklı doktora tezinde de vergi psikolojisine değinen kısımlar vardır. 

Ampirik çalışmalar ise; Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü Halkla İlişkiler 

Şubesi’nin, 1972 ve 1975 yıllarında yaptırmış olduğu iki anket çalışması, Şamil 

Ünsal’ın “Vergi Kaçakçılığında Sosyal Etmenler” (1987) başlıklı doktora tezinde 

yapılan anket çalışması, Naci Muter, Süreyya Sakınç ve A. Kemal Çelebi’nin 

“Manisa İli Mükellefleri Üzerine Bir Anket Çalışması” (1993), Adnan Gerçek ve 

Mehmet Yüce’nin Bursa Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı yükümlülerin bir kısmını 

kapsayan bir anket çalışması (Mükelleflerin Vergiye Yaklaşımını Belirleyen 

Faktörlerle İlgili Ampirik Bir Çalışma, 1998), İhsan Cemil Demir’in “Yükümlülerin 

Vergi Karşısındaki Davranışları-Afyon İli Anket Çalışması” (1999), yine Şamil 

Ünsal’ın:”‘Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali 

Müşavirlik Mesleğinin Konumu ve Geleceği’ Konusuna Uygulamalı Bir Yaklaşım” 

(2000) adlı çalışması, Tolga Saruç’un “Vergi Etiğinin Vergi Kaçırma Üzerindeki 

Etkisi-Deney ve Anket Yöntemiyle Yapılan Bir Araştırma” (2003), Harun 

Yeniçeri’nin “Beyan Esasına Dayanan Vergilerde Vergi Kayıp ve Kaçaklarının 

Psikolojik Nedenlerinin Tespitine Yönelik Bir Araştırma” (2004), Hilmi Çoban ve 

Selami Sezgin’in “Vergi Mükelleflerinin Davranışları Üzerine Ampirik Bir İnceleme: 

Denizli Örneği” (2004) ve Hakkı M. Ay’ın “Adil Gelir Dağılımı Sağlamada Özel 

Tüketim Vergisi’nin Yeri ve Bunun Türkiye’de Uygulanabilirliği” (2004) Halit Çiçek, 

Psikolojik ve Sosyal Yönden Yükümlülerin Vergiye Karşı Tutum ve Tepkileri 

(İstanbul İli Anket Çalışması), İSMMMO Yayın no:65, İstanbul, (2006) ve Binhan 

Elif Yılmaz ve Murat Şeker; Vergiye Karşı Tepkiler, Mükellef Davranışları: İstanbul 

Örneği, İSMMMO Yayın no:86, İstanbul, (2007) isimleriyle bizim tespit 

ettiklerimizdir. 

26

Vergi ahlakı ise, vergi kaçakçılığı ve vergi cezaları karşısında alınan 

vaziyet olarak tanımlanmıştır (Tunçer, 2003:103, User, 1992 a:29 ve Turhan, 

1998: 199). Vergi ahlakından bahsederken, ahlak kavramının bireyin, içinde 

bulunduğu toplumdaki görevlerini daha iyi yapabilmek için, yaşadığı 

dönemde uyulması gereken toplumsal ve hukuki normlarını içtenlikle 

benimsemesi anlamında kullanıldığını belirtmek gerekmektedir. Günümüzde 

vergi ahlakının genel ahlaka göre çok daha düşük düzeyde olduğu ileri 

sürülmüştür (Schmölders, 1976:108). Vergi zihniyeti ve vergi ahlakı 

kavramları ileriki kısımlarda biraz daha ayrıntılı ele alınacağından şimdilik 

burada nokta koyacağız. 

Vergilemeyi sınırlayan psikolojik etmenler yalnızca vergi zihniyeti ve 

vergi ahlakı ile sınırlı değildir. Bu iki kavramı da belirleyen sübjektif vergi 

yükü de, vergilemenin psikolojik sınırının belirlenmesinde rol oynamaktadır. 

Vergi ödevinin yükümlü tarafından hangi ağırlıkta algılandığını gösteren 

sübjektif vergi yükü (ya da vergi tazyiki)’nün belirlediği algılama, bireyin 

toplumsal durumuna, bilgi düzeyine, vergiye ilişkin tutum ve tecrübelerine 

ve genel psikolojik durumuna bağlıdır (Reynaud, 1966:21). Sübjektif vergi 

yükünün bireyin entellektüel düzeyi ve bilgi birikimine de bağlı olduğu ileri 

sürülmüştür. Entellektüel düzeyi vergiyi rasyonel değerlendirmeye uygun 

olan yükümlünün, sübjektif vergi yükü ile objektif vergi yükü arasında ciddi 

bir fark olmayacaktır. Ama entellektüel düzeyi vergiyi rasyonel 

değerlendirmeye uygun olmayan, bilgi birikimi ve vergi bilinci daha az olan 

yükümlünün ise vergiyi gerçekte olduğundan daha farklı algılaması söz 

konusu olabilmektedir. Bu nedenle verginin nasıl tanıtıldığı ve bireylerin 

nasıl algıladığı çok önemlidir. Sübjektif vergi yükünün, objektif vergi 

yükünden farklı olarak, ancak yükümlüler üzerinde yapılacak olan anketlerle 

saptanması mümkün olabilmektedir (User, 1992b:66). 

Vergileme karşısında yükümlülerin tutumlarının incelenmesi, 

tutumların vergiye karşı oluşan davranışlara yol açan eğilimler olması 

açısından önem kazanmaktadır. Ancak, vergileme karşısında tutumların 

bireysel olma özelliğinden dolayı, inceleme açısından güçlükler 

oluşturabilmektedir. Bu nedenle, genelleme yapılarak vergileme karşısında 

yükümlülerin tutumlarının incelenmesi gerekmektedir(Aktan ve Diğerleri, 

2006:160–161). 

Çoğu durumda vergi yükümlülerinin, verginin kendilerinde 

oluşturacağı maliyeti hiç hesaplamadan, adeta bir refleks şeklinde tepki 

27

verdikleri ve bunun da çoğunlukla olumsuz tepki olduğu bilinmektedir. Bu 

da vergilemeye karşı bireyler tarafından genelleştirilmiş bir tutumun 

varlığına işaret etmektedir (Reynaud, 1955:6). Örneğin bir birey, içinde 

bulunduğu toplumda uygulanmakta olan vergi yasalarının adaletsiz olduğuna 

inanıyorsa, üzerinde daha yoğun bir vergi tazyiki hissedebilir ve bundan 

kurtulmanın çarelerini aramaya başlar. İşte, olumsuz vergi tutumu bu 

aşamada devreye girmektedir. 

Tutumları belirleyen diğer bir etken, “mali bağlantı” dır. Mali bağlantı, 

kamu harcamalarının bedeli olarak addedilen vergi ile verginin karşılığı 

olarak addedilen kamu hizmetleri arasındaki ilişkilere, “mali bağlantı”(fiscal 

connection) adı verilmiştir. Yine, yapılan araştırmalardan anlaşılmıştır ki; 

bireyler bu bağlantının yeterince farkında değildirler. Bu konuda ABD’de 

1963 yılında yapılan bir araştırmada; cevaplayıcılara önce bir harcamalar 

listesi verilerek devletin bu listedeki harcamalara daha fazla mı, yoksa az mı 

harcama yapması gerektiği sorulmuş, % 70’ i aşkın cevaplayıcı yaşlı 

insanlara daha fazla yardım edilmesi gerektiğini, % 60’ ı aşkın cevaplayıcı 

da bütçeden yoksullara daha fazla pay ayrılmasını istemiştir. Fakat daha 

sonra, cevaplayıcılara bu iki harcama kalemini arttırmak için vergilerin 

arttırılmasına razı olup olmadıkları sorulunca, bu defa yukarıdaki harcama 

kalemlerinin arttırılmasını isteyenler yarı yarıya azalmıştır. Aynı şekilde, bir 

grup İngiliz yükümlü üzerinde yapılan bir araştırmada da, vergilemenin 

amaçlarının yükümlülere açıklanması ile birlikte vergilemenin daha olumlu 

gözle görüldüğü anlaşılmıştır (User, 1992 a:38). 

Vergiler karşısındaki tutumların belirlenmesinde, bireylerin o şey 

hakkında bilgilerinin ne düzeyde olduğu da önemlidir. “Mali bilgi” adı 

verilen; vergilerin içeriği ve amaçları ve mali bağlantı hakkındaki 

bilgilerinin düzeyi tutumlarını belirleyecektir. Daha önce de belirtildiği gibi, 

insanın bilmediği bir nesneye veya olguya karşı tutumu oluşamaz, az bilinen 

şeylere karşı da tutumları eksik ve tutarsız olacaktır. 

1.3. YÜKÜMLÜLERİN VERGİYE KARŞI DAVRANIŞLARININ 

SEBEPLERİ 

28 

1.3.1. Vergi Ödeme Gücü ve Bireysel Vergi Yükü 

Vergilerin, muhatapları tarafından adil olarak algılanması onların 

vergiye ve onun ödenmesine karşı olan tavırlarında da önemli bir faktördür. 

Nitekim, yapılan araştırmalar, vergi nedeniyle oluşan yükün adaletli olarak

dağıtıldığına inanılan, o yargının hâkim olduğu ülkelerde, vergiye karşı 

oluşan tepkilerin azaldığını göstermektedir (Sonsuzoğlu, 1997:1). 

Yükümlülerin adaletli bir şekilde vergilendirilebilmesi için öne sürülen iki 

yaklaşım vardır. İlki, yükümlülerin devlet faaliyetlerinden yararlanma 

derecelerine göre vergilendirilmesi gerektiği görüşünü savunan “yararlanma 

ilkesi” ve diğeri kişilerin ödeme güçlerine göre vergilendirilmesi gerektiği 

görüşünü savunan “ödeme gücü” ilkesidir. 

Vergi ödeme gücü dinamik bir kavramdır ve gelir, servet ve harcama 

da göstergeleri olarak kabul edilmektedir. Bu göstergeler vergi yükünün adil 

olarak ve toplumsal maliyetlerin dengeli bir biçimde dağıtımı için 

seçilmişlerdir. Fakat ödeme gücünü temsil etmesi bakımından gelir 

unsurunun özel bir önemi vardır. Birçok gelişmiş ülkede ödeme gücünün 

göstergesi olarak gelir kabul edilmektedir (Akdoğan, 1996:177–178 ve 

Şenyüz, 1995:28). Çünkü belirli bir servete sahip olmak ve belirli bir 

harcamanın yapılabilmesi ancak yeterli düzeyde gelirle mümkün 

olabilmektedir. 

Ödeme gücünün göstergeleri olarak gelir, servet ve harcamaya 

başvurulmaktadır. Due ise bu unsurlara başvurmanın da yeterli olmadığı, 

bileşimlerinin kolay çözülemeyeceğini belirtmektedir. Due’ ye göre; daha iyi 

durumdakilerin daha fazla vergi vermeleri fazla bir şey ifade etmemekte, bu 

daha iyi durumun nasıl saptanacağı ve bu durumdakilere ne tür bir vergi 

farklılaştırmasına gidileceği de önem kazanmaktadır (Due, 1967:113). 

Verginin ödenmesi, yükümlülerin gelir, tüketim veya tasarruflarında 

azalmaya neden olmaktadır. Gelir grupları açısından bakıldığında vergiler, 

yüksek gelir gruplarında lüks tüketim ve tasarruflardan, düşük gelir 

gruplarında ise zorunlu tüketime giden kısımdan sağlanır. Bu nedenle düşük 

gelirlilerden alınan vergiler, yüksek gelirlilerden alınan vergilere oranla daha 

fazla sübjektif yüke yol açar. Vergiye karşı tepkilerin minimum düzeyde 

tutulması için yükümlülerin ödeme gücüne uygun vergilendirilmeleri bu 

yüzden önem kazanmaktadır. Şimdi de ödeme gücü ile ilgili bir kavram olan 

vergi yükü kavramını ele alalım. 

Tartışmalı bir kavram olmasına ve terim olarak yazarlar arasında değer 

yargılarına göre tanımlanmasına karşın, kısaca ifade etmek gerekirse vergi 

ödenmesi bir yük teşkil etmektedir (Nadaroğlu, 1992:269 ve Aksoy, 

1998:269). Çünkü, dar anlamda mükelleflerin, geniş anlamda ise toplumun 

29

gelirlerinin bir kısmının kamu sektörüne doğru bir transferi söz konusu 

olmaktadır. Diğer bir deyişle, vergi ödeyenlerin ekonomik güçlerinde bir 

azalma meydana gelmektedir. İşte, vergi yükümlüleri de bu azalmadan 

etkilenmekte ve verginin ödenmesine karşı olumsuz tavır almakta, ya da 

isteksiz davranabilmekte ve bu duyguların etkisiyle bir kısım davranış 

tarzları içerisine girebilmektedirler. 

Yükümlülerin vergi ödemekten dolayı duymuş oldukları bu tazyike 

“sübjektif vergi yükü” denmektedir. Ödenen vergilerle, kazanılan gelir 

arasındaki oransal ilişkiye ise “objektif vergi yükü” denmektedir. Verginin 

alınmasıyla birlikte, sübjektif vergi yükünün (vergi tazyikinin) yükümlü 

tarafından nasıl algılandığı ve hangi ölçekte algılandığı ise, yükümlünün 

psikolojik yapısına ve o yapıyı etkileyen ve besleyen etkenlere bağlıdır 

(Korkmaz, 2003:39 ve Nadaroğlu, 1992:270). 

Genel olarak vergi yükü, bireysel gelirin vergi nedeniyle azalması 

sonucu, azalan refahı sebebiyle bireyde bir rahatsızlık meydana getirir. Mali 

terminolojide, yukarıda da bahsedildiği gibi genellikle ödenen vergi ile gelir 

düzeyi arasındaki oransal ilişkiyi ifade eden vergi yükü, yükümlülerin 

vergilere karşı tepkilerinin belirlenmesi açısından önemli bir araçtır. 

Öte yandan, vergi yükünün özünde taşıdığı bu sübjektiflik, objektif 

vergi yükünü bir anlamda anlamsız kılmaktadır. Çünkü, sübjektif vergi yükü 

esas olarak vergi miktarına dayandırılmakla birlikte, hiçbir zaman ödenen 

vergi miktarını belirtmez. Daha ziyade, ödenen bu vergilerin bireylerin 

psikolojisinde oluşturduğu vergiyi algılamadaki değişimi, vergiye karşı 

oluşan tepkilere neden olan baskıyı anlamak gerekmektedir. Sübjektif vergi 

yükünün, psikolojik yapısı nedeniyle fedakarlık veya refah kaybı şeklinde 

bireyden bireye değişebilmesi nedeniyle de ölçülmesi tam olarak 

imkansızdır (Şenyüz, 1995:15). Diğer bir deyişle, eşit ekonomik şartlar 

altında bulunan bireyler, eşit objektif vergi yükü altında kalsalar dahi, vergi 

tazyiklerini farklı farklı hissedebilmektedirler. Yani sübjektif vergi yükü 

dediğimiz yükün bireylerin algı derecelerine göre farklı ağırlıklarda 

hissedilmesi söz konusudur. 

Ayrıca yükümlüler, ödedikleri vergiden başka, söz konusu vergiyi 

belirlemeleri amacına yönelik defter tutma, fatura kesme, beyanname verme 

gibi biçimsel yükümlülüklere ve bunların gerektirdiği harcamalara da 

katlanmak zorundadırlar. Bu yükümlülükler, vergi sistemine uyumun birer 

30

maliyeti (compliance costs) olarak adlandırılmaktadır ve bunların da ödenen 

vergi ile birlikte dikkate alınması gerekmektedir (Şenyüz, 1995:15 ve 

Korkmaz, 2003:33). Ayrıca, vergi ödemek nedeniyle kaybedilen zamanın 

alternatif maliyeti de vergi ödemek için katlanılan maliyetlere dâhil edilmesi 

gerekmektedir (Korkmaz, 2003:33). 

Yükümlülerin vergiye bakış açıları bakımından oldukça önemli olan 

“net sübjektif vergi yükü” kavramına da kısaca değinmekte fayda vardır. 

Bilindiği gibi, yükümlülerden toplanan vergiler kamu tarafından üretilen mal 

ve hizmetlerin finansmanında kullanılmaktadır. Yükümlüler, bir taraftan bu 

hizmetlerin finansmanına katılarak sübjektif vergi yükü altında kalırlarken, 

diğer taraftan da devletçe üretilen mal ve hizmetlerden fayda 

sağlamaktadırlar. İşte, vergi ödeme dolayısıyla katlanılan yük, kamu 

harcamalarından elde edilen faydadan fazla ise, pozitif; düşük ise, negatif 

sübjektif vergi yükünden bahsedilir. Fakat kamusal hizmetlerin faydalarının 

bölünemezliği, ölçülmesinin zorluğu ve dışsallıkların var olması ve 

toplumsal nitelikte olması nedeniyle, bireylerin elde ettikleri faydanın 

parasal olarak ölçülme olanağı çok güçtür hatta imkansızdır (Akdoğan, 

1996:34). Dolayısıyla yükümlüler çoğunlukla bu faydaları hissetmezler. 

Örnek olarak; savunma ihtiyacı ortaya çıkmadan bu harcamaların faydasının 

hissedilmesi çok zordur. Kamu harcamalarından haberdar olunan durumlarda 

ise bireyler bunların yetersiz oldukları hissine kapılmaktadırlar. Yani, 

yükümlüler daha çok kamu harcamalarının faydasını dikkate almadan vergi 

yüküyle ilgilenmek eğilimindedirler. Böylece, elde ettiği faydadan çok, 

ödediği vergi üzerinde dikkati yoğunlaşmaktadır. Bu tür bir bakış açısı da, 

yükümlünün vergi yükünü daha ağır bir şekilde hissetmesine neden 

olmaktadır (Şenyüz, 1995:17). 

Sübjektif vergi yükü, vergi sisteminin yapısına bağlı olarak 

değişebileceği gibi, vergi ödeyicisinin zihni seviyesine göre de değişiklik arz 

edebilir. Eğer yükümlüler çok akılcı iseler, yani rasyonel davranışları 

sergileyebiliyorlarsa, sübjektif vergi yükü objektif vergi yüküne yaklaşacak, 

bunu da daha çok verginin iyi tanıtılması belirleyecektir. Açık bir şekilde 

belli olan, miktarı fiyatlardan soyutlanmış olan bir defada ödenen geniş 

tabanlı bir vergiye, fiyatlara katılmış olan, birkaç taksitte ödenen birkaç 

vergiye oranla daha zor katlanılmaktadır (Ünsal, 1987:36). 

Bilici ise (2004:136–137 ve 1997:51–54), vergi yükü hesaplamaları ve 

karşılaştırmalarını, dolayısı ile de bu yüklerin bireylerin vergiye bakış 

31

açılarını değerlendirmek için, bütçe açıklarının ve kişi başına gelir 

düzeylerinin de dikkate alınması gerekmektedir. Çünkü devletin borçlanma 

yoluyla elde edip harcadığı paraların faizleri, o yıl olmasa bile izleyen 

yıllarda yükümlülerden toplanan vergilerle geriye ödenmektedir. Bu faizlerin 

ödenmesi, mevcut vergiler arttırılarak, yeni vergiler koyarak veya yüksek 

enflasyon uygulaması gibi yollarla özel kesimden elde edilen gelirlerle 

gerçekleşmektedir. Aynı şekilde, kişi başına düşen gelirin yüksek olduğu bir 

ülke ile düşük olan bir ülkede vergi yüklerinin oran olarak aynı olması, 

yükümlülerin aynı oranda vergi yükü hissettikleri anlamına gelmemektedir 

(Mutlu, 1996:48). Çünkü, kişi başına gelir düzeyi düşük olan ülkedeki 

yükümlülerin ellerinde vergi sonrasında, harcamak ve tasarruf etmek için 

daha az gelir kalmaktadır ki, bu de vergi algılamayı farklı kılmaktadır. 

32 

1.3.2. Vergi Ahlakı ve Vergi Zihniyeti 

Yükümlülerin vergiye karşı davranışlarını etkileyen en önemli bireysel 

faktörlerden birisi de, yükümlünün sahip olduğu vergi ahlakı ve vergi 

zihniyetidir (Turhan, 1998:199). 

Vergi zihniyeti, vergi kültürü ve vergi anlayışının diğer bir ifadesi olan 

vergi ahlakı, vergilerin bireyler üzerinde nasıl dağıtılacağını, yani 

yükümlülerce nasıl yüklenileceğini etkilemektedir. Çünkü yükümlülerin 

vergiye karşı davranışlarıyla vergi ahlakı arasında sıkı bir ilişki olduğu 

yapılan araştırmalarda ortaya konmuştur (Schmölders, 1968:14). 

Vergi zihniyeti, “ vatandaşların bizzat vergileme ve vergileme ile 

kendilerine yüklenen özel mükellefiyetler karşısındaki takındıkları genel 

tavır” şeklinde, vergi ahlakı ise” vergi kaçakçılığı ve vergi cezaları 

karşısında alınan vaziyet” olarak tanımlanmıştır. Burada vergi ahlakını, ahlak 

kavramının bireyin ait olduğu toplumdaki görevlerini daha iyi yapabilmek 

için, yaşadığı dönemde uyulması gereken töresel ve hukuksal normlarını 

içtenlikle benimsemesi bağlamında kullanıldığını da belirtmek 

gerekmektedir. Yani, çağdaş sosyal bilimde ahlak, felsefi ya da teolojik bir 

kavram olarak değil, toplumun ortak olarak erdemli saydığı davranışların 

benimsenmesi anlamında ele alınmaktadır (Schmölders, 1976:122). 

Vergi ahlakı ile ilgili başka bir tanımlamayı ise Seyidoğlu (1992:949) 

“Gelir kazananların vergilerini yasalara uygun ölçü ve zamanda ödemeleri 

konusundaki tutum, davranış, inanç ve değer yargıları” şeklinde 

yapmaktadır.

Vergi ahlakı genel ahlaktan farklı bir kavramdır. Günümüzde vergi 

ahlakının genel ahlaka göre çok daha düşük düzeyde olduğu ileri 

sürülmüştür (Schmölders, 1976:110). Vicdan sahibi kişilerin de vergi 

kaçakçılığı yapmaları, kısmen verginin zorlayıcılığı niteliğinden, kısmen de 

vergileri toplayan ve kullanan devlete karşı güven eksikliğinden 

kaynaklanmaktadır. Buradan da, bağımsız bir araştırma alanı olarak vergi 

psikolojisinin gerekliliğinin ne derece önemli olduğu da ortaya çıkmaktadır 

(User, 1992:29). 

Yükümlülerin formel olmayan kurallar etrafında oluşturduğu temel 

ahlak türü “ödev ve sorumluluk ahlakı” olarak belirtilmektedir ve bireylerin 

sadece kendi mutluluklarını düşünmeyip, toplumsal sorunlara karşı da 

duyarlı ve sorumlu hissetmeyi gerektirmektedir. Bu nedenle yükümlünün 

ödev ve sorumluluk ahlakına sahip olmasının ana ekseninde gönüllülük 

vardır. Bu da vergi ahlakının şekillenmesinde önemli rol oynamaktadır ve 

vergiye gönüllü uyumun derecesi de bu ahlakın derecesine göre 

değişmektedir (Aktan ve Çoban, 2006:150). 

Vergi ahlakı (tax ethics) ile vergi uyumu (tax compliance, taxpayer 

compliance) arasında da çok sıkı bir bağ bulunmaktadır. Bu bağa geçmeden 

önce vergi uyumunu tanımlamakta yarar vardır. Vergi uyumu; kısaca vergi 

yükümlülüklerinin doğru olarak yerine getirilmesidir. Bu uyumun 

sağlanabilmesi için de dört unsurun gerçekleştirilmesi gerekmektedir. 

Bunlar; vergiye tabi gelirin doğru olarak beyan edilmesi, gelir düzeltmeleri, 

yapılan harcamalar, vergi muafiyetleri ve teşvikleri gibi gelirden düşülmesi 

gereken unsurların doğru olarak yapılması, vergi beyannamesinin zamanında 

doldurulması ve vergi yükümlülüğünün doğru olarak hesaplanması olarak 

kabul edilmektedir (Tunçer, 2003:181). 

Vergi ahlakı konusuyla ilgili olarak; suçluluk hissi ve utanma duygusu 

vergi uyumu konusunda oldukça tartışılan psikolojik teorilerin başında 

gelmektedir. Erard ve Feinstein, suçluluk hissi ve utanma duygusunu vergi 

uyumuyla bağdaştırmaya çalışmış, vergi beyannamesini dolduran 

yükümlünün gelirini düşük beyan etmeyi ve denetimden kaçmayı tasarladığı 

zaman suçluluk hissettiğini, gelirini düşük beyan etmeyi tasarlayıp sonradan 

yakalandığı zaman utanma duygusunu hissedeceğini öne sürmüşlerdir (Erard 

ve Feinstein, 1994:71–89). 

33

Grasmick ve Bursick’e göre ise, vicdan (conscience) ile aile ve 

arkadaşlar gibi önem verilen kişilere bağlılık, devlet tarafından konulan 

yasal yaptırımlarda olduğu gibi potansiyel cezalandırma kaynaklarından 

birisi olarak ele alınmıştır. Böylece, bu kavramlar da işlenmesi tasarlanan 

suçun beklenen yararını azaltarak suç işlenmesini azaltmaktadır. Bireyin 

ahlaken yanlış olduğunu düşündüğü bir şeyi yapması halinde hissettiği 

suçluluk ve utanma gibi kavramları benimsemiş olması, bu şeylerin 

yapılması durumunda kısa vadede psikolojik huzursuzluk, uzun vadede ise, 

kavrama yeteneğinin zarar görmesi, depresyon ve endişe gibi sorunların 

doğmasına neden olabilir. Sonuç olarak, bireyin algıladığı suçluluk ve 

utanma hislerinin artması suç işleme olasılığını azaltacaktır (Tunçer, 2003: 

104-105). 

Grasmick ve Bursick, devlet ve toplum tarafından yaptırımlarla, 

bireylerin kendi vicdanlarında hissettikleri utanma ve suçluluk hissi gibi 

bireysel düzeydeki maliyetlerin etkisini araştırdıklarında, vergi 

kaçakçılığının önlenmesi üzerindeki en büyük etkiye bireysel düzeydeki 

maliyetlerin sahip olduğunu ortaya koymuşlardır (User, 1992a:145). 

Daha sıkı denetim ve daha ağır vergi cezaları tarzındaki yaklaşımların, 

yükümlülerin içsel motivasyonlarının bir çeşidi olan vergi ahlaklarını 

olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Ayrıca, vergi otoritelerinin vergi 

kaçakçılıklarını önlemeye yönelik daha sıkı denetim ve daha ağır cezaların 

getirilebileceği tarzındaki söylemleri, ima yoluyla, hatta kısmen de açıkça 

yükümlülerin vergi ahlaklarına güvenmedikleri anlamında 

algılanabilmektedir. Yükümlüler, içsel motivasyonlarına değer 

verilmemesinden dolayı kendilerini temize çıkarma çabalarını azaltabilirler 

(Tunçer, 2003:105). Bu da kaçakçılığa daha da cesaretli bir şekilde teşebbüs 

edilmesine neden olacaktır. 

Reckers, Sanders ve Roark’ın vergi ahlakı, vergi oranı ve kaynakta 

kesme yönteminin vergi kaçakçılığına etkilerini araştırdıkları çalışmada, 

yukarıdaki üç değişkenin de vergi kaçakçılığının açıklanmasında önemli 

etkilerinin olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Buna göre; bireysel ahlaki 

inanışlar vergiye uyum ve kaçakçılıktan kaçınma konusunda son derece 

önemli bir etkiye sahiptir (Reckers ve Diğerleri, 1994:825–836). Wenzel’de 

1306 Avustralya vatandaşı üzerinde yapmış olduğu anket çalışmasında 

sosyal ve ahlaki normların vergi ödemeyi ve vergiye uyumu olumlu yönde 

etkilediği sonucuna ulaşmıştır (Wenzel, 2004:213–228). Benzer sonuçları 

34

teyit eder tarzdaki sonuçlara Grasso ve Kaplan (1998:85-100)’da 

ulaşmışlardır. 

Vergi yükümlüleri ile genelde vergi idaresi, özelde de vergi memurları 

arasındaki işbirliğine ve karşılıklı güvene dayanan bir ortamın oluşması, 

vergi ahlakının güçlenmesine katkıda bulunur. Bu yararlı ilişkinin ortaya 

çıkma olasılığı bireylerin politik karar alma sürecine ne kadar yaygın, 

doğrudan ve çok katılabildikleriyle de doğru orantılıdır. Böylece, vatandaşlar 

(vergi yükümlüleri de diyebiliriz) hükümetin kendilerine adaletli davranarak, 

ödedikleri vergilerle yararlı kamu hizmetlerinin görüldüğünü hissederler 

(Tunçer, 2003:106). Yani, ödedikleri vergilerle kamu hizmetleri arasında 

doğru orantılı bir bağ kurarlar. İşte toplumun, vergilemenin amacını ve 

vergilerle kamu hizmetleri arasındaki ilişkileri kavramasının, verginin daha 

doğru ve kabul edilebilir bir şekilde algılamasının en büyük etkeni, olumlu 

bir vergi ahlakı ve vergi zihniyetinin oluşturulmasıdır. Bu bağın 

oluşturulmasında vergi idaresine büyük görevler düşmektedir (Önder, 

1992:52). Bu bağlamda vergi idaresinin yükümlü psikolojisini dikkate alan 

bir yaklaşımla yapılandırılması ve eğitici faaliyetlere daha yoğun bir şekilde 

hız vermesi, vergilemede etkinlik için de önem arz etmektedir. 

Özetle, vergi ahlakı, vergi ile ilgili yükümlülüklerin yerine getirilme 

derecesi olarak tanımlanır. Yasal olarak ödenmesi gereken vergi borcunun 

eksiksiz ödenmesi, vergi ahlakının yüksek olduğunun göstergesidir. Vergi 

bilinç ve ahlakının özümsendiği ülkelerde yükümlüler vergi görevlerini daha 

titiz bir şekilde yerine getirmektedirler. Örneğin; Amerika Birleşik 

Devletleri’nde tahsilât yönüyle ulusal düzeyde % 85’lik bir gönüllü uyumun 

olması, vergi bilinç ve ahlakının yüksek olduğu şeklinde yorumlanabilir 

(Yeniçeri, 2004:914). Vergi ahlakı, ödenen ile ödenmesi gereken vergi 

ilişkisine dayanmaktadır. Bu ilişki oransal bir ilişkidir ve teoride “vergi 

dürüstlüğü standardı” olarak ifade edilmektedir. Ayrıca vergi ahlakı 

toplumdan topluma farklılık arz etmektedir. Yani bir toplumda bu standart 

yüksek iken başka bir toplumda nispeten daha düşük olabilmektedir 

(Şenyüz, 1995:97–98). 

1.3.3. Eğitim ve Öğretim Düzeyi 

Eğitim düzeyi hem yükümlüler tarafından vergilerin kabullenilmesi 

açısından, hem de vergi uygulamalarının gerçekleştirilmesi açısından önem 

arz etmektedir. Doğru olarak verilecek bir eğitimle bireylerin vergilerle ilgili 

35

olan davranışlarını yönlendirmek mümkün olabilmektedir. Eğitim ve öğretim 

aracılığıyla sorumluluk duygusu taşıyan bilinçli bir toplum meydana 

getirilebilir. Eğitim düzeyinin düşük olması, yükümlülerin vergiye karşı 

girişmiş oldukları olumsuz davranışlarda kendilerini haklı görebilmelerine 

neden olabilmektedir (Şenyüz, 1995:35). 

Avrupa ülkelerinde yapılan bazı çalışmalara göre, vergi yükümlüsünün 

eğitim düzeyi yükseldikçe mali tutumlarının daha da olumlu olduğu 

belirlenmiştir. Eğitim seviyesi düşük kişilerin vergilemeye karşı 

sergiledikleri olumsuz tutumları, esasen mali konulardaki eğitimsizlikleriyle 

ilgilidir. Buna mukabil, gelir düzeyi yüksek olan ve devletin yapmış olduğu 

transfer harcamalarından daha az miktarda pay alan kişiler de vergiler 

konusunda daha tutucu davranmaktadırlar. Sonuçta gelir düzeyi ile vergiye 

karşı olan tutuculuk arasındaki bağlantının eğitim ve öğretim düzeyinin 

yükselmesiyle azalacağı söylenebilir (User, 1992a:43). 

Ayrıca öğrenim düzeyi yüksek olan yükümlülerin yasaları daha kolay 

anlayarak sık sık yapılan yasal değişikliklere daha kolay intibak sağladıkları 

ve vergilere uyum açısından da daha bilinçli oldukları görülmektedir (Aktan 

ve Çoban, 2006:148). Orviska ve Hudson’un 860 denekle görüşerek 

İngiltere’de 2002 yılında yapmış olduğu anketin sonuçlarına göre, eğitim ve 

öğretim düzeyinin artması vergi bilincini vergiye olan uyumu olumlu yönde 

desteklediği saptanmıştır (Orviska ve Hudson, 2002:89–92). Ayrıca, Türkiye 

için bir örnek verilecek olursa, 2004 yılında yapılan bir araştırmada, 

İstanbul’da yaşayan 400 vergi yükümlüsüne uygulanan anket sonuçları da 

bunu doğrular mahiyettedir (Yeniçeri, 2004:919–922). 

Bu anlamda yükümlülerin mali alandaki eğitimlerinin arttırılması 

vergiye olan uyumu arttıracaktır. Eğitim çalışmalarında ise ağırlıklı olarak 

yükümlülerin en çok kullandığı ve benimsediği iletişim araçlarının tercih 

edilmesi durumunda çalışmalardaki etkinlik daha da artacaktır. 

36 

1.3.4. Devlete Olan Bağlılık 

Yükümlülerin devlet hakkındaki sahip oldukları olumlu-olumsuz tüm 

düşünceler, onların devlete olan yükümlülüklerini yerine getirdikleri 

davranışlarında da doğaldır ki etkili olmaktadır. Devlet kavramı soyut bir 

kavramdır ve vatandaşlar da soyut olarak tanımaktadır. Bununla beraber, bu 

kavram hakkındaki değerlendirmelerini somut olaylara göre yapmaktadırlar. 

Devlete olan bağlılık, devletin devlet olma niteliklerini yerine getirip

getirmemesiyle de ilgili olmaktadır ve bunun seviyesi kişiden kişiye göre 

değişebilmektedir. Nitekim yükümlülerin devlet harcamalarından yeterince 

yararlanamadığı ve fazla vergi ödediği yargısına varmaları ve hükümetlerin 

iyi bir yönetim sergilemediklerine inanmaları durumunda devlete olan 

bağımlılıklarının gevşeyebileceği söylenebilmektedir (Şenyüz, 1995:37). 

1960’lı yıllarda yapılan bir çalışmada, devlete olan bağlılığı zayıflayan 

yükümlülerin davranışları vergiyi reddetme şeklinde olmasa bile, vergiye 

karşı ilgisizliğin artması şeklinde olmakta ve sonuçta dereceleri değişik 

olmakla birlikte “devlet düşmanlığı” ile “vergi mukavemeti” davranışlarının 

yaygınlaştığı tespit edilmiştir (Schmölders, 1967:69). Batı Almanya ve 

Hollanda için yapılmış olan ampirik çalışmalar da devletin götürdüğü 

hizmetler ve iyi yönetimle varlığını hissettirdiği yerlerde, devlete bağlılığın 

yüksek olduğunu ortaya koymaktadır (Şenyüz, 1995:38). 

Yükümlülerin, kamu otoritesini her durumda ve her zaman yanında 

görebileceğine inanması, alacağı kararlarla kendileri açısından güven tesis 

etmesi, vergi ödemelerine de sıcak bakmalarına, diğer bir deyişle vergiye 

karşı aşırı bir tepkiye başvurmamalarına olanak sağlar. Ödeyecekleri vergiyi 

devlete bağlılık anlayışı içerisinde değerlendirirler. Oysa, devleti kabul 

etmeyen ve devlete güvenmeyen bir yükümlünün vergisini tam olarak ve 

istekli bir şekilde ödemesi beklenemez (Tanzi &Parthasarathi, 1993:818). 

Devleti her durumda yanında görmeyen ve ona güvenmeyen yükümlü, 

devleti adeta her fırsatta kendilerinden sadece vergi toplayan ve askerlik 

hizmeti talep eden bir kurum olarak algılayabilecek, dolayısıyla da devlete 

bağlılığı azalabilecektir (Şenyüz, 1995:38). Bu durumda vergiyi ödemenin, 

bir vatandaşlık görevi olarak algılanma oranında da önemli düşüşler 

olabilmektedir (Orviska & Hudson, 2002:83). Bunun sonucunda da istenilen 

oranda vergi tahsil etmek zorlaşacaktır. Orviska ve Hudson’un (2002) 

İngiltere’de 860 katılımcı üzerinde gerçekleştirmiş olduğu ankete göre, 

vatandaşlık ödevi ve kanunlara uyma güdüsü vergi uyumunu gösteren 

önemli faktörler arasında bulunmuştur. 

Milliyetçilik anlayışı içerisinde ele alınarak devlete olan bağlılık ve 

vergi ödeme birlikte değerlendirilmeye çalışıldığında ise, gerçek milliyet 

anlayışı ve sağlam bir toplum meydana getirme çabalarının gelirin adil 

dağıtılmasına ve devlet hizmetlerinden eşitçe yararlanılması ilkelerine bağlı 

olduğu için, yukarıdakilerle paralel sonuçlara ulaşılacaktır (Şenyüz, 1995: 

38). 

37

Kısaca, vatandaşların devletin meşru otoritesini ve varlığını kabul 

etmeleri ile devletin sunmuş olduğu hizmetlerden yararlanmaları arasında 

doğru orantılı bir bağ vardır. Devlete olan bağlılık arttıkça vergiye olan 

tahammül artacak, azaldıkça ise tepkiler artacaktır. Bunu belirlemede de 

kamu harcamalarının etkinliği ve vergilemedeki adalet önemli rol 

oynamaktadır. Vergi ödeme bakımından devlete olan bağlılık bağlamındaki 

olumsuz sonucun sadece vatandaşlarda değil, aydınlarda da söz konusu 

olabileceği göz ardı edilmemelidir (Ünsal, 1987:50). 

38 

1.3.5. Siyasal İktidara Bakış Açısı 

Siyasal iktidarların aldıkları kararların bir kısmının vergilerle ilişkili 

olması nedeniyle, kuşkusuz tüm toplumu az veya çok etkilemektedir. Burada 

da en büyük belirleyici unsur vergi yükleridir. İktidarlar, vergi yükünü, yeni 

vergiler ihdas etmek, var olan bir vergiyi kaldırmak suretiyle, vergi 

oranlarını arttırarak ya da azaltarak, istisna ve muafiyetlerin miktarını ve 

kapsamlarını değiştirerek, sıkı olmayan denetimleri tercih ederek ve 

vergiden kaçınmayı özendirecek tedbirleri benimseyerek 

etkileyebilmektedirler (Berksoy ve Demir, 2004:520). Vergilere ilişkin bu 

düzenleme yapılırken kimi yükümlüler bu düzenlemeleri olumlu, kimileri de 

olumsuz karşılamak eğilimindedirler. Bu eğilimi belirleyen önemli 

faktörlerden birisi de yükümlünün bu düzenlemeleri yapan siyasal iktidarı 

desteklemiş olup olmamasıdır (Şenyüz, 1995:39–40). 

Parlamenter sistemi benimsemiş olan ülkelerde iktidarların temelini 

siyasal partiler oluşturmaktadır. Yani iktidar, devlet yapılanması içinde 

siyasal otorite biçiminde şekillenmiş olan hukuksal bir organdır. Tabiidir ki 

partilerin esas amacı iktidarı ele geçirmek veya iktidarda kalabilmektir. Bu 

partiler seçim dönemlerinde halktan oy alabilmek için çeşitli projeler öne 

sürer, çeşitli programlar açıklarlar ve halktan oy isterler. Teoride seçmenler 

bu programlara bakarak tercihlerini belirtirler, fakat yapılan birçok 

araştırmada seçmenlerin daha ziyade tercihlerini parti imajlarına göre 

verdikleri ortaya çıkmıştır. Yani, partinin programı, objektif nitelikleri 

yerine, seçmenin onu algılayışı tercihte ön plana çıkmaktadır (Gülmen, 

1979:41). 

Yukarıdaki açıklamalar şöyle de açılabilir: Mesela; yükümlülerin 

memnun oldukları bir hükümetin politikalarına yanlış da olsa “doğrudur”, ya 

da tam tersine memnun olmadıkları bir hükümetin doğru uyguladığı vergi

politikalarına “yanlıştır” diyebildikleri görülmektedir. Yükümlüler açısından 

bu tarz bir yargılama vergi kaçakçılığı açısından önemli sonuçlar 

doğurabilmektedir. Bu davranış Kelley Eğilimi olarak açıklanmaktadır. Buna 

göre, siyasi eğilimimize uygun bir iktidar yönetimde ise, bu siyasi eğilim ile 

vergi adaletinin mutlaka birlikte sağlanacağına inanırız (Ünsal, 1987:36). 

Yükümlülerin siyasal iktidarları destekleyip desteklememiş olmasının, 

siyasal iktidarın vergilerle ilgili düzenlemelerini olumlu karşılayıp 

karşılamamaya etki ettiği yukarıda belirtilmişti. Bunu açacak olursak, siyasal 

iktidarı destekleyen yükümlüler alınan kararları savunma, desteklemeyen 

yükümlüler de iktidarlarca alınan kararları muhalefet partilerinin de 

desteğiyle eleştirme eğilimi içine girmektedirler. Yani, yükümlülerin vergiyle 

ilgili kararları benimseme açısından partiyle hemfikir olmaları psikolojik 

açıdan büyük bir rahatlık sağlamaktadır ve vergiye karşı davranışlarının 

şiddetinin belirlenmesi bakımından önemli olmaktadır (Şenyüz, 1995:40– 

41). 

1.3.6. Ailenin Gelir Düzeyi (Aile Ölçeği) 

Yükümlülerin vergiye karşı sergileyeceği davranışlarda, ailede kişi 

başına düşen gelir düzeyinin de önemi vardır. Örneğin; aynı gelir düzeyinde 

bulunan fakat aile ölçeği farklı olan iki vergi yükümlüsü aynı oranda vergiye 

tabi tutulursa(farz edelim ki %20 olsun), her ikisinin de bu vergi ödemeden 

dolayı yaşam standartlarının % 20 oranında düşeceğini söylenemeyebilir. 

Çünkü yükümlünün evli/bekâr olması, çocuklu ve bakmakla yükümlü 

olduğu kişilerin bulunup bulunmaması ölçütlerine göre ödenen vergiler 

nedeniyle aile bireylerine düşen harcanabilir gelirde azalma olacağı, dolayısı 

ile de vergiyi algılaması farklı olacağı söylenebilir. Bu yüzden, bekârken ya 

da çocuk sayısı azken yeterli gelir nedeniyle bir fedakârlık olarak kabul 

edilmeyen vergi, evlendikten sonra ya da çocuk sayısı arttıkça elde edilen 

gelirin yetmemeye başlaması durumunda, ciddi bir fedakârlık olarak 

algılanmaya başlanacaktır. Bu durum, vergiye karşı olumsuz davranışlar 

içine girilmesine neden olacaktır. Bu nedenle, vergiye karşı davranışları 

değerlendirirken toplam gelir yerine ailede kişi başına düşen ağırlıklı gelirin 

düzeyine bakılmalıdır (Şenyüz, 1995:30–31). 

Yükümlünün aile ölçeğini dikkate alan bir vergileme ilke olarak en az 

geçim koşullarının gerektirdiği tutarın vergilendirildiği anlamına 

geleceğinden, vergiye karşı tepkileri azaltabilecektir. 

39

Vergiye karşı davranışları kişi başına gelir düzeyinin nasıl 

belirlediğine dair yapılan çeşitli araştırmalarda da ilginç sonuçlar ortaya 

çıkmıştır. İsveç’te yapılan bir araştırmada, yüksek gelir elde eden gruptaki 

yükümlülerle düşük gelir elde eden grupta yer alan yükümlülere, aldıkları 

hizmetlere göre ödedikleri vergi oranının makul olup olmadıkları 

sorulduğunda birinci gruptakilerin % 66’ya yakını “hayır”, ikinci 

gruptakilerin ise % 40’a yakını “hayır” cevabını vermişlerdir (Lewis, 

1982:52). Buradan yüksek gelirli bireyleri vergiler ve kamu harcamaları 

konusunda düşük gelirlilere oranla daha tutucu olduklarının söylenebileceği 

ortaya çıkmaktadır. 

Fransa, Danimarka, İngiltere ve Batı Almanya’yı karşılaştıran bir 

araştırmada da, her dört ülkede de benzer bir şekilde gelir yükseldikçe 

vergiye karşı tutum ve davranışlarda olumsuzlukların arttığı görülmüştür 

(Lewis, 1982:53–55). Bir başka araştırmada, ABD’de 2003 yılında 2097 

vergi yükümlüsü üzerinde yapılan anketin sonuçlarına göre, kasıtlı olarak 

vergi kaçıran vergi yükümlülerinden orta gelir düzeyindeki grupta yer 

alanların vergi kaçırma eğilimi daha yüksek bulunmuştur (Rithsama ve 

Diğerleri, 2003, Akt: Bayraklı ve Diğerleri, 2004:252). 

Türkiye’de yapılmış olan araştırmalarda da, yükümlülerin gelir 

düzeylerinin artması ile, vergi oranlarının artmasına olan bakış açısının 

olumsuza dönmesi arasında pozitif ilişkiler saptanmıştır (Muter ve Diğerleri, 

1993:53, Bayraklı ve Diğerleri, 2004:221–223, Çoban ve Sezgin, 2004:783 

ve Yeniçeri, 2004:918). 

40 

1.3.7. Yükümlülerin Diğer Yükümlülere Bakış Açısı 

Yükümlünün diğer yükümlülerin vergi ile ilgili durumlarını bilmesine 

göre, vergiye karşı gösterilen tutum ve davranışlar da farklılık 

gösterebilmektedir. Yükümlü, gerek kendi ödeme gücünün seviyesine 

bakarak, gerekse diğer vergi yükümlülerinin yükleriyle orantılı/orantısız 

ödedikleri vergilerin seviyesine göre kişisel bir kanaat edinmiş olmaktadır. 

Vergilerini beyan esasına göre ödeyen yükümlüler, vergileri kaynakta 

kesilen yükümlülere oranla yasalara karşı daha esnek davranabilme 

olanağına sahiptirler. Vergileri kaynakta kesilen yükümlülerin ödemesi 

gereken vergilerle ödedikleri vergiler arasında hiçbir fark olmazken, diğer 

yükümlülerin ödedikleri vergiler ödemeleri gerekenden daha az 

olabilmektedir. İşte, mali yükümlülüklerini tam olarak yerine getiren

yükümlüler, yasalara uygun davranmayıp eksik vergi ödeyen ve takibata da 

maruz kalmayan yükümlüleri gördükçe haksızlığa uğramış hissine kapılırlar 

ve ödedikleri vergileri daha ağır hissetmeye başlamaktadırlar. Yeterli sağlam 

temellere dayanmasa bile, bazı kimselerin yeterli vergi ödemedikleri halde 

toplum içerisindeki yaşam standartlarının yüksek olması, en azından dürüst 

yükümlülerin bu şekilde bir yaygın kanıya sahip olması, hissettikleri 

verginin artmasına bağlı olarak tepkilerin sertleşmesine neden olmaktadır 

(Şenyüz, 1995:40–41 ve Bayraklı ve Diğerleri, 2004:220–223). 

Yükümlüler vergiye karşı davranışlarını belirlerken, diğer 

yükümlülerin davranışlarını dikkate almalarının yanında toplumun değer 

yargılarını da dikkate alırlar. Eğer içinde yaşadıkları toplumda, vergiye karşı 

bir olumsuz tavır mevcutsa, başka bir deyişle eksik vergi ödeme alışkanlığı 

yaygınsa ve de cezasız kalabiliyorsa, bu durum dürüst yükümlüleri de 

olumsuz etkileyerek olumsuz tavır takınmalarına neden olmaktadır. Bu tavır 

ilk başta vergi ödeme şevkinin kırılması şeklinde olmaktadır (Gerçek ve 

Yüce, 1998:24). 

Ampirik çalışmalardan elde edilen sonuçlar da bize aynı yönde 

kanıtlar sunmaktadır (Orviska ve Hudson, 2002:83–98, Demir, İ.Cemil, 

1999:65–74 ve Gerçek ve Yüce, 1998:24). Örneğin, Scholz ve Lubell’in 

ABD’de 1995 yılında 299 katılımcı ile yapmış olduğu mülakattan elde 

edilen sonuçlara göre; vergi ödeme hususunda devletle birlikte diğer 

vatandaşlara olan güvenin de vergilere olan tavırları olumluya çevireceği 

anlaşılmıştır (Scholz ve Lubell, 1998:415). Yani, yükümlüler diğer 

yükümlülerin vergi karşısındaki davranışlardan etkilenmekte, bunun sebebi 

olarak da, vergilerin diğer yükümlüler tarafından tam olarak ödenmediği 

kanaatinin yaygın olması şeklinde görülmektedir. 

1.3.8. Kamu Hizmetlerinin Yükümlü Tercihleriyle Örtüşmesi ve 

Kamu Gelirlerinin Etkin Kullanımı 

Büyük bir kısmı yükümlülerden toplanan vergilerin oluşturduğu devlet 

bütçeleri kamusal ihtiyaçların karşılanması için oluşturulurken, harcamalar 

kaleminin dağılımıyla da bu harcamaların türünü ve miktarını 

göstermektedir. Bütçe ile uygulamaya konulan harcama planlarının seçim 

dönemlerinde yükümlülerce onaylanma durumu, vergilere karşı oluşacak 

mukavemet açısından önemlidir. Yükümlüler bütçelere, yapılacak 

harcamaların hangi kalemlere dağıtılması (niteliksel olarak) ve ne miktarda 

41

dağıtıldığı (niceliksel olarak) açısından bakarak onay verecek ya da 

onaylamayacaklardır. 

Yükümlülerin istediği hizmetlerin yeterli miktarda üretilmesi 

durumunda, kamu hizmetlerinin yükümlülerin tercihlerine uyumluluğundan 

söz edilebilmektedir. Yükümlülerin tercihleri, eğitim düzeyi, gelir düzeyi, 

yaş, meslek, demografik yapı ve cinsiyete göre farklılık arz edebilmektedir. 

Kamu hizmetlerinin yükümlülerin tercihlerine uygunluğu ne kadar artarsa, 

vergiye karşı olumlu davranışların da aynı yönde artacağı beklenebilir. Buna 

mukabil, devletin yükümlülerin desteklemediği veya tercih etmediği 

hizmetleri üretmesi durumda, yükümlüler ödedikleri vergileri boşa giden, 

çarçur edilen fonlar olarak göreceği için vergiye karşı olumsuz davranışlarda 

da artış olabilecektir (Gerçek ve Yüce, 1998:24 ve Şenyüz, 1995:40–43). 

Vatandaşlar ödedikleri vergilerin etkin bir biçimde hizmete 

dönüştürülmesini arzu ederler. Yani minimum kamusal fon harcamasıyla 

maksimum kamusal hizmet elde edilmesini isterler. Bunu kendi üzerlerine 

düşen vergisel yükümlülüklerin azalması bakımından istemektedirler. Kamu 

gelirlerinin etkin kullanımı, sadece ekonomik nedenlerle değil, idari 

nedenlerle de gerekli görülmektedir. Çünkü, kamuda (özellikle de 

bürokraside) ortaya çıkan suistimaller, fonların etkin kullanımı ile ilgili 

vatandaşların inançlarını büyük ölçüde etkilemektedir (Gemmel ve Diğerleri, 

2003: 793–794). 

Yükümlüler, vergi öderlerken kamunun sunmuş olduğu mal ve 

hizmetlerin dağılımının yanı sıra, bu mal ve hizmetlerin sunulması 

esnasındaki etkinliği, israf ve savurganlığı da dikkate almaktadırlar. Eğer 

yükümlüler ödediği vergilerin uygulayıcılar tarafından israf edildiğini 

algılarlarsa, vergilemenin sonraki süreçlerinde vergilere ilişkin psikolojisi 

değişebilecek, bu da tutum ve davranışlarının değişmesini beraberinde 

getirecektir (Aktan ve Çoban, 2006:144). 

1.3.9. Vergi Sistemi ve Vergi Yönetiminden Kaynaklanan 

Faktörler 

Bir ülkede belirli bir dönemde uygulanan vergilerin tümüne birden 

vergi sistemi denmektedir (Turhan, 1998:340). Bireyler ve kurumlar 

açısından bakıldığı zaman ise vergi sistemi, bireyler ve kurumların belli 

dönemlerde ödemekle yükümlü oldukları vergilerin tümü şeklinde ifade 

edilmektedir. Vergilerin taşıdığı bazı özellikler yükümlü davranışları 

42

üzerinde çeşitli etkiler meydana getirebilmektedirler. İşte, vergi adaleti, vergi 

yasalarının yalın olması, bu yasaların ve mevzuatın değiştirilme sıklığı, 

yükümlülerin aynı dönemde ödemek zorunda kaldıkları vergi sayısı ve vergi 

bürokrasisinin ağırlığı gibi önemli görülen bazı hususlar yükümlü 

psikolojisini etkilemesi bakımından ele alınacaktır. 

a) Vergi adaleti: Vergileri ödeyip ödememe yönünde yükümlülerin 

tutum ve davranışlarına etki eden etkenlerden en önemlilerinden birisi, 

bireylerin adalet ve eşitlik hakkındaki zihinlerinde oluşan algılamanın şekli 

olarak görülmektedir (Aktan ve Çoban, 2006:141). Yükümlüler ödedikleri 

verginin adil olması gerektiğini düşünüp, gelirleriyle orantılı ve yükü ağır 

olmayan bir vergi arzu ederler. Yükümlü, kendisini ağır vergi yükü altında 

ezilmiş hissettiği, adaletsiz bir vergilemeye tabi tutulduğunu ve vergi 

yüklerinin yükümlülere eşitsiz bir şekilde dağıtıldığına inandığı zaman 

çeşitli davranış tarzlarını benimseyecektir. Örneğin, kendisinden haksız 

olarak talep edildiğini düşündüğü vergileri başkaları üzerine yansıtmaktan 

vazgeçip, kendisini kanuna uygun savunma pozisyonuna geçebilir (vergiden 

kaçınma). Ya da kanuna karşı savunma pozisyonuna geçip vergi kaçırma 

yollarını arayabileceği olasıdır (Laufenburger, 1967:276). 

Vergiler, bazen politik nedenlerle, bazen de uygulamadan kaynaklanan 

nedenlerle yükümlüler üzerinde eşit ve adil bir şekilde dağıtılmayıp kimi 

kesimlerin tepkisini çekebilmektedir. Bu tür rahatsızlıkları minimize 

edebilmek ve yükümlülerin katlanabilecekleri bir düzeyde olması için, 

vergilerin adil bir şekilde dağıtıldıklarına ve dolayısıyla yükümlülerin de 

paylarına düşen yükün adil ve makul düzeyde olduğuna inanmaları 

gerekmektedir (Şenyüz, 1995:61). Nitekim, şu ana kadar yapılan anketlerin 

çoğundan anlaşılmaktadır ki; vergiye karşı verilen olumsuz tepkilerin 

yükümlüler açısından en baştaki gerekçeleri adil olmayan vergi algılaması 

olarak karşımıza çıkmaktadır (Scholz ve Lubell, 1998:414, Yüce ve Gerçek, 

1998:24, Bayraklı ve Diğerleri, 2004:226, Sezgin ve Çoban, 2004:790 ve 

Yeniçeri, 2004:917). 

Türkiye’de yapılmış olan ampirik çalışmalardan rakamsal örnek 

verecek olursak, örneğin; Bayraklı, Saruç ve Sağbaş’ın Afyon’daki 477 vergi 

yükümlüsü üzerindeki çalışmanın sonuçlarına göre (Bayraklı ve Diğerleri, 

2004:226), katılımcıların % 75’i gelirlerinin kendilerinden fazla olanların 

kendilerinden fazla vergi ödemediklerini düşünmektedirler ki, bu da adalet 

algılamasının oldukça olumsuz olduğunun göstergesi olarak gösterilebilir. 

43

Benzer bulgulara Sezgin ve Çoban da Denizli ilinde 1200 yükümlü üzerinde 

yapmış oldukları çalışmada ulaşmışlardır (Sezgin ve Çoban, 2004:790). 

b) Vergi yasalarının yalın olması ve vergi afları: Yükümlülerin 

yasalara uygun davranabilmesi, yasaların anlaşılabilir ve uygulanabilir 

olmasıyla yakından ilgilidir. Yükümlüler tam olarak anlayamadıkları ya da 

kolaylıkla uyamadıkları yasalar nedeniyle, bilerek ya da bilmeyerek vergi 

kaybına neden olabilmekte veya yasalar karşısında suçlu duruma 

düşebilmektedir. Yasaların yalınlığını kolay uygulanabilirlik ve kolay 

anlaşılabilirlik açısından düşünmek gerekmektedir (Demircan, 2004:542 ve 

Sofuoğlu, 1997: 136). 

Yasalardaki karışıklıklar ve ağır biçimsel yaptırımlar yükümlülerin 

vergi aleyhine davranışlarda bulunmasına gerekçe ve imkân sağlamış 

olabilir. Yasaların yeterince açık olmaması durumunda ise bazı yükümlüler, 

vergiden kaçınma ve vergi kaçakçılığı yollarını tercih edebileceklerdir 

(Mavral, 2003:253). Ampirik çalışmalardaki yükümlülerin beyanları bu 

görüşü desteklemektedir (Yeniçeri, 2004:923). 

Vergi afları ise vergiye karşı davranışlarda uzun vadede iki farklı 

etkide bulunabilmektedir. Birincisi, bir kereye mahsus olması vergi 

kaçakçılığına karşı cezalara ağır yaptırımlar getirilmesi şartı ile gelecekte 

vergiye uyumu arttırabildiği gibi kayıt dışındaki kimi yükümlüleri de kayıt 

altına alabilir (Çelik, 2003:242). İkincisi ise, dürüst yükümlülerin doğru 

beyanda bulunmakla hata ettiklerini ve bundan kendilerinin zararlı 

çıktıklarını düşünmelerine neden olabilmektedir. Ayrıca, bu afların yasalarla 

sınırlanmaması durumunda yükümlülerin gelecekte yine böyle bir beklenti 

içerisine girmelerinden dolayı vergi tahsilâtı bakımından olumsuz bir etki 

meydana getirecektir (Akbulut, 2003:97). ∗ 

∗ Vergi aflarının nedenleri hakkında daha geniş bilgi için bkz: Ayşe Güner: Vergi Aflarının 

Vergiye Uyum İlişkisi Üzerine, M.Ü. Maliye Araştırma ve Uygulama Merkezi, Yayın 

No:10, İstanbul, 1988, Adnan Gerçek: “Tahsilâtın Hızlandırılması Açısından Tecil Şeklinde 

Uygulanan Vergi Aflarının Değerlendirilmesi ve Öneriler”, Vergi Dünyası, S:240, 

Ağustos,2001, Recai Dönmez: Teoride ve Uygulamada Vergi Afları, Anadolu Ünv. İİBF 

Yayınları, No:557/92, Eskişehir,1992, Yusuf Keleş: “Yine mi Af, Mükellefler Ne Zaman 

Vergi Öderler?”, Vergi Dünyası, S:249, Mayıs2002 ve Duran Bülbül, Hülya 

Karadeniz:”Vergi ve Sigorta Prim Aflarının Kayıt dışı Ekonomi Üzerine Etkisi”, Türkiye’de 

Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, 

Antalya, 10–14 Mayıs 2004, s. 801–812 ve Zeynep Arıkan ve Hatice Yurtsever:”Türkiye’de 

Mali Affın Nedenleri, Etkileri ve Sonuçları I-II”, Yaklaşım, S:136–137, Nisan-Mayıs 2004. 

44

c) Vergi yasalarının değiştirilme sıklığı: Uygulanmakta olan vergi 

kanunlarının birçok hükümlerinin sık sık değişmesi ve yeni vergilerin ihdas 

edilmesi, yükümlüler açısından her defasında yeni hükümlerin öğrenilmesine 

ve yeni formalitelere alışmayı gerektirmektedir. Bunlar da yeterince karışık 

olan vergi tekniğinin daha karışık hale gelmesine neden olur, dolayısıyla 

vergilemede güven ilkesini zedeler. Üstelik vergi yasalarının sık sık 

değişmesi, yükümlülerde yeni vergilerin daha da ağır olacağı hissi bırakarak 

onları vergiye karşı dirence teşvik edebilmektedir (Akbulut, 2003: 97 ve 

Edizdoğan, 1982:144). İlgili değişiklikleri izleme, anlama ve gereklerini 

yerine getirebilme gücüne sahip olmayan nitelikteki yükümlüler bu 

durumdan daha da çok olumsuz etkilenmektedirler. Hatta, yapılan 

değişiklikleri muhasebe mesleğini yerine getiren kesimler bile zaman zaman 

kavramakta güçlük çekebilmektedir (Ünsal, 2000:114). 

Kanunların hızlı değişmesi nedeniyle vergi idaresi yükümlülerin 

sorunlarını çözmede bazı sorunlar yaşayabilmektedir. Bunun nedeni, 

kanunların yapılma aşamasında öngörülemeyen pek çok unsurun uygulanma 

aşamasında ortaya çıkmasıdır. Vergi idaresi, karışıklığa meydan vermemek 

için, vakit kaybetmeden konuyla ilgili çıkaracağı tebliğ, genelge, mukteza ve 

açıklamalarla konuya açıklık getirerek yükümlülerin kafasındaki şüpheleri 

gidermelidir (Şenyüz, 1992:212). 

d) Vergilerin sayısal miktarı: Vergilerin belirli bir sayı ile 

sınırlandırılması fikri XVIII. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Bu husustaki en 

belirgin fikir Fizyokratlar’ın öncüsü olan Quesnay’dan gelmiş ve vergilerin 

tarım sektöründen alınacak tek bir vergi ile sınırlandırılmasını ileri sürmüştür 

(Schmölders, 1976:43). Benzer bir şekilde XX. yüzyılda Kaldor’un 

Hindistan için hazırlamış olduğu raporda benzer bir vergi sistemini 

önerdiğini görmekteyiz (Goode, 1981). Fakat, yeterli kamusal fonları 

sağlayamaması, ödeme gücünün tek bir göstergeye dayandırılmasından 

kaynaklanan oluşabilecek adaletsizlikler açısından tek vergi fikri ağır 

eleştiriler almıştır. 

Yükümlüler, ödedikleri vergi sayısının çokluğu nedeniyle gereksiz 

kırtasiyeciliğe ve zaman kaybına yol açtığı için, aslında çok ağır vergi 

yüküne neden olmasa bile, vergiye psikolojik nedenler yönüyle de sıcak 

bakmayabilmektedirler (Sofuoğlu, 1997:135–136). Ayrıca, gelişmekte olan 

ülkeler açısından, mevcut olan vergilerin sayısının çok olması, vergi 

kaçakçılığını arttıran bir etken olarak görülmektedir. Nedeni ise, değişik ve 

45

çok sayıdaki vergilerin hem vergi sistemini karmaşık hale getirerek, hem de 

devletin aktif bir maliye politikası izlemesini zorlaştırarak kaçakçılığın 

artmasına neden olmaktadır (Tanzi, 1991:17–18). 

e) Vergi bürokrasisinin ağırlığı (Kırtasiyecilik): Yükümlülerin 

vergi matrahlarını belirlemesinden sonra, tarh aşamasından ödemeye kadar 

geçen süreç içerisinde bu aşamalardan geçerken belirli formalitelere 

uymaları gerekmektedir. Yükümlüler açısından, bu formalitelerin yerine 

getirilebilmesi belirli kaygıları da beraberinde getirir. Hele işletme ölçeği, 

faaliyet alanı gibi değişiklikler söz konusu ise bu durum yükümlüler için 

formalitelerin artması anlamına gelmektedir. Bu nedenle yükümlüler işini 

geliştirmekten çekinebilecek, hatta vazgeçebileceklerdir. Almanya’da 

yapılan uygulamalı bir çalışmada, ağır bir vergi bürokrasisinin vergi kaçırma 

temayülünü artırdığı ortaya çıkmıştır (Şenyüz, 1995:71). 

Teknolojinin gelişmesi, vergi dairelerine gitmeden hemen hemen tüm 

işlemlerin yapılabilmesine olanak sağlamış ve vergi dairelerinin otomasyona 

geçişi ile birlikte bu tür kırtasiyecilikler ve zaman kayıpları minimuma 

indirilmiştir. Bu bağlamda, ülkemizde kamudaki e-dönüşüm çerçevesinde 

Maliye Bakanlığı’nın , e-maliye ve e-beyanname uygulaması başlatmasını 

kırtasiyeciliği azaltma yönünde bir adım olarak değerlendirebiliriz. 

Vergi kanunlarındaki düzenlemenin yanında etkin bir vergi idaresinin 

oluşturulabilmesi de çok önemlidir. Sadece vergi kanunlarında yapılan 

düzenlemelerle verginin etkin, rasyonel ve yükümlüleri rahatsız etmeyecek 

bir şekilde toplanabilmesi mümkün değildir. Bu yasaları uygulayacak 

kurumların da muntazam bir şekilde yapılandırılması gerekmektedir (Ünsal, 

1987:53). Vergi yönetimlerinin asıl amacı; “suçluları tespit edip 

cezalandırmak” yerine, “suç işlemesini önleyecek yapı ve anlayışın 

yaratılması” olduğu sürece, vergi yönetimi-yükümlü ilişkileri olumlu 

olacaktır (Gerçek, 2004:621–622). 

Vergi yasalarının uygulanması esnasında bir tarafta vergi yönetimi, 

diğer tarafta yükümlüler bulunmaktadır. Yükümlüyü anlayıp ona yakın 

olamayan, yükümlüyü vergisini kolay ödeyebileceği bir psikolojiye 

hazırlayamayan ve iyi işlemeyen bir vergi yönetimi yükümlünün vergiye 

karşı mukavemetinin artmasına neden olmaktadır. Vergi yönetiminin kötü bir 

hizmet vermesinin altında yatan en önemli sebep, niteliksel ve niceliksel 

olarak personelin yetersiz olmasıdır (Ünsal, 1987:51). 

46

1.3.10. Ekonomik Yapı ve Konjonktürle İlgili Etkenler 

Ekonominin içinde bulunduğu durum şüphesiz ki bireylerin 

davranışları üzerinde, özellikle de vergi ödeme durumundaki yükümlüler 

üzerinde çeşitli şekillerde etkili olmaktadır. Vergiler, hiçbir karşılık 

beklenmeden yerine getirilmesi gereken zorunlu ödemeler olduğundan, 

bireylerin tüketiminin ve kullanım özgürlüğünün kısılmasına yol açmaktadır. 

Bir ülkenin vergi sistemi, o ülkenin ekonomik yaşamından 

soyutlanamayacağı için, milli gelir düzeyi, enflasyonun seviyesi ve 

ekonomideki adil dağıtım mekanizmalarının işleyişi gibi faktörler 

yükümlülerin vergiye yaklaşımını etkilemektedir. 

1.3.11. Siyasal Yapı ile İlgili Etkenler 

Vergiye karşı davranışları belirleyen bir başka kişisel olmayan faktör 

de siyasal yapıdır. Otoriter yönetimler ve demokratik yönetimlerde 

yükümlülerin alınan kararlara tepkileri farklı olabilmektedir. Halkın otoriter 

yönetimlerinin vergilendirme yetkisine tepkileri, yönetimlerin vergilendirme 

yetkilerinin kısıtlanmasına neden olmuş ve devamında da demokratik 

yönetimlere zemin hazırlamıştır. 

Demokratik yönetimlerde ise halkın vergi politikalarını etkileyebildiği 

en önemli araç belirli aralıklarda yapılan seçimlerdir. Seçmenler, vergi 

açısından bakıldığı zaman, vergi ile ilgili politikaları kendilerine en uygun 

olan partiyi seçme yolunu tercih edeceklerdir. Böylece, çoğunluğu elde eden 

partinin görüşlerinin toplum tarafından benimsendiği varsayılmaktadır 

(Tullock, 1995:101). Demokrasilerde halkın yönetime katılması vergiye 

gönüllü katılımı kolaylaştırmaktadır. Bu da psikolojik vergi sınırının, otoriter 

devlettekine oranla daha yukarılarda olmasını sağlamaktadır (Şenyüz, 

1995:82). 

1.3.12. Diğer Kişisel Etkenler 

Yukarıda sayılan kişisel etkenlerin dışında, yükümlünün ırkı, dini, 

cinsiyeti, yaşı ve medeni hali gibi bireysel faktörler de yükümlünün vergiye 

karşı tutum ve davranışları üzerinde etkili olmaktadır. Şimdi kısaca bunlara 

değinelim. 

• Yükümlünün ırkı: Kısaca değinmek ve genelleme yapmamak 

gerekirse; İngiltere ve Nordik (İskandinav) ülkeleri gibi Anglo-Sakson ırkına 

mensup Kuzey Avrupa Ülkeleri, Cermen ırkına mensup Almanya ve Latin 

47

ırkına mensup olan Fransa ve İspanya’ya oranla vergiyi daha anlayışla 

karşılayabilmişlerdir (Yılmaz, 2004:37, Şenyüz, 1995:45 ve Nadaroğlu, 

1992:298–299). Yükümlü davranışlarını ele alan bilimsel çalışmaların 

özellikle Cermen ve Latin ırkına mensup bu ülkelerde yoğunlaşmasının bir 

sebebinin bu olabileceği söylenebilir. Ancak, günümüzde ırk faktörüne 

dayanan açıklamalar pek geçerli görülmemektedir. Belki biraz daha 

açıklayıcı kavram olarak ırksal kültüre bağlı olabileceği söylenebilecektir. 

• Din: Toplumsal yaşamda önemi yadsınamayacak kadar etkili olan 

dini kurallar, mali davranışlarda da oldukça etkili olabilmektedir (Aktan ve 

Çoban, 2006:150). Fakat yükümlülerin olaylara yaklaşım biçimleri ve 

inançları ne olursa olsun vergilerin, temelde kamu ihtiyaçlarının 

finansmanında kullanılmak için alınması nedeniyle, ne tür vergi olursa olsun 

tüm yükümlüler tarafından yerine getirilmesi gereken bir kutsal ödev olarak 

algılanması gerekmektedir. Bu bağlamda, mali idare ile din işlerinden 

sorumlu olan örgütün yapacakları işbirliği hem maliye-yükümlü ilişkileri 

bakımdan hem de vergi tahsilâtına somut olumlu katkı bakımından yararlı 

olabilecektir (Mc Gee, 1997:251). 

• Yaş: Yapılan araştırmalar yükümlülerin yaşının vergilere olan 

tutumları üzerinde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Yapılan araştırmaların 

bulguları, genç yükümlü gruplarının yaşlılara oranla vergiye daha soğuk 

baktıkları yönündedir (Dean ve Diğerleri, 1980:218, Clotfelter, 1983:370 ve 

Orviska ve Hudson, 2002:101). 

• Cinsiyet: Bu güne kadar yapılan araştırmalarda elde edilen 

sonuçlara göre, kısmen de olsa erkek yükümlülerin kadınlara oranla daha 

çok vergi kaçırma yönünde davrandıkları tespit edilmiştir (Baldry, 

1987:381–382, Porcano, 1988:65 ve Orviska ve Hudson, 2002:83). Elde 

edilen bu bulguların genel yargı oluşturmak bakımından henüz yetersiz 

olduğu iddia edilebilir. 

• Medeni Hal: Clotfelter’e göre (1983), ticari kazanç elde eden 

yükümlüler dışındakilerde, evlilerin bekârlara oranla daha fazla vergiye 

soğuk baktıkları sonucu elde edilmiştir. Aynı sonuca Slemrod’da ulaşarak 

evlilerin bekârlara oranla daha fazla vergi kaçırdığını saptamıştır (Slemrod, 

1985:232). Aynı şekilde, elde edilen bu bulguların genel yargı oluşturmak 

bakımından henüz yetersiz olduğu iddia edilebilir. 

48

1.4. YÜKÜMLÜLERİN VERGİYE KARŞI TUTUMLARI VE 

DAVRANIŞ BİÇİMLERİ 

Her sistem gibi vergi sisteminin temelinde de insan unsuru vardır. Bu 

nedenle vergileme, sosyolojik ve psikolojik boyutları göz ardı edilmemesi 

gereken bir olgu olarak karşımızda durmaktadır. Çünkü, vergileme nedeniyle 

gelirinde az veya çok bir azalma hissedecek olan yükümlüler birtakım 

psikolojik faktörlerin etkisi altına girebilmektedirler. Bu etkiler sonucunda 

yükümlüler farklı davranış biçimleriyle tepkilerini sergilemektedirler. 

Teoride vergilerin yükümlüler üzerinde yapmış olduğu etkiler “gelir 

etkisi” ve “ikame etkisi” olarak ele alınmaktadır. Gelir etkisi, ödenmiş olan 

verginin sadece yükümlünün satın alma gücünde meydana getirdiği azalmayı 

ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. İkame etkisi ise, yükümlünün 

ödemiş olduğu vergi nedeniyle tercihlerinde bir değişme meydana gelmesi 

durumunda oluşmaktadır. Birincisinde yükümlüler, gelirlerindeki azalmayı 

telafi etmek için daha fazla veya daha rasyonel çalışmayı tercih edebilir. 

İkincisinde ise yükümlüler, daha fazla çalışmanın daha fazla vergi ödemek 

anlamına geleceğini görerek emek ve tüketimlerini kısmayı tercih edebilirler 

(Akdoğan, 1999:98, Akbulut, 2003:90 ve User, 1992a:50–51). 

Gelir etkileri olan bazı vergilerin ikame etkilerinin sıfır olduğu 

durumlar da söz konusu olabilmektedir. Bu tür vergilere “tarafsız vergiler” 

denmektedir ve piyasa mekanizmasının işleyişlerini bozmazlar. Çünkü, vergi 

konulduktan sonra konulmadan önceki duruma göre bireylerin tercihlerinde 

ve ekonomik kararlarında değişiklik meydana getirmeyip sapmalar 

oluşturmazlar (Şenyüz, 1995:87–88). 

Yükümlüler vergilemenin bahsedilen bu gelir ve ikame etkileri 

nedeniyle, vergilerin zora dayanması ve karşılıksız olarak tahsil edilmesi 

nedeniyle, bu vergilere karşı sürekli olarak, sübjektif vergi yüklerini 

azaltmak amacıyla gizli ve açık bir şekilde davranış içerisine girmektedirler. 

Şimdi sergilenen bu davranışları ele almaya çalışacağız. 

1.4.1. Karar Alma Birimlerini Yönlendirme 

Parlamenter sistemlerde yasama organının almış olduğu kararlar 

yasalarla ifade edilmektedirler. Yasaların uygulanması ise yürütme organı 

eliyle yapılmaktadır. Yükümlülerin, uygulanmakta olan yasalar içerisinde en 

verimsiz olarak gördükleri yasalar vergi yasalarıdır. Çünkü, bireysel 

gelirlerinde ve servetlerinde azalmaya yol ve kamusal hizmetlerin 

49

finansmanında kullanılmak üzere alınan vergilere yükümlüler hep minimum 

oranda katılmak isterler. Kısaca diğer yasalarda olduğu gibi, vergi koymak, 

kaldırmak veya değiştirmek yasalarla olmaktadır. İşte, vergi yüklerini 

azaltmak isteyen yükümlüler yasama mekanizmasını harekete geçirerek 

bunu elde etmeye çalışmaktadırlar. Bu davranış biçimi yükümlülerin 

başvurduğu bir çeşit tepki çeşidi olarak görülmektedir. Bu bağlamda, oy 

kayması ve baskı gruplarını harekete geçirme gibi davranış çeşitleri 

sergilenmektedir. 

Oy kayması, seçmen kitlesinin büyük bir çoğunluğunun ani bir 

davranış değişikliği göstererek, hem seçimlere katılım oranında bir sıçrama, 

hem de siyasi parti tercihlerini azımsanmayacak oranda değiştirmesidir. 

Böyle bir durumda, seçime katılan partilerin oy dağılımında bir önceki 

seçimlere oranla büyük bir değişiklik ortaya çıkmaktadır. Türkiye yakın 

siyasi tarihinde bu değişimin örnekleri mevcuttur. 1950 seçimlerinde 

Demokrat Parti’nin iktidara gelmesi oy kaymasına bir örnek olarak 

gösterilebilir (Kalaycıoğlu, 1984: 268). Aynı şekilde, 2002 yılında yapılan 

erken genel seçimlerdeki oyların dağılımı ve bir önceki seçime göre oy 

değişimi oy kaymasına örnek olarak değerlendirilebilir. 

Yükümlülerin aleyhine çıkmış olan yasaların istedikleri yönde 

değişmesini sağlamak amacıyla sergilenen yükümlü davranışlarından olan 

oy kayması, verilen oyların bir sonraki seçimlerde beklenmedik ve ani yön 

değiştirmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır. Yükümlüler bu anlamda vergi 

yasalarını takip ederek, yüklerini azaltmak için değişik siyasi tercihlerde 

bulunabilmektedirler (Berksoy ve Demir, 2004:515-516). Kendilerinin 

yüksek buldukları vergi oranlarını uygulamada ısrar eden iktidardaki siyasi 

partiden desteklerini çeken yükümlüler, oylarını vergi ile ilgili düşüncelerini 

kabul ettikleri bir başka siyasi partiye kaydırarak, o partinin iktidara gelmesi 

ile kısmen vergi yüklerini azaltabilmektedirler (Şenyüz, 1995:89). 

Demokratik toplumlarda siyasal sürecin toplumsal katılıma açık 

olması, vergileme politikalarının genel olarak toplumun geniş kesimlerinin 

taleplerini dikkate almayı gerektirdiği bir gerçektir. Her ne kadar iktidarların, 

yükümlülerin vergi yüklerini rakip siyasi partinin tehdidinin büyüklüğüne 

göre ayarlasa, vergilemeden oy kaybını minimize etmek için vergi tabanını 

dar tutsa ve oy tehdidi ve oylama gücü bulunmayan ekonomik birimleri 

diğer ekonomik birimlere göre daha yüksek vergilendirmek istese de, 

toplumdaki güçlü baskı gruplarının vergi konusundaki tercihlerini göz ardı 

50

edememektedir (Berksoy ve Demir, 2004:520–522). Kısaca, demokratik 

toplumlarda vergi politikalarının belirlenmesinde seçmenler ve 

politikacılardan başka çeşitli sınıf ve baskı grupları da etkili olabilmekte, 

sürece katkı sağlayabilmektedir. 

Demokratik sistemin işleyiş süreci içerisinde çıkarların ve dolayısı ile 

de çıkar gruplarının vergileme politikalarını, bazen yapılan genel seçimlerde 

oylarının tercihleri ile, bazen de yasama süreci içerisinde çeşitli lobi 

faaliyetleri şeklinde etkileyebilmektedirler. Baskı gruplarının bu etkileme 

süreci gelişmiş toplumlarda daha dolaylı ve meşruiyet temeline dayalı iken, 

az gelişmiş ve demokratik kurumların tam olarak siyasi sistemde oturmadığı 

toplumlarda ise, bazı küçük elit grupların haricindeki diğer geniş toplum 

kesimleri yeterince örgütlenemediği için vergilemeyle ilgili siyasi iktidara 

taleplerin iletilmesinde de dengesizlikler görülebilmektedir (Cheibub, 

998:36-365 ve Kenny ve Winner, 2001:4. Akt: Karabacak, 2004: 67-68). 

Baskı gruplarının vergilemeyle ilgili yasaları etkileme çabaları 

demokratik parlamenter rejimlerde hep olagelmiş ve çoğunlukla da bu 

çabalar tutarsız politikaların oluşması ile sonuçlanmıştır. Tutarsız politikalar, 

baskı gruplarının vergi yasalarında kendi çıkarlarına uygun hükümlerin 

bulunmasını sağlamak şeklinde olabileceği gibi, vergi yaslarında çıkarlarına 

dokunacak hükümlerin yer almamasını sağlamak şeklinde de olabilecektir 

(Şenyüz, 1995:89). 

1.4.2. Vergiden Kaçınma 

Vergiden kaçınma (tax avoidance) kavramı, yükümlülerin yasaları 

çiğnemeden ödemeleri gereken verginin yükünü azaltabilme çabalarını 

kapsamaktadır. Vergiden kaçınma tamamen yasal ve risksiz bir davranış şekli 

olduğu için ceza da gerektirmemektedir (Bayraklı ve Diğerleri, 2004:206). 

Hatta, kimi zaman vergiden kaçınmanın koşulları yasalar tarafından 

belirlenebilmektedir. Yasaların belli kazançları vergilendirme dışı bırakması, 

halinde tüm bireylerin bundan yararlanabilmesi hem rasyonel bir davranış, 

hem de bir hak olarak kabul edilmektedir (Nadaroğlu, 1992:287). 

Vergiden kaçınma, yükümlülerin vergi karşısında vergilerin ikame 

etkisi nedeniyle tercihlerini değiştirme şeklinde olabileceği gibi, bazen de 

ödeyeceği vergiden ziyade, beraberinde getireceği şekli yükümlülükler ve 

sonuçları nedeniyle de vergiden kaçınmaya eğilim gösterme şeklinde 

olabilmektedir (Öncel, 1974:45). 

51

Vergiden kaçınma olayı temel olarak iki şekilde ortaya çıkmaktadır. 

Birincisi, bireylerin ortaya çıkması muhtemel olan bir verginin konusu ile 

ilişki kurmaması yolunu tercih etmesidir. Emlak vergisi ödememek için 

bireylerin mülk edinmekten kaçınması bu tarz bir vergiden kaçınmaya örnek 

olarak gösterilebilir. İkincisi, bireylerin vergi yasalarındaki boşluklardan 

yararlanarak ödeyecekleri vergileri minimize etmesi ya da hiç ödememesi 

şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bir işletmenin kurulurken, şirketin türünün veya 

konumunun vergi yükümlülüğünü asgariye indirecek şekilde ve alanlarda 

belirlenmesi bu tarz bir vergiden kaçınmaya örnek olarak verilebilir 

(Akbulut, 2003:91). 

Vergiden kaçınma, vergilerin olumsuz özendirme yaratması nedeniyle 

ortaya çıkan bir tepki türüdür. Sağlanmış olan vergiden kaçınma olanakları 

nedeniyle, vergi oranlarındaki belirli bir artışın vergiden kaçınmayı 

arttırabileceği kabul edilmektedir (Akdoğan, 1996:145). Vergiden kaçınma, 

kimi zaman hükümetler tarafından ekonomik ve sosyal açıdan yararlı 

sonuçları doğurması gerekçesi ile teşvik edilebilmektedir, fakat sonuçlarının 

beklendiği gibi çıkmadığı durumlar da söz konusudur. Örneğin, sigara 

üzerinden alınan yüksek vergiler, tüketimi kısarak faydalı bir sonucun 

doğmasına katkı sağlarken, yüksek gelir vergisi kişilerin uzmanlık alanları 

dışında olan kendi işlerini yapmaya yöneltebileceği için, ekonomik açıdan 

düşük verimliliklerin doğmasına neden olabilecektir (Bayraklı ve Diğerleri, 

2004:206). Ancak, yükümlülerin vergi düzenlemelerinin açıklarından 

alışılmamış biçimlerde yararlanarak vergilerini minimize etmeye çalışma 

yolunu seçmeleri, ilgili yasaların lafzını olmasa bile ruhunu zedeleyeceği 

görüşünde olanlar da mevcuttur (User, 1992a:82). Aynı zamanda, 

yükümlülerin vergiye karşı tutumlarının yozlaşmaya başladığının bir işareti 

olarak da algılanabilir. 

Vergiden kaçınma olanakları, ücretli olmayan, vergiden muaf 

yatırımları yapma ölçeğine sahip olan, hisse senetleri satın alabilen ve 

kurucusu oldukları vakıflara bağış yapıp vergiden düşebilen varlıklı kesimler 

için daha fazladır. Bu nedenle, artan oranlı vergiler vasıtasıyla düzeltilmesi 

amaçlanan gelir dağılımındaki adaletsizlikler, bu tür vergiden kaçınma 

olanaklarının artması ile beklenen düzeyde olamayacaktır. Bu durum, artan 

oranlı sistemin eşitsizliği düzeltebilme yeteneğine yöneltilebilecek bir 

eleştiri olarak değerlendirilmektedir. Hatta yükümlüler enflasyon ve yüksek 

artan oranlı vergi yapısı karşısında, vergiden kaçınmanın anti-sosyal 

52

içimlerine başvurabilmektedirler. Kimi sosyologlar, bu tür vergi kayıplarını 

sosyal bir sorun olarak görmektedirler. Bu tür sınırda sayılacak olgular için, 

tax avoidance (vergiden kaçınma) ve tax evasion (vergi kaçakçılığı) terimleri 

birleştirilerek “tax avoision” terimi türetilmiştir (Aronson,1985:324–325, 

Akt: User, 1992a:83). 

1.4.3. Vergi Kaçakçılığı 

Vergiye karşı tepkilerin en yaygın ve en önemlilerinden birisi, hatta en 

önemlisi vergi kaçakçılığı (tax evasion) davranışıdır. Vergiye karşı tepki ve 

davranış şekilleri konusu ile birlikte ilk akla gelen kavram, yine vergi 

kaçakçılığı kavramıdır. Vergi kaçırma olgusunun tarihçesi vergilerin tarihi 

kadar eskiye dayanmaktadır. Buna rağmen vergi kaçırma ile ilgili akademik 

çalışmalar son 30–35 yıldır artmaya başlamıştır. Vergi kaçakçılığı sorunu, 

gelişmekte olan ülkelerin olduğu kadar gelişmiş ülkelerin de bir sorunu 

olarak karşımızda durmaktadır. 

Tanımı hususunda henüz ortak bir görüşün sağlanamadığı vergi kaçağı 

kavramı, vergi konusu olması gereken bir kaynak veya faaliyetin vergi dışı 

bırakılması nedeniyle ya da vergi kaçırmak amacıyla vergi idaresinin bilgi 

alanına çıkarılmasına yönelik faaliyetler sonucu ödenmesi gereken verginin 

bir kısmının ya da tamamının ödenmemesi şeklinde tanımlanabilmektedir 

(Karakoç, 1995:99). 

Vergiden kaçınma ve vergi kaçakçılığı kavramları birbirinin ikamesi 

olabileceği gibi, bazen de birbirinin tamamlayıcısı da olabilmektedir. 

Mesela, vergi kaçırmadaki artan maliyetler nedeniyle yükümlünün vergiden 

kaçınma davranışına yönelmesi ikameye, normal şartlarda vergi matrahından 

indirilebilecek bir gider kaleminin (vergiden kaçınma), indirilmeyip de 

yüksek gösterilmesi (vergi kaçırma) tamamlayıcılığa örnek olarak 

gösterilebilir (Saruç, 2002:105–106). 

Vergi kaçırma kavramının genel kabul görmüş tanımı, yükümlünün 

vergi ödememek ve vergi yükünü azaltmak amacıyla yasalara uygun 

olmayan tüm davranışları kapsamaktadır. Bu çerçevede vergi kaçırma 

kavramı; bilerek yapılan vergi kaçırmayı kapsadığı gibi bilmeden yapılan 

hatalar nedeniyle vergi kanunlarına uyulmadığı için oluşan vergi kaybını da 

kapsamaktadır. Başka bir anlatımla kavram, kasten ve hileli olarak vergi 

yükünü azaltmayı kapsadığı gibi, vergi mevzuatını bilmeme, yanlış 

yorumlama, istem dışı olarak beyannamelerde yapılan hatalar ve 

53

yükümlünün ihmali sonucu oluşan düşük matrah gösterimini de 

kapsamaktadır (Tanzi ve Parthasarathi, 1993:809, Bayraklı ve Diğerleri, 

2004:206 ve Aktan ve Diğerleri, 2002:s.y.). 

Vergi kaçakçılığı ile ilgili teorik çalışmalara bakacak olursak iki 

yaklaşımın olduğunu görmekteyiz: 

Ekonomik Yaklaşım: Klasik iktisat kuramına göre, vergi kaçakçılığı 

kavramı riskli bir hisse senedine yapılmış olan yatırım gibi görülmektedir. 

Buna göre, yükümlü ceza miktarı, denetleme oranı, vergi oranı ve gelir gibi 

faktörleri dikkate alarak beklenen bireysel yararını maksimize etmek için 

vergi kaçırıp kaçırmayacağına veya kaçıracaksa ne kadar kaçıracağına karar 

vermektedir. Bu yaklaşıma göre yükümlünün denetleme oranı ile 

karşılaşacağı cezaların miktarını ve fayda fonksiyonlarının da sadece 

gelirden oluştuğunu bildiği varsayılmaktadır. Bu konudaki ilk ve en temel 

çalışmayı fayda maksimizasyonu yaklaşımını kullanarak Allingham ve 

Sandmo (1972) yapmış ve bulunan sonuçlarına göre, beyan edilen verginin 

artmasının ceza miktarı ve denetim oranındaki artışla doğru orantılı olduğu 

saptanmıştır. Yitzhaki ise (1974) Allingham ve Sandmo’nun modelindeki 

beyan edilmeyen matrah üzerinden alınan ceza yerine kaçırılan vergi 

üzerinden alınan ceza oranını uygulayarak, vergi oranlarındaki artışın 

kaçırılan vergiyi azaltacağı sonucuna ulaşmıştır. 

Bu modellere göre yükümlü, ne kadar vergi beyanında bulunacağına, 

gelir, vergi oranı, denetlenme oranı ve ceza oranı gibi faktörlere bakarak 

karar vermekte ve beklenen yararını maksimuma çıkarma gayreti içine 

girmektedir. Modellerden çıkan sonuç; vergi denetimi yeterince yüksek ve 

cezalar da katı (caydırıcı) ise vergi kaçakçılığı olmayacaktır. Daha sonra bu 

modellere Andersen, Strom ve Cowell tarafından vergi kaçağı ile iş gücü arzı 

arasındaki karşılıklı etkileşim de ilave edilerek model genişletilmiştir 

(Bayraklı ve Diğerleri, 2004:210). 

Allingham ve Sandmo’nun modeline bir eleştiri, vergi kaçakçılığının 

psikolojik maliyetini göz önünde bulundurmaması gerekçesi ile yapılmıştır. 

Bu bağlamda Baldry (1987:355)’ nin yapmış olduğu ampirik çalışmalara 

göre, vergi kaçırmanın maliyetinin beklenen yararına göre çok düşük 

olmasına rağmen, bazı yükümlülerin vergi kaçırmadığı, bunun sebebi olarak 

etik ve ahlaki faktörler tespit edilmiştir. Bu faktörlerin de modele ilave 

edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. 

54

Adı geçen modellere diğer bir eleştiri noktası, yükümlülerin 

denetlenme oranı ve ceza oranı gibi değişkenlerin değerini tam olarak bildiği 

varsayımının yapılmasıdır ki, gerçek hayatta bunun böyle olması oldukça 

güçtür. Diğer bir eleştiri noktası ise, modelin kişiler arasındaki etkileşimi göz 

önünde bulundurmamasıdır. Oysa, bireylerin sosyal gruplar içinde 

yaşadıkları ve bu gruplardan etkilenerek vergi kaçırma eğilimlerinin artıp 

azalabildiği de göz önünde bulundurulmalıdır. 

Psikolojik Yaklaşım: Vergi kaçakçılığını etkileyen faktörleri tek 

başına açıklamakta klasik iktisat modelleri yetersiz kaldığı için, değişik 

disiplinlerden bilim adamları da bu kavram etrafında çalışmalarını 

arttırmışlardır. Ekonomist ve maliyecilerin yanı sıra, psikolog, sosyolog ve 

suç bilimciler de bu alanda çalışmalarını yoğunlaştırmışlardır (Kimberly ve 

Doob, 1998:168 ve Kirchler, 1998:118–119). Bu çerçevede, klasik 

modeldeki vergi kaçakçılığına etkisi araştırılan yukarıda bahsedilen 

yaptırımların yanı sıra, resmi olmayan sosyal yaptırımların etkisi de 

araştırılmıştır. Buna göre, saygınlık kaybı, ayıplama ve dışlama gibi sosyal 

yaptırımların da bireylerin vergi yasalarına uyumlarında etkili olabileceği 

kabul edilmektedir (Tunçer, 2003: 113). 

Vergi kaçakçılığına psikolojik yaklaşım çerçevesinde yapılan 

araştırmalardan ön önemlisi Grasmick ve Bursik’in 1990 yılında yapmış 

oldukları çalışmadır. Grasmick ve Bursik (1990:858–860)’ e göre caydırıcı 

faktörler; devletin uyguladığı cezalar olan yasal yaptırımlar (legal sanctions), 

bireyin ait olduğu sosyal gruptaki normlara uygun bir şekilde davranmadığı 

zaman karşılaşabileceği utanç duygusu ve saygınlık kaybını ifade eden 

sosyal etki (social stigma) ve suçluluk duygusu (guilt feelings) olarak üçe 

ayrılmıştır. Böylece, yasal yaptırımlara ilave olarak klasik modele sosyal ve 

psikolojik etkiler de katılarak incelenmeye çalışılmış ve bu faktörlerin de 

etkili olduğu iddia edilmiştir. Ayrıca, vatandaşların yükümlü olarak devletle 

aralarındaki ilişkiyi belirleyen davranış normları şeklinde tanımlanan vergi 

etiği kavramı da vergiye karşı yükümlülerin uyumunu belirleyen faktörler 

arasında yer almaktadır (Reckers ve Diğerleri, 1994:825). 

Denetim oranlarındaki artışın, vergileme otoritesi olan devlet ile 

vatandaşlar arasında var olduğu kabul edilen güveni ortadan kaldıracağı, 

kişinin vergi ödemedeki esas motivasyonu olan vergi ahlakını bozarak daha 

çok vergi kaçırmasına neden olabileceği de ileri sürülen modeller arasında 

yer almaktadır. Yükümlüleri bu tür davranışlar içerisine iten psikolojik etki 

55

ise, Scholz, Pinney, Lubel ve Frey tarafından nefret etkisi ya da kin etkisi 

(spite effect) olarak adlandırılmıştır (Bayraklı ve Diğerleri, 2004:211–212). 

Yükümlülerin vergilemeye ilişkin süreçler hakkındaki tutum ve 

davranışlarını belirleyen çok sayıda psikolojik ve sosyal faktörlerin 

bulunduğunu ifade eden görüşler de bu yaklaşım çerçevesinde ele alınabilir. 

Bu faktörlere önemli bir örnek olarak, toplanan vergi gelirlerinin hükümetler 

tarafından kamu harcamalarında nasıl kullanıldığı hakkındaki düşünceler 

verilebilir. Bireyler, kamunun sunmuş olduğu hizmetlere değer verdikleri ve 

ödemiş oldukları vergilerin de bu hizmetlerin finansmanında kullanıldığını 

bilmeleri ve görmeleri vergiye uyumu arttıracak, başka bir ifadeyle vergi 

kaçakçılığını azaltıcı etkide bulunacaktır (Tunçer, 2003:113–114 ve Bayraklı 

ve Diğerleri, 2004:212). 

Yükümlülerin yüklerinden kurtulmak amacıyla bilerek ve isteyerek 

vergi kaçırırken izlemiş oldukları yöntemler oldukça çoktur. Bu yöntemlerin 

neler olduğunun ve nasıl gerçekleştiğinin bilinmesi, onlara karşı etkili ve 

sağlıklı önlemler alınabilmesi bakımından önem arz etmektedir. Vergi 

kaçakçılığı şekilleri ülkelere ve vergi yapısına göre değişebilmektedir. 

Vergi kaçırma yöntemleri çok çeşitli olmasına karşın, genellikle 

yükümlülüğün gizlenmesi, yasal belgelerin kullanılmaması ve muhasebe 

hilelerine başvurulması şeklinde üç önemli yöntemden bahsedilmektedir. 

56 

1.4.4. Kolektif Yükümlü Tepkisi: Vergi Grevi 

Vergiden kaçınma ve vergi kaçakçılığı vergiye karşı bireysel tepki 

türlerinden olmasına karşın, daha az rastlanan verginin reddi veya vergi grevi 

olgusu ise yükümlülerin kolektif olarak giriştikleri bir tepki türüdür. Bu tür 

kolektif tepkiler, henüz olgunlaşmamış toplumlarda bireylerin psikolojik 

varlıklarının dışa yansıyan sınıf bilinci belirtileri olarak kabul edilir 

(Kurtkan, 1984:28). Kolektif yükümlü tepkilerinin türleri ise, ayaklanmalar, 

toplu gösteriler, vergi denetim ve tahsilâtının engellenmesi şeklinde ortaya 

çıkmaktadır (User, 1992a:99). 

Maliye tarihine bakıldığı zaman, vergi sistemlerine veya onu temsil 

eden iktidarlara karşı birçok eylemin gerçekleştirildiği görülür. Bu 

eylemlerin ana nedeni hâkim sınıfların vergi politikalarındaki 

başarısızlıklardır. Eski Yunan, Roma ve Alman Emperyalizmi bu tür kolektif 

tepkilerin sonucunda yıkılmıştır. Hatta, Amerika’nın bağımsızlığı ve Fransız 

İhtilalinin temellerinde bile vergiye ya da vergi otoritesine karşı kollektif

tepkiler yer almaktadır (Şenyüz, 1995:110). Bu tür toplu eylemler Ortaçağ 

Avrupa’sının sık görülen ve alışıldık olayları olarak tarihe geçmiştir. 

Verginin yaygın ve etkin olarak reddine günümüze en yakın örnek, II. 

Dünya Savaşı sonrasında Fransa’da görülen Poujade Hareketi’dir. Esnafların 

ağır vergi yükü altında kalmasından kaynaklanan hoşnutsuzluğunu, 1953 

yılında Lot vilayetindeki Poujade isimli belediye meclisi üyesi örgütleyerek 

bir yıl içinde tüm Fransa’ya yayılan ve kendi adıyla anılan bir hareketi 

başlatmıştır. Hatta, Poujade yanlıları 1954 yılında Fransız Esnaf ve 

Sanatçılarını Koruma Birliği’ni kurmuş ve vergi denetimlerine karşı toplu 

eylem ve gösterileri organize ederek geniş bir halk kitlesine ulaşmayı 

başarmıştır. 1956 seçimlerine girerek 52 milletvekili ile Meclise girmeyi bile 

başaran Poujadistler, vergi denetim ve tahsilâtını engellemekte de oldukça 

başarılı olmuşlardır (User, 1992a:111). 

Bir tür verginin reddine yol açan günümüze en yakın vergiye karşı 

tepkilerden bir diğeri de İngiltere’de yaşanmıştır. 1980’li yıllarda 

İngiltere’de yerel vergilendirme ile demokrasi ilişkisini tartışmalı hale 

getiren bir uygulamaya (Poll Tax-Kelle Vergisi) geçilmesi toplumsal bir 

reaksiyon doğurmuş, bunun sonucunda da 1993 yılında söz konusu vergi 

uygulamasının kaldırılmasına karar verilmiştir. Akabinde de uzun süren 

Margaret Thatcher hükümeti yıkılmıştır (User, 1992a:113). 

1.4.5. Vergi Cennetlerine Göç 

Yükümlülerin, ödedikleri vergi yükünü ağır bulmaları ve bu yükün 

adil dağıtılmadığı inancında olmaları durumunda, kendilerini ya da vergiye 

konu olan unsurlarını daha az vergi ödeyebileceklerini düşündükleri sektör, 

bölge veya ülkelere aktarmaları söz konusu olabilmektedir. Özellikle bazı 

ülkeler de kaynakları kendilerine çekebilmek amacıyla ciddi boyutlarda 

vergi indirimleri uygulamaktadırlar. Hatta, alacakları kimi vergilerden de 

vazgeçebilirler. Böyle ülkeler, maliye literatüründe “vergi cennetleri” olarak 

adlandırılmaktadır. Vergi cennetleri geniş anlamda, yukarıdaki özelliklerinin 

yanında diğer ülke vergi otoriteleriyle bilgi değişimine yanaşmayan ülkeler 

olarak da tanımlanmaktadır (Bilici, 2004:604). 

Vergi cennetleri genellikle, küçük nüfus ve yüzölçümüne sahip ada 

devletlerden oluşmaktadır. Literatürde “kıyı bankacılığı” ve “tercihli vergi 

rejimleri” gibi adlarla da anılmaktadır, fakat vergi cennetleri kavramı bu iki 

kavramdan daha geniş bir anlam ifade etmektedir. OECD Vergi Sorunları 

57

Komitesi’nin 20 Ocak 1998 tarihinde açıkladığı “Zararlı Vergi Rekabeti- 

Yükselen Global Bir Sorun” adlı raporunda bir ülkenin vergi cenneti olarak 

sayılması için dört kriteri taşıması gerektiği vurgulanmıştır. Bunlardan 

birincisi, hiç verginin olmaması veya düşük vergileme yapılmasıdır. Bu 

gruptaki ülkelere örnek olarak, Hong Kong, Panama, Barbados, Jamaika, 

Liberya, Cebelitarık’tan ilk ikisinde yabancı kaynaklı gelirler üzerinden gelir 

ve kurumlar vergisi alınmamaktadır. Sonrakilerde ise, mukim olmayan 

yabancılardan gelir ve kurumlar vergisi alınmamaktadır. Cayman Adaları ve 

Bermuda’da ise hiçbir vergi yükü bulunmadığı gibi gelecek 50 yılda dahi 

hiçbir vergi alınmayacağı garantisi bile verilebilmektedir. İkinci kriter, bu tür 

ülkelerde gizlilik kuralına sıkı sıkıya bağlı kalınması doğrultusunda 

bankalarla iş yapan kişi veya kuruluşlara ait bilgiler üçüncü kişilere veya 

devletlere verilmemektedir. Üçüncü kriter, vergi yasalarının şeffaf olmaması, 

hatta gizli pazarlıklar yolu ile idare ile vergi yükümlüleri arasında özel 

anlaşmalar yapılabilmektedir. Dördüncü kriter, bu ülkelerde fiilen faaliyette 

bulunulmamaktadır. Asıl faaliyet başka ülkelerde gerçekleştiği halde, bu 

ülkelerde sadece bir ofis, masa, sandalye, telefon ve sekreter bulundurmak 

suretiyle kâğıt üzerinde faaliyetleri gerçekleştirilmektedir (Bilici, 2004:604– 

606 ve Bakkal, 2003:101). 

1998 Raporuyla oluşturulan Forum tarafından, vergi cennetlerine 

yönelik çalışma kapsamında 47 tane ülke tespit edilmiş ve bunlar hazırlanan 

raporlarla özel olarak değerlendirilmiştir. 2000 yılı raporunda ise vergi 

cenneti tanımına uymakla birlikte, bu faaliyetlerden vazgeçeceği taahhüdü 

altına girenlerin listeden çıkartılması ile birlikte bu sayı 35’ düşmüştür. Bu 

ülkelerden de 31 Aralık 2005 tarihine kadar tahrip edici nitelikteki vergi 

uygulamalarını kaldırma sözü verenler “işbirliğine giren ülkeler “ 

kategorisinde değerlendirilerek her hangi bir yaptırım uygulanmayacak, 

işbirliğine girmeyenler ise yaptırımlara maruz kalacaklardır. Sonuç olarak, 

Aralık 2003 itibariyle işbirliğine yanaşmayan vergi cennetleri listesinde 

Andorra, Liechtenstein, Liberya, Monaco ve Marshall Adaları’ndan oluşan 5 

tane vergi cenneti yer almaktadır (Taş ve Karaca, 2004:436–440). 

58

İKİNCİ BÖLÜM 

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ’NDE YÜKÜMLÜLERİN 

VERGİYİ ALGILAMA BİÇİMLERİ, VERGİYE BAKIŞ 

AÇILARI VE VERGİYE KARŞI TUTUMLARINA YÖNELİK 

ALAN ARAŞTIRMASI VE ANALİZİ 

2.1. ARAŞTIRMANIN AMACI 

Birinci bölümde kapsamlı bir şekilde açıklandığı üzere vergi, hangi 

kaynaktan alınırsa alınsın, sonuçta özel kesimden kamu kesimine bir fon 

aktarımı olduğundan ister istemez yükümlüler üzerinde bir yük (tazyik) 

oluşturmaktadır. Bu tazyik karşısında ise yükümlülerin tutum ve tepkileri; 

eğitim düzeylerine, bireysel olarak katlandıkları vergi yüklerine, vergi 

ahlakına, iktidar ve devlete bakış açısına, diğer yükümlülerin davranışlarına, 

mesleklerine, ödedikleri vergilerin kendilerine hizmet olarak dönüp 

dönmemesine, vergi sistemine, ekonomik ve siyasal yapı vs. gibi kısaca, 

kişisel ve kişisel olmayan etkenlere bağlı olarak değişik şekiller 

alabilmektedir. 

Bilindiği üzere sosyal yaşamın en önemli gerçekliklerinden birisi olan 

vergi olayının iki tarafı vardır. Verginin aktif öznesi (devlet ve/veya yetkisini 

devrettiği kamu tüzel kişileri) ve verginin pasif öznesi (vergi yükümlüsü). 

İşte, vergi sisteminin tasarlanması ve oluşturulmasında devletin verginin 

pasif öznesi olan yükümlülerin düşünce, görüş ve tepkilerini göz önüne 

almak zorundadır. Bunun nedenle etkin, verimli ve adil bir vergi sisteminin 

tesisi ve eksiksiz olarak uygulanması için, yükümlülerin vergi karşısındaki 

tutum ve davranışlarının bilinmesi ve değerlendirilmesi oldukça önem 

taşımaktadır. Bu bağlamda yükümlülerle birebir görüşülerek, zaman zaman 

onların vergi hakkındaki düşüncelerinin alınması, adeta bir barometre 

niteliği taşıyacak, etkin ve adil bir vergi sisteminin oluşturulmasında yol 

gösterici olabilecektir. 

Bu anket çalışmasının amacı, günümüz koşullarında özelde 

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde genelde de tüm yükümlülerin Türkiye’de 

uygulanmakta olan vergileri nasıl algıladığı, vergi yükü, vergi adaleti, 

59

ödenen vergi-kamu hizmeti ilişkisi, vergiye karşı tepkilerinin ne olduğu gibi 

konularda yükümlülerin görüşleri hakkında doğru bilgi sahibi olabilmektir. 

Bu çalışmada, Türkiye nüfusuna oranla toplam vergi tahsilâtının 

oldukça düşük olduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi özelinde, düşük olan bu 

tahsilât/tahakkuk oranının ve bölge toplamında elde edilen nüfusa oranla 

düşük olan vergi gelirleri toplamının bireysel, sosyal, ekonomik ve vergi 

idaresinden kaynaklanan nedenleri araştırılarak, elde edilen bulgular ışığında 

mevcut durumun daha da iyileştirilebilmesi için öneriler sunulmaya 

çalışılacaktır. Bu çalışmada ayrıca, mükelleflerin mevcut vergileri, vergi 

sistemini, vergi idaresini ve harcamalar politikasını nasıl algıladığı da test 

edilmeye çalışılarak, bölgede yaşayan vatandaşlarımızın vergiye bakış açısı 

da tespit edilmeye çalışılacaktır. Böylelikle, vergi tahsilâtı düşüklüğünün 

sosyo-ekonomik ve mükelleften kaynaklanan nedenlerinin doğru olarak ve 

yerinde tespit edilmesi halinde, tahsilâtın arttırılabilmesi ve mükelleflerin de 

benimseyip vergi uyumunun arttırılabildiği sağlıklı bir vergi yapısının 

oluşturulması hem mükellefler açısından, hem de devlet (vergi idaresi) 

açısından yararlı olabilecektir. Bu çalışmanın tamamlanması ile birlikte, 

bölgedeki vergi mükelleflerinin vergi ve vergileme hakkındaki test edilmeye 

çalışılan temel düşüncelerine ulaşılmak suretiyle, bölgedeki vergi mükellefi 

profili tespit edilmiş olunacaktır. 

60 

2.2. ARAŞTIRMANIN ALANI (EVREN) VE ÖRNEK KİTLESİ 

Bilimsel araştırmaların hem zaman hem de maliyet açısından külfetleri 

oldukça yüksek olduğu ve çalışmaların belirli bir zaman dilimi içerisinde 

tamamlanması gerektiği için, araştırmacılar konu edindikleri araştırma 

alanında (araştırmanın evreni) bulunan bütün denekleri araştırmaya dâhil 

etme şansına sahip değildirler. Bu nedenle, araştırmacılar araştırdıkları alanı 

temsil ettiklerine inandıkları küçük bir grubu (örnek kütleyi) değişik 

yöntemler kullanarak oluşturup çalışmalarını bu kütle üzerinde yürütürler. 

Bu kütleye ilişkin bulgularını ise evrene genellerler. Kural olarak örnek 

kütlenin büyüklüğü evrene yaklaştıkça, örnek kütlenin temsil gücü 

artmaktadır. 

Örnek kütle belirlenirken ise, olasılığa dayalı (önyargısız) ve olasılığa 

dayalı olmayan (önyargılı) örnekleme yöntemlerinden birisi 

kullanılmaktadır. Bizim çalışmamızda olasılığa dayalı örnekleme 

yöntemlerinin en yaygın kullanılanı basit tesadüfî örnekleme yöntemi

kullanılmıştır. Genellikle istatistikçilerin kabul ettikleri görüşe göre; 100.000 

ve üzeri evren büyüklükleri için, 384 adetlik örnek büyüklüğü kabul 

edilebilir bir büyüklük olarak yeterli görülmektedir (Altunışık ve diğerleri, 

2004:125, Çıngı, 1990:66 ve Yamane, 2001). Tablo1’de Türkiye’de ve 

bölgeyi temsil edebileceğini düşündüğümüz 5 ilde seçilmiş bazı gruplara 

göre yükümlü sayıları Mayıs 2008 itibarı ile gösterilmiştir. Bu altı gruptaki 

yükümlü sayısı Mayıs 2008 itibariyle 398.864’dür. Bu bağlamda 

araştırmamızda kullanılan 1361 kişilik örnek kitle evreni açıklamada yeterli 

kabul edilmektedir. Ayrıca, bölgeyi temsil gücü olan bu 5 ildeki vergi 

yükümlüleri 2007 Aralık ayı itibariyle Türkiye’nin toplam vergi tahsilâtının 

da % 1,16’sını oluşturmaktadırlar ki; bu toplam yükümlü sayısıyla 

kıyaslandığında kişi başına daha düşük vergi ödedikleri anlamına 

gelmektedir. Bütün bu bilgilerin ışığında araştırmanın evreni olarak 

belirlediğimiz adı geçen 5 il için elde ettiğimiz sonuçlardan tüm Güneydoğu 

Anadolu Bölgesi için bir yargıya varmak yanıltıcı olmayacaktır. 

Aşağıdaki ilk üç tabloda da görüldüğü gibi araştırmanın evreni, 2007 

yılı 31 Aralık rakamlarına göre 5.872.376 adet büyüklüğündedir. TÜİK’in 

2007 yılı 31 Aralık itibariyle adrese dayalı nüfus sayımı sonuçlarına göre bu 

5 ilin nüfusunun toplam nüfusa oranı % 8.3 iken, Mayıs 2008 itibariyle; 

toplam gelir vergisi faal mükellef sayısı içindeki yeri % 5.1, gelir stopaj 

vergisi faal mükellef sayısı içindeki yeri % 4.3, basit usül mükellef sayısı 

içindeki yeri % 8.93, kurumlar vergisi faal mükellef sayısı içindeki yeri % 

3.3, katma değer vergisi faal mükellef sayısı içindeki yeri de % 4.8 ve GMSİ 

mükellef sayısı içindeki yeri % 1.32’dir. Türkiye toplamı mükellef sayılarına 

oranı ise % 4.7’dir. Burada nüfus ile mükellef sayıları arasında bir 

orantısızlık söz konusudur. Ayrıca, adı geçen illerin tahakkuk eden 

vergilerinin tahsilât yüzdelerinin de Türkiye ortalamasının oldukça altında 

olduğu görülmektedir. 2007 yılı için tahsil edilen vergilerin tahakkuk eden 

vergilere oranı toplamda % 91.12 iken bu illerde % 75’lere kadar düşmekte 

ve 5 ilin ortalaması ise % 79.16 da kalmaktadır. Yine bu 5 ilin 2007 yılı sonu 

itibariyle vergi tahsilâtlarının toplamı toplam vergi tahsilâtı içerisinde ancak 

% 1.16 da kalmaktadır. 

Anket çalışmasının alanı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırları 

içerisinde faaliyet gösteren tüm vergi yükümlüleridir. Kitle ise, Güneydoğu 

Anadolu Bölgesi içerisinde faaliyet gösteren gelir vergisi yükümlüleri, 

kurumlar vergisi yükümlüleri, basit usule tabi vergi yükümlüleri, ücretliler, 

61

servet vergisi ödeyenler ve KDV’ye muhatap olan tüketicilerden oluşan 

vergi yükümlüleridir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırları içerisinde 

görüşlerine başvurulan 1361 kişilik örnek kitle rast gele belirlenmiş, böylece 

deneklerden toplanan verilerden elde edilen sonuçların tüm kitleye temsil 

edilebileceği varsayılmıştır. 

Tablo 1: Mayıs- 2008 İtibariyle 5 İlin Mükellef Sayılarının Toplam 

Mükellef Sayısı İçindeki Yeri 

62 

Gelir vergisi 

faal mükellef 

sayıları 

Gelir satopaj 

v. faal 

mükellef 

sayıları 

GMSİ 

mükellef 

sayıları 

Basit usül 

mükellef 

sayıları 

Kurumlar 

vergisi faal 

mükellef 

sayıları 

KDV faal 

mükellef 

sayıları 

Toplam 

mükellef 

sayıları 

Adıyaman 6162 7798 963 8435 1674 7727 32759 

Diyarbakır 13062 17056 2039 15831 4931 17762 70681 

Gaziantep 35681 44152 5454 16679 8865 43627 154458 

Şanlıurfa 23583 22716 1161 19026 3786 27154 97426 

Mardin 10503 9877 462 7669 2259 12770 43540 

Güneydoğu–5 88991 101599 10079 67640 21515 109040 398864 

Türkiye 

Toplamı 

172682 

2 

2338037 76060 

8 

757089 642239 2285006 8509801 

G.doğu– 

5/Türkiye 

Toplamı (%) 

5,1 4,3 1,32 8,93 3,3 4,8 4,7 

Kaynak: http://www.gib.gov.tr/index.php?id=271(15.06.2008) ‘den tarafımızca derlenmiştir. 

Tablo 2: 2000 Yılı ve 2007 Yılı Sonunda Adı Geçen 

İllerin Nüfusları ve Toplam Nüfus İçindeki Yeri 

İller 2000 Yılı 2007 Yılı Sonu 

Adıyaman 623.811 582.762 

Diyarbakır 1.362.708 1.460.714 

Gaziantep 1.285.249 1.560.023 

Şanlıurfa 1.443.422 1.523.099 

Mardin 705.098 745.778 

Güneydoğu–5 5.420.288 5.872.376 

Türkiye Toplamı 67.803.927 70.586.256 

G.doğu–5/Türkiye Toplamı (%) 8 8,3 

Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitimapp/adnks.zul(01.07.2008).

Tablo 3: 2007 Aralık Ayı Sonu İtibariyle Adı Geçen İllerin 

Tahakkuk/Tahsilât Oranları ve 5 İlin Toplam Tahsilât İçindeki Payı 

Tahakkuk/ 

Tahsilât (%) 

Türkiye 

Adıyaman 

Diyarbakır 

Gaziantep 

Mardin 

Şanlıurfa 

G.doğu–5 

91,12 75,04 86,20 78,74 75,10 77,27 79,16 

Topl. Tahsilât 

100 0,08 0,25 0,53 0,10 0,20 1,16 

İçindeki %’si 

Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitimapp/adnks.zul(01.07.2008)’den tarafımızca 

oluşturulmuştur. 

2.3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ 

Araştırma verileri anket yöntemi ile toplanmıştır. Verilere daha kısa 

sürede ulaşılması, düşük maliyetle daha doğru ve sağlıklı sonuçlar elde 

edilmesi için karşılıklı görüşme yöntemi benimsenmiştir. 1500 adet 

dolayında yükümlü ile görüşülerek görüşlerinin alınması planlandığı için, 

aynı miktarda form hazırlanmış, fakat 1361 adet yükümlü görüşlerini 

açıklayarak formları doldurmayı kabul etmiştir. Geriye kalan 139 adet form, 

yükümlülerin çeşitli gerekçeler ileri sürerek doldurmaktan uzak durmaları 

nedeniyle boş kalmıştır. Kanaatimizce formların çok az bir kısmının 

doldurulmamasında, bilimsel bir çalışmada kullanılacağı anket formunda 

açık bir şekilde belirtildiği halde, hiçbir kişisel ve işletme ile ilgili bilginin 

gerek vergi daireleri, gerekse defterdarlıklarla kesinlikle paylaşılmayacağı 

garantisi verilmesine rağmen, tamamen vergi ile ilgili olması nedeniyle 

şüpheyle yaklaşmaları etkili olmuştur. Ayrıca, vergi yükümlülerine doğru 

yanıt alamama ihtimalinin yüksek olması ve gerçeğe yakın veri 

toplayamama endişesi yüzünden gelir düzeylerinin ne olduğu ile ilgili bir 

anket sorusu yöneltilmemiştir. 

Çalışmada yargısal örnekleme metodu esas alınarak, belirli sayıdaki 

örneklemin ana kütleyi temsil ettiği varsayımıyla, elde edilen bulgular 

genelleştirilmiştir. Böylece, 1361 vergi yükümlüsü ile yüz yüze 

görüşülmesine rağmen, bunların görüşünün genel olarak yükümlülerin 

görüşünü yansıttığı varsayılmıştır. 

Birden çok amaçlı olarak hazırlanan soruların deneklerce kolay 

anlaşılır olmasına özen gösterilmeye çalışılmıştır. Soruların, açık, sade ve 

63

anlaşılır bir dille hazırlanmasına dikkat edilmeye çalışılmıştır. Cevap 

şıklarının her hangi bir yönlendirmeye meydan vermemek için titizlikle 

yerleştirilmesine dikkat edilmiştir. 1 

2.4. VERİ ANALİZİ VE KULLANILAN İSTATİSTİKSEL 

TEKNİKLER 

Değerlendirilebilir niteliklere sahip anket formlarının analizinde 

Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paketi (Statistical Package for Social Science- 

SPSS 11.5 for Windows) kullanılmıştır. İşletme, ekonomi, sosyoloji, 

psikoloji ve pazarlama gibi birçok alanda yaygın olarak kullanıldığından biz 

de SPSS programını tercih ettik. Ankette kapalı uçlu soruların tercih 

edilmesine özen gösterildiği daha önce belirtilmişti. Analizde herhangi bir 

karışıklığa yol açmaması için veriler önceden ayrı ayrı numaralandırılarak 

kodlanmıştır. 

Araştırmada sıklık (frekans) ve yüzde oranları tablo analizi ile çapraz 

tablo analiz teknikleri kullanılmıştır. Anket formunda yer alan değişkenlerin 

sıklık (frekans) ve yüzdelerinin hesaplanması, sorulara verilen yanıtların 

dağılımını incelemek açısından önem arz etmektedir. Sıklık (frekans), miktar 

ve sayı olarak bilgi sunarken, yüzdeler ise oransal olarak bilgi vermekte ve 

değer ifade etmektedir. Çapraz tablo analizinde ise, varsa farklı değişkenler 

arasındaki ilişkinin derecesi araştırılmaktadır. ∗ 

64 

2.5. ÖRNEK KİTLE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 

Örneğe dayanarak evren hakkında genellemeler yapabilmek için, 

örnek kitlenin ana kitleyi (evreni) temsil yeteneğinin olması gerekmektedir. 

Araştırmamızda kullanılan örnek kitlenin evreni temsil yeteneğinin 

olup/olmaması sınanmıştır. Bu çalışmada ankete katılmak isteyen tüm 

mükellefler kabul edildiği için taraf tutulmamıştır, diğer bir deyişle belirli bir 

1 ∗ Anket sorularının hazırlanmasında, anket soruları hazırlama yöntemleri ve dikkat 

edilmesi gereken hususlar konusunda, Türker Baş, Anket-Anket Nasıl Hazırlanır? 

Anket Nasıl Uygulanır?-Anket Nasıl Değerlendirilir?, 2.Baskı, Seçkin Yayınevi, 

Ankara, 2003. adlı eserden yararlanılmıştır. 

∗∗ Anket sorularının oluşturulmasında Muter, Sakınç ve Çelebi (1993), Demir (1999) 

ve Çiçek (2006)’in çalışmalarından yararlanılmıştır ve anket formu çalışmanın ekinde 

gösterilmiştir. 

∗ Anketin değerlendirilmesinde, Baş, a.g.e., s. 127-150; Remzi Altunışık, Recai 

Coşkun, Serkan Bayraktaroğlu, Engin Yıldırım, Sosyal Bilimlerde Araştırma 

Yöntemleri-SPSS Uygulamalı, Geliştirilmiş 3. Baskı, Sakarya Kitapevi, Sakarya, 

2004 ve Kazım Özdamar, Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi, 2. Baskı, 

Kaan Kitapevi, Eskişehir, 1999 adlı eserlerden yararlanılmıştır.

grup herhangi bir nedenle tercih edilmemiştir. Zira, örneklem seçiminde 

taraf tutulmayarak rasgeleleştirme yapmak araştırmanın güvenilirliği 

açısından gerekli görülmektedir (Akgül ve Çevik, 2003:69). Aşağıda ankete 

katılan 1361 kişinin genel özellikleri hakkında çeşitli bilgiler verilmektedir. 

Ankete katılan yükümlülerin kişisel bilgileri açısından ulaşılan istatistiksel 

verileri, vergiye karşı gösterilen davranışların kişisel niteliklere göre değişip 

değişmediği hakkında bilgi sağlayacaktır. Bu nedenle, öncelikle anketimize 

katılan yükümlülerin kişisel profilleri hakkındaki verilerin sunulması, 

yükümlülerin genel olarak nasıl bir yapıda oldukları hakkında değerlendirme 

yapılmasına olanak sağlamış olacaktır. Aşağıdaki tablolardaki bilgiler 

incelendiğinde ankete katılanların toplumun genel profili ile uyum içerisinde 

oldukları ve örnek kitlenin seçiminde yeterince rasgeleleştirme yapıldığı 

söylenebilir. 

Tablo 4: Yükümlülerin İllere Göre Dağılımı 

Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde 

Şanlıurfa 226 16,6 16,6 

Diyarbakır 395 29,0 29,0 

Mardin 120 8,8 8,8 

Gaziantep 470 34,5 34,5 

Adıyaman 150 11,0 11,0 

Toplam 1361 100,0 100,0 

Tablo 4’de ankete katılan yükümlülerin illere göre dağılımı 

görülmektedir. Buna göre, ankete katılanların % 34,5’i Gaziantep’de, % 29’u 

Diyarbakır’da, % 16,6’sı Şanlıurfa’da, % 11’i Adıyaman’da ve % 8,8’i de 

Mardin’de yaşamakta oldukları görülmektedir. Bu tablodaki veriler ilgili 

illerde faaliyet gösteren mükellef(yükümlü) sayılarıyla uyumlu bir örnek 

kitle seçimine işaret etmektedir. 

Tablo 5: Yükümlülerin Cinsiyet Durumu 


Erkek 1064 78,2 78,2 

Kadın 297 21,8 21,8 

Toplam 1361 100,0 100,0 

65

Tablo 5’de de ankete katılan yükümlülerin cinsiyet dağılımı 

görülmektedir. Buna göre, ankete katılan yükümlülerin % 21,8’i kadın, 

geriye kalan % 78,2’i de erkek yükümlülerden oluşmaktadır. 

66 

Tablo 6: Yükümlülerin Yaş Dağılımı 


18–30 391 28,7 28,7 

31–40 528 38,8 38,8 

41–60 402 29,5 29,5 

61 ve yukarısı 40 2,9 2,9 

Toplam 1361 100,0 100,0 

Tablo 6’da, ankete katılan yükümlülerin hangi yaş aralıklarında yer 

aldıkları görülmektedir. Buna göre, ankete katılanların % 28,7’si 18–30 yaş 

aralığında, % 38,8’i 31–40 yaş aralığında, % 29,5’i 41–60 yaş aralığında ve 

% 2,9’u da 61 yaş ve üzerinde yer almaktadır. Bu tablodan da anlaşılacağı 

üzere, ankete katılan yükümlülerin % 67,5’i, yani üçte ikisi 40 yaş ve altında 

yer almaktadır. Anketi yanıtlayan yükümlülerin nispeten orta yaş grubunda 

olduğu söylenebilir. 

Tablo 7: Yükümlülerin Öğrenim Durumu 


İlkokul 171 12,6 12,6 

Orta öğrenim(Lise öğrenimi dâhil) 524 38,5 38,5 

Yüksek öğrenim ve üstü 666 48,9 48,9 

Toplam 1361 100,0 100,0 

Tablo 7’de ankete katılan yükümlülerin öğrenim durumlarının dağılımı 

görülmektedir. Buna göre, ankete katılanların % 12,6’sı ilkokul mezunu, % 

38,5’i ortaöğrenim (lise dahil) mezunu ve geriye kalan % 48,9’luk kısım da 

üniversite ve üstü derecede mezun olanlardır. Bu tablo bize her eğitim 

seviyesinden yükümlünün ankete katıldığını göstermektedir. 

Ankete katılan yükümlülerin hangi kazanç gruplarına dâhil olduğu 

Tablo 8’de görülmektedir. Tabloya göre, ankete katılan yükümlülerin

%23,8’ini ticari kazanç elde edenler, % 31,2’sini ücretliler, % 22,3’ünü 

serbest meslek kazancı elde edenler, % 8,2’sini kurum kazancı elde edenler, 

% 8,2’sini basit usule tabi olanlar, % 4,6’sını zirai kazanç elde edenler ve 

geriye kalan % 1,7’sini de diğer yükümlüler oluşturmaktadır. ∗ Bu dağılım da 

Tablo 1’de gösterilen Türkiye’de ve 5 ilde seçilmiş bazı gelir ve kurumlar 

vergisini oluşturan kazanç gruplarında yükümlü sayıları ile yaklaşık olarak 

paralellik göstermektedir. 

Tablo 8: Yükümlülerin Kazanç Gruplarına Göre Dağılımı 


Ticari kazanç 324 23,8 23,8 

Zirai kazanç 63 4,6 4,6 

Serbest meslek kazancı 304 22,3 22,3 

Ücretli 425 31,2 31,2 

Basit usül 111 8,2 8,2 

Kurum kazancı 111 8,2 8,2 

Diğer 23 1,7 1,7 

Toplam 1361 100,0 100,0 

Ankete katılan vergi yükümlüsü kişi ve kurumların yükümlü oldukları 

sürelerin dağılımı ise, aşağıda Tablo 9’da görülmektedir. Buna göre, 1–10 

yıllık yükümlülerin oranı % 35,3, 11–20 yıllık yükümlülüklerin oranı % 

20,3, 21–30 yıllık yükümlülerin oranı % 6,2 ve 31 yıl ve daha yukarı süredir 

devam eden yükümlülüklerin oranı da % 1,2’lik bir dağılım göstermektedir. 

İşletme sahibi olmadıklarını belirten diğer yükümlülerin oranı ise % 36,8 

olarak görülmektedir. Bu tablodan da anlaşıldığı gibi, ankete katılanlar 

içerisinde her hangi bir işletme sahibi olarak yükümlü olduklarını beyan 

edenler toplam içerisinde % 63,2’lik bir paya sahiptirler ve bunlardan da % 

1,2’si 31 yıl veya daha uzun süredir faaliyette bulunmaktadırlar. Yani 

işletmelerin çok büyük bir kısmı 30 yıl ve daha az süredir faaliyette 

bulunmaktadırlar. Bunların da yaklaşık yarısı 1 ile 10 yıl arasında bir süredir 

faaliyette bulundukları anlaşılmaktadır. Yani işletmelerin oldukça genç 

olduklarını söylemek yanıltıcı olmaz. 

∗ KDV yükümlülerinin bir kısmı anket formunun 4. sorusunda beyannameli KDV 

yükümlüsü olduklarını beyan ettikleri için bu tabloda düşük görülmektedir. 

67

68 

Tablo 9: İşletmelerin Faaliyet Süreleri 


1–10 480 35,3 35,3 

11–20 276 20,3 20,3 

21–30 84 6,2 6,2 

31 ve daha yukarı 17 1,2 1,3 

İşletme sahibi değilim 501 36,8 36,9 

Toplam 1358 99,8 100,0 

Boş 3 ,2 

Genel Toplam 1361 100,0 

Tablo 10’da ise, ankete katılan yükümlülerin hangi beyannameyi veya 

beyannameleri verdiklerine göre bir dağılım görülmektedir. Tablodan da 

anlaşıldığı gibi ankete katılanların %10,1’i sadece gelir vergisi beyannamesi 

vermekte, % 0,6’sı sadece kurumlar vergisi beyannamesi vermekte, % 1,2’si 

sadece katma değer vergisi beyannamesi vermekte, % 11,8’lik kısmı da 

bunların dışında beyanname vermektedirler. Anket formumuzdaki “Aşağıdaki 

vergilerden hangisinin veya hangilerinin beyannameli yükümlüsüsünüz?” başlıklı 

bu 4. sorusunu ise % 26,6’lık yükümlü grubu “Hiçbiri” seçeneğini işaretleyerek 

yanıtlamışlardır. Hem gelir vergisi hem de KDV beyannamesi verenlerin oranı % 

39,7, hem kurumlar vergisi hem de KDV beyannamesi verenlerin oranı % 7,6 ve 

gelir vergisi+kurumlar vergisi+KDV beyannamesi verenlerin oranı ise % 2,4 olarak 

görülmektedir. “Hiçbiri” seçeneğini işaretleyenlerin başka hiçbir beyanname 

vermeyen ücretliler olduğu tahmin edilmektedir.

Tablo 10: Verilen Beyanname Çeşidi/Çeşitleri 


Gelir Vergisi 138 10,1 10,1 

Kurumlar Vergisi 8 ,6 ,6 

KDV 16 1,2 1,2 

Diğer 161 11,8 11,8 

Hiçbiri 362 26,6 26,6 

Gelir Vergisi ve KDV 540 39,7 39,7 

Kurumlar Vergisi ve KDV 103 7,6 7,6 

Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi ve KDV 33 2,4 2,4 

Toplam 1361 100,0 100,0 

2.6. ARAŞTIRMANIN BULGULARI 

Araştırmada sıklık (frekans) ve yüzde oran tablo ile çapraz tablo 

istatistiksel teknikleri kullanılmıştır. Çalışmanın bu kısmında önce, verilen 

cevapların sıklık (frekans) ve yüzde oranları bulunacaktır. Böylece, bölgede 

yaşayan vergi mükelleflerinin kendilerine yöneltilen anket sorularına 

verdikleri yanıtların yüzde olarak ağırlıkları tespit edilerek mükellef profili 

çıkarılmış olacaktır. Ardından farklı değişkenler arasındaki ilişkinin 

(bağımlılık) ortaya konacağı, çapraz tablolar oluşturulmak suretiyle çapraz 

analiz yapılarak değerlendirilecektir. Böylece, mükelleflerin yaşlarındaki, 

öğrenim durumlarındaki, cinsiyetlerindeki, yaşadıkları şehirler ve işletmeler 

için ne kadar süredir faaliyette olduklarıyla ilgili farklılıkların bu sorulardaki 

cevapları ne yönde değiştirdiği incelenmiş olacaktır. 

2.6.1. Sıklık Dağılımı Analizi Sonuçları 

2.6.1.1. Yükümlülerin Vergiyi Tanımlaması ve Algılama Biçimleri 

Yükümlülere “Sizce vergi ne anlama geliyor?” sorusunu yöneltildiğinde, 

1361 kişilik örnek kitlenin 453’ü (% 33.3) kamu hizmetlerinin bir karşılığı, 421’i 

(% 30.9) zorunlu bir ödeme, 249’u (% 18.3) bir ödev, 208’i (% 15.3) bir yük 

ve 30’u da (% 2.2) teşebbüs kabiliyetini engelleyen bir uygulama olarak 

tanımlamaktadırlar. Tablo 11’de gösterilen dağılımda toplam yükümlülerin 

üçte birlik gibi bir çoğunluğu vergiyi kamu hizmetlerinin bir karşılığı olarak 

görmektedirler. Verginin tanımını bu şekilde yapan yükümlülerin ağırlık 

69

olarak birinci sırada bulunması ile ilgili olarak, vergi ödeyen yükümlüler 

açısından belirli kamu hizmetlerinin yapılıp yapılmamasını sorgulayanların 

oranlarının da yüksek olması beklenebilir. 

70 

Tablo 11: Yükümlülerin Verginin Tanımı Hakkındaki Görüşleri 


Zorunlu bir ödemedir 421 30,9 30,9 

Kamu hizmetlerinin karşılığıdır 453 33,3 33,3 

Bir ödevdir 249 18,3 18,3 

Bir yüktür 208 15,3 15,3 

Teşebbüs kabiliyetini engellemektedir 30 2,2 2,2 

Toplam 1361 100,0 100,0 

2.6.1.2. Vergi Yükü Algılaması ve Vergi Tazyiki Hakkındaki 

Sonuçlar 

Yükümlülerin ödedikleri vergilerin yükünü nasıl hissettiklerini 

anlamak üzere, “Ödediğiniz verginin yükünü nasıl buluyorsunuz?” 

şeklindeki soruya verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 12’de görülmektedir. 

Buna göre; 1361 kişilik bir yükümlü kitlesinin 744’ü (% 54.7) ödedikleri 

vergileri ağır, 301’i (% 22.1) çok ağır, 295’i (% 21.7) normal ve 21’i de (% 

1,5) az bulduklarını belirtmişlerdir. Bu tablo bize, çok ağır ve ağır 

seçeneklerini işaretleyenleri birlikte düşündüğümüz zaman vergi 

yükümlülerinin % 76.8’lik gibi büyük bir çoğunluğunun ödedikleri 

vergilerin yüklerini ağır ve çok ağır hissettiklerini göstermektedir. Yani, 

yükümlülerin neredeyse % 80’inin kendilerini sübjektif vergi yükü 

dediğimiz vergi tazyiki altında hissettiklerini göstermektedir.

Tablo 12: Yükümlülerin Vergi Yükü Algılaması 


Çok ağır 301 22,1 22,1 

Ağır 744 54,7 54,7 

Normal 295 21,7 21,7 

Az 21 1,5 1,5 

Toplam 1361 100,0 100,0 

Tablo 13’de ise ankete katılan vergi yükümlülerinin ödedikleri vergiler 

açısından bakıldığı zaman daha çok hangi vergileri ağır hissettiklerini 

ölçmeye çalıştık. Anketimizdeki “Aşağıdaki vergilerden hangisinin ağırlığını 

öderken daha çok hissediyorsunuz?” başlıklı sorunun seçeneklerine verilen 

cevapların dağılımı ise şöyle: En yüksek cevap 382 kişi ile (% 28.1) gelir 

vergisi seçeneğine verilmiş, bunu 293 kişi ile (% 21.5) hepsinin, 262’ kişi ile 

(% 19.3) KDV (tüketici olarak), 249 kişi ile (% 18.3) motorlu taşıtlar 

vergisi, 56 kişi ile (% 4.1) kurumlar vergisi, 49 kişi ile (% 4.1) emlak vergisi 

ve 22 kişi ile (% 1.6) belediye resim ve harçları seçeneklerine verilen 

yanıtlar izlemiştir. Ankete katılanların 48’i ise (% 3.5) vergiyi öderken 

ödedikleri vergilerin hiçbirinin ağırlığını hissetmediklerini belirtmişlerdir. 

Anketin yapıldığı dönemde, kurumlar vergisi oranlarının önceki yıllardaki % 

30 oranından % 20’ye indirildiği dikkate alınırsa ve ankete katılanları kazanç 

gruplarına göre sınıflandırdığımız Tablo 8’e göre % 8.2’lik bir kitle 

olduğunu göz önünde bulundurursak, neredeyse ankete katılan kurumlar 

vergisi yükümlülerinin yarısı ödedikleri verginin yüklerini ağır olarak 

hissetmemektedirler. Bu durum, kurumlar vergisindeki oran indirimlerinin 

yükümlülerin vergi yükü algısını olumlu yönde etkilediğinin bir göstergesi 

olabilir. Nitekim, Çiçek’in (2006: 106) 2005 yılı sonları ile 2006 yılı 

başlarında İstanbul’daki vergi yükümlüleri üzerinde yapmış olduğu ankette 

kurumlar vergisi oranları %30 iken, ankete katılan kurumlar vergisi 

mükelleflerinin neredeyse tamamı kadarı ödedikleri kurumlar vergisinin 

yükünü ağır algılamakta idiler. 

71

72 

Tablo 13: Vergi Çeşitlerine Göre Vergi Tazyiki Algılaması Dağılımı 


Gelir vergisi 382 28,1 28,1 

Kurumlar vergisi 56 4,1 4,1 

Emlak vergisi 49 3,6 3,6 

Motorlu taşıtlar vergisi 249 18,3 18,3 

Katma değer vergisi(tüketici olarak) 262 19,3 19,3 

Belediye resim ve harçları 22 1,6 1,6 

Hiçbirinin 48 3,5 3,5 

Hepsinin 293 21,5 21,5 

Toplam 1361 100,0 100,0 

2.6.1.3. Vergi Adaleti Hakkındaki Görüşler 

Yükümlülerin ödedikleri vergileri adil olarak algılayıp algılamamaları, 

vergiye karşı oluşturacakları tutum ve davranışlarının yönü açısından 

oldukça önem arz etmektedir. Bu nedenle yükümlülerin ödedikleri verginin 

adaleti, adaletsizliğin nedenleri ve farklı ödeme güçlerinde olan vergi 

yükümlülerine bu ödeme güçleri ile orantılı vergilemenin yapılıp 

yapılmadığı hakkındaki görüşler bu başlık altında ele alınacaktır. 

Tablo 14’de yükümlülere ülkemizde uygulanan vergilerin adaletli olup 

olmadığı sorusuna verilen yanıtlar görülmektedir. Anketimizde bu soruya 

yanıt veren 1360 vergi yükümlüsünden 969 tanesi (% 71.2) hayır, adaletsiz 

yanıtını, 366 tanesi (% 26.9) adaletli, ama yeterince değil yanıtını 

vermişlerdir. Görülmektedir ki, bölgede yaşayan mükelleflerin büyük (ezici) 

bir çoğunluğu ülkemizde uygulanan vergilerin adaletli olmadığına 

inanmaktadır. Yaklaşık % 27’lik bir kısım ise, adaletli olduğuna inanmakta, 

fakat bunun da beklenen adalet düzeyinde olmadığını ifade etmektedirler. 

Ankete katılanların sadece % 1.8’lik kısmını oluşturan 25 kişilik kitle ise 

uygulanan vergilerin adaletli olduğuna inanmaktadırlar. Aslında başlı başına 

bu tablo, bölge ile birlikte Türkiye’de uygulanan vergilerin adaletli olup 

olmaması yönüyle yükümlülerce nasıl algılandığı bakımından genel bir 

yargıya varmamızı kolaylaştırmaktadır. Bu sonuç, ülkemizde daha önce

yapılmış olan anket çalışmalarındaki benzer sorulara verilen yanıtlarla 

hemen hemen paralellik arz etmektedir. ∗ 

Tablo 14: Uygulanan Vergilerin Adaletine İlişkin Dağılım 


Evet, adaletli 25 1,8 1,8 

Adaletli ama yeterince değil 366 26,9 26,9 

Hayır, adaletsiz 969 71,2 71,3 

Toplam 1360 99,9 100,0 

Boş 1 ,1 


Yukarıdaki soru ile ilişkili olarak, ödedikleri vergilerin adaletsiz 

olduğunu düşünen yükümlülere, nedenlerinin ne olabileceğini sorduk. 29 

kişinin yanıtsız bıraktığı bu soruya verilen yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 

15’de görüldüğü gibi oluşmuştur. Buna göre; yanıt veren 1332 kişiden 510’u 

(% 37.5) vergilerdeki adaletsizliğin sebebi olarak, devletin hala bazı 

kesimleri vergilendirememesini, 397’si (% 29.2) vergi kaçakçılığının yaygın 

olmasını, 356’sı (% 26.2) vergi kanunlarının yapısını ve 69’u da (% 5.1) 

vergi idaresinin yaklaşımlarını görmektedirler. Burada görülmektedir ki, 

ankete katılanların çoğunluğu vergilerin adaletsizliğinin nedenlerini genel 

olarak toparlayacak olursak, vergi kanunlarının yapısı, idarenin etkinliğinin 

yetersizliği, denetim eksikliği şeklinde görmektedirler diyebiliriz. 

∗ Bu konuda, bkz: H. Hüseyin, Bayraklı, N. Tolga Saruç ve İsa Sağbaş: “Vergi Kaçırmayı 

Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi ve Vergi Kaçaklarının Önlenmesi: Anket Çalışmasının 

Bulguları”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye 

Sempozyumu, Antalya, 10–14 Mayıs 2004, s. 204–254, Hilmi Çoban ve Selami Sezgin: 

“Vergi Mükelleflerinin Davranışları Üzerine Ampirik Bir İnceleme: Denizli Örneği”, 

Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye 

Sempozyumu, Antalya, 10–14 Mayıs 2004, s.776–792, Hakkı M. Ay, Adil Gelir Dağılımı 

Sağlamada Özel Tüketim Vergisi’nin Yeri ve Bunun Türkiye’de Uygulanabilirliği, 

(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2004, 

Halit Çiçek, Psikolojik ve Sosyal Yönden Yükümlülerin Vergiye Karşı Tutum ve 

Tepkileri (İstanbul İli Anket Çalışması), İSMMMO Yayın no:65, İstanbul, 2006 ve Binhan 

Elif Yılmaz ve Murat Şeker; Vergiye Karşı Tepkiler, Mükellef Davranışları: İstanbul 

Örneği, İSMMMO Yayın no:86, İstanbul, 2007. 

73

74 

Tablo 15: Uygulanan Vergilerin Adaletsizliğinin Nedenleri 


Vergi kanunlarının yapısı 356 26,2 26,7 

Vergi kaçakçılığının yaygın olması 397 29,2 29,8 

Vergi idaresinin yaklaşımları 69 5,1 5,2 

Devletin hala bazı kesimleri 

vergilendirememesi 

510 37,5 38,3 

Toplam 1332 97,9 100,0 

Boş 29 2,1 


Tablo 16’da, Türkiye’de uygulanan vergilerde dikey adalet hakkındaki 

görüşlerini araştırdığımız yükümlülerin “evet” ya da “hayır” şeklindeki 

yanıtlarının dağılımı görülmektedir. Uygulanan vergilerde dikey adalet olup 

olmadığı hakkındaki düşüncelerini ölçmeye çalıştığımız “Gelir düzeyi 

yüksek olan bireylerden daha yüksek oranda, düşük olan bireylerden daha 

düşük oranda vergi alındığına inanıyor musunuz?” sorusuna, % 87.1’lik 

yüzdeye tekabül eden 1186 kişi hayır, geriye kalan % 12.6’lık yüzdeye 

tekabül eden 172 kişi evet yanıtını vermişlerdir. 3 kişi de bu soruyu 

yanıtlamamayı tercih etmişlerdir. Bu yanıtların dağılımı bize göstermektedir 

ki, anketimize katılan yükümlülerin büyük bir çoğunluğu uygulanmakta olan 

vergilerde dikey adaletin olduğuna katılmamaktadırlar. Yani, farklı ödeme 

güçlerinde olan vergi yükümlülerine bu ödeme güçleri ile orantılı vergileme 

rejiminin uygulanmadığına inanmaktadırlar. 

Tablo 16: Yükümlülerin Vergilerde Dikey 

Adaletin Olup Olmadığı Hakkındaki Görüşleri 


Evet 172 12,6 12,7 

Hayır 1186 87,1 87,3 

Toplam 1358 99,8 100,0 

Boş 3 ,2

2.6.1.4. Yükümlülerin Kamu Harcamalarını İzlemesi ve Vergi - 

Kamu Hizmeti Bağı Hakkındaki Düşünceleri 

Bu kısımda yükümlülerin ödedikleri vergilerin kamu hizmeti olarak 

tekrar kendilerine geri dönüp dönmemesi hakkındaki düşüncelerini ölçmeye 

çalıştığımız ve “Ödediğiniz vergi ile devletten sağladığınız hizmet arasında 

doğru orantılı bir bağ kuruyor musunuz?” şeklinde yöneltilen soruya verilen 

yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 17’de görülmektedir. Buna göre, ankete 

katılan 1361 kişiden 695’i (% 51.1) hayır, 501’i (% 36.8) zaman zaman ve 

geriye kalan 165 kişi de (%12.1) evet yanıtını vermişlerdir. Bu sonuçlar 

bize, ankete katılan yükümlülerin neredeyse yarıya yakınının ödedikleri 

vergilerle aldıkları kamu hizmeti arasında paralel bir bağ kuramadıklarını 

göstermektedir ki, bu da bireylerin sübjektif vergi yüklerini olumsuz yönde 

etkileyen bir unsurdur. % 36.8’lik kesim ise aldıkları kamu hizmeti ile 

ödedikleri vergiler arasında bekledikleri oranda bir bağ kuramadıklarını 

ifade etmişlerdir. % 12.1’lik kısım ise ödedikleri vergilerin boşa gitmediği 

anlamını taşıyan seçeneği işaretlemişlerdir. Burada, vergilerin mahiyetini ve 

alınma gerekçelerini izah eden teorilerden yararlanma(faydalanma) ilkesi 

gereğince, yükümlülerinin kamu hizmetlerinden bir yarar elde etmenin 

karşılığı olarak vergi vermeleri gerektiği düşünülürse, yükümlülerin böyle 

bir karşılık beklentisi içerisine girdiği, ama bu beklentilerine kavuşamadığını 

düşünenlerin oranının çoğunlukta olduğu söylenebilir. 

Tablo 17: Ödenen Vergilerle Devletten Alınan 

Hizmetler Arasında Doğru Orantılı Bir İlişki Kurma 


Evet 165 12,1 12,1 

Hayır 695 51,1 51,1 

Zaman zaman 501 36,8 36,8 

Toplam 1361 100,0 100,0 

Anketimizde yönelttiğimiz “Sizce devlet harcamalarında bir 

savurganlık var mı?” sorusu ile; benzer bir şekilde, yükümlülerin kamu 

harcamalarının etkin olarak yapılıp yapılmadığı ve bu harcamaların devlet 

tarafından gereksiz gördükleri alanlara yapılıp yapılmadığı hakkında bilgi 

75

edinmeyi amaçladık. “Evet” ya da “Hayır” şeklinde yanıt aradığımız soruya 

verilen yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 18’de gösterilmiştir. 6 kişinin yanıt 

vermeyi reddettiği soruya, kamu harcamalarında savurganlık var diyenler 

% 83, yok diyenler ise % 17 oranında katılmışlardır. Bu soruya almış 

olduğumuz yanıtların, Tablo 17’de ulaştığımız sonuçlarla uyumlu olduğu 

görülmektedir. 

76 

Tablo 18: Yükümlülerin Kamu Harcamalarında Bir 

Savurganlığın Olup Olmadığı Hakkındaki Görüşleri 


Evet 1125 82,7 83,0 

Hayır 230 16,9 17,0 

Toplam 1355 99,6 100,0 

Boş 6 ,4 


Kamu harcamalarının yükümlülerce izlenip izlenmediğini anlamak 

amacıyla, “Yükümlü olarak, devlet harcamalarının yöneldiği alanları ve 

yapılma şeklini izliyor ve bunları ödediğiniz vergilerle ilişkilendirerek 

değerlendirmede bulunuyor musunuz?” şeklinde yönelttiğimiz soruya 

verilen yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 19’da gösterilmiştir. Ankete katılan 

yükümlülerin 732’si (% 53.8) izliyorum ve kendimce değerlendirmeler 

yapıyorum, 250’si (% 18.4) yalnızca izliyorum, 240’ı (% 17.6) bu konuda 

bilgi sahibi değilim ve geriye kalan 139’u da (% 10.2) izlemiyorum yanıtını 

vermişlerdir. Bu dağılım bize, vergi yükümlülerinin birer vatandaş olarak 

ödedikleri vergilerin nerelerde ve nasıl harcandığını genel olarak izledikleri 

sonucunu vermektedir. Yaklaşık dörtte üçlük bir çoğunluk kamu 

harcamalarının yöneldiği alanları ve yapılma şeklini izlemektedir ki, 

yükümlülerin bu konuda nispeten bilinçli olduğu yönünde bir kanıt olarak 

değerlendirilebilir.

Tablo 19: Yapılan Kamu Harcamalarının Yükümlülerce İzlenip 

İzlenmemesi 


Yalnızca izliyorum 250 18,4 18,4 

İzliyorum ve kendimce değerlendirmeler 

yapıyorum 

732 53,8 53,8 

İzlemiyorum 139 10,2 10,2 

Bu konuda bilgi sahibi değilim 240 17,6 17,6 

Toplam 1361 100,0 100,0 

2.6.1.5. Yükümlülerce Vergi Uygulamalarının Algılanması ve 

Değerlendirilmesi 

Bu kısımda anketimizde yükümlülere yönelttiğimiz 3 tane soruya 

verilen cevaplar analiz edilerek elde ettiğimiz sonuçlar değerlendirilecektir. 

İlk önce “Sizce devlet artan gelir ihtiyacını nasıl karşılamalıdır?” şeklindeki 

yöneltmiş olduğumuz soruya verilen yanıtların dağılımı ele alınıp, bir 

bakıma yükümlülerin bütçe yapısı ve vergileme-harcama ilişkisi hakkındaki 

düşünceleri anlamaya çalışılmıştır. Aşağıda Tablo 20’de bu soruya verilen 

yanıtların dağılımı görülmektedir. Buna göre, devletin artan gelir ihtiyacını 

karşılaması için 611 kişilik yükümlü grubu (% 45) harcamalarını kısması 

gerektiğini, 649 kişilik yükümlü grubu (% 47.8) vergi denetimlerini 

arttırması gerektiğini, 51 kişilik yükümlü grubu (% 3.8) vergileri arttırması 

veya yeni vergiler koyması gerektiğini ve 47 kişilik yükümlü grubu da (% 

3.5) borçlanması gerektiğini ifade etmişlerdir. Buradan çıkarabileceğimiz 

sonuç, yükümlülerin hemen hemen tamamına yakını bütçe yapısı ve kamu 

harcamaları-vergi ilişkisi bağlamında devletin artan gelir ihtiyacının 

karşılanması için öncelikle vergi denetimlerini arttırması ve harcamalarını 

kısması gerektiği yönünde görüşlerini iki tercihte birleştirmişlerdir. Anketin 

bu sorusuna 3 adet yükümlü cevap vermemiştir. 

77

78 

Tablo 20: Devletin Artan Gelir İhtiyacını Nasıl 

Karşılaması Gerektiği Hakkındaki Görüşlerin Dağılımı 

Vergileri arttırarak veya yeni vergiler 

koyarak 


51 3,7 3,8 

Harcamalarını kısarak 611 44,9 45,0 

Borçlanarak 47 3,5 3,5 

Vergi denetimlerini arttırarak 649 47,7 47,8 

Toplam 1358 99,8 100,0 

Boş 3 ,2 


Yükümlülere “Vergi kanunlarındaki değişmeleri ve vergi 

uygulamalarını en çok hangi yolla izliyorsunuz?” şeklinde yönelttiğimiz 

soruya alınan yanıtların dağılımı Tablo 21’de görülmektedir. 1 kişinin cevap 

vermek istemediği sorunun yanıtlarının dağılımı ise şöyle; 716 kişi (% 52.6) 

gazete, dergi, radyo-tv veya diğer resmi yayınlardan, 393 kişi (% 28.9) 

muhasebecim vasıtasıyla, 161 kişi (% 11.8) iş arkadaşlarım ve çevremden 

duyduklarım, 39 kişi (%2.9) vergi dairesine danışarak ve 51 kişi de (% 3.8) 

meslek odalarından. Bu tablodan, yükümlülerin vergi uygulamaları ile ilgili 

olarak bilgilenme yöntemlerinde ağırlıklı olarak gazete, dergi, radyo-tv ve 

diğer resmi yayınlarla bu mesleği yapmakla yetkili kılınan muhasebecilere 

danışmaları yollarını izledikleri görülmektedir.

Tablo 21: Vergi Kanunlarındaki Değişmelerin ve 

Vergi Uygulamalarını Hangi Yolla İzlendiğinin Dağılımı 

Gazete, dergi, radyo-TV veya diğer 

resmi yayınlardan 

Sıklık Yüzde 

Geçerli 

Yüzde 

716 52,6 52,6 

Muhasebecim vasıtasıyla 393 28,9 28,9 

Vergi dairesine danışarak (Vergi 

memuru veya daire müdürüne) 

İş arkadaşlarım ve çevremden 

duyduklarım 

39 2,9 2,9 

161 11,8 11,8 

Meslek odalarından 51 3,7 3,8 

Toplam 1360 99,9 100,0 

Boş 1 ,1 


Yükümlülere bir başka soruda da “Vergi kanunlarının zorunlu kıldığı 

ölçülerde kayıt düzenini nasıl buluyorsunuz?” şeklinde yönelttiğimiz soruya 

verilen yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 22’de görülmektedir. 10 

yükümlünün yanıt vermediği soruya diğer 1351 kişinin verdiği yanıtların 

dağılımı ise şöyle; 827 yükümlü (% 61.2) uyulması gereken kayıt düzenini 

anlaşılamaz, 302 yükümlü (% 22.4) uyulması çok zor ve geriye kalan 222 

yükümlü de (% 16.4) basit bulmaktadırlar. Buradan da, yükümlülerin 

çoğunluğunun kayıt düzeni ve vergiye ilişkin mevzuatı uyulması zor ve 

anlaşılmaz buldukları sonucu ortaya çıkmaktadır. Daha önce birinci 

bölümde açıklandığı gibi, vergi yasalarının sade (yalın) olmaması, vergiye 

uyumu zorlaştıran vergiye karşı olumsuz tepkilerin oluşmasını arttıran 

kişisel olmayan etkenler arasında belirtilmişti. Burada da, ankete katılanların 

yaklaşık % 84’lük bir çoğunluğu bu yönde görüşlerini bildirmişlerdir. 

79

80 

Tablo 22: Vergi Kanunlarının Zorunlu Kıldığı 

Ölçülerdeki Kayıt Düzeni Hakkındaki Görüşlerin Dağılımı 


Basit 222 16,3 16,4 

Anlaşılmaz 827 60,8 61,2 

Uyulması çok zor 302 22,2 22,4 

Toplam 1351 99,3 100,0 

Boş 10 ,7 


2.6.1.6. Yükümlülerin Diğer Yükümlülere Bakışı ve Vergi Ahlakı 

Yükümlülerin diğer yükümlülerin vergi ile ilgili durumlarını 

bilmelerine ve toplumun değer yargılarına göre vergiye karşı gösterilen 

tutum ve davranışlar da farklılık gösterebilmektedir. Ankete katılan vergi 

yükümlülerinin diğer vergi yükümlülerinin vergilerini tam olarak ödeyip 

ödemedikleri hakkındaki düşüncelerini anlayabilmek için yönelttiğimiz ve 

“Evet” veya “Hayır” şeklinde yanıtlarını istediğimiz “Sizce ülkemizde 

herkes vergisini tam olarak ödüyor mu?” başlıklı sorumuza verilen yanıtların 

dağılımı aşağıda Tablo 23’de görülmektedir. Dramatik bir şekilde hayır 

diyenlerin ağırlığının % 97.1 olarak ortaya çıktığı soruda evet diyenler 

sadece % 2.9’da kalmaktadır. Anketin bu sorusunu 5 adet yükümlü de 

cevaplamamıştır. Yani, yükümlülerin hemen hemen neredeyse tamamı hiçbir 

mükellefin vergisini tam olarak ödemediğine inanmaktadır. 

Tablo 23: Yükümlülerin Ülkemizde Herkesin Vergisini 

Tam Olarak Ödeyip Ödemedikleri Hakkındaki Görüşleri 


Evet 40 2,9 2,9 

Hayır 1316 96,7 97,1 

Toplam 1356 99,6 100,0 

Boş 5 ,4 

Genel Toplam 1361 100,0

Yine anketimizin yukarıdaki sorusuyla ilişkili olarak yükümlülere 

ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödemediği inancını taşıyorlarsa, bu 

durumun doğuracağı sonuçların ne olabileceği hakkındaki düşüncelerini 

anlayabilmek için “Eğer ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödemediği 

inancındaysanız, bu durum sizce daha çok hangi sonucu doğurmaktadır?” 

şeklinde sorduğumuz soruya verilen yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 24’de 

görülmektedir. Buna göre, ankete katılanların % 49.6’sı (675 kişi) herkesi 

vergi kaçırmaya itiyor, % 41.7’si (567 kişi) vergi ödeme şevkini kırıyor, % 

4.6’sı (62 kişi) daha çok vergi ödemeye sevk ediyor ve geriye kalan % 4.1’i 

de (56 kişi) olumlu veya olumsuz bir etkisi olmaz yanıtını vererek 

düşüncelerini açıklamışlardır. 1 adet yükümlü de anketimizin bu sorusuna 

yanıt vermemeyi tercih etmiştir. Bu tabloya göre, yükümlülerin vergilerini 

tam olarak ödememeleri diğer yükümlülerin vergi ödeme şevkini azaltmakta 

ve aynı zamanda vergi kaçırmaları için bir gerekçe olarak görülmekte olduğu 

açıktır. 

Tablo 24: Ülkemizde Herkesin Vergisini Tam Olarak 

Ödememesinin Yükümlülerde Oluşturabileceği Davranışların Dağılımı 


Vergi ödeme şevkini kırıyor 567 41,7 41,7 

Herkesi vergi kaçırmaya itiyor 675 49,6 49,6 

Daha çok vergi ödemeye sevk ediyor 62 4,6 4,6 

Olumlu veya olumsuz bir etkisi olmaz 56 4,1 4,1 

Toplam 1360 99,9 100,0 

Boş 1 ,1 


2.6.1.7. Vergi Uyumu ve Vergi Bilinci ile İlgili Elde Edilen 

Sonuçlar 

Anketimizdeki bir başka soru olan “Ülkemizde vergi bilinci nasıl 

arttırılabilir?” sorusuna verilen yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 25’de 

görülmektedir. Yükümlülerin bu soruya ilişkin bildirdikleri görüşlerin 

dağılımı şöyle oluşmuştur; 474 kişi (% 34.9) vergi sistemindeki 

adaletsizliğin giderilmesi ile, 439 kişi (% 32.3) eğitim ve öğretim ile, 167 

81

kişi (% 12.3) kamu harcamalarındaki savurganlığın giderilmesi ile, 153 kişi 

(% 11,3) vergi oranlarının düşürülmesi ile ve 127 kişi de (% 9.3) kişi başına 

düşen gelirin arttırılması ile. 1 adet yükümlü de anketimizin bu sorusuna 

yanıt vermemeyi tercih etmiştir. Görülmektedir ki yükümlüler vergi 

bilincinin arttırılması için en çok vergi sistemindeki adaletsizliğin 

giderilmesi ve eğitim-öğretime önem verilmesi gerektiğini, yükümlülerin 

eğitilmesi ile vergi bilincinin yükseltileceğine inanmaktadırlar. Daha sonra, 

kamu harcamalarındaki etkinliğin arttırılmasının da vergi bilincine katkı 

sağlayacağını belirtenler yer almaktadırlar. Bu sonuçtan da görülmektedir ki, 

yükümlülerin vergi sisteminin adaletsiz oluşu inancı vergi bilincini olumsuz 

etkilemektedir. 

82 

Tablo 25: Yükümlülerin Ülkemizde Vergi 

Bilincinin Nasıl Artırılacağına İlişkin Görüşlerinin Dağılımı 


Eğitim ve öğretim ile 439 32,3 32,3 

Kamu harcamalarındaki 

savurganlığın giderilmesi ile 

Vergi sistemindeki adaletsizliğin 

giderilmesi ile 

167 12,3 12,3 

474 34,8 34,9 

Vergi oranlarının düşürülmesi ile 153 11,2 11,3 

Kişi başına düşen gelir düzeyinin 

arttırılması ile 

127 9,3 9,3 

Toplam 1360 99,9 100,0 

Boş 1 ,1 


Anket formunda yer alan ve yükümlülerden tercihlerini belirtmeleri 

istenen “Sizce, günümüz şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi 

yükümlüsünün durumunu aşağıdakilerden hangisi özetler?” şeklindeki 

soruya verilen yanıtların dağılımı da aşağıda Tablo 26’da gösterilmektedir. 

Buna göre, ankete katılan yükümlülerin 469’u (% 34.5) ekonomik gelişimini 

sağlayamaz, 381’i (% 28) önemli bir şey olmaz, 190’ı (% 14) birkaç yıl 

içerisinde iflas etmeye mahkûmdur, 199’u (% 14.6) saygınlığı artar ve 

geriye kalan 120’si de (% 8.8) mutlu olur şeklinde görüşlerini

ildirmişlerdir. 2 adet yükümlü de anketimizin bu sorusuna yanıt vermemeyi 

tercih etmiştir. Elde edilen bu sonuçlardan görülmektedir ki, günümüz 

şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi yükümlüsünün, ekonomik 

gelişimini sağlayamayacağını ve birkaç yıl içinde iflas etmeye mahkûmdur 

diyenlerin oranı % 48.5’e ulaşmaktadır. Bu da, uygulanan vergi oranlarının 

yükümlüler tarafından yüksek olarak algılandığı, ticari ve mesleki 

faaliyetlerini gerçekleştirme ve geliştirmede kendilerini zorlayıcı bir unsur 

olarak görüldüğü anlamını taşımaktadır. 

Tablo 26: Yükümlülerin Günümüz Şartlarında Vergisini Tam 

Olarak Ödeyen Bir Vergi Yükümlüsünün Durumuna İlişkin Görüşleri 


Birkaç yıl içinde iflas etmeye mahkûmdur 190 14,0 14,0 

Önemli bir şey olmaz 381 28,0 28,0 

Ekonomik gelişimini sağlayamaz 469 34,5 34,5 

Saygınlığı artar 199 14,6 14,6 

Mutlu olur 120 8,8 8,8 

Toplam 1359 99,9 100,0 

Boş 2 ,1 


Yükümlülere, “Ülkemizde vergilerin tam olarak ödenmemesinin sizce 

en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir?” sorusu yöneltildiğinde ise, 

görüşlerinin dağılımı aşağıda Tablo 27’de gösterilmiştir. Bu sorunun yanıtı 

olarak 622 kişi (% 45.7) vergi oranların yüksek olması, 414 kişi (% 30.4) 

vergi bilincinin ve vergi ahlakının yeterince yerleşmemiş olması, 174 kişi (% 

12.8) gerekli vergi reformlarının yapılamaması, 92 kişi de (% 6.8) devletin 

verginin gerekliliğini kamuoyuna anlatamaması ve 22 kişi de (% 4.3) 

biçimsel yükümlülüklerin fazla olması şeklinde tercihlerini bildirmişlerdir. 1 

adet yükümlü de anketimizin bu sorusuna yanıt vermemeyi tercih etmiştir. 

Burada da yükümlüler, en çok vergi oranlarının yüksekliğine ve vergi bilinç 

ve ahlakının yeteri kadar toplumda yerleşmemiş/yerleştirilememiş olmasına 

vurgu yapmaktadırlar. Aynı zamanda anketimizin bu sorusuna verilen 

cevapların dağılımı Tablo 26’daki sonuçları da destekler mahiyettedir. 

83

84 

Tablo 27: Yükümlülere Göre Ülkemizde 

Vergilerin Tam Olarak Ödenememesinin Nedenleri Dağılımı 


Vergi oranlarının yüksek olması 622 45,7 45,7 

Biçimsel yükümlülüklerin fazla olması 58 4,3 4,3 

Devletin verginin gerekliliğini 

kamuoyuna anlatamaması 

Gerekli vergi reformlarının 

yapılamaması 

Vergi bilincinin ve vergi ahlakının 

yeterince yerleşmemiş olması 

92 6,8 6,8 

174 12,8 12,8 

414 30,4 30,4 

Toplam 1360 99,9 100,0 

Boş 1 ,1 


2.6.1.8. İdarenin Denetim Etkinliğine Yönelik Sonuçlar 

Bu kısımda yükümlülerin şimdiye dek kaç kez inceleme geçirdikleri 

öğrenilmeye çalışıldı. Anket formumuzda yükümlülere “İşletmeniz şimdiye 

kadar kaç inceleme geçirdi?” şeklinde yöneltilen soruya alınan yanıtlar 

aşağıda Tablo 28’de görülmektedir. Buna göre, anket formlarını her hangi 

bir işletmesi olmadan faaliyet gösteren vergi yükümlüler ve ücretlilerin de 

cevaplamasından dolayı 498 kişi (% 36.7) işletmesinin olmadığını ve 3 kişi 

de ilgili soruya cevap vermek istemediğini belirtmişlerdir. Geriye 

kalanlardan 253 kişi (% 18.6) hiç inceleme geçirmediğini, 191 kişi (% 14.1) 

1 defa inceleme geçirdiğini, 306 kişi (% 22.5) 1 ile 5 defa arasında inceleme 

geçirdiğini ve 110 kişi de (% 8.1) 5’den fazla inceleme geçirdiğini 

bildirmişlerdir. Özetle, bu soruya verilen yanıtlardan ankete katılıp da 

işletme şeklinde faaliyet gösteren yükümlülerin üçte ikisine yakınının vergi 

incelemesi geçirdiği bilgisine ulaşılmaktadır.

Tablo 28: İşletmelerin Faaliyetleri 

Süresince Geçirdikleri İncelemelerin Sıklığı 


1 defa 191 14,0 14,1 

1–5 arasında 306 22,5 22,5 

5 defadan fazla 110 8,1 8,1 

Hiç inceleme geçirmedim 253 18,6 18,6 

İşletmem yok 498 36,6 36,7 

Toplam 1358 99,8 100,0 

Boş 3 ,2 


2.6.1.9. Vergi Oranlarındaki Değişimin Oluşturabileceği Etkiler 

Bu kısımda yükümlülerin, vergi oranlarının azaltılmasının veya 

artırılmasının ne gibi bir etki meydana getirebileceği hakkındaki düşünceleri 

ölçülmeye çalışılmıştır. İlk olarak, ankete katılan vergi yükümlülerine “Sizce 

vergi oranlarının düşürülmesi nasıl bir etki meydana getirir?” şeklinde 

yöneltilen soruya verilen yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 29’da 

gösterilmiştir. Ankete katılan yükümlülerin 692’si (50.8) vergi kaçakçılığını 

azaltır, 262’si (% 19.3) vergi gelirlerini arttırır, 246’sı (% 18.1) vergi 

tabanını genişletir ve 161’i de (% 11.8) vergi gelirlerini azaltır şeklinde 

görüşlerini bildirmişlerdir. Bu durum bize, % 11.8’lik yükümlü kitlesinin 

vergi oranlarının düşürülmesinin vergi gelirlerini azaltacağı yönünde görüş 

bildirmesine karşın, geriye kalan % 86,3’lük yükümlü kitlesinin, vergi 

oranlarının düşürülmesinin vergi kaçakçılığını azaltarak vergi tabanını 

genişletmesiyle birlikte tahsilâta olumlu katkısının olacağı görüşünü 

bildirmesi sonucuna işaret etmektedir. 

85

86 

Tablo 29: Vergi Oranlarının Düşürülmesinin Etkileri 


Vergi gelirlerini azaltır 161 11,8 11,8 

Vergi gelirlerini arttırır 262 19,3 19,3 

Vergi tabanını genişletir 246 18,1 18,1 

Vergi kaçakçılığını azaltır 692 50,8 50,8 

Toplam 1361 100,0 100,0 

Yükümlülere başka bir soruda ise, vergi oranlarının arttırılmasıyla 

birlikte nasıl bir davranış sergileyebileceklerini anlamak amacıyla, “Vergi 

oranlarının arttırılması ile ilgili veya genelde vergi yükünüzü arttıracak bir 

kanunun çıkması halinde nasıl bir tepki gösterirsiniz?” sorusu yöneltilmiştir. 

Alınan yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 30’da gösterilmektedir. Buna göre, 

ankete katılanların 503’ü (% 37) harcamalarımı kısma yoluna giderim, 

469’u (% 34.5) eski vergi seviyemi aşmamak için vergiden kaçınmanın 

yollarını ararım, 264’ü (% 19.4) daha fazla ödemektense işimi yavaşlatır 

veya bırakırım ve geriye kalan 125’i de (% 9.2) daha fazla vergi ödeyecek 

olmam beni daha fazla çalışmaya sevk eder seçeneklerini işaretleyerek 

görüşlerini bildirmişlerdir. 

Tablo 30: Vergi Oranlarının Artırılması Sonucunda 

Yükümlülerin Gösterebilecekleri Tepkilerin Dağılımı 

Daha fazla vergi ödemektense, işimi 

yavaşlatır veya bırakırım 

Eski vergi seviyemi aşmamak için 

vergiden kaçınmanın yollarını ararım 


264 19,4 19,4 

469 34,5 34,5 

Harcamalarımı kısma yoluna giderim 503 37,0 37,0 

Daha fazla vergi ödeyecek olmam, beni 

daha fazla çalışmaya teşvik eder 

125 9,2 9,2 

Toplam 1361 100,0 100,0 

Yükümlülere, sadece vergi oranlarını artırması nedeniyle bir önceki 

seçimde desteklemiş oldukları siyasi partiden desteklerini çekip

çekmeyeceklerini öğrenmek amacıyla, “(Eğer desteklemiş iseniz), sadece 

vergi oranlarını arttırması nedeniyle bir iktidardan bir sonraki seçimde 

desteğinizi çeker misiniz?” sorusu yöneltilerek “Evet” veya “Hayır” yanıtları 

istenmiştir. 15 kişinin yanıtlamaktan kaçındığı bu soruya verilen yanıtların 

dağılımı aşağıda Tablo 31’de gösterilmiştir. Bu soruya, yükümlülerin 503’ü 

(% 37.4) evet yanıtını ve 843’ü de (% 62.6) hayır yanıtını vererek 

tercihlerini belirtmişlerdir. Bu sonuçlardan da anlaşılmaktadır ki, diğer 

şeyler sabitken, sadece vergi oranlarını arttırması nedeniyle bir hükümetten 

desteğini çekebileceklerini ifade edenlerin oranı % 37’ler düzeyinde 

oluşarak, desteklerini çekmeyeceklerini ifade edenlerin oranından oldukça 

düşük kalmaktadır. 

Tablo 31: Yükümlülerin Önce Desteklemiş Oldukları Bir 

İktidardan, Sadece Vergileri Arttırması Nedeniyle Bir 

Sonraki Seçimde Desteklerini Çekip Çekmeyecekleri Durumu 


Evet 503 37,0 37,4 

Hayır 843 61,9 62,6 

Toplam 1346 98,9 100,0 

Boş 15 1,1 


2.6.1.10. Yükümlülerin Vergi Kaçakçılığı ve Vergi Cezalarına 

İlişkin Görüşleri 

Bu başlık altında yükümlülere, vergiye karşı bir tepki türü olan vergi 

kaçakçılığının nedenleri, vergi kaçırma yöntemleri, vergi kaçıran diğer 

yükümlülere bakış açıları ve vergi kaçıranlara ne tür bir ceza verilmesi 

gerektiği hakkında bilgi edinmek için yöneltilen 4 soruya verdikleri 

yanıtların dağılımları ele alınacaktır. 

İlk olarak, “Sizce, ülkemizde aşağıdakilerden hangisi vergi 

kaçakçılığının en önemli nedeni olabilir?” şeklinde sorulan soruya ilişkin 

yükümlülerin tercihleri ele alınmış ve bu tercihlerin dağılımı aşağıda Tablo 

32’de gösterilmiştir. 3 yükümlünün yanıtlamamayı tercih ettiği bu soruya 

verilen yanıtlarını sıklıkları aşağıda tabloda yer almaktadır. Verilen 

87

yanıtların yüksekten düşüğe doğru yüzdelerine bakılacak olursa, % 24.7 ile 

“herkes kaçırıyor, ben de kaçırıyorum” mantığının yaygın olması, % 24.5 ile 

vergi idaresi ve denetimlerinin yetersiz olması, % 15.6 ile vergi kanunlarının 

vergiyi kaçırmaya müsait olması, %13.4 ile yükümlülerde vergi bilincinin 

yerleşmemiş olması, % 12.5 ile kamu harcamalarındaki savurganlık, % 5 ile 

vergi kanunlarının sık sık değişmesi ve yükümlülerin bunu takip edememesi 

ve % 4.3 ile belge sisteminin oturmamış olması şeklindedir. Burada da en 

belirgin vurgu, yükümlülerin içinde yaşadıkları toplumda bulunan diğer 

vergi yükümlülerinin de vergi kaçırdıklarına inanması ve bu kaçakçılığın 

oluşturduğu fırsat eşitsizliğinden kurtulmak istemeleri nedeniyle riskli bir 

tercih olarak vergi kaçırmaya yönelmesi ile vergi idaresi ve denetimin 

yetersizliği vergi kaçırmaya yönelmesidir. Bu sonuçlar da Tablo 23’deki 

bulgularla örtüşmektedir. 

Tablo 32: Yükümlülere Göre Türkiye'de Vergi Kaçakçılığının Nedenleri 

Vergi idaresinin ve denetimlerinin 

yetersiz olması 

Mükelleflerde vergi bilincinin 

yerleşmemiş olması 

Vergi kanunlarının sık sık değişmesi 

ve mükelleflerin bunu takip 

edememesi 

88 


333 24,5 24,5 

182 13,4 13,4 

68 5,0 5,0 

Kamu harcamalarındaki savurganlık 170 12,5 12,5 

"Herkes kaçırıyor, ben de 

kaçırıyorum" mantığının yaygın 

olması 

335 24,6 24,7 

Belge sisteminin oturmamış olması 58 4,3 4,3 

Vergi kanunlarının vergi kaçırmaya 

müsait olması 

212 15,6 15,6 

Toplam 1358 99,8 100,0 

Boş 3 ,2 


Yükümlülere anket formunda yer alan ve aşağıda Tablo 33’de 

dağılımları gösterilen “Sizce ülkemizde daha çok hangi yolla vergi

kaçırılıyor?” sorusu yöneltilmek suretiyle, onların bakış açılarıyla ülkemizde 

hangi yollarla vergi kaçırıldığı öğrenilmeye çalışıldı. Bu soruya 3 kişi yanıt 

vermekten kaçınmış, kalan 1358 kişiden 732’si (% 53.9) vergi doğuracak 

ticari işlemleri kayıtlara geçirmeyerek, 294’ü (% 21.6) naylon fatura ile, 

256’sı (% 18.9) evrakta sahtekarlık yapılarak ve 76’sı da (% 5.6) defter ve 

belgeleri yok ederek şeklinde yanıtlamışlardır. Bu tablodan, ankete katılan 

yükümlülerin, Türkiye’de vergi kaçıranların, % 54’e yakın bir çoğunluğunun 

vergiyi, vergi doğuracak ticari işlemleri kayıtlara geçirmeme yolunu 

izleyerek kaçırdığı görüşünü belirtmişlerdir. Bir diğer ağırlıklı görüş ise, 

naylon fatura kullanarak vergi kaçırıldığı yönünde oluşmuştur. 

Tablo 33: Yükümlülere Göre Türkiye'de Vergi Kaçırma Yolları 


Evrakta sahtekârlık yapılarak 256 18,8 18,9 

Vergi doğuracak ticari işlemleri 

kayıtlara geçirmeyerek 

732 53,8 53,9 

Naylon fatura ile 294 21,6 21,6 

Defter ve belgeleri yok ederek 76 5,6 5,6 

Toplam 1358 99,8 100,0 

Boş 3 ,2 


Anket formunda yer alan ve aşağıda Tablo 34’de dağılımları gösterilen 

“Vergi kaçıran bir meslektaşınızı nasıl değerlendirirsiniz?” sorusu 

yükümlülere yöneltilerek, yükümlülerin vergi kaçırmaya ve vergi kaçıran 

diğer yükümlülere bakış açısı hakkında bilgi edinmek amaçlanmıştır. Bu 

soruyu da 3 kişi yanıtlamamayı tercih etmiş, geriye kalan 1358 kişiden 

746’sı (% 54.9) hoş karşılamam, 241’i (% 17.7) şiddetli tepki gösteririm, 

211’i (% 15.5) zorunlu olduğu için yapmıştır, 114’ü (% 8.4) kurnaz bir tacir 

olarak değerlendiririm ve 46’sı da (% 3.4) normal bir davranıştır şeklinde 

görüş bildirerek tercihlerini açıklamışlardır. Bu dağılımdan da 

anlaşılmaktadır ki, ankete katılan yükümlülerin yaklaşık dörtte üçü, vergi 

kaçıran diğer yükümlülerin bu davranışlarını hoş karşılamamak ya da 

şiddetli tepki göstermek suretiyle tasvip etmediklerini ifade etmişlerdir. 

89

Tablo 34: Yükümlülerin Vergi Kaçıran Diğer Yükümlüler Hakkındaki 

Görüşleri 

90 


Şiddetli tepki gösteririm 241 17,7 17,7 

Hoş karşılamam 746 54,8 54,9 

Zorunlu olduğu için yapmıştır 211 15,5 15,5 

Kurnaz bir tacir olarak 

değerlendiririm 

114 8,4 8,4 

Normal bir davranıştır 46 3,4 3,4 

Toplam 1358 99,8 100,0 

Boş 3 ,2 


Yükümlülere, vergi kaçıran diğer yükümlülere bakış açısını 

öğrendikten sonra, “Sizce vergi kaçıranlara ne tür bir ceza verilmesi en 

uygun olanıdır” sorusu yöneltilmiştir. Bu soruya yükümlülerin verdikleri 

yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 35’de gösterilmiştir. 2 kişinin 

yanıtlamadığı bu soruya geriye kalan 1359 kişiden 525’i (% 38.6) para 

cezası, 229’u (% 16.9) ticaretten men cezası, 196’sı (% 14.4) teşhir cezası, 

175’i (% 12.9) hapis cezası, 170’i (% 12.5) işyeri kapatma cezası, ve geriye 

kalan 64’ü de (% 4.7) ceza verilmemeli şeklinde görüş bildirmişlerdir. 

Burada da görülmektedir ki, yükümlüler vergi kaçıranlara ağırlıklı olarak 

para cezası şeklinde bir cezanın verilmesi gerektiği yönünde fikir beyan 

etmişlerdir.

Tablo 35: Yükümlülerin Vergi Kaçıranlara 

Verilmesi Gereken Cezalar Hakkındaki Görüşleri 


Ceza verilmemeli 64 4,7 4,7 

Para cezası 525 38,6 38,6 

Hapis cezası 175 12,9 12,9 

İşyeri kapatma cezası 170 12,5 12,5 

Ticaretten men cezası 229 16,8 16,9 

Teşhir cezası 196 14,4 14,4 

Toplam 1359 99,9 100,0 

Boş 2 ,1 


2.6.1.11. Yükümlülerin Vergi Afları Hakkındaki Düşünceleri 

Anket formunun bir başka sorusu olarak, yükümlülere “Vergi afları 

hakkında ne düşünüyorsunuz?” şeklinde bir soru yöneltilerek vergi afları 

hakkındaki düşünceleri öğrenilmeye çalışılmıştır. Yükümlülerin bu soruya 

verdikleri yanıtların dağılımı aşağıda Tablo 36’da gösterilmiştir. Buna göre, 

yükümlülerin 610’u (% 44.9) dürüst yükümlüler cezalandırılıyor, 348’i (% 

25.6) vergi adaletini bozuyor, 184’ü (% 13.5) çok yararlı, 137’si (% 10.1) 

devlete güveni sarsıyor ve geriye kalan 81’i de (% 6) olumlu veya olumsuz 

etkisi olmuyor şeklinde tercih belirtmişlerdir. 1 adet yükümlü de bu soruya 

yanıt vermemeyi tercih etmiştir. Bu dağılımdan da açıkça görülmektedir ki, 

ankete katılan yükümlülerin % 80.5 gibi büyük bir çoğunluğu vergi aflarına 

çeşitli gerekçelerle karşı oldukları, yarar sağlamayacağı ve vergisini ödeyen 

dürüst yükümlüleri cezalandırmakla eşdeğer olduğu görüşünde 

birleşmişlerdir. 

91

92 

Tablo 36: Yükümlülerin Vergi Afları Hakkındaki Görüşleri 


Çok yararlı 184 13,5 13,5 

Dürüst yükümlüler cezalandırılıyor 610 44,8 44,9 

Vergi adaletini bozuyor 348 25,6 25,6 

Devlete güveni sarsıyor 137 10,1 10,1 

Olumlu veya olumsuz etkisi olmuyor 81 6,0 6,0 

Toplam 1360 99,9 100,0 

Boş 1 ,1 


2.6.1.12. Yükümlülerin Vergi İdaresi Hakkındaki Görüşleri 

Anket formunun bir başka sorusu olarak yükümlülere “Vergi denetim 

ve inceleme elemanlarının denetleme ve incelemeleri esnasındaki 

davranışları aşağıdakilerden hangisine uyuyor?” sorusu yöneltilerek vergi 

idaresi ve denetim elemanlarının inceleme esnasındaki davranışlarına bakış 

açıları öğrenilmeye çalışılmıştır. Dört seçenekli ve son seçeneği açık uçlu 

olan bu soruya yanıt vermekten kaçınanların oranı önceki sorulara oranla bir 

hayli yüksek çıkmıştır (% 6.8 – 92 kişi). Yanıt vermeyenlerin oranının bu 

derece yüksek çıkması, yükümlülerin direkt olarak vergi idaresi ve inceleme 

elemanları hakkında görüş bildirmekten kaçınmalarından kaynaklanabileceği 

gibi, elde edilen sonuçların kendileri için olumsuz sonuç doğurabileceği 

endişelerinden de kaynaklanabilir. Yükümlülerin görüşlerinin dağılımı 

aşağıda Tablo 37’de görülmektedir. Buna göre, açık uçlu bıraktığımız 

seçenek, 243 kişi ile (% 19.1) en az tercih edilen ve gruplandırıldığında 

ağırlıklı olarak vergi inceleme elemanlarınca belirli olumsuz beklentilerin 

ima edildiğinin açıklandığı seçenektir. Geriye kalanlardan 413 kişi (% 32.5) 

incelemenin ciddiyetine uygun olarak tarafsız davranıyorlar, 334 kişi (% 

26.3) hatalarımızı gösterip, uyarıda bulunarak cezaya muhatap olmamızı 

önlüyorlar, 279 kişi ise (% 22) denetim esnasında işimi aksatarak, 

müşterilerimin ve çalışanlarımın yanında beni küçük düşürüyorlar 

seçeneklerini işaretlemişlerdir. Genel olarak bakıldığında ise, yanıt 

vermeyenler göz ardı edilerek hesaplanırsa % 58,8’lik bir çoğunluk vergi 

inceleme elemanlarının denetim esnasındaki davranışları hakkında olumlu 

düşünmektedir.

Tablo 37: Yükümlülerin Vergi Denetim ve İnceleme 

Elemanlarının Görevleri Esnasındaki Davranışları Hakkındaki Görüşleri 

İncelemenin ciddiyetine uygun olarak, 

tarafsız davranıyorlar 

Hatalarımızı gösterip, uyarıda 

bulunarak cezaya muhatap olmamızı 

engelliyorlar 

Denetim esnasında işimi aksatarak, 

müşterilerimin ve çalışanlarımın 

yanında küçük düşürüyorlar 

Sıklık Yüzde 

Geçerli 

Yüzde 

413 30,3 32,5 

334 24,5 26,3 

279 20,5 22,0 

Yukarıdakilerin dışında 243 17,9 19,1 

Toplam 1269 93,2 100,0 

Boş 92 6,8 


Aşağıda Tablo 38’de gösterilen ve yükümlülere “Genel olarak 

yükümlülerin vergi idaresine yaklaşımlarını nasıl buluyorsunuz?” şeklinde 

yöneltilen soruya ise, 6 kişilik görüş bildirmeyenler hesaba katılmaksızın, 

yükümlülerin 455’i (% 33.6) olumlu, 900’ü de (% 66.4) olumsuz yanıtını 

vermişlerdir. Görülmektedir ki, mükelleflerin vergi idaresine genel bakış 

açısı olumsuz yöndedir. Yükümlüler, burada vergi inceleme elemanlarının 

davranışlarından ziyade, vergi idaresiyle ilgili genel tutum ve kanaatlerini de 

ifade ettikleri için, diğer faktörleri de hesaba katarak tercihte 

bulunmalarından ötürü bir önceki soruya verilen yanıtlara oranla farklı 

tercihlerde bulunabilmişlerdir. 

Tablo 38: Yükümlülerin Genel Olarak Vergi 

İdaresinin Yaklaşımları Hakkındaki Görüşleri 


Olumlu 455 33,4 33,6 

Olumsuz 900 66,1 66,4 

Toplam 1355 99,6 100,0 

Boş 6 ,4 

Toplam 1361 100,0 

93

2.6.1.13. Ekonomik Krizlerin Yükümlülerin Vergi Ödemelerine 

Etkileri 

Konjonktürel dalgalanmalar ve yaşanan ekonomik krizlerin 

yükümlülerin vergi ödemelerine etkisinin olup olmadığını öğrenmek 

amacıyla anket formunun bir başka sorusu olarak “Geçmişte yaşadığımız 

ekonomik krizler vergi ödemelerinizi olumsuz etkilemiş midir?” sorusu 

yükümlülere yöneltilmiştir. “Evet” veya “Hayır” şeklinde cevap aradığımız 

soruyla ilgili görüşlerin dağılımı aşağıda Tablo 39’da gösterilmiştir. 14 

kişinin (% 1) yanıt vermediği bu soruda, yükümlülerin 1057’si (% 78.5) 

evet, 290’ı (% 21.5) hayır seçeneklerini tercih ederek görüşlerini 

açıklamışlardır. Böylece, ankete yanıt veren yükümlülerin dörtte üçü geçen 

bir çoğunluğu geçmişte yaşadıkları ekonomik krizlerden vergilerini ödeme 

yönüyle olumsuz etkilendiklerini beyan etmişlerdir. 

94 

Tablo 39: Geçmişte Yaşanan Ekonomik 

Krizlerin Vergi Ödemelerine Olumsuz Etki Edip Etmemesi 


Evet 1057 77,7 78,5 

Hayır 290 21,3 21,5 

Toplam 1347 99,0 100,0 

Boş 14 1,0 


2.6.2. Çapraz Dağılım Analizi Sonuçları 

Bu kısımda, iki veya daha fazla değişken arasında, yani farklı anket 

soruları arasındaki ilişkilerin incelenmesi suretiyle analiz yapılacaktır. Anket 

sorularının değişkenleri ve kavramları arasındaki ilişkilerin incelenmesi için 

çapraz tablolar oluşturularak ki-kare (x 2 ) testi ve korelasyon analizleri veri 

alınarak değerlendirmeler yapılacaktır. 

Çapraz tablo analizlerinde iki değişkenin birbirinden bağımsız olması, 

aralarında bir ilişkinin olmaması anlamına gelmektedir. Sosyal bilimlerde 

yapılan araştırmalarda genellikle ki-kare testi yaygın olarak ve iki değişkenin 

bağımsızlığını ölçmede kullanılmaktadır. Başka bir deyişle, ki-kare testi bir

çapraz tabloda yer alan değişkenler arasındaki gözlenen ilişkinin istatistiksel 

açıdan anlamlı olup olmadığını test etmek için kullanılmaktadır ve % 5 

anlamlılık seviyesinde Null Hipotezine göre değişkenler arasında ilişki 

yoktur varsayımına dayanmakta ve bu test edilmektedir. Bulunan Pearson kikare 

değeri (p katsayısı) % 5’den küçükse, iki değişken arasında anlamlı bir 

ilişkinin varlığından (Null hipotezinin kabulü), % 5’den büyükse 

yokluğundan (Null hipotezinin reddi) söz konusudur (Altunışık v.d., 

2004:189-197). 

Ki-kare analizi sonucunda değişkenler arasında bir ilişkinin 

olmadığının bulunması (Null hipotezinin kabul edilmesi durumu) iki 

değişken arasında ilişkinin olmaması anlamına gelmeyebilir. Nedeni, 

değişkenler arasında doğrusal olmayan bir yapı söz konusu olabilir. Bu 

durumda, korelasyon katsayısına bakılarak iki değişken arasındaki doğrusal 

ilişkinin veya bağımlılığın şiddeti belirlenerek analiz yapılmaktadır. 

Anketimiz parametrik olmayan (non-parametrik) bir ölçüm yapmak için 

düzenlendiğinden iki değişken arası ilişkilerin belirlenmesinde Spermanrank 

korelasyonu test edilerek analiz yapılacaktır. Sperman-rank korelasyon 

katsayısı “r” harfi ile gösterilmiştir. “r” katsayısı +1 ile -1 arasında değer 

alabilmektedir. Bu katsayı +1’e yaklaştıkça değişkenler arasındaki doğrusal 

ilişkinin artmakta, -1’e yaklaştıkça ise iki değişken arasında negatif bir 

ilişkinin artmakta olduğu anlamı ortaya çıkmaktadır (Altunışık vd., 

2004:197-200). 

Bu kısımda, yükümlülerin yaşadığı iller, yükümlülerin cinsiyeti, 

yükümlülerin yaşı, yükümlülerin öğrenim durumları ve işletmeler için ise 

kaç yıldır faaliyette bulundukları gibi farklı değişkenlerin test edildiği çapraz 

tabloların analiz edilmesi suretiyle, ankete katılan yükümlülerin tercihleri 

hakkında daha detaylı bilgiler edinilebilecek tablolar incelenecektir. 

95

2.6.2.1. Yükümlülerin İllere Göre Anket Sorularına Verdikleri 

Yanıtların Dağılımı 

96 

Tablo 40: Yükümlülerin İllere Göre Vergi Yükü Algılaması 

Ki-Kare Testleri: 

Pearson Ki-Kare Değ: 30.05 

P Değ. Anlamlılık Düzeyi: 

0.003 

Korelasyon: 

Yükümlülerin vergi yükü algılaması 

Sperman Kor. Kats: (r) : 

Toplam 

0,689 Çok ağır Ağır Normal Az 

Şanlıurfa 

45 120 60 1 226 

Yükümlülerin illere göre dağılımı 

Toplam 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

19,9% 53,1% 26,5% ,4% 100,0% 

15,0% 16,1% 20,3% 4,8% 16,6% 

93 216 78 8 395 

23,5% 54,7% 19,7% 2,0% 100,0% 

30,9% 29,0% 26,4% 38,1% 29,0% 

22 85 13 0 120 

18,3% 70,8% 10,8% ,0% 100,0% 

7,3% 11,4% 4,4% ,0% 8,8% 

116 243 101 10 470 

24,7% 51,7% 21,5% 2,1% 100,0% 

38,5% 32,7% 34,2% 47,6% 34,5% 

25 80 43 2 150 

16,7% 53,3% 28,7% 1,3% 100,0% 

8,3% 10,8% 14,6% 9,5% 11,0% 

301 744 295 21 1361 

22,1% 54,7% 21,7% 1,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 40’da Güneydoğu Anadolu Bölgesi için seçilen illerdeki 

yükümlülerin vergi yükü algılamasının iller itibariyle nasıl değiştiği 

görülmektedir. Tablodan da görüldüğü üzere ödedikleri verginin yükünü çok 

ağır olarak gören yükümlüler Gaziantep ve Diyarbakır’da yaşayan 

yükümlüler olarak dikkati çekmektedir. Şanlıurfa ve Adıyaman illerinde 

yaşayan vergi yükümlüleri ise daha çok ödedikleri verginin yükünü normal 

bulan kişilerden oluşmaktadır.

Tablo 41: Yükümlülerin İllerine ve Vergi Çeşitlerine Göre Vergi Tazyiki Algılaması Dağılımı 

Vergi çeşitlerine göre vergi tazyiki algılaması dağılımı 

Motorlu Katma değer 

Gelir Kurumlar Emlak taşıtlar vergisi(tüketici Belediye resim 

Toplam 

vergisi vergisi vergisi vergisi olarak) ve harçları Hiçbirinin Hepsinin 

64 8 9 39 46 7 8 45 226 

28,3% 3,5% 4,0% 17,3% 20,4% 3,1% 3,5% 19,9% 100,0% 


Pearson Ki-Kare Değ: 124,872 

P Değ. Anlamlılık Düzeyi:0.000 

Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats: (r) : 0,15 

Yükümlülerin Şanlıurfa 

illere göre dağılımı 

16,8% 14,3% 18,4% 15,7% 17,6% 31,8% 16,7% 15,4% 16,6% 

172 16 24 48 53 2 14 66 395 

Diyarbakır 

43,5% 4,1% 6,1% 12,2% 13,4% ,5% 3,5% 16,7% 100,0% 

45,0% 28,6% 49,0% 19,3% 20,2% 9,1% 29,2% 22,5% 29,0% 

30 11 2 25 20 0 0 32 120 

Mardin 

25,0% 9,2% 1,7% 20,8% 16,7% ,0% ,0% 26,7% 100,0% 

7,9% 19,6% 4,1% 10,0% 7,6% ,0% ,0% 10,9% 8,8% 

91 17 9 100 114 10 19 110 470 

Gaziantep 

19,4% 3,6% 1,9% 21,3% 24,3% 2,1% 4,0% 23,4% 100,0% 

23,8% 30,4% 18,4% 40,2% 43,5% 45,5% 39,6% 37,5% 34,5% 

25 4 5 37 29 3 7 40 150 

Adıyaman 

16,7% 2,7% 3,3% 24,7% 19,3% 2,0% 4,7% 26,7% 100,0% 

6,5% 7,1% 10,2% 14,9% 11,1% 13,6% 14,6% 13,7% 11,0% 

382 56 49 249 262 22 48 293 1361 

28,1% 4,1% 3,6% 18,3% 19,3% 1,6% 3,5% 21,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Toplam 

97

Tablo 41’de ise yükümlüler tarafından hangi ilde hangi vergi çeşidinin 

daha ağır olarak hissedildiği görülmektedir. Tabloya göre; gelir vergisi 

Diyarbakır’da yaşayan yükümlülerce, kurumlar vergisi Mardin’de yaşayan 

yükümlülerce, emlak vergisi Diyarbakır’da yaşayan yükümlülerce, motorlu 

taşıtlar vergisi Adıyaman, Gaziantep ve Mardin’de yaşayan yükümlülerce, 

KDV Gaziantep ve Şanlıurfa’da yaşayan yükümlülerce, belediye resim ve 

harçları Gaziantep ve Şanlıurfa’da yaşayan yükümlülerce ortalamadan daha 

ağır olarak hissedilmektedir. Adıyaman ve Mardin de yaşayan yükümlüler 

ise tüm vergilerin yükünün ağır olduğunu beyan eden yükümlüler grubu 

olarak dikkat çekmektedir. 

98

Tablo 42: Yükümlülerin İllerine Göre Verginin Tanımı Hakkındaki Görüşleri 

Yükümlülerin verginin tanımı hakkındaki görüşleri 

Kamu 

Teşebbüs 

Zorunlu bir hizmetlerinin Bir 

kabiliyetini Toplam 

ödemedir karşılığıdır ödevdir Bir yüktür engellemektedir 

50 94 49 27 6 226 

22,1% 41,6% 21,7% 11,9% 2,7% 100,0% 

11,9% 20,8% 19,7% 13,0% 20,0% 16,6% 

144 123 48 72 8 395 

36,5% 31,1% 12,2% 18,2% 2,0% 100,0% 

34,2% 27,2% 19,3% 34,6% 26,7% 29,0% 

73 22 6 18 1 120 

60,8% 18,3% 5,0% 15,0% ,8% 100,0% 

17,3% 4,9% 2,4% 8,7% 3,3% 8,8% 

121 155 101 80 13 470 

25,7% 33,0% 21,5% 17,0% 2,8% 100,0% 

28,7% 34,2% 40,6% 38,5% 43,3% 34,5% 

33 59 45 11 2 150 

22,0% 39,3% 30,0% 7,3% 1,3% 100,0% 

7,8% 13,0% 18,1% 5,3% 6,7% 11,0% 

421 453 249 208 30 1361 

30,9% 33,3% 18,3% 15,3% 2,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 


Şanlıurfa 

Yükümlülerin illere 

göre dağılımı 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

99

Tablo 42 incelendiğinde ise, Diyarbakır ve Mardin de yaşayan vergi 

yükümlüleri diğer illere göre vergiyi daha çok zorunlu bir ödeme olarak 

gören yükümlülerden oluşmakta, Adıyaman ve Şanlıurfa’da yaşayanlar ise 

diğer illere göre vergiyi daha çok kamu hizmetlerinin karşılığı olarak ve 

bir ödev olarak görmektedirler. Vergiyi bir yük olarak görenler ise 

Diyarbakır ve Gaziantep’te diğer illere göre daha fazla oranda 

bulunmaktadır. Verginin teşebbüs kabiliyetini (girişimcilik hevesini) 

engellediğini düşünen yükümlüler ise en fazla Gaziantep’te bulunmaktadır. 

Tablo 43: Yükümlülerin İllerine Göre Uygulanan Vergilerin Adaletine 

İlişkin Dağılım 



P Değ. Anlamlılık 

Düzeyi:0.000 

Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats: (r) : -1,00 Evet, adaletli 

Şanlıurfa 


Toplam 

100 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Uygulanan vergilerin adaletine ilişkin dağılım 

Adaletli ama, 

yeterince değil Hayır, adaletsiz 

Toplam 

5 74 147 226 

2,2% 32,7% 65,0% 100,0% 

20,0% 20,2% 15,2% 16,6% 

4 61 329 394 

1,0% 15,5% 83,5% 100,0% 

16,0% 16,7% 34,0% 29,0% 

1 17 102 120 

,8% 14,2% 85,0% 100,0% 

4,0% 4,6% 10,5% 8,8% 

13 160 297 470 

2,8% 34,0% 63,2% 100,0% 

52,0% 43,7% 30,7% 34,6% 

2 54 94 150 

1,3% 36,0% 62,7% 100,0% 

8,0% 14,8% 9,7% 11,0% 

25 366 969 1360 

1,8% 26,9% 71,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 43’de ise yükümlülerin illerine göre uygulanan vergilerin 

adaletine ilişkin görüşlerinin dağılımı yer almaktadır. Uygulanan vergilerin 

adaletinin hangi illerde yaşayan yükümlülerce daha adaletli, hangi illerde 

yaşayan yükümlülerce daha adaletsiz olarak algılandığı bu tabloda 

görülmektedir. Tabloya göre, Gaziantep ve Şanlıurfa illerinde yaşayan vergi 

yükümlüleri ödedikleri verginin yükünü diğer illere oranla daha adaletli 

olarak görmektedirler. Yine tablodan Diyarbakır ve Mardin’de yaşayan vergi 

yükümlüleri ödedikleri verginin yükünü diğer illere oranla daha adaletsiz 

olarak görmektedirler. 

101

Tablo 44: Yükümlülerin İllerine Göre Uygulanan Vergilerin Adaletsizliğinin Nedenleri 

Uygulanan vergilerin adaletsizliğinin nedenleri 

Vergi 

Vergi 

Devletin hala bazı 

kanunlarının kaçakçılığının Vergi idaresinin kesimleri Toplam 

yapısı yaygın olması yaklaşımları vergilendirememesi 

52 61 18 87 218 

23,9% 28,0% 8,3% 39,9% 100,0% 

14,6% 15,4% 26,1% 17,1% 16,4% 

109 100 15 163 387 

28,2% 25,8% 3,9% 42,1% 100,0% 

30,6% 25,2% 21,7% 32,0% 29,1% 

61 38 4 17 120 

50,8% 31,7% 3,3% 14,2% 100,0% 

17,1% 9,6% 5,8% 3,3% 9,0% 

105 156 21 183 465 

22,6% 33,5% 4,5% 39,4% 100,0% 

29,5% 39,3% 30,4% 35,9% 34,9% 

29 42 11 60 142 

20,4% 29,6% 7,7% 42,3% 100,0% 

8,1% 10,6% 15,9% 11,8% 10,7% 

356 397 69 510 1332 

26,7% 29,8% 5,2% 38,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 


Şanlıurfa 

Yükümlülerin illere göre 

dağılımı 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

102

Tablo 44’de de görülmektedir ki, yükümlülere göre uygulanan 

vergilerin adaletsizliğinin nedenlerinin başında devletin hala bazı kesimleri 

vergilendirememesi gelmektedir. Bu sebebi daha fazla tercih eden vergi 

yükümlüleri ise, Diyarbakır ve Adıyaman illerinde yaşayan vergi 

yükümlüleri olarak dikkat çekmektedir. Tablo 44 dikkatle incelendiğinde ise, 

uygulanan vergilerin adaletsizliğinin nedenini vergi kanunlarının yapısına 

bağlayanlar daha çok Mardin ve Diyarbakır’da yaşayan, vergi kaçakçılığının 

yaygın olmasına bağlayanlar daha çok Gaziantep’te yaşayan ve vergi 

idaresinin yaklaşımlarına bağlayanlar ise daha çok Şanlıurfa ve 

Adıyaman’da yaşayan vergi yükümlüleri olarak dikkati çekmektedir. 

Tablo 45: Yükümlülerin İllerine Göre Ödenen Vergilerle 





Düzeyi:0.079 

Korelasyon: 



Toplam 

Şanlıurfa 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Ödenen vergilerle devletten alınan 

hizmetler arasında doğru orantılı bir 

ilişki kurma 

Toplam 

Evet Hayır Zaman zaman 

33 100 93 226 

14,6% 44,2% 41,2% 100,0% 

20,0% 14,4% 18,6% 16,6% 

62 193 140 395 

15,7% 48,9% 35,4% 100,0% 

37,6% 27,8% 27,9% 29,0% 

2 102 16 120 

1,7% 85,0% 13,3% 100,0% 

1,2% 14,7% 3,2% 8,8% 

51 235 184 470 

10,9% 50,0% 39,1% 100,0% 

30,9% 33,8% 36,7% 34,5% 

17 65 68 150 

11,3% 43,3% 45,3% 100,0% 

10,3% 9,4% 13,6% 11,0% 

165 695 501 1361 

12,1% 51,1% 36,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

103

Tablo 45’de ise ankete katılan yükümlülerin yarısından çoğu (% 51.1) 

ödedikleri vergilerle aldıkları kamu hizmeti arasında paralel bir bağ 

kuramadıklarını göstermektedir ki, bu da bireylerin sübjektif vergi yüklerini 

olumsuz yönde etkileyen bir unsurdur. Bu düşüncenin Mardin’de yaşayan 

yükümlülerce daha ağırlıklı bir şekilde savunulduğu yine Tablo 45’de açıkça 

görülmektedir. Ödediği vergilerin hizmet olarak geri döndüğünü, yani idare 

(devlet) tarafından etkin bir şekilde kullanıldığına inanan vergi yükümlüleri 

ise daha çok Diyarbakır ve Şanlıurfa’da yaşayan yükümlüler olarak dikkati 

çekmektedir. 

104

Tablo 46: Yükümlülerin İllerine Göre Devletin Artan Gelir 

İhtiyacını Nasıl Karşılaması Gerektiği Hakkındaki Görüşlerin Dağılımı 

Devletin artan gelir ihtiyacını nasıl karşılaması gerektiği hakkındaki görüşlerin 

dağılımı 

Vergileri arttırarak veya Harcamalarını 

Vergi denetimlerini 

yeni vergiler koyarak kısarak Borçlanarak arttırarak 

Toplam 

6 104 3 111 224 

2,7% 46,4% 1,3% 49,6% 100,0% 

11,8% 17,0% 6,4% 17,1% 16,5% 

21 181 6 187 395 

5,3% 45,8% 1,5% 47,3% 100,0% 

41,2% 29,6% 12,8% 28,8% 29,1% 

1 82 8 29 120 

,8% 68,3% 6,7% 24,2% 100,0% 

2,0% 13,4% 17,0% 4,5% 8,8% 

18 185 18 249 470 

3,8% 39,4% 3,8% 53,0% 100,0% 

35,3% 30,3% 38,3% 38,4% 34,6% 

5 59 12 73 149 

3,4% 39,6% 8,1% 49,0% 100,0% 

9,8% 9,7% 25,5% 11,2% 11,0% 

51 611 47 649 1358 

3,8% 45,0% 3,5% 47,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 


Yükümlülerin illere göre Şanlıurfa 

dağılımı 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

105

Tablo 46’da bölgede yaşayan vergi yükümlülerinin devletin artan gelir 

ihtiyacını nasıl karşılaması gerektiği hakkındaki görüşlerinin illere göre 

dağılımı görülmektedir. Her ilde yaşayan vergi yükümlülerinin devletin artan 

gelir ihtiyacını nasıl karşılaması gerektiği hakkındaki öncelikli çözümü farklı 

olabilmektedir. Tabloya göre, Diyarbakır’da yaşayan vergi yükümlüleri 

diğer illere nazaran daha yüksek oranda devletin vergileri arttırmasını 

önermekte, Mardin’de yaşayan vergi yükümlüleri ise devletin harcamalarını 

kısması gerektiğini diğer illere nazaran daha yüksek oranda düşünmekte, 

Adıyaman ve Mardin’de yaşayan vergi yükümlüleri ise devletin borçlanarak 

bunu telafi etmesi gerektiğini diğer illere nazaran daha yüksek oranda 

düşünmekte ve Gaziantep’te yaşayanlar ise devletin vergi denetimlerini 

arttırması gerektiğini diğer illere nazaran daha yüksek oranda 

düşünmektedir. 

106

Tablo 47: Yükümlülerin İllerine Göre Yapılan Kamu Harcamalarının İzlenip İzlenmemesi 

Yapılan kamu harcamalarının yükümlülerce izlenip izlenmemesi 

İzliyorum ve kendimce 

Bu konuda 

Yalnızca değerlendirmeler 

bilgi sahibi Toplam 

izliyorum 

yapıyorum İzlemiyorum değilim 

45 121 24 36 226 

19,9% 53,5% 10,6% 15,9% 100,0% 

18,0% 16,5% 17,3% 15,0% 16,6% 

55 191 47 102 395 

13,9% 48,4% 11,9% 25,8% 100,0% 

22,0% 26,1% 33,8% 42,5% 29,0% 

11 90 10 9 120 

9,2% 75,0% 8,3% 7,5% 100,0% 

4,4% 12,3% 7,2% 3,8% 8,8% 

108 256 43 63 470 

23,0% 54,5% 9,1% 13,4% 100,0% 

43,2% 35,0% 30,9% 26,3% 34,5% 

31 74 15 30 150 

20,7% 49,3% 10,0% 20,0% 100,0% 

12,4% 10,1% 10,8% 12,5% 11,0% 

250 732 139 240 1361 

18,4% 53,8% 10,2% 17,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 

Şanlıurfa 



Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

107

Tablo 47’de ise, yükümlülerin illerine göre yapılan kamu 

harcamalarının izlenip izlenmemesi arasındaki bağ görülmektedir. Buna 

göre, yapılan kamu harcamaları takip edip ve kendince değerlendirmeler 

yapan vergi yükümlülerinin diğer illere nazaran Mardin’de daha yüksek 

oranda oldukları görülmektedir. Bu hususla ilgilenmeyip bilgi sahibi 

olmayan vergi yükümlülerinin yaşadığı illerin başında ise Diyarbakır 

gelmektedir. Gaziantep’te yaşayan vergi yükümlüleri ise diğer illere nazaran 

daha yüksek oranda kamu harcamalarını yalnızca izlemekle yetinen 

yükümlülerden oluşmaktadır. 

108

Tablo 48: Yükümlülerin İllerine Göre Günümüz Şartlarında Vergisini 

Tam Olarak Ödeyen Bir Vergi Yükümlüsünün Durumuna İlişkin Görüşleri 

Yükümlülerin günümüz şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi 

yükümlüsünün durumuna ilişkin görüşleri 

Birkaç yıl 

içinde iflas 

Ekonomik 

etmeye Önemli bir gelişimini Saygınlığı 

Toplam 

mahkûmdur şey olmaz sağlayamaz artar Mutlu olur 

35 47 79 42 23 226 

15,5% 20,8% 35,0% 18,6% 10,2% 100,0% 

18,4% 12,3% 16,8% 21,1% 19,2% 16,6% 

59 121 139 36 39 394 

15,0% 30,7% 35,3% 9,1% 9,9% 100,0% 

31,1% 31,8% 29,6% 18,1% 32,5% 29,0% 

6 33 65 11 5 120 

5,0% 27,5% 54,2% 9,2% 4,2% 100,0% 

3,2% 8,7% 13,9% 5,5% 4,2% 8,8% 

76 130 148 82 33 469 

16,2% 27,7% 31,6% 17,5% 7,0% 100,0% 

40,0% 34,1% 31,6% 41,2% 27,5% 34,5% 

14 50 38 28 20 150 

9,3% 33,3% 25,3% 18,7% 13,3% 100,0% 

7,4% 13,1% 8,1% 14,1% 16,7% 11,0% 

190 381 469 199 120 1359 

14,0% 28,0% 34,5% 14,6% 8,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 


Şanlıurfa 

Yükümlülerin 

illere göre 

dağılımı 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

109

Tablo 48’de de Yükümlülerin illerine göre günümüz şartlarında 

vergisini tam olarak ödeyen bir vergi yükümlüsünün durumuna ilişkin 

görüşlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloda da görüldüğü üzere; günümüz 

şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi yükümlüsünün durumuna 

ilişkin görüşlerden birkaç yıl içinde iflas etmeye mahkûmdur ve ekonomik 

gelişimini sağlayamaz diyenler diğer illere oranla Adıyaman’da daha yüksek 

oranda, saygınlığı artar diyenler Adıyaman ve Şanlıurfa’da daha yüksek 

oranda, mutlu olmayacağını düşünenler de diğer illere oranla daha çok 

Mardin’de yüksek oranda bulunmaktadır. 

110

Tablo 49: Yükümlülerin İllerine Göre Ülkemizde Vergi 

Bilincinin Nasıl Artırılacağına İlişkin Görüşlerinin Dağılımı 

Yükümlülerin ülkemizde vergi bilincinin nasıl artırılacağına ilişkin görüşlerinin 

dağılımı 

Kamu 

Vergi 

Kişi başına 

harcamalarındaki sistemindeki Vergi düşen gelir 

Eğitim ve savurganlığın adaletsizliğin oranlarının düzeyinin Toplam 

öğretim ile giderilmesi ile giderilmesi ile düşürülmesi ile arttırılması ile 

70 23 82 25 25 225 

31,1% 10,2% 36,4% 11,1% 11,1% 100,0% 

15,9% 13,8% 17,3% 16,3% 19,7% 16,5% 

72 53 170 63 37 395 

18,2% 13,4% 43,0% 15,9% 9,4% 100,0% 

16,4% 31,7% 35,9% 41,2% 29,1% 29,0% 

57 10 36 9 8 120 

47,5% 8,3% 30,0% 7,5% 6,7% 100,0% 

13,0% 6,0% 7,6% 5,9% 6,3% 8,8% 

184 61 143 39 43 470 

39,1% 13,0% 30,4% 8,3% 9,1% 100,0% 

41,9% 36,5% 30,2% 25,5% 33,9% 34,6% 

56 20 43 17 14 150 

37,3% 13,3% 28,7% 11,3% 9,3% 100,0% 

12,8% 12,0% 9,1% 11,1% 11,0% 11,0% 

439 167 474 153 127 1360 

32,3% 12,3% 34,9% 11,3% 9,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats: (r) : -0,122 

Şanlıurfa 


illere göre 

dağılımı 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

111

Yukarıda Tablo 49’da vergi yükümlülerinin illerine göre ülkemizde 

vergi bilincinin nasıl artırılacağına ilişkin görüşlerinin dağılımı 

görülmektedir. Yükümlülerinin ülkemizde vergi bilincinin nasıl 

artırılacağına ilişkin görüşlerinden eğitim ve öğretimi tercih edenlerin 

Mardin, Gaziantep ve Adıyaman’da diğer illere göre daha yüksek oranda, 

vergi sistemindeki adaletsizliğin giderilmesi ile diyenlerin Diyarbakır ve 

Şanlıurfa’da diğer illere göre daha yüksek oranda, kamu harcamalarındaki 

savurganlığın giderilmesi ile ve vergi oranlarının düşürülmesi ile diyenlerin 

Diyarbakır’da diğer illere göre daha yüksek oranda oldukları görülmektedir. 

Kişi başına düşen gelir düzeyinin arttırılması ile seçeneğini işaretleyen vergi 

yükümlülerinin ise Şanlıurfa’da diğer illere göre daha yüksek oranda 

oldukları dikkati çekmektedir. 

112

Tablo 50: Yükümlülerin İllerine Göre Ülkemizde Vergilerin Tam Olarak Ödenememesinin Nedenleri Dağılımı 

Yükümlülere göre ülkemizde vergilerin tam olarak ödenememesinin nedenleri 

dağılımı 

Devletin 

Vergi bilincinin ve 

Biçimsel verginin 

vergi ahlakının 

Vergi yükümlülük- gerekliliğini Gerekli vergi yeterince 

oranlarının lerin fazla kamuoyuna reformlarının yerleşmemiş Toplam 

yüksek olması olması anlatamaması yapılamaması olması 

99 8 13 31 75 226 

43,8% 3,5% 5,8% 13,7% 33,2% 100,0% 

15,9% 13,8% 14,1% 17,8% 18,1% 16,6% 

225 21 19 41 89 395 

57,0% 5,3% 4,8% 10,4% 22,5% 100,0% 

36,2% 36,2% 20,7% 23,6% 21,5% 29,0% 

80 5 12 8 15 120 

66,7% 4,2% 10,0% 6,7% 12,5% 100,0% 

12,9% 8,6% 13,0% 4,6% 3,6% 8,8% 

159 22 39 66 184 470 

33,8% 4,7% 8,3% 14,0% 39,1% 100,0% 

25,6% 37,9% 42,4% 37,9% 44,4% 34,6% 

59 2 9 28 51 149 

39,6% 1,3% 6,0% 18,8% 34,2% 100,0% 

9,5% 3,4% 9,8% 16,1% 12,3% 11,0% 

622 58 92 174 414 1360 

45,7% 4,3% 6,8% 12,8% 30,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 


Şanlıurfa 



Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

113

Tablo 50’de de yükümlülerin illerine göre ülkemizde vergilerin tam 

olarak ödenememesinin nedenleri dağılımı incelenmiştir. Tablodan da 

görüldüğü üzere, vergi oranlarının yüksek olması diyenlerin Diyarbakır ve 

Mardin’de diğer illere nazaran daha yüksek oranda, vergi bilincinin ve vergi 

ahlakının yeterince yerleşmemiş olması diyenlerin Gaziantep ve 

Adıyaman’da diğer illere nazaran daha yüksek oranda, gerekli vergi 

reformlarının yapılamaması diyenlerin de Adıyaman’da diğer illere nazaran 

daha yüksek oranda oldukları görülmektedir. Devletin verginin gerekliliğini 

kamuoyuna anlatamaması diyen vergi yükümlülerinin ise Mardin’de diğer 

illere nazaran daha yüksek oranda bulundukları tabloda görülmektedir. 

114

Tablo 51: Yükümlülerin İllerine Göre Ülkemizde Herkesin Vergisini Tam Olarak 

Ödememesinin Yükümlülerde Oluşturabileceği Davranışlar Hakkındaki Görüşleri 

Ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödememesinin 

yükümlülerde oluşturabileceği davranışların dağılımı 




Korelasyon: 


Herkesi vergi Daha çok Olumlu veya 

Vergi ödeme kaçırmaya vergi ödemeye olumsuz bir Toplam 

şevkini kırıyor itiyor sevk ediyor etkisi olmaz 

85 122 11 8 226 

37,6% 54,0% 4,9% 3,5% 100,0% 

15,0% 18,1% 17,7% 14,3% 16,6% 

143 214 16 22 395 

36,2% 54,2% 4,1% 5,6% 100,0% 

25,2% 31,7% 25,8% 39,3% 29,0% 

52 57 5 6 120 

43,3% 47,5% 4,2% 5,0% 100,0% 

9,2% 8,4% 8,1% 10,7% 8,8% 

211 233 14 11 469 

45,0% 49,7% 3,0% 2,3% 100,0% 

37,2% 34,5% 22,6% 19,6% 34,5% 

76 49 16 9 150 

50,7% 32,7% 10,7% 6,0% 100,0% 

13,4% 7,3% 25,8% 16,1% 11,0% 

567 675 62 56 1360 

41,7% 49,6% 4,6% 4,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Şanlıurfa 


dağılımı 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

115

Tablo 51’de yükümlülerin illerine göre ülkemizde herkesin vergisini 

tam olarak ödememesinin yükümlülerde oluşturabileceği davranışlar 

hakkındaki görüşleri incelenmiştir. Tabloya göre, herkesi vergi kaçırmaya 

itiyor diyenler Diyarbakır ve Şanlıurfa’da diğer illere nazaran daha yüksek 

oranda, vergi ödeme şevkini kırıyor ve daha çok vergi ödemeye sevk ediyor 

diyenler Adıyaman’da diğer illere nazaran daha yüksek oranda ve olumlu 

veya olumsuz bir etkisi olmaz diyenler ise yine Adıyaman’da diğer illere 

nazaran daha yüksek oranda görülmektedir. 

116

Tablo 52: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi Oranlarının 

Artırılması Sonucunda Gösterebilecekleri Tepkilerin Dağılımı 

Vergi oranlarının artırılması sonucunda yükümlülerin gösterebilecekleri tepkilerin 

dağılımı 

Toplam 

Daha fazla vergi 

ödeyecek olmam, beni 

daha fazla çalışmaya 

teşvik eder 

Harcamalarımı 

kısma yoluna 

giderim 

Eski vergi seviyemi 

aşmamak için 

vergiden kaçınmanın 

yollarını ararım 


ödemektense, işimi 

yavaşlatır veya 

bırakırım 




Korelasyon: 


52 73 73 28 226 

23,0% 32,3% 32,3% 12,4% 100,0% 

19,7% 15,6% 14,5% 22,4% 16,6% 

67 199 103 26 395 

17,0% 50,4% 26,1% 6,6% 100,0% 

25,4% 42,4% 20,5% 20,8% 29,0% 

22 27 66 5 120 

18,3% 22,5% 55,0% 4,2% 100,0% 

8,3% 5,8% 13,1% 4,0% 8,8% 

91 132 212 35 470 

19,4% 28,1% 45,1% 7,4% 100,0% 

34,5% 28,1% 42,1% 28,0% 34,5% 

32 38 49 31 150 

21,3% 25,3% 32,7% 20,7% 100,0% 

12,1% 8,1% 9,7% 24,8% 11,0% 

264 469 503 125 1361 

19,4% 34,5% 37,0% 9,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Şanlıurfa 



Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

117

Tablo 52’de ise yükümlülerin illerine göre vergi oranlarının artırılması 

sonucunda gösterebilecekleri tepkilerin dağılımı görülmektedir. 

Harcamalarımı kısma yoluna giderim diyenlerin Mardin ve Gaziantep’te 

diğer illere nazaran daha yüksek oranda, eski vergi seviyemi aşmamak için 

vergiden kaçınmanın yollarını ararım diyenlerin Diyarbakır’da diğer illere 

nazaran daha yüksek oranda, daha fazla vergi ödemektense, işimi yavaşlatır 

veya bırakırım diyenlerin Şanlıurfa ve Adıyaman’da diğer illere nazaran 

daha yüksek oranda ve daha fazla vergi ödeyecek olmam, beni daha fazla 

çalışmaya teşvik eder diyenlerin de Adıyaman ve Şanlıurfa’da diğer illere 

nazaran daha yüksek oranda oldukları tabloda görülmektedir. 

118

Tablo 53: Yükümlülerin İllerine Göre Türkiye'de Vergi Kaçakçılığının Nedenleri Dağılımı 

Yükümlülere göre Türkiye'de vergi kaçakçılığının nedenleri 

Vergi 

Mükelleflerde 

"Herkes 

Vergi 

kanunlarının sık Kamu 

Belge 

vergi 

kaçırıyor, ben 

kanunlarının 

Vergi 

sık değişmesi ve harcamaların- 

sisteminin 

bilincinin 

de kaçırıyorum" 

vergi 

idaresinin ve 

mükelleflerin daki 

oturmamış 

yerleşmemiş 

mantığının 

kaçırmaya 

denetimlerinin 

bunu savurganlık 

olması 

Toplam 

olması 

yaygın olması 



izleyememesi 

42 37 12 25 57 16 37 226 

18,6% 16,4% 5,3% 11,1% 25,2% 7,1% 16,4% 100,0% 

12,6% 20,3% 17,6% 14,7% 17,0% 27,6% 17,5% 16,6% 

98 50 17 61 119 9 40 394 

24,9% 12,7% 4,3% 15,5% 30,2% 2,3% 10,2% 100,0% 

29,4% 27,5% 25,0% 35,9% 35,5% 15,5% 18,9% 29,0% 

31 8 3 16 26 1 35 120 

25,8% 6,7% 2,5% 13,3% 21,7% ,8% 29,2% 100,0% 

9,3% 4,4% 4,4% 9,4% 7,8% 1,7% 16,5% 8,8% 

120 60 31 50 110 21 76 468 

25,6% 12,8% 6,6% 10,7% 23,5% 4,5% 16,2% 100,0% 

36,0% 33,0% 45,6% 29,4% 32,8% 36,2% 35,8% 34,5% 

42 27 5 18 23 11 24 150 

28,0% 18,0% 3,3% 12,0% 15,3% 7,3% 16,0% 100,0% 

12,6% 14,8% 7,4% 10,6% 6,9% 19,0% 11,3% 11,0% 

333 182 68 170 335 58 212 1358 

24,5% 13,4% 5,0% 12,5% 24,7% 4,3% 15,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 



illere göre 

dağılımı 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

119

Tablo 53’de ise yükümlülerin illerine göre Türkiye'de vergi 

kaçakçılığının nedenleri hakkındaki görüşlerinin dağılımı görülmektedir. 

Buna göre, Türkiye'de vergi kaçakçılığının nedenlerini "Herkes kaçırıyor, 

ben de kaçırıyorum" mantığının yaygın olmasına bağlayanların 

Diyarbakır’da diğer illere nazaran daha yüksek oranda, vergi idaresinin ve 

denetimlerinin yetersiz olmasına bağlayanların Adıyaman’da diğer illere 

nazaran daha yüksek oranda, vergi kanunlarının vergi kaçırmaya müsait 

olmasına bağlayanların Mardin’de diğer illere nazaran daha yüksek oranda, 

mükelleflerde vergi bilincinin yerleşmemiş olmasına bağlayanların 

Adıyaman’da diğer illere nazaran daha yüksek oranda, kamu 

harcamalarındaki savurganlığa bağlayanların Diyarbakır’da diğer illere 

nazaran daha yüksek oranda ve vergi kanunlarının sık sık değişmesi ve 

mükelleflerin bunu izleyememesine bağlayanların da Gaziantep’te diğer illere 

nazaran daha yüksek oranda oldukları görülmektedir. 

120

Tablo 54: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi 

Kaçıran Diğer Yükümlüler Hakkındaki Görüşleri 

Yükümlülerin vergi kaçıran diğer yükümlüler hakkındaki görüşleri 




Korelasyon: 


Zorunlu Kurnaz bir tacir 

Şiddetli tepki Hoş olduğu için olarak Normal bir Toplam 

gösteririm karşılamam yapmıştır değerlendiririm davranıştır 

28 146 27 18 6 225 

12,4% 64,9% 12,0% 8,0% 2,7% 100,0% 

11,6% 19,6% 12,8% 15,8% 13,0% 16,6% 

31 193 110 44 16 394 

7,9% 49,0% 27,9% 11,2% 4,1% 100,0% 

12,9% 25,9% 52,1% 38,6% 34,8% 29,0% 

59 36 10 12 3 120 

49,2% 30,0% 8,3% 10,0% 2,5% 100,0% 

24,5% 4,8% 4,7% 10,5% 6,5% 8,8% 

97 277 51 26 18 469 

20,7% 59,1% 10,9% 5,5% 3,8% 100,0% 

40,2% 37,1% 24,2% 22,8% 39,1% 34,5% 

26 94 13 14 3 150 

17,3% 62,7% 8,7% 9,3% 2,0% 100,0% 

10,8% 12,6% 6,2% 12,3% 6,5% 11,0% 

241 746 211 114 46 1358 

17,7% 54,9% 15,5% 8,4% 3,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Şanlıurfa 


dağılımı 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

121

Tablo 54’de yükümlülerin illerine göre vergi kaçıran diğer yükümlüler 

hakkındaki görüşlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, hoş 

karşılamam diyen vergi yükümlülerinin Şanlıurfa, Adıyaman ve 

Gaziantep’te diğer ilere nazaran daha yüksek oranda, şiddetli tepki 

gösteririm diyen vergi yükümlülerinin Mardin ve Gaziantep’te diğer ilere 

nazaran daha yüksek oranda oldukları görülmektedir. Zorunlu olduğu için 

yapmıştır, normal bir davranıştır ve kurnaz bir tacir olarak değerlendiririm 

diyen vergi yükümlülerinin ise Diyarbakır’da diğer ilere nazaran daha 

yüksek oranda oldukları yine tablodan açıkça görülmektedir. 

122

Tablo 55: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi 

Kaçıranlara Verilmesi Gereken Cezalar Hakkındaki Görüşleri 

Yükümlülerin vergi kaçıranlara verilmesi gereken cezalar hakkındaki 

görüşleri 

İşyeri 

Ceza Para Hapis kapatma Ticaretten men Teşhir Toplam 

verilmemeli cezası cezası cezası cezası cezası 

11 74 30 39 37 33 224 

4,9% 33,0% 13,4% 17,4% 16,5% 14,7% 100,0% 

17,2% 14,1% 17,1% 22,9% 16,2% 16,8% 16,5% 

21 193 40 44 38 59 395 

5,3% 48,9% 10,1% 11,1% 9,6% 14,9% 100,0% 

32,8% 36,8% 22,9% 25,9% 16,6% 30,1% 29,1% 

7 32 4 15 58 4 120 

5,8% 26,7% 3,3% 12,5% 48,3% 3,3% 100,0% 

10,9% 6,1% 2,3% 8,8% 25,3% 2,0% 8,8% 

24 164 73 55 77 77 470 

5,1% 34,9% 15,5% 11,7% 16,4% 16,4% 100,0% 

37,5% 31,2% 41,7% 32,4% 33,6% 39,3% 34,6% 

1 62 28 17 19 23 150 

,7% 41,3% 18,7% 11,3% 12,7% 15,3% 100,0% 

1,6% 11,8% 16,0% 10,0% 8,3% 11,7% 11,0% 

64 525 175 170 229 196 1359 

4,7% 38,6% 12,9% 12,5% 16,9% 14,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 

Şanlıurfa 



dağılımı 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

123

Tablo 55’de de yükümlülerin illerine göre vergi kaçıranlara verilmesi 

gereken cezalar hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tabloda da görüleceği 

üzere, vergi yükümlülerinin vergi kaçıranlara verilmesini düşündükleri 

cezalardan para cezası diyen vergi yükümlülerinin Diyarbakır ve 

Adıyaman’da diğer ilere nazaran daha yüksek oranda, ticaretten men cezası 

diyen vergi yükümlülerinin Mardin’de diğer ilere nazaran daha yüksek 

oranda, teşhir cezası diyen vergi yükümlülerinin Şanlıurfa ve Gaziantep’te 

(iki büyük il) diğer ilere nazaran daha yüksek oranda, hapis cezası diyen 

vergi yükümlülerinin Adıyaman’da diğer ilere nazaran daha yüksek oranda, 

işyeri kapatma cezası diyen vergi yükümlülerinin Şanlıurfa’da diğer ilere 

nazaran daha yüksek oranda ve ceza verilmemeli diyen vergi yükümlülerinin 

Mardin ve Diyarbakır’da diğer ilere nazaran daha yüksek oranda oldukları 

dikkati çekmektedir. 

124 

Tablo 56: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi Kanunlarının 

Zorunlu Kıldığı Ölçülerdeki Kayıt Düzeni Hakkındaki Görüşleri 




Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats: (r) : 0,093 Basit Anlaşılmaz 


illere göre 

dağılımı 

Şanlıurfa 

Toplam 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Vergi kanunlarının zorunlu kıldığı 

ölçülerdeki kayıt düzeni hakkındaki 

görüşlerin dağılımı 

Uyulması 

çok zor 

Toplam 

47 125 54 226 

20,8% 55,3% 23,9% 100,0% 

21,2% 15,1% 17,9% 16,7% 

76 243 73 392 

19,4% 62,0% 18,6% 100,0% 

34,2% 29,4% 24,2% 29,0% 

20 93 7 120 

16,7% 77,5% 5,8% 100,0% 

9,0% 11,2% 2,3% 8,9% 

60 279 128 467 

12,8% 59,7% 27,4% 100,0% 

27,0% 33,7% 42,4% 34,6% 

19 87 40 146 

13,0% 59,6% 27,4% 100,0% 

8,6% 10,5% 13,2% 10,8% 

222 827 302 1351 

16,4% 61,2% 22,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 56’da yükümlülerin illerine göre vergi kanunlarının zorunlu

kıldığı ölçülerdeki kayıt düzeni hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tabloya 

göre, vergi kanunlarının zorunlu kıldığı ölçülerdeki kayıt düzeni hakkında 

anlaşılmaz diyen vergi yükümlülerinin Mardin’de diğer ilere nazaran daha 

yüksek oranda, uyulması çok zor diyen vergi yükümlülerinin Gaziantep ve 

Adıyaman’da diğer ilere nazaran daha yüksek oranda ve basit diyen vergi 

yükümlülerinin ise Gaziantep ve Şanlıurfa’da diğer ilere nazaran daha 

yüksek oranda bulundukları açık bir şekilde görülmektedir. 

Tablo 57: Yükümlülerin İllerine Göre Genel Olarak 

Vergi İdaresinin Yaklaşımları Hakkındaki Görüşleri 




Korelasyon: 

Yükümlülerin genel olarak 

vergi idaresinin yaklaşımları 

hakkındaki görüşleri 

Toplam 

Sperman Kor. Kats: (r) : 0,161 Olumlu Olumsuz 


85 141 226 


37,6% 62,4% 100,0% 

18,7% 15,7% 16,7% 

Diyarbakır 

141 252 393 

35,9% 64,1% 100,0% 

31,0% 28,0% 29,0% 

Mardin 

20 99 119 

16,8% 83,2% 100,0% 

4,4% 11,0% 8,8% 

Gaziantep 

166 303 469 

35,4% 64,6% 100,0% 

36,5% 33,7% 34,6% 

Adıyaman 

43 105 148 

29,1% 70,9% 100,0% 

9,5% 11,7% 10,9% 

Toplam 

455 900 1355 

33,6% 66,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 57’de ise yükümlülerin illerine göre genel olarak vergi 

idaresinin yaklaşımları hakkındaki görüşleri analiz edilmiştir. Tablodan, 

vergi yükümlülerinin genel olarak vergi idaresinin yaklaşımları hakkında 

olumsuz bir kanaate sahip oldukları (%66.4) görülmektedir. Bu olumsuz 

görüşün Mardin ve Adıyaman illerinde (iki küçük il) yaşayan vergi 

yükümlülerince diğer illere nazaran daha yüksek oranda beyan edildiği 

açıkça görülmektedir. 

125

Tablo 58: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi Denetim Ve İnceleme 

Elemanlarının Görevleri Esnasındaki Davranışları Hakkındaki Görüşleri 

Yükümlülerin vergi denetim ve inceleme elemanlarının görevleri esnasındaki davranışları 


İncelemenin Hatalarımızı gösterip, Denetim esnasında işimi 

ciddiyetine uygun uyarıda bulunarak aksatarak, müşterilerimin ve 

olarak, tarafsız cezaya muhatap çalışanların yanında küçük Yukarıdaki- Toplam 

davranıyorlar olmamızı önlüyorlar 

düşürüyorlar 

lerin dışında 

78 83 17 45 223 

35,0% 37,2% 7,6% 20,2% 100,0% 

18,9% 24,9% 6,1% 18,5% 17,6% 

117 89 93 80 379 

30,9% 23,5% 24,5% 21,1% 100,0% 

28,3% 26,6% 33,3% 32,9% 29,9% 

11 18 68 19 116 

9,5% 15,5% 58,6% 16,4% 100,0% 

2,7% 5,4% 24,4% 7,8% 9,1% 

162 111 78 74 425 

38,1% 26,1% 18,4% 17,4% 100,0% 

39,2% 33,2% 28,0% 30,5% 33,5% 

45 33 23 25 126 

35,7% 26,2% 18,3% 19,8% 100,0% 

10,9% 9,9% 8,2% 10,3% 9,9% 

413 334 279 243 1269 

32,5% 26,3% 22,0% 19,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 


Şanlıurfa 



Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

126

Tablo 58’de yükümlülerin illerine göre vergi denetim ve inceleme 

elemanlarının görevleri esnasındaki davranışları hakkındaki görüşlerinin 

dağılımı görülmektedir. Tabloya göre yükümlülerin vergi denetim ve 

inceleme elemanlarının görevleri esnasındaki davranışları hakkındaki 

görüşlerinden incelemenin ciddiyetine uygun olarak, tarafsız davranıyorlar 

diyen vergi yükümlülerinin Gaziantep’te diğer ilere nazaran daha yüksek 

oranda, hatalarımızı gösterip, uyarıda bulunarak cezaya muhatap olmamızı 

önlüyorlar diyen vergi yükümlülerinin Şanlıurfa’da diğer ilere nazaran daha 

yüksek oranda oldukları görülmekte iken, denetim esnasında işimi 

aksatarak, müşterilerimin ve çalışanların yanında küçük düşürüyorlar diyen 

vergi yükümlülerinin Mardin ve Diyarbakır’da diğer ilere nazaran daha 

yüksek oranda oldukları görülmektedir. 

127

Tablo 59: Yükümlülerin İllerine Göre Vergi Afları Hakkındaki Görüşleri 

Yükümlülerin vergi afları hakkındaki görüşleri 

Vergi Devlete Olumlu veya 

Çok Dürüst yükümlüler adaletini güveni olumsuz etkisi Toplam 


yararlı cezalandırılıyor bozuyor sarsıyor olmuyor 

Şanlıurfa 

31 94 72 18 10 225 


13,8% 41,8% 32,0% 8,0% 4,4% 100,0% 

dağılımı 

16,8% 15,4% 20,7% 13,1% 12,3% 16,5% 

Diyarbakır 81 176 65 41 32 395 

20,5% 44,6% 16,5% 10,4% 8,1% 100,0% 

44,0% 28,9% 18,7% 29,9% 39,5% 29,0% 

Mardin 

18 40 45 10 7 120 

15,0% 33,3% 37,5% 8,3% 5,8% 100,0% 

9,8% 6,6% 12,9% 7,3% 8,6% 8,8% 

Gaziantep 36 236 121 57 20 470 

7,7% 50,2% 25,7% 12,1% 4,3% 100,0% 

19,6% 38,7% 34,8% 41,6% 24,7% 34,6% 

Adıyaman 18 64 45 11 12 150 

12,0% 42,7% 30,0% 7,3% 8,0% 100,0% 


Pearson Ki-Kare Değ:69.832 


Korelasyon: 

9,8% 10,5% 12,9% 8,0% 14,8% 11,0% 

184 610 348 137 81 1360 

13,5% 44,9% 25,6% 10,1% 6,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Toplam 

128

Tablo 59’da yükümlülerin illerine göre vergi afları hakkındaki 

görüşlerinin analizi görülmektedir. Tabloya göre, dürüst yükümlüler 

cezalandırılıyor diyen vergi yükümlülerinin Gaziantep’te diğer ilere nazaran 

daha yüksek oranda, vergi adaletini bozuyor diyen vergi yükümlülerinin 

Mardin, Şanlıurfa ve Adıyaman’da diğer ilere nazaran daha yüksek oranda, 

devlete güveni sarsıyor diyen vergi yükümlülerinin Gaziantep’te diğer ilere 

nazaran daha yüksek oranda, çok yararlı diyen vergi yükümlülerinin ise 

Diyarbakır ve Gaziantep’te diğer ilere nazaran daha yüksek oranda 

tercihlerini belirttikleri görülmektedir. 

Tablo 60: Yükümlülerin İllerine Göre Ülkemizde Herkesin 

Vergisini Tam Olarak Ödeyip Ödemedikleri Hakkındaki Görüşleri 




Korelasyon: 

Yükümlülerin ülkemizde herkesin 

vergisini tam olarak ödeyip 

ödemedikleri hakkındaki görüşleri 

Sperman Kor. Kats: (r) : -0,177 Evet Hayır 



Toplam 

Şanlıurfa 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Toplam 

1 225 226 

,4% 99,6% 100,0% 

2,5% 17,1% 16,7% 

0 394 394 

,0% 100,0% 100,0% 

,0% 29,9% 29,1% 

0 120 120 

,0% 100,0% 100,0% 

,0% 9,1% 8,8% 

25 445 470 

5,3% 94,7% 100,0% 

62,5% 33,8% 34,7% 

14 132 146 

9,6% 90,4% 100,0% 

35,0% 10,0% 10,8% 

40 1316 1356 

2,9% 97,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

129

Tablo 60’da da yükümlülerin illerine göre ülkemizde herkesin 

vergisini tam olarak ödeyip ödemedikleri hakkındaki görüşleri analiz 

edilmiştir. Tabloya göre, bölgede ankete katılan vergi yükümlülerinin 

ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödeyip ödemedikleri hakkındaki 

görüşleri % 97 oranında hayır şeklindedir. Yine tablodan görülmektedir ki 

bu oran Diyarbakır ve Mardin’de % 100 şeklinde çıkmıştır. Yani bu illerden 

ankete katılan vergi yükümlülerinin tamamı ülkemizde herkesin vergisini 

tam olarak ödemediğini belirtmişlerdir. Bu oran Şanlıurfa’da da (bir kişi 

eksikle) % 99.6 şeklinde çıkmıştır. 

130 

Tablo 61: Yükümlülerin İllerine Göre Vergilerde 

Dikey Adaletin Olup Olmadığı Hakkındaki Görüşleri 




Korelasyon: 

Yükümlülerin vergilerde dikey 

adaletin olup olmadığı hakkındaki 

görüşleri 

Toplam 

Sperman Kor. Kats: (r) :0,028 Evet Hayır 



Şanlıurfa 

27 199 226 

Toplam 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

11,9% 88,1% 100,0% 

15,7% 16,8% 16,6% 

25 370 395 

6,3% 93,7% 100,0% 

14,5% 31,2% 29,1% 

10 110 120 

8,3% 91,7% 100,0% 

5,8% 9,3% 8,8% 

78 391 469 

16,6% 83,4% 100,0% 

45,3% 33,0% 34,5% 

32 116 148 

21,6% 78,4% 100,0% 

18,6% 9,8% 10,9% 

172 1186 1358 

12,7% 87,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 61’de yükümlülerin illerine göre vergilerde dikey adaletin, yani 

gelir düzeyleri farklı olan bireylerden farklı (az veya fazla) vergi miktarlarda 

vergi almanın, gerçekleşip gerçekleşmediği hakkındaki görüşlerinin dağılımı 

ele alınmıştır. Tablodan da görülmektedir ki, yükümlülerin % 87’ler 

düzeyindeki kısmı vergilemede dikey adaletin varlığına inanmamaktadırlar. 

Bu oran Diyarbakır ve Mardin’de ise daha yüksek düzeyde çıkmıştır. Yani, 

bu iki ilde yaşayan vergi yükümlüleri Türkiye’de vergilemede dikey adaletin 

varlığına diğer illere nazaran daha az inanmaktadırlar. 

Tablo 62: Yükümlülerin İllerine Göre Yaşanan Ekonomik Krizlerin 

Vergi Ödemelerine Olumsuz Etki Edip Etmemesi Hakkındaki Görüşleri 




Korelasyon: 

Geçmişte yaşanan ekonomik krizlerin 

vergi ödemelerine olumsuz etki edip 

etmemesi 

Toplam 



illere göre 

dağılımı 

Şanlıurfa 

177 

79,7% 

45 

20,3% 

222 

100,0% 

Toplam 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

16,7% 15,5% 16,5% 

308 83 391 

78,8% 21,2% 100,0% 

29,1% 28,6% 29,0% 

103 17 120 

85,8% 14,2% 100,0% 

9,7% 5,9% 8,9% 

367 99 466 

78,8% 21,2% 100,0% 

34,7% 34,1% 34,6% 

102 46 148 

68,9% 31,1% 100,0% 

9,6% 15,9% 11,0% 

1057 290 1347 

78,5% 21,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

131

Tablo 62’de de yükümlülerin illerine göre, yaşanan ekonomik krizlerin 

vergi ödemelerine olumsuz etki edip etmemesi hakkındaki görüşleri ele 

alınmıştır. Tabloda da görüldüğü üzere ankete katılan vergi yükümlülerinin 

büyük bir çoğunluğu (% 78.5) geçmişte yaşadıkları ekonomik krizler 

nedeniyle vergi ödeme yükümlülüklerini tam olarak yerine getirmekte 

zorlandıklarını beyan etmişlerdir. Bu düşünce Mardin’de daha yüksek 

oranda, Adıyaman’da da daha düşük oranda yükümlüler tarafından beyan 

edilmiştir. 

132 

Tablo 63: Yükümlülerin İllerine Göre Kamu 

Harcamalarında Bir Savurganlığın Olup Olmadığı Hakkındaki 

Görüşleri 




Korelasyon: 

Yükümlülerin kamu 

harcamalarında bir savurganlığın 

olup olmadığı hakkındaki görüşleri 

Toplam 




Şanlıurfa 

189 37 226 

Toplam 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

83,6% 16,4% 100,0% 

16,8% 16,1% 16,7% 

351 41 392 

89,5% 10,5% 100,0% 

31,2% 17,8% 28,9% 

109 11 120 

90,8% 9,2% 100,0% 

9,7% 4,8% 8,9% 

358 112 470 

76,2% 23,8% 100,0% 

31,8% 48,7% 34,7% 

118 29 147 

80,3% 19,7% 100,0% 

10,5% 12,6% 10,8% 

1125 230 1355 

83,0% 17,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 63’de ise yükümlülerin illerine göre kamu harcamalarında bir 

savurganlığın olup olmadığı hakkındaki görüşlerinin dağılımı görülmektedir. 

Yükümlülerin ödedikleri vergilerin verimli kamu harcamalarına ve kendi

öncelikleri ile örtüşen alanlara yöneldiğini görmeleri, onların vergiye 

uyumunu arttırdığı muhakkaktır. Tabladan da anlaşıldığı üzere, ankete 

katılan vergi yükümlülerinin büyük bir çoğunluğu olan % 83’lük kitle kamu 

harcamalarında bir savurganlığın olduğuna inanmaktadır. Yine tablodan 

görülmektedir ki, bu oranın Mardin ve Diyarbakır’da diğer illere nazaran 

daha da yüksek olduğu (%90’lar düzeyinde) açıktır. 

Tablo 64: Yükümlülerin İllerine Göre Önce Desteklemiş Oldukları Bir 

İktidardan, Sadece Vergileri Artırması Nedeniyle Bir Sonraki Seçimde 

Desteklerini Çekip Çekmeyecekleri Hakkındaki Görüşleri 




Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats: (r) :0,082 


illere göre 

dağılımı 

Toplam 

Şanlıurfa 

Diyarbakır 

Mardin 

Gaziantep 

Adıyaman 

Yükümlülerin önce desteklemiş 

oldukları bir iktidardan, sadece vergileri 

arttırması nedeniyle bir sonraki seçimde 

desteklerini çekip çekmeyecekleri 

durumu 

Toplam 

Evet Hayır 

65 158 223 

29,1% 70,9% 100,0% 

12,9% 18,7% 16,6% 

155 236 391 

39,6% 60,4% 100,0% 

30,8% 28,0% 29,0% 

35 85 120 

29,2% 70,8% 100,0% 

7,0% 10,1% 8,9% 

200 265 465 

43,0% 57,0% 100,0% 

39,8% 31,4% 34,5% 

48 99 147 

32,7% 67,3% 100,0% 

9,5% 11,7% 10,9% 

503 843 1346 

37,4% 62,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 64’de de yükümlülerin illerine göre önce desteklemiş oldukları 

bir iktidardan, sadece vergileri artırması nedeniyle bir sonraki seçimde 

133

desteklerini çekip çekmeyecekleri hakkındaki görüşleri görülmektedir. 

Tabloya göre, vergi yükümlülerinin diğer veriler sabitken yükümlülerin 

sadece yaklaşık üçte birlik kısmı yalnızca vergileri artırması nedeniyle bir 

sonraki seçimde iktidara olan desteklerini çekeceklerini belirtmişlerdir. Bu 

oranın (yalnızca vergileri artırması nedeniyle bir sonraki seçimde iktidara 

olan desteklerini çekeceklerini belirtenlerin oranı) Gaziantep ve 

Diyarbakır’da diğer illere nazaran daha yüksek çıktığı da tabloya bakılınca 

dikkati çekmektedir. 

2.6.2.2. Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Anket Sorularına 

Verdikleri Yanıtların Dağılımı 

134 

Tablo 65: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Yükü 

Algılaması 




Düzeyi:0.568 

Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats: (r) 


:0,619 Çok ağır Ağır Normal Az 

Erkek 


cinsiyet durumu 

Toplam 

Kadın 

Toplam 

240 577 232 15 1064 

22,6% 54,2% 21,8% 1,4% 100,0% 

79,7% 77,6% 78,6% 71,4% 78,2% 

61 167 63 6 297 

20,5% 56,2% 21,2% 2,0% 100,0% 

20,3% 22,4% 21,4% 28,6% 21,8% 

301 744 295 21 1361 

22,1% 54,7% 21,7% 1,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 65’de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre vergi yükü 

algılaması görülmektedir. Tabloya göre, ödedikleri verginin yükünü çok ağır 

bulanların oranı erkeklerde kadınlara nazaran daha yüksek oranda iken, ağır 

bulanlar kadınlarda erkeklere nazaran daha yüksek orandadır.

Tablo 66: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre 

Vergi Tazyikini En Çok Algıladıkları Vergi Çeşitlerinin Dağılımı 


Katma değer 

Motorlu vergisi Belediye 

Gelir Kurumlar Emlak taşıtlar (tüketici resim ve 

Toplam 

vergisi vergisi vergisi vergisi olarak) harçları Hiçbirinin Hepsinin 

326 47 41 184 213 16 34 203 1064 




Korelasyon: 


Erkek 



30,6% 4,4% 3,9% 17,3% 20,0% 1,5% 3,2% 19,1% 100,0% 

85,3% 83,9% 83,7% 73,9% 81,3% 72,7% 70,8% 69,3% 78,2% 

56 9 8 65 49 6 14 90 297 

Kadın 

18,9% 3,0% 2,7% 21,9% 16,5% 2,0% 4,7% 30,3% 100,0% 

14,7% 16,1% 16,3% 26,1% 18,7% 27,3% 29,2% 30,7% 21,8% 

382 56 49 249 262 22 48 293 1361 

Toplam 

28,1% 4,1% 3,6% 18,3% 19,3% 1,6% 3,5% 21,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

135

Tablo 66’da ise, yükümlülerin cinsiyet durumuna göre vergi tazyikini 

en çok algıladıkları vergi çeşitlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, 

vergi tazyikinin vergi yükümlülerince en ağır hissedildiği vergi olan gelir 

vergisini, kurumlar vergisini, emlak vergisini ve KDV’yi erkekler kadınlara 

nazaran daha yüksek oranda hissetmektedir. Motorlu taşıtlar vergisi, 

belediye resim ve harçlarını ve vergilerin tümünde ise durum tam tersinedir, 

yani kadınlar erkeklere nazaran daha yüksek oranda vergi ödemekten dolayı 

tazyik hissetmektedirler. 

136

Tablo 67: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Verginin Tanımı Hakkındaki Görüşleri 


Toplam 

Teşebbüs 

kabiliyetini 

engellemektedir 

Kamu hizmetlerinin 

karşılığıdır Bir ödevdir Bir yüktür 

Zorunlu bir 

ödemedir 




Korelasyon: 


334 352 198 155 25 1064 

Erkek 



31,4% 33,1% 18,6% 14,6% 2,3% 100,0% 

79,3% 77,7% 79,5% 74,5% 83,3% 78,2% 

87 101 51 53 5 297 

Kadın 

29,3% 34,0% 17,2% 17,8% 1,7% 100,0% 

20,7% 22,3% 20,5% 25,5% 16,7% 21,8% 

421 453 249 208 30 1361 

Toplam 

30,9% 33,3% 18,3% 15,3% 2,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

137

Tablo 67’de ise yükümlülerin cinsiyet durumuna göre verginin tanımı 

hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tablodan da anlaşılacağı üzere, vergiyi 

zorunlu bir ödeme ve girişimciliklerini engelleyen bir unsur olarak görenler 

erkeklerde kadınlara nazaran daha yüksek oranda, kamu hizmetlerinin bir 

karşılığı, bir ödev ve bir yük olarak görenler kadınlarda erkeklere nazaran da 

yüksek oranda görülmektedir. 

138 


Uygulanan Vergilerin Adaletine İlişkin Görüşlerinin Dağılımı 




Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats: (r) :0,622 Evet, adaletli 

Yükümlülerin cinsiyet 

durumu 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Uygulanan vergilerin adaletine ilişkin 

dağılım 

Adaletli ama, 

yeterince değil 

Hayır, 

adaletsiz 

Toplam 

20 282 761 1063 

1,9% 26,5% 71,6% 100,0% 

80,0% 77,0% 78,5% 78,2% 

5 84 208 297 

1,7% 28,3% 70,0% 100,0% 

20,0% 23,0% 21,5% 21,8% 

25 366 969 1360 

1,8% 26,9% 71,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 68’de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre uygulanan 

vergilerin adaletine ilişkin görüşlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya 

göre, erkekler kadınlara nazaran daha yüksek oranda uygulanan vergilerin 

adaletsiz olduğu görüşünü bildirmekte, kadınlar da erkeklere nazaran daha 

yüksek oranda uygulanan vergilerin kısmen adaletli olduğunu 

savunmaktadır.


Uygulanan Vergilerin Adaletsizliğinin Nedenleri Hakkındaki Görüşleri 




Düzeyi:0.010 

Korelasyon: 



durumu 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Uygulanan vergilerin adaletsizliğinin 

nedenleri 

Vergi kanunlarının 

yapısı 

Vergi kaçakçılığının 

yaygın olması 

Vergi idaresinin 

yaklaşımları 


kesimleri 

vergilendirememesi 

Toplam 

301 299 53 390 1043 

28,9% 28,7% 5,1% 37,4% 100,0% 

84,6% 75,3% 76,8% 76,5% 78,3% 

55 98 16 120 289 

19,0% 33,9% 5,5% 41,5% 100,0% 

15,4% 24,7% 23,2% 23,5% 21,7% 

356 397 69 510 1332 

26,7% 29,8% 5,2% 38,3% 100,0% 

100,0% 

100,0 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 69’da ise yükümlülerin cinsiyet durumuna göre uygulanan 

vergilerin adaletsizliğinin nedenleri hakkındaki görüşleri görülmektedir. 

Yükümlülerden uygulanan vergilerin adaletsizliğinin nedenlerinden devletin 

hala bazı kesimleri vergilendirememesi olarak görenler içinde kadınların 

oranı erkeklerinkinden daha fazladır. Vergi kanunlarının yapısı olarak 

görenler içinde ise erkeklerin oranı kadınlara nazaran daha yüksek olduğu 

görülmektedir. Vergi kaçakçılığının yaygın olması diyenler kadınlarda daha 

yüksek oranda iken vergi idaresinin yaklaşımları diyenlerde de durumun 

aynı yönde olduğu tabloda görülmektedir. 

139

Tablo 70: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Ödenen Vergilerle 





Korelasyon: 




Toplam 

140 

Erkek 

Kadın 



ilişki kurma 

Evet Hayır 

Zaman 

zaman 

Toplam 

138 534 392 1064 

13,0% 50,2% 36,8% 100,0% 

83,6% 76,8% 78,2% 78,2% 

27 161 109 297 

9,1% 54,2% 36,7% 100,0% 

16,4% 23,2% 21,8% 21,8% 

165 695 501 1361 

12,1% 51,1% 36,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 70’de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre ödenen vergilerle 

devletten alınan hizmetler arasında doğru orantılı bir ilişki kurma hakkındaki 

görüşlerin dağılımı görülmektedir. Tabloda da görülmektedir ki, erkekler 

kadınlara oranla daha yüksek nispette ödedikleri vergilerle devletten 

aldıkları hizmetler arasında daha fazla bir ilişki kurmaktadırlar. Yani, 

bölgede yaşayan ve anket sorularını yanıtlayan vergi yükümlüleri içerisinden 

erkek olanlar kadınlara oranla ödedikleri vergilerin daha yüksek nispette 

hizmete dönüştüğünü, etkin olarak kullanıldığını düşünmektedirler.

Tablo 71: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Devletin Artan 


Dağılımı 




Düzeyi:0.079 

Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats: (r) : 

0,069 


cinsiyet 

durumu 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Devletin artan gelir ihtiyacını nasıl 

karşılaması gerektiği hakkındaki görüşlerin 

dağılımı 

Vergileri arttırarak 

veya yeni vergiler 

koyarak 

Harcamalarını 

kısarak 

Borçlanarak 


arttırarak 

Toplam 

41 496 37 488 1062 

3,9% 46,7% 3,5% 46,0% 100,0% 

80,4% 81,2% 78,7% 75,2% 78,2% 

10 115 10 161 296 

3,4% 38,9% 3,4% 54,4% 100,0% 

19,6% 18,8% 21,3% 24,8% 21,8% 

51 611 47 649 1358 

3,8% 45,0% 3,5% 47,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 71’de de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre devletin artan 

gelir ihtiyacını nasıl karşılaması gerektiği hakkındaki görüşlerinin dağılımı 

görülmektedir. Tabloya göre, devletin artan gelir ihtiyacını harcamalarını 

kısmak suretiyle karşılamalı diyenler içinde erkekler kadınlara nispeten daha 

yüksek orandadır. Vergi denetimlerini artırmak suretiyle karşılamalı 

diyenler içinde ise kadınlar erkeklere nazaran daha yüksek orandadır. 

Vergileri arttırarak veya yeni vergiler koyarak ve vergi denetimlerini 

arttırarak diyenler içinde ise erkeklerin nispeti kadınlardan daha yüksektir. 

141

142 


Yapılan Kamu Harcamalarının İzlenip İzlenmemesi 




Düzeyi:0.472 

Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats: (r) 

:0,671 



Toplam 

Erkek 

Kadın 

Yalnızca izliyorum 

Yapılan kamu harcamalarının 

yükümlülerce izlenip izlenmemesi 

İzliyorum ve 

kendimce 

değerlendirmeler 

yapıyorum 

İzlemiyorum 

Bu konuda bilgi 

sahibi değilim 

Toplam 

194 580 111 179 1064 

18,2% 54,5% 10,4% 16,8% 100,0% 

77,6% 79,2% 79,9% 74,6% 78,2% 

56 152 28 61 297 

18,9% 51,2% 9,4% 20,5% 100,0% 

22,4% 20,8% 20,1% 25,4% 21,8% 

250 732 139 240 1361 

18,4% 53,8% 10,2% 17,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 72’de ise yükümlülerin cinsiyet durumuna göre yapılan kamu 

harcamalarının izlenip izlenmemesinin analizi görülmektedir. Tablodan, 

devletin yapmış olduğu kamu harcamalarını izlemeyenler ve bu konuda bilgi 

sahibi olmayanlar içinde kadın vergi yükümlüleri daha yüksek oranda, 

izleyenler içinde de erkek vergi yükümlüleri daha yüksek oranda bulunmakta 

olduğu açıkça görülmektedir.

Tablo 73: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Günümüz Şartlarında 

Vergisini Tam Olarak Ödeyen Bir Vergi Yükümlüsünün Durumuna İlişkin Görüşleri 



Birkaç yıl içinde 

Ekonomik 

iflas etmeye Önemli bir şey gelişimini Saygınlığı 

Toplam 

mahkûmdur olmaz sağlayamaz artar Mutlu olur 

150 293 378 143 98 1062 




Korelasyon: 


Erkek 



14,1% 27,6% 35,6% 13,5% 9,2% 100,0% 

78,9% 76,9% 80,6% 71,9% 81,7% 78,1% 

40 88 91 56 22 297 

Kadın 

13,5% 29,6% 30,6% 18,9% 7,4% 100,0% 

21,1% 23,1% 19,4% 28,1% 18,3% 21,9% 

190 381 469 199 120 1359 

Toplam 

14,0% 28,0% 34,5% 14,6% 8,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 73’de de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre günümüz şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi 

yükümlüsünün durumuna ilişkin görüşlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, yükümlülerden birkaç yıl içinde iflas 

etmeye mahkûmdur diyenler içinde erkekler daha ağırlıklı, önemli bir şey olmaz diyenler içinde kadınlar daha ağırlıklı, ekonomik 

gelişimini sağlayamaz diyenler içinde erkekler daha ağırlıklı, saygınlığı artar diyenler içinde kadınlar daha ağırlıklı ve mutlu 

olur diyenler içinde erkekler daha ağırlıklı olarak yer almaktadır. 

143

Tablo 74: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Ülkemizde 

Vergi Bilincinin Nasıl Artırılacağına İlişkin Görüşlerinin Dağılımı 

Yükümlülerin ülkemizde vergi bilincinin nasıl artırılacağına ilişkin görüşlerinin dağılımı 

Kamu 

Vergi 

harcamalarındaki sistemindeki Vergi Kişi başına düşen 

Sperman Kor. Kats: (r) :0,184 Eğitim ve savurganlığın adaletsizliğin oranlarının gelir düzeyinin Toplam 


Yükümlülerin Erkek 

348 129 377 124 85 1063 


32,7% 12,1% 35,5% 11,7% 8,0% 100,0% 




Korelasyon: 

79,3% 77,2% 79,5% 81,0% 66,9% 78,2% 

91 38 97 29 42 297 

Kadın 

30,6% 12,8% 32,7% 9,8% 14,1% 100,0% 

20,7% 22,8% 20,5% 19,0% 33,1% 21,8% 

439 167 474 153 127 1360 

Toplam 

32,3% 12,3% 34,9% 11,3% 9,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 74’de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre ülkemizde vergi bilincinin nasıl artırılacağına ilişkin görüşlerinin 

dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, ülkemizde vergi bilincinin eğitim ve öğretim ile ve vergi sistemindeki adaletsizliğin 

giderilmesi ile artırılacağını düşünen yükümlüler içinde erkeklerin oranı daha fazla iken, vergi oranlarının düşürülmesi ile ve 

kişi başına düşen gelir düzeyinin arttırılması ile artırılacağını düşünen yükümlüler içinde kadınların oranının daha fazla olduğu 


144



Yükümlülere göre ülkemizde vergilerin tam olarak ödenememesinin nedenleri dağılımı 

Devletin verginin 


Vergi Biçimsel gerekliliğini Gerekli vergi vergi ahlakının 

oranlarının yükümlülüklerin kamuoyuna reformlarının yeterince Toplam 

yüksek olması fazla olması anlatamaması yapılamaması yerleşmemiş olması 

523 44 66 130 301 1064 

49,2% 4,1% 6,2% 12,2% 28,3% 100,0% 




Korelasyon: 


Erkek 


durumu 

84,1% 75,9% 71,7% 74,7% 72,7% 78,2% 

99 14 26 44 113 296 

Kadın 

33,4% 4,7% 8,8% 14,9% 38,2% 100,0% 

15,9% 24,1% 28,3% 25,3% 27,3% 21,8% 

622 58 92 174 414 1360 

Toplam 

45,7% 4,3% 6,8% 12,8% 30,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 75’de ise yükümlülerin cinsiyet durumuna göre ülkemizde vergilerin tam olarak ödenememesinin nedenlerinin 

dağılımı görülmektedir. Tablodan da anlaşılacağı üzere, ülkemizde vergilerin tam olarak ödenememesinin nedenlerinden vergi 

oranlarının yüksek olması seçeneğini erkekler kadınlara nazaran daha yüksek oranda, vergi bilincinin ve vergi ahlakının 

yeterince yerleşmemiş olması seçeneğini kadınlar erkeklere nazaran daha yüksek oranda, gerekli vergi reformlarının 

yapılamaması ve devletin verginin gerekliliğini kamuoyuna anlatamaması seçeneklerini kadınlar erkeklere nazaran daha yüksek 

oranda tercih etmişlerdir. 

145

Tablo 76: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Ülkemizde Herkesin Vergisini 

Tam Olarak Ödememesinin Yükümlülerde Oluşturabileceği Davranışlar Hakkındaki Görüşleri 

Ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödememesinin yükümlülerde oluşturabileceği 

davranışların dağılımı 

Daha çok vergi 

Vergi ödeme şevkini Herkesi vergi ödemeye sevk Olumlu veya olumsuz Toplam 

kırıyor kaçırmaya itiyor ediyor 

bir etkisi olmaz 

430 537 48 48 1063 

40,5% 50,5% 4,5% 4,5% 100,0% 




Korelasyon: 


Erkek 


durumu 

75,8% 79,6% 77,4% 85,7% 78,2% 

137 138 14 8 297 

Kadın 

46,1% 46,5% 4,7% 2,7% 100,0% 

24,2% 20,4% 22,6% 14,3% 21,8% 

567 675 62 56 1360 

Toplam 

41,7% 49,6% 4,6% 4,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 76’da yükümlülerin cinsiyet durumundaki farklılıklara göre, ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödememesinin 

yükümlülerde oluşturabileceği davranışlar hakkındaki görüşleri ele alınmıştır. Tablo’ya göre, kadınlar erkeklere nazaran daha 

yüksek oranda vergi ödeme şevkini kırıyor seçeneğini işaretlerken, erkekler de kadınlara nazaran daha yüksek oranda herkesi 

vergi kaçırmaya itiyor seçeneğini işaretlemişlerdir. Daha çok vergi ödemeye sevk ediyor diyenler içinde ise kadınların oranı 

daha da yüksektir. 

146

Tablo 77: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi 

Oranlarının Artırılması Sonucunda Gösterebilecekleri Tepkilerin Dağılımı 

Vergi oranlarının artırılması sonucunda yükümlülerin gösterebilecekleri tepkilerin dağılımı 

Toplam 


ödeyecek olmam, beni 

daha fazla çalışmaya 

teşvik eder 

Harcamalarımı 

kısma yoluna 

giderim 








bırakırım 




Korelasyon: 


218 387 383 76 1064 

Erkek 


durumu 

20,5% 36,4% 36,0% 7,1% 100,0% 

82,6% 82,5% 76,1% 60,8% 78,2% 

46 82 120 49 297 

Kadın 

15,5% 27,6% 40,4% 16,5% 100,0% 

17,4% 17,5% 23,9% 39,2% 21,8% 

264 469 503 125 1361 

Toplam 

19,4% 34,5% 37,0% 9,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 77’de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre vergi oranlarının artırılması sonucunda gösterebilecekleri tepkilerin 

dağılımı görülmektedir. Buna göre, harcamalarımı kısma yoluna giderim ve daha fazla vergi ödeyecek olmam, beni daha fazla 

çalışmaya teşvik eder diyenler içerisinde kadınların yüzdesi erkeklere oranla daha yüksek iken, daha fazla vergi ödemektense, 

işimi yavaşlatır veya bırakırım ve eski vergi seviyemi aşmamak için vergiden kaçınmanın yollarını ararım diyenler içerisinde 

erkeklerin yüzdesinin kadınlara oranla daha yüksek olduğu görülmektedir. Yani, erkeklerin vergi oranlarının artırılmasına olan 

tepkileri kadınlarınkine nazaran sert olmaktadır. 

147

Tablo 78: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Türkiye'de Vergi Kaçakçılığının Nedenleri 


Mükellefler- Vergi kanunlarının 

"Herkes kaçırıyor, 

Vergi 

de vergi sık sık değişmesi Kamu ben de Belge kanunlarının 

bilincinin ve mükelleflerin harcamala- kaçırıyorum" sisteminin vergi 

yerleşmemiş bunu takip rındaki mantığının yaygın oturmamış kaçırmaya Toplam 

olması edememesi savurganlık olması olması müsait olması 

264 132 50 143 257 44 171 1061 

24,9% 12,4% 4,7% 13,5% 24,2% 4,1% 16,1% 100,0% 

Vergi 

idaresinin ve 


yetersiz 

olması 




Düzeyi:0.0150 

Korelasyon: 


Yükümlülerin Erkek 


79,3% 72,5% 73,5% 84,1% 76,7% 75,9% 80,7% 78,1% 

69 50 18 27 78 14 41 297 

Kadın 

23,2% 16,8% 6,1% 9,1% 26,3% 4,7% 13,8% 100,0% 

20,7% 27,5% 26,5% 15,9% 23,3% 24,1% 19,3% 21,9% 

333 182 68 170 335 58 212 1358 

Toplam 

24,5% 13,4% 5,0% 12,5% 24,7% 4,3% 15,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 78’de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre Türkiye'de vergi kaçakçılığının nedenlerinin neler olabileceği 

görülmektedir. Buna göre, mükelleflerde vergi bilincinin yerleşmemiş olması, vergi kanunlarının sık sık değişmesi ve 

mükelleflerin bunu takip edememesi, "Herkes kaçırıyor, ben de kaçırıyorum" mantığının yaygın olması ve belge sisteminin 

oturmamış olması diyenler içinde kadınların yüzdesi erkeklere oranla daha yüksek iken, vergi idaresinin ve denetimlerinin 

yetersiz olması, kamu harcamalarındaki savurganlık ve vergi kanunlarının vergi kaçırmaya müsait olması diyenler içinde de 

erkeklerin yüzdesi kadınlara oranla daha yüksek çıkmıştır. 

148

Tablo 79: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Kaçıran Diğer Yükümlüler Hakkındaki Görüşleri 


Kurnaz bir tacir 

Şiddetli tepki 

Zorunlu olduğu olarak Normal bir Toplam 

gösteririm Hoş karşılamam için yapmıştır değerlendiririm davranıştır 

188 560 186 91 36 1061 

17,7% 52,8% 17,5% 8,6% 3,4% 100,0% 




Korelasyon: 


Erkek 



78,0% 75,1% 88,2% 79,8% 78,3% 78,1% 

53 186 25 23 10 297 

Kadın 

17,8% 62,6% 8,4% 7,7% 3,4% 100,0% 

22,0% 24,9% 11,8% 20,2% 21,7% 21,9% 

241 746 211 114 46 1358 

Toplam 

17,7% 54,9% 15,5% 8,4% 3,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 79’da da yükümlülerin cinsiyet durumuna göre vergi kaçıran diğer yükümlüler hakkındaki görüşleri ele alınmıştır. 

Tablodan da anlaşılmaktadır ki, vergi kaçıran diğer vergi yükümlülerinin bu davranışını hoş karşılamayıp şiddetli tepki 

gösterenler içerisinde kadınların oranının erkeklere nispeten biraz daha fazla olduğu görülmektedir. Bu davranışı zorunlu olduğu 

için ve kurnaz bir tacir davranışı gibi değerlendirenlerin içinde ise erkeklerin oranı kadınlara daha yüksektir. 

149

Tablo 80: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi 


Yükümlülerin vergi kaçıranlara verilmesi gereken cezalar hakkındaki görüşleri 

Ceza 

Hapis İşyeri kapatma Ticaretten men Teşhir Toplam 

verilmemeli Para cezası cezası cezası 

cezası cezası 

47 416 127 124 183 165 1062 




Korelasyon: 


Yükümlülerin cinsiyet Erkek 

durumu 

4,4% 39,2% 12,0% 11,7% 17,2% 15,5% 100,0% 

73,4% 79,2% 72,6% 72,9% 79,9% 84,2% 78,1% 

17 109 48 46 46 31 297 

Kadın 

5,7% 36,7% 16,2% 15,5% 15,5% 10,4% 100,0% 

26,6% 20,8% 27,4% 27,1% 20,1% 15,8% 21,9% 

64 525 175 170 229 196 1359 

Toplam 

4,7% 38,6% 12,9% 12,5% 16,9% 14,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 80’de de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre vergi kaçıranlara verilmesi gereken cezalar hakkındaki görüşleri ele 

alınmaktadır. Tabloya göre, vergi kaçıranlara verilmesi gereken cezalar olarak para cezası, ticaretten men cezası ve teşhir cezası 

verilmelidir diyenler içinde erkeklerin yüzdesi daha fazla iken, hapis cezası ve işyeri kapatma cezası verilmelidir diyenler içinde 

ise kadınların yüzdesi erkeklere nazaran daha fazladır. Yine, ceza verilmemelidir diyenler içinde kadınlar erkeklere nispeten 

daha fazla yüzdeye sahiptirler. 

150

Tablo 81: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Genel 

Olarak Vergi İdaresinin Yaklaşımları Hakkındaki Görüşleri 




Korelasyon: 




Toplam 

Erkek 

Kadın 

Yükümlülerin genel olarak vergi 

idaresinin yaklaşımları hakkındaki 

görüşleri 

Olumlu Olumsuz 

Toplam 

361 701 1062 

34,0% 66,0% 100,0% 

79,3% 77,9% 78,4% 

94 199 293 

32,1% 67,9% 100,0% 

20,7% 22,1% 21,6% 

455 900 1355 

33,6% 66,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 81’de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre genel olarak vergi 

idaresinin yaklaşımları hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tablodan da 

anlaşılacağı üzere, vergi yükümlülerinin cinsiyet durumuna göre genel 

olarak vergi idaresinin yaklaşımları hakkındaki görüşleri erkeklerde 

kadınlara nazaran daha olumlu yöndedir. 

151

Tablo 82: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Denetim ve 

İnceleme Elemanlarının Görevleri Esnasındaki Davranışları Hakkındaki Görüşleri 

Yükümlülerin vergi denetim ve inceleme elemanlarının görevleri esnasındaki 

davranışları hakkındaki görüşleri 

Denetim esnasında işimi 

aksatarak, müşterilerimin 

ve çalışanların yanında 

küçük düşürüyorlar 

Hatalarımızı gösterip, 

uyarıda bulunarak cezaya 

muhatap olmamızı 

engelliyorlar 

İncelemenin 

ciddiyetine uygun 

olarak, tarafsız 

davranıyorlar 




Korelasyon: 


Toplam 

Yukarıdakilerin 

dışında 

334 261 230 191 1016 

Erkek 


durumu 

32,9% 25,7% 22,6% 18,8% 100,0% 

80,9% 78,1% 82,4% 78,6% 80,1% 

79 73 49 52 253 

Kadın 

31,2% 28,9% 19,4% 20,6% 100,0% 

19,1% 21,9% 17,6% 21,4% 19,9% 

413 334 279 243 1269 

Toplam 

32,5% 26,3% 22,0% 19,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

152

Tablo 82’de ise yükümlülerin cinsiyet durumuna göre vergi denetim 

ve inceleme elemanlarının görevleri esnasındaki davranışları hakkındaki 

görüşleri görülmektedir. İncelemenin ciddiyetine uygun olarak, tarafsız 

davranıyorlar diyenler içinde erkekler kadınlara nispeten daha yüksek 

oranda bulunurken, hatalarımızı gösterip, uyarıda bulunarak cezaya 

muhatap olmamızı engelliyorlar diyenler içinde ise kadınların oranı 

erkeklere nispeten daha fazladır. Açık uçlu olarak sorduğumuz ve genellikle 

ve ağırlıklı olarak rüşvet imasının dillendirildiği bunların dışında seçeneğini 

işaretleyenler arasında ise kadınların oranı erkeklere nispeten daha yüksektir. 

Erkek yükümlülerin daha yüksek oranda tercih etiği bir başka seçenek ise 

denetim esnasında işimi aksatarak, müşterilerimin ve çalışanların yanında 

küçük düşürüyorlar ‘dır. 

153

Tablo 83: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Vergi Afları Hakkındaki Görüşleri 





Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats: (r) :0,071 Çok 


Dürüst yükümlüler adaletini güveni olumsuz etkisi Toplam 


157 481 258 107 60 1063 

Erkek 



14,8% 45,2% 24,3% 10,1% 5,6% 100,0% 

85,3% 78,9% 74,1% 78,1% 74,1% 78,2% 

27 129 90 30 21 297 

Kadın 

9,1% 43,4% 30,3% 10,1% 7,1% 100,0% 

14,7% 21,1% 25,9% 21,9% 25,9% 21,8% 

184 610 348 137 81 1360 

Toplam 

13,5% 44,9% 25,6% 10,1% 6,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

154

Tablo 83’de de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre vergi afları 

hakkındaki görüşleri ele alınmıştır. Tabloya göre dürüst yükümlüler 

cezalandırılıyor diyenler içinde erkekler kadınlara nazaran daha yüksek 

oranda bulunmaktadır. Vergi adaletini bozuyor ve olumlu veya olumsuz 

etkisi olmuyor diyenler içinde ise kadınlar erkeklere nazaran daha yüksek 

oranda bulunmaktadır. 



Görüşleri 




Düzeyi:0.785 

Korelasyon: 



cinsiyet 

durumu 

Toplam 

Erkek 

Kadın 




Evet Hayır 

Toplam 

32 1029 1061 

3,0% 97,0% 100,0% 

80,0% 78,2% 78,2% 

8 287 295 

2,7% 97,3% 100,0% 

20,0% 21,8% 21,8% 

40 1316 1356 

2,9% 97,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 84’de ise yükümlülerin cinsiyet durumuna göre ülkemizde 

herkesin vergisini tam olarak ödeyip ödemedikleri hakkındaki görüşlerinin 

dağılımı görülmektedir. Tablodan da açıkça görülmektedir ki, vergi 

yükümlülerinin büyük bir çoğunluğu (% 97.1) ülkemizde hemen hemen 

herkesin vergilerini tam olarak ödediğine inanmamaktadır. Bu oran fazla bir 

dengesizlik olmamakla birlikte kadınlarda erkeklere nispeten daha da 

yüksektir. 

155

156 


Vergilerde Dikey Adaletin Olup Olmadığı Hakkındaki Görüşleri 




Korelasyon: 


adaletin olup olmadığı 


Toplam 

Sperman Kor. Kats. (r) :0,199 Evet Hayır 



Erkek 

128 934 1062 

Toplam 

Kadın 

12,1% 87,9% 100,0% 

74,4% 78,8% 78,2% 

44 252 296 

14,9% 85,1% 100,0% 

25,6% 21,2% 21,8% 

172 1186 1358 

12,7% 87,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 85’de de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre vergilerde dikey 

adaletin olup olmadığı hakkındaki görüşleri görülmektedir. Türkiye’de 

uygulanmakta olan vergilerde dikey adaletin olmadığı inancının çok yüksek 

olduğu tablodan da anlaşılmaktadır. Yine tabloda görülmektedir ki 

vergilerde dikey adaletin varlığına inananlar içinde kadınların oranı 

erkeklere nazaran daha yüksektir. 

Tablo 86: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Geçmişte Yaşanan 

Ekonomik Krizlerin Vergi Ödemelerine Olumsuz Etki Edip Etmemesi 




Korelasyon: 

Geçmişte yaşanan ekonomik 

krizlerin vergi ödemelerine 

olumsuz etki edip etmemesi 




Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

834 220 1054 

79,1% 20,9% 100,0% 

78,9% 75,9% 78,2% 

223 70 293 

76,1% 23,9% 100,0% 

21,1% 24,1% 21,8% 

1057 290 1347 

78,5% 21,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 86’da yükümlülerin cinsiyet durumuna göre geçmişte yaşanan 

ekonomik krizlerin vergi ödemelerine olumsuz etki edip etmemesi 

hakkındaki görüşleri görülmektedir. Toplam vergi mükelleflerinin %78.5’ 

inin geçmişte yaşadıkları ekonomik krizlerin vergi ödemelerine olumsuz etki 

ettiği şeklindeki anket sorusuna olan cevabın, erkek vergi mükelleflerinde 

daha yüksek bir yüzde ile olumsuz etki ettiği şeklinde olduğu görülmektedir. 

Tablo 87: Yükümlülerin Cinsiyet Durumuna Göre Önce Desteklemiş 

Oldukları Bir İktidardan, Sadece Vergileri Arttırması Nedeniyle 

Bir Sonraki Seçimde Desteklerini Çekip Çekmeyecekleri Durumu 




Düzeyi:0.797 

Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. (r) :0,797 



Toplam 

Erkek 

Kadın 


oldukları bir iktidardan, sadece 

vergileri arttırması nedeniyle bir 

sonraki seçimde desteklerini çekip 

çekmeyecekleri durumu 

Evet Hayır 

Toplam 

392 662 1054 

37,2% 62,8% 100,0% 

77,9% 78,5% 78,3% 

111 181 292 

38,0% 62,0% 100,0% 

22,1% 21,5% 21,7% 

503 843 1346 

37,4% 62,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 87’de yükümlülerin cinsiyet durumuna göre önce desteklemiş 

oldukları bir iktidardan, sadece vergileri arttırması nedeniyle bir sonraki 

seçimde desteklerini çekip çekmeyecekleri hakkındaki görüşlerinin dağılımı 

görülmektedir. Buna göre, sadece vergileri artırması nedeniyle (diğer 

değişkenlerin sabit kalması varsayımı altında), bir iktidar partisinden 

desteklerini çekeceklerini ifade eden vergi yükümlüleri içerisinde kadınların 

oranı erkeklere nispeten biraz daha yüksektir. 

157

2.6.2.3. Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Anket Sorularına 


Tablo 88: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi Yükü Algılaması 




Düzeyi:0.005 

Korelasyon: 


Sperman Kor. Kats. (r) 

Toplam 

:0,027 Çok ağır Ağır Normal Az 


yaş dağılımı 

18-30 

82 

21,0% 

191 

48,8% 

105 

26,9% 

13 

3,3% 

391 

100,0% 

Toplam 

158 

31-40 

41-60 

61 ve 

yukarısı 

27,2% 25,7% 35,6% 61,9% 28,7% 

116 301 106 5 528 

22,0% 57,0% 20,1% ,9% 100,0% 

38,5% 40,5% 35,9% 23,8% 38,8% 

96 228 75 3 402 

23,9% 56,7% 18,7% ,7% 100,0% 

31,9% 30,6% 25,4% 14,3% 29,5% 

7 24 9 0 40 

17,5% 60,0% 22,5% ,0% 100,0% 

2,3% 3,2% 3,1% ,0% 2,9% 

301 744 295 21 1361 

22,1% 54,7% 21,7% 1,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 88’de ise yükümlülerin yaş gruplarına göre vergi yükü 

algılaması görülmektedir. Yaş gruplarındaki farklılıkların yükümlülerin 

vergi yükünü ağır mı yoksa hafif mi algıladıklarına ne yönde ettiği bu 

tabloda görülmektedir. Ödedikleri verginin yükünü çok ağır olduğunu 

söyleyenler içinde genellikle 41-60 yaş grubundaki vergi yükümlüleri, ağır 

olduğunu söyleyenler içinde genellikle 61 yaşından yukarıdakiler daha 

yüksek oranda yer almaktadırlar. Ödedikleri verginin yükünü normal ve hafif 

olduğunu söyleyenler içinde ise genellikle 18-30 yaş grubundaki vergi 

yükümlüler daha yüksek oranda yer almaktadırlar. Kısacası yaşın 

ilerlemesiyle doğru orantılı olarak ödenen verginin ağır hissedildiğini 

söylemek yanlış olmayacaktır.

Tablo 89: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi 

Tazyikini En Fazla Algıladıkları Vergi Çeşitleri Dağılımı 


Motorlu Katma Belediye 

Gelir Kurumlar Emlak taşıtlar değer resim ve 

Toplam 

vergisi vergisi vergisi vergisi vergisi harçları Hiçbirinin Hepsinin 

92 14 9 71 77 11 19 98 391 

23,5% 3,6% 2,3% 18,2% 19,7% 2,8% 4,9% 25,1% 100,0% 




Korelasyon: 


18-30 



24,1% 25,0% 18,4% 28,5% 29,4% 50,0% 39,6% 33,4% 28,7% 

141 20 23 112 93 3 11 125 528 

31-40 

26,7% 3,8% 4,4% 21,2% 17,6% ,6% 2,1% 23,7% 100,0% 

36,9% 35,7% 46,9% 45,0% 35,5% 13,6% 22,9% 42,7% 38,8% 

133 19 13 61 86 7 15 68 402 

41-60 

33,1% 4,7% 3,2% 15,2% 21,4% 1,7% 3,7% 16,9% 100,0% 

34,8% 33,9% 26,5% 24,5% 32,8% 31,8% 31,3% 23,2% 29,5% 

16 3 4 5 6 1 3 2 40 

61 ve yukarısı 

40,0% 7,5% 10,0% 12,5% 15,0% 2,5% 7,5% 5,0% 100,0% 

4,2% 5,4% 8,2% 2,0% 2,3% 4,5% 6,3% ,7% 2,9% 

382 56 49 249 262 22 48 293 1361 

Toplam 

28,1% 4,1% 3,6% 18,3% 19,3% 1,6% 3,5% 21,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

159

Tablo 89’da da yükümlülerin yaş gruplarına göre vergi tazyikini en 

fazla algıladıkları vergi çeşitlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, 

gelir vergisini, kurumlar vergisini ve emlak vergisini ödedikleri vergiler 

içerisinde en ağır vergi olarak algılayanlar daha çok 61 yaşından yukarıda 

olan yükümlüler, motorlu taşıtlar vergisini ödedikleri vergiler içerisinde en 

ağır vergi olarak algılayanlar daha çok 31-40 yaş grubunda olan yükümlüler, 

KDV’yi ve belediye resim ve harçlarını ödedikleri vergiler içerisinde en ağır 

vergi olarak algılayanlar da daha çok 41-60 yaş grubunda olan yükümlüler 

olarak dikkati çekmektedir. Yine tabloya göre, ödedikleri vergilerin hepsini 

ağır vergi olarak algılayanlar da daha çok 18--40 yaş grubunda olan 

yükümlüler, yani gen yaştaki vergi yükümlüleridir. 

160

Tablo 90: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Verginin Tanımı Hakkındaki Görüşleri 


Kamu 

Teşebbüs 

Zorunlu bir hizmetlerinin 

kabiliyetini Toplam 

ödemedir karşılığıdır Bir ödevdir Bir yüktür engellemektedir 

114 151 59 60 7 391 




Korelasyon: 


Yükümlülerin yaş 18-30 

dağılımı 

29,2% 38,6% 15,1% 15,3% 1,8% 100,0% 

27,1% 33,3% 23,7% 28,8% 23,3% 28,7% 

163 173 95 80 17 528 

31-40 

30,9% 32,8% 18,0% 15,2% 3,2% 100,0% 

38,7% 38,2% 38,2% 38,5% 56,7% 38,8% 

134 122 83 57 6 402 

41-60 

33,3% 30,3% 20,6% 14,2% 1,5% 100,0% 

31,8% 26,9% 33,3% 27,4% 20,0% 29,5% 

10 7 12 11 0 40 

61 ve 

yukarısı 

25,0% 17,5% 30,0% 27,5% ,0% 100,0% 

2,4% 1,5% 4,8% 5,3% ,0% 2,9% 

421 453 249 208 30 1361 

Toplam 

30,9% 33,3% 18,3% 15,3% 2,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

161

Tablo 90’da yükümlülerin yaş gruplarına göre ödedikleri vergiyi nasıl 

tanımladıkları hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tabloya göre, ödedikleri 

vergiyi zorunlu bir ödeme olarak gören yükümlüler daha çok 41-60 yaş 

grubundaki yükümlülerdir. Ödedikleri vergiyi devletin sunmuş olduğu kamu 

hizmetlerinin bir karşılığı olarak görenler daha çok 18-30 yaş grubundaki 

genç yükümlülerdir. Ödedikleri vergiyi bir ödev ve bir yük olarak görenler 

ise daha çok 61 yaşından yukarıda olan vergi yükümlüleridir. Ödedikleri 

vergiyi girişimcilik kabiliyetlerini engelleyen bir unsur olarak görenler ise 

daha çok 31-40 yaş grubunda olan vergi yükümlüleridir. 

162 

Tablo 91: Yükümlülerin Yaşlarına Göre Uygulanan Vergilerin 

Adaletine İlişkin Dağılım 




Düzeyi:0.011 

Korelasyon: 


Yükümlülerin 18-30 


Toplam 

31-40 

41-60 

61 ve 

yukarısı 

Uygulanan vergilerin adaletine 

ilişkin dağılım 

Evet, Adaletli ama, Hayır, Toplam 

adaletli yeterince değil adaletsiz 

7 123 261 391 

1,8% 31,5% 66,8% 100,0% 

28,0% 33,6% 26,9% 28,8% 

10 121 397 528 

1,9% 22,9% 75,2% 100,0% 

40,0% 33,1% 41,0% 38,8% 

6 105 290 401 

1,5% 26,2% 72,3% 100,0% 

24,0% 28,7% 29,9% 29,5% 

2 17 21 40 

5,0% 42,5% 52,5% 100,0% 

8,0% 4,6% 2,2% 2,9% 

25 366 969 1360 

1,8% 26,9% 71,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 91’de de yükümlülerin yaş gruplarına göre uygulanan vergilerin 

adaletine ilişkin görüşlerinin dağılımı görülmektedir. Tablodan da 

anlaşılmaktadır ki, ülkemizde uygulanan vergileri adaletli ve kısmen adaletli 

bulanlar daha çok 61 yaşından yukarıda olan vergi yükümlüleri iken, 

ülkemizde uygulanan vergileri adaletsiz bulanlar ise daha çok 31-40 yaş 

grubundaki vergi yükümlüleridir.

Tablo 92: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Uygulanan 

Vergilerin Adaletsizliğinin Nedenleri Hakkındaki Görüşleri 


Vergi 

Vergi 




84 137 26 135 382 

22,0% 35,9% 6,8% 35,3% 100,0% 




Korelasyon: 


18-30 

Yükümlülerin yaş 

dağılımı 

23,6% 34,5% 37,7% 26,5% 28,7% 

155 151 24 182 512 

31-40 

30,3% 29,5% 4,7% 35,5% 100,0% 

43,5% 38,0% 34,8% 35,7% 38,4% 

106 95 18 181 400 

41-60 

26,5% 23,8% 4,5% 45,3% 100,0% 

29,8% 23,9% 26,1% 35,5% 30,0% 

11 14 1 12 38 


28,9% 36,8% 2,6% 31,6% 100,0% 

3,1% 3,5% 1,4% 2,4% 2,9% 

356 397 69 510 1332 

Toplam 

26,7% 29,8% 5,2% 38,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

163

Tablo 92’de ise, yükümlülerin yaş gruplarına göre uygulanan 


Uygulanan vergilerin adaletsizliğini devletin hala bazı kesimleri 

vergilendirememesine bağlayanlar daha çok 41-60 yaş grubunda yer alan 

vergi yükümlüleri, vergi kaçakçılığının yaygın olmasına bağlayanlar daha 

çok 61 yaşından büyük olan ve 18-30 yaş grubunda yer alan, daha çok genç 

ve çok yaşlı olan vergi yükümlüleri, vergi kanunlarının yapısına bağlayanlar 

daha çok 31-40 yaş grubunda yer alan vergi yükümlüleri şeklinde 

değişmektedir. Uygulanan vergilerin adaletsizliğini vergi idaresinin 

yaklaşımlarına bağlayanlar ise daha çok 18-30 yaş grubunda yer alan vergi 

yükümlüleri olarak dikkati çekmektedir 

Tablo 93: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Ödenen Vergilerle 


Dereceleri 




Korelasyon: 


164 

Yükümlülerin yaş dağılımı 

Toplam 

18-30 

31-40 

41-60 




ilişki kurma 

Zaman Toplam 

Evet Hayır zaman 

42 203 146 391 

10,7% 51,9% 37,3% 100,0% 

25,5% 29,2% 29,1% 28,7% 

69 283 176 528 

13,1% 53,6% 33,3% 100,0% 

41,8% 40,7% 35,1% 38,8% 

54 188 160 402 

13,4% 46,8% 39,8% 100,0% 

32,7% 27,1% 31,9% 29,5% 

0 21 19 40 

,0% 52,5% 47,5% 100,0% 

,0% 3,0% 3,8% 2,9% 

165 695 501 1361 

12,1% 51,1% 36,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Yukarıda Tablo 93’de yükümlülerin yaş gruplarına göre ödedikleri 

vergilerle devletten aldıkları hizmetler arasında doğru orantılı bir ilişki 

kurma derecelerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, ödedikleri 

vergilerin devlet tarafından kendileri için hizmete dönüştürüldüğünü 

düşünen vergi yükümlüleri içinde 41-60 yaş grubundaki nispeten orta yaş 

üzerindeki yükümlüler daha ağırlıklıdırlar. Ödedikleri vergilerin devlet 

tarafından kendileri için hizmete dönüştürülmediğini düşünen vergi 

yükümlüleri içinde ise nispeten orta altı yaş veya genç diyebileceğimiz 

yükümlüler daha ağırlıklıdır. Ödedikleri vergilerin devlet tarafından bir 

kısmının kendileri için hizmete dönüştürüldüğünü düşünen vergi 

yükümlüleri içinde ise nispeten yaşlılar daha ağırlıklı olarak bulunmaktadır. 

165

Tablo 94: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Devletin Artan Gelir 


Devletin artan gelir ihtiyacını nasıl karşılaması gerektiği hakkındaki görüşlerin 

dağılımı 




Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. (r) :-0,929 

Vergileri arttırarak veya Harcamalarını 

Vergi denetimlerini Toplam 

yeni vergiler koyarak kısarak Borçlanarak arttırarak 

26 152 18 195 391 

6,6% 38,9% 4,6% 49,9% 100,0% 

18-30 


dağılımı 

51,0% 24,9% 38,3% 30,0% 28,8% 

11 250 15 250 526 

31-40 

2,1% 47,5% 2,9% 47,5% 100,0% 

21,6% 40,9% 31,9% 38,5% 38,7% 

8 190 14 189 401 

41-60 

2,0% 47,4% 3,5% 47,1% 100,0% 

15,7% 31,1% 29,8% 29,1% 29,5% 

6 19 0 15 40 

61 ve 

yukarısı 

15,0% 47,5% ,0% 37,5% 100,0% 

11,8% 3,1% ,0% 2,3% 2,9% 

51 611 47 649 1358 

Toplam 

3,8% 45,0% 3,5% 47,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

166

Tablo 94’de yükümlülerin yaş gruplarına göre devletin artan gelir 

ihtiyacını nasıl karşılaması gerektiği hakkındaki görüşlerinin dağılımı 

görülmektedir. Bu tabloya göre, devletin artan gelir ihtiyacını harcamalarını 

kısarak karşılaması gerektiğine inananlar içinde 31 yaşından yukarıda 

bulunan vergi yükümlüleri nispeten dana ağırlıklı olarak bulunmaktadır. 

Devletin artan gelir ihtiyacını vergi denetimlerini artırarak, vergileri 

arttırarak veya yeni vergiler koyarak ve borçlanarak karşılaması gerektiğine 

inananlar içinde ise 18-30 yaş grubunda yer alan yükümlülerin ağırlıkları 

diğer yaş gruplarındakilere göre daha fazladır. 

Tablo 95: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre 

Yapılan Kamu Harcamalarının Ne Derecede İzlendiği Dağılımı 




Korelasyon: 



dağılımı 

Toplam 

18-30 

31-40 

41-60 

61 ve 

yukarısı 






yapıyorum 

İzlemiyorum 

Bu konuda bilgi sahibi 

değilim 

Toplam 

74 198 40 79 391 

18,9% 50,6% 10,2% 20,2% 100,0% 

29,6% 27,0% 28,8% 32,9% 28,7% 

101 303 44 80 528 

19,1% 57,4% 8,3% 15,2% 100,0% 

40,4% 41,4% 31,7% 33,3% 38,8% 

65 217 52 68 402 

16,2% 54,0% 12,9% 16,9% 100,0% 

26,0% 29,6% 37,4% 28,3% 29,5% 

10 14 3 13 40 

25,0% 35,0% 7,5% 32,5% 100,0% 

4,0% 1,9% 2,2% 5,4% 2,9% 

250 732 139 240 1361 

18,4% 53,8% 10,2% 17,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

167

Tablo 95’de ise, yükümlülerin yaş gruplarına göre yapılan kamu 

harcamalarını ne derecede izlediğinin dağılımı görülmektedir. Bilinçli vergi 

yükümlülerinin yapılan kamu harcamalarının çeşidini, niteliğini ve zamanını 

daha dikkatli ve sorgulayıcı tarzda takip ettiği kabul edilmektedir. Bu 

tabloda da hangi yaş gruplarındaki vergi yükümlülerinin daha bilinçli veya 

daha az bilinçli olduğu yapılan çapraz analiz sonucunda görülebilmektedir. 

Tabloya göre, yapılan kamu harcamalarını izliyorum ve kendimce 

değerlendirmeler yapıyorum diyenler içinde 31-40 yaş grubunda yer alan ve 

nispeten genç yaşta bulunan yükümlüler ağırlıktadır. Yalnızca izliyorum 

diyenler içinde 61 ve yukarısı yaş grubunda yer alan ve yaşlı olan 

yükümlüler ağırlıktadır. 41-60 yaş grubundaki yükümlüler ise çoğunluklu 

olarak izlemediklerini ve yine çoğunluklu olarak 61 yaşından yukarıda olan 

yükümlüler ise bu konuda bilgi sahibi olmadıkların ifade etmişlerdir. 

168

Tablo 96: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Günümüz Şartlarında 




Birkaç yıl içinde 

Ekonomik 

iflas etmeye Önemli bir şey gelişimini 

Toplam 

mahkûmdur olmaz sağlayamaz Saygınlığı artar Mutlu olur 

56 108 132 68 27 391 

14,3% 27,6% 33,8% 17,4% 6,9% 100,0% 




Korelasyon: 


18-30 


dağılımı 

29,5% 28,3% 28,1% 34,2% 22,5% 28,8% 

77 142 193 75 40 527 

31-40 

14,6% 26,9% 36,6% 14,2% 7,6% 100,0% 

40,5% 37,3% 41,2% 37,7% 33,3% 38,8% 

50 120 129 51 51 401 

41-60 

12,5% 29,9% 32,2% 12,7% 12,7% 100,0% 

26,3% 31,5% 27,5% 25,6% 42,5% 29,5% 

7 11 15 5 2 40 

61 ve 

yukarısı 

17,5% 27,5% 37,5% 12,5% 5,0% 100,0% 

3,7% 2,9% 3,2% 2,5% 1,7% 2,9% 

190 381 469 199 120 1359 

Toplam 

14,0% 28,0% 34,5% 14,6% 8,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

169

Tablo 96’da yükümlülerin yaş gruplarına göre günümüz şartlarında 

vergisini tam olarak ödeyen bir vergi yükümlüsünün durumunun ne 

olabileceğine ilişkin görüşleri görülmektedir. Tablodan da anlaşılacağı üzere, 

günümüz şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi yükümlüsünün 

ekonomik gelişimini sağlayamayacağını ve birkaç yıl içinde iflas etmeye 

mahkûm olduğunu düşünenler içinde 61 yaşından yukarıda olan ve 31-40 yaş 

grubunda yer alan yükümlüler daha ağırlıktadırlar. Önemli bir şey olmaz ve 

mutlu olur diyenler içinde ise 41-60 yaş grubunda yer alan yükümlüler daha 

ağırlıktadırlar. Günümüz şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi 

yükümlüsünün saygınlığı artar diyenlerin de daha çok 18-30 yaş grubunda 

yer alan vergi yükümlüleri olduğu dikkati çekmektedir. 

170

Tablo 97: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Ülkemizde 


Yükümlülerin ülkemizde vergi bilincinin nasıl artırılacağına ilişkin görüşlerinin dağılımı 

Kamu 

Vergi 

harcamalarındaki sistemindeki Vergi Kişi başına düşen 

Eğitim ve savurganlığın adaletsizliğin oranlarının gelir düzeyinin Toplam 


121 36 142 49 42 390 

31,0% 9,2% 36,4% 12,6% 10,8% 100,0% 




Korelasyon: 


18-30 


dağılımı 

27,6% 21,6% 30,0% 32,0% 33,1% 28,7% 

168 68 182 51 59 528 

31-40 

31,8% 12,9% 34,5% 9,7% 11,2% 100,0% 

38,3% 40,7% 38,4% 33,3% 46,5% 38,8% 

137 59 136 48 22 402 

41-60 

34,1% 14,7% 33,8% 11,9% 5,5% 100,0% 

31,2% 35,3% 28,7% 31,4% 17,3% 29,6% 

13 4 14 5 4 40 

61 ve 

yukarısı 

32,5% 10,0% 35,0% 12,5% 10,0% 100,0% 

3,0% 2,4% 3,0% 3,3% 3,1% 2,9% 

439 167 474 153 127 1360 

Toplam 

32,3% 12,3% 34,9% 11,3% 9,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

171

Tablo 97’de de yükümlülerin yaş gruplarına göre ülkemizde vergi 

bilincinin nasıl artırılacağına ilişkin görüşlerinin dağılımı görülmektedir. 

Tabloya göre, vergi bilincinin vergi sistemindeki adaletsizliğin giderilmesi 

ile artırılacağına inananlar içinde 18-30 yaş grubunda yer alan genç vergi 

yükümlüleri ağırlıklı iken, eğitim ve öğretim ile ve kamu harcamalarındaki 

savurganlığın giderilmesi ile artırılacağına inananlar içinde ise 41-60 yaş 

grubunda yer alan orta ve üzeri yaştaki vergi yükümlüleri ağırlıklı olarak 

bulunmaktadır. Vergi bilincinin vergi oranlarının düşürülmesi ile 

artırılacağına inananlar içinde de 18-30 yaş grubunda yer alan genç vergi 

yükümlüleri ağırlıklı olarak bulunmaktadır. Son olarak, vergi bilincinin kişi 

başına düşen gelir düzeyinin arttırılması ile artırılacağına inananlar içinde ise 

31-40 yaş grubunda yer alan ve nispeten genç vergi yükümlüleri ağırlıklı 

olarak bulunmaktadır. 

172




Devletin verginin 


Biçimsel gerekliliğini Gerekli vergi vergi ahlakının 

Vergi oranlarının yükümlülüklerin kamuoyuna reformlarının yeterince Toplam 


175 15 36 47 118 391 

44,8% 3,8% 9,2% 12,0% 30,2% 100,0% 




Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. (r) :-0,831 

18-30 


dağılımı 

28,1% 25,9% 39,1% 27,0% 28,5% 28,8% 

237 23 30 68 169 527 

31-40 

45,0% 4,4% 5,7% 12,9% 32,1% 100,0% 

38,1% 39,7% 32,6% 39,1% 40,8% 38,8% 

187 19 22 55 119 402 

41-60 

46,5% 4,7% 5,5% 13,7% 29,6% 100,0% 

30,1% 32,8% 23,9% 31,6% 28,7% 29,6% 

23 1 4 4 8 40 

61 ve 

yukarısı 

57,5% 2,5% 10,0% 10,0% 20,0% 100,0% 

3,7% 1,7% 4,3% 2,3% 1,9% 2,9% 

622 58 92 174 414 1360 

Toplam 

45,7% 4,3% 6,8% 12,8% 30,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

173

Tablo 98’de yükümlülerin yaş gruplarına göre ülkemizde vergilerin 

tam olarak ödenememesinin nedenlerinin dağılımı görülmektedir. Tablodan, 

ülkemizde vergilerin tam olarak ödenememesinin nedeni olarak vergi 

oranlarının yüksek olmasını görenler içinde 61 yaşının üstündeki vergi 

yükümlülerinin ağırlığının daha yüksek olduğu görülmektedir. Ülkemizde 

vergilerin tam olarak ödenememesinin nedeni olarak vergi bilincinin ve vergi 

ahlakının yeterince yerleşmemiş olmasını görenler içinde de 31-40 yaş 

grubundaki vergi yükümlülerinin ağırlığının daha yüksek olduğu 

görülmektedir. Vergilerin tam olarak ödenememesinin nedeni olarak gerekli 

vergi reformlarının yapılamamasını görenler içinde ise 41-60 yaş 

grubundaki vergi yükümlülerinin ağırlığının daha yüksek olduğu 

görülmektedir. Vergilerin ödenmememsinin nedenini devletin verginin 

gerekliliğini tam olarak kamuoyuna anlatamamamsı olarak görenler içinde 

de 18-30 ve 61 üzeri yaş grubundakiler daha ağırlıklı olarak bulunmaktadır. 

174

Tablo 99: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Ülkemizde Herkesin Vergisini 

Tam Olarak Ödememesinin Yükümlülerde Oluşturabileceği Davranışların Dağılımı 

Ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödememesinin yükümlülerde 

oluşturabileceği davranışların dağılımı 




Korelasyon: 


Vergi ödeme Herkesi vergi Daha çok vergi Olumlu veya olumsuz Toplam 

şevkini kırıyor kaçırmaya itiyor ödemeye sevk ediyor bir etkisi olmaz 

147 211 18 14 390 

37,7% 54,1% 4,6% 3,6% 100,0% 

18-30 


dağılımı 

25,9% 31,3% 29,0% 25,0% 28,7% 

238 244 25 21 528 

31-40 

45,1% 46,2% 4,7% 4,0% 100,0% 

42,0% 36,1% 40,3% 37,5% 38,8% 

169 197 16 20 402 

41-60 

42,0% 49,0% 4,0% 5,0% 100,0% 

29,8% 29,2% 25,8% 35,7% 29,6% 

13 23 3 1 40 


32,5% 57,5% 7,5% 2,5% 100,0% 

2,3% 3,4% 4,8% 1,8% 2,9% 

567 675 62 56 1360 

Toplam 

41,7% 49,6% 4,6% 4,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

175

Tablo 99’da yükümlülerin yaş gruplarına göre ülkemizde herkesin 

vergisini tam olarak ödememesinin yükümlülerde oluşturabileceği 

davranışların dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, ülkemizde herkesin 

vergisini tam olarak ödememesi herkesi vergi kaçırmaya itiyor diyenler 

içinde 18-30 ve 61 üzeri yaş grubundakiler daha ağırlıklı olarak 

bulunmaktadır. Ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödememesi 

yükümlülerin vergi ödeme şevkini kırıyor diyenler içinde ise 31-40 yaş 

grubundakiler daha ağırlıklı olarak bulunmaktadır. Ülkemizde herkesin 

vergisini tam olarak ödememesi yükümlüleri daha çok vergi ödemeye sevk 

ediyor diyenler içinde de 61 üzeri yaş grubundakiler daha ağırlıklı olarak 

bulunmaktadır. Ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödememesinin 

olumlu ve olumsuz etkisinin olmayacağını söyleyenler içinde 41-60 yaş 

grubundakiler daha ağırlıklı olarak bulunmaktadır. 

176


Oranlarının Artırılması Sonucunda Gösterebilecekleri Tepkilerin Dağılımı 

Vergi oranlarının artırılması sonucunda yükümlülerin gösterebilecekleri tepkilerin 

dağılımı 

Daha fazla vergi Eski vergi seviyemi 


ödemektense, işimi aşmamak için Harcamalarımı ödeyecek olmam, 

yavaşlatır veya vergiden kaçınmanın kısma yoluna beni daha fazla Toplam 

bırakırım yollarını ararım giderim çalışmaya teşvik eder 

80 108 142 61 391 

20,5% 27,6% 36,3% 15,6% 100,0% 




Korelasyon: 


18-30 



30,3% 23,0% 28,2% 48,8% 28,7% 

105 184 197 42 528 

31-40 

19,9% 34,8% 37,3% 8,0% 100,0% 

39,8% 39,2% 39,2% 33,6% 38,8% 

66 159 155 22 402 

41-60 

16,4% 39,6% 38,6% 5,5% 100,0% 

25,0% 33,9% 30,8% 17,6% 29,5% 

13 18 9 0 40 


32,5% 45,0% 22,5% ,0% 100,0% 

4,9% 3,8% 1,8% ,0% 2,9% 

264 469 503 125 1361 

Toplam 

19,4% 34,5% 37,0% 9,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

177

Tablo 100’de ise yükümlülerin yaş gruplarına göre vergi oranlarının 

artırılması sonucunda gösterebilecekleri tepkilerin dağılımı görülmektedir. 

Tablodan da anlaşılmaktadır ki, vergi oranlarının artırılması sonucu 

harcamalarımı kısma yoluna giderim diyen vergi yükümlüleri içinde 41-60 

yaş grubundaki vergi yükümlülerinin ağırlığı diğerlerine oranla daha fazla 

iken, eski vergi seviyemi aşmamak için vergiden kaçınmanın yollarını 

ararım diyen vergi yükümlüleri içinde 41 yaş ve üzeri grubundaki vergi 

yükümlülerinin ağırlığı diğerlerine oranla daha fazladır. Vergi oranlarının 

artırılması sonucu daha fazla vergi ödemektense, işimi yavaşlatır veya 

bırakırım gibi radikal tepkiler içine girebileceklerini söyleyenler içinde ise 

18-30 ve 61 üzeri yaş grubundaki vergi yükümlülerinin diğerlerine oranla 

daha fazla olduğu görülmektedir. Yine, vergi oranlarının artırılması beni 

daha fazla çalışmaya teşvik eder diyenlerin içinde ise, 18-30 yaş grubundaki 

genç vergi yükümlüleri daha da ağırlıklı olarak yer aldığı tablodan 


178

Tablo 101: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Türkiye'de Vergi Kaçakçılığının Nedenleri 



Pearson Ki-Kare 

Değ:31.280 

Toplam 


vergi kaçırmaya 


Belge sisteminin 

oturmamış olması 

"Herkes kaçırıyor, 

ben de kaçırıyorum" 

mantığının yaygın 

olması 

Kamu 

harcamalarındaki 

savurganlık 


sık sık değişmesi ve 

mükelleflerin bunu 

takip edememesi 

Mükelleflerde vergi 

bilincinin 

yerleşmemiş olması 




Düzeyi:0.027 

Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. (r) 

:0,077 Vergi idaresinin ve 

116 46 22 50 101 12 43 390 

18-30 



29,7% 11,8% 5,6% 12,8% 25,9% 3,1% 11,0% 100,0% 

34,8% 25,3% 32,4% 29,4% 30,1% 20,7% 20,3% 28,7% 

119 82 25 58 123 25 95 527 

31-40 

22,6% 15,6% 4,7% 11,0% 23,3% 4,7% 18,0% 100,0% 

35,7% 45,1% 36,8% 34,1% 36,7% 43,1% 44,8% 38,8% 

93 50 16 55 98 19 70 401 

41-60 

23,2% 12,5% 4,0% 13,7% 24,4% 4,7% 17,5% 100,0% 

27,9% 27,5% 23,5% 32,4% 29,3% 32,8% 33,0% 29,5% 

5 4 5 7 13 2 4 40 

61 ve 

yukarısı 

12,5% 10,0% 12,5% 17,5% 32,5% 5,0% 10,0% 100,0% 

1,5% 2,2% 7,4% 4,1% 3,9% 3,4% 1,9% 2,9% 

333 182 68 170 335 58 212 1358 

24,5% 13,4% 5,0% 12,5% 24,7% 4,3% 15,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Toplam 

179

Tablo 101’de yükümlülerin yaş gruplarına göre Türkiye'de vergi 

kaçakçılığının nedenleri hakkındaki görüşlerinin dağılımı görülmektedir. 

Tabloya göre, vergi idaresinin ve denetimlerinin yetersiz olması diyenler 

içinde daha çok 18-30 yaş grubunda yer alanlar, "Herkes kaçırıyor, ben de 

kaçırıyorum" mantığının yaygın olması diyenler içinde daha çok 18-30 ve 61 

üzeri yaş grubunda yer alanlar, vergi kanunlarının vergi kaçırmaya müsait 

olması diyenler içinde daha çok 31-60 yaş grubunda yer alanlar, 

mükelleflerde vergi bilincinin yerleşmemiş olması diyenler içinde daha çok 

31-40 yaş grubunda yer alanlar, kamu harcamalarındaki savurganlık 

diyenler içinde daha çok 41 ve yukarısı yaş grubunda yer alanlar, vergi 

kanunlarının sık sık değişmesi ve mükelleflerin bunu takip edememesi ve 

belge sisteminin oturmamış olması diyenler içinde daha çok 61 ve yukarısı 

yaş grubunda yer alanlar ağırlıklı olarak yer almaktadırlar. 

180


Vergi Kaçıran Diğer Yükümlüler Hakkındaki Görüşleri 





69 206 65 38 12 390 

17,7% 52,8% 16,7% 9,7% 3,1% 100,0% 




Korelasyon: 


18-30 


dağılımı 

28,6% 27,6% 30,8% 33,3% 26,1% 28,7% 

100 282 83 42 19 526 

31-40 

19,0% 53,6% 15,8% 8,0% 3,6% 100,0% 

41,5% 37,8% 39,3% 36,8% 41,3% 38,7% 

68 231 58 34 11 402 

41-60 

16,9% 57,5% 14,4% 8,5% 2,7% 100,0% 

28,2% 31,0% 27,5% 29,8% 23,9% 29,6% 

4 27 5 0 4 40 


10,0% 67,5% 12,5% ,0% 10,0% 100,0% 

1,7% 3,6% 2,4% ,0% 8,7% 2,9% 

241 746 211 114 46 1358 

Toplam 

17,7% 54,9% 15,5% 8,4% 3,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

181

Tablo 102’de de yükümlülerin yaş gruplarına göre vergi kaçıran diğer 

yükümlüler hakkındaki görüşleri yer almaktadır. Tabloya göre, yükümlülerin 

vergi kaçıran diğer yükümlülere şiddetli tepki gösteririm diyenler içinde 31- 

40 yaş grubunda yer alan yükümlüler daha ağırlıklı olarak, hoş karşılamam 

diyenler içinde 41 yaş ve üzerinde yer alan yükümlüler daha ağırlıklı olarak 

yer alırken, zorunlu olduğu için yapmıştır ve kurnaz bir tacir olarak 

değerlendiririm diyenler içinde 18-30 yaş grubunda yer alan yükümlüler 

daha ağırlıklı olarak bulunmaktadırlar. Yükümlülerden vergi kaçıran bir 

meslektaşının bu davranışını normal bir davranış olarak görenlerin ise 

ağırlıklı olarak 61 ve üzeri yaş grubunda yer alan vergi yükümlülerinin 

olduğunu yine tablodan görebiliriz. 

182







Korelasyon: 

Ceza 

İşyeri kapatma Ticaretten Teşhir Toplam 

verilmemeli Para cezası Hapis cezası cezası men cezası cezası 

28 155 53 54 60 41 391 

7,2% 39,6% 13,6% 13,8% 15,3% 10,5% 100,0% 


Yükümlülerin 18-30 


43,8% 29,5% 30,3% 31,8% 26,2% 20,9% 28,8% 

24 201 60 65 97 79 526 

31-40 

4,6% 38,2% 11,4% 12,4% 18,4% 15,0% 100,0% 

37,5% 38,3% 34,3% 38,2% 42,4% 40,3% 38,7% 

11 152 56 46 69 68 402 

41-60 

2,7% 37,8% 13,9% 11,4% 17,2% 16,9% 100,0% 

17,2% 29,0% 32,0% 27,1% 30,1% 34,7% 29,6% 

1 17 6 5 3 8 40 

61 ve 

yukarısı 

2,5% 42,5% 15,0% 12,5% 7,5% 20,0% 100,0% 

1,6% 3,2% 3,4% 2,9% 1,3% 4,1% 2,9% 

64 525 175 170 229 196 1359 

Toplam 

4,7% 38,6% 12,9% 12,5% 16,9% 14,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

183

Tablo 103’de ise, yükümlülerin yaş gruplarına göre vergi kaçıranlara 

verilmesi gereken cezalar hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tabloya göre, 

vergi kaçıranlara verilmesi gereken cezalar olarak para cezasının verilmesini 

isteyenler arasında hem 61 ve üzeri yaş grubundakiler, hem de 18-30 yaş 

grubundakiler ağırlıklı olarak yer alırken, ticaretten men cezası verilmesini 

isteyenler arasında ise tam da bu yaş gruplarının dışındaki grup olan 31-60 

yaş grubunda yer alan vergi yükümlüleri ağırlıklı olarak yer almaktadır. 

Teşhir cezasının verilmesini isteyenler içinde ise ağırlıklı olarak 61 ve üzeri 

yaş grubunda yer alan yükümlüler bulunmaktadır. Hapis cezasının 

verilmesini isteyenler içinde ise ağırlıklı olarak 41 ve üzeri yaş grubunda yer 

alan yükümlüler bulunmaktadır. İş yeri kapatma cezasının verilmesini 

isteyenler içinde ise ağırlıklı olarak 18-30 yaş grubunda yer alan yükümlüler 

yer alırken, yine ceza verilmemeli diyenler içinde ise ağırlıklı olarak 18-30 

yaş grubunda yer alan yükümlülerin yer aldığı görülmektedir. 

184 

Tablo 104: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Genel 

Olarak Vergi İdaresinin Mükelleflere Yaklaşımları Hakkındaki 

Görüşleri 




Korelasyon: 




Toplam 

18-30 

31-40 

41-60 

61 ve 

yukarısı 


idaresinin mükelleflere yaklaşımları 


Toplam 


121 266 387 

31,3% 68,7% 100,0% 

26,6% 29,6% 28,6% 

164 362 526 

31,2% 68,8% 100,0% 

36,0% 40,2% 38,8% 

156 246 402 

38,8% 61,2% 100,0% 

34,3% 27,3% 29,7% 

14 26 40 

35,0% 65,0% 100,0% 

3,1% 2,9% 3,0% 

455 900 1355 

33,6% 66,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 104’de yükümlülerin yaş gruplarına göre genel olarak vergi 

idaresinin mükelleflere yaklaşımları hakkındaki görüşlerinin ne olduğunun 

dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, genel olarak vergi idaresinin 

yaklaşımlarını olumlu bulan vergi yükümlülerinin 41 yaş ve üzerindeki vergi 

yükümlülerinin olduğu görülmektedir. Vergi idaresinin yaklaşımlarını 

olumsuz bulan vergi yükümlülerinin ise genel olarak 18-40 yaş grubundaki 

vergi yükümlülerinin olduğu görülmektedir. Tablodan da anlaşılmaktadır ki, 

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşlı vergi yükümlüleri genç vergi 

yükümlülerine nazaran vergi idaresinin yükümlülere olan yaklaşımlarını 

daha olumlu bulmaktadırlar. 

185

Tablo 105: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi Denetim ve 


Yükümlülerin vergi denetim ve inceleme elemanlarının görevleri esnasındaki davranışları 




ve çalışanlarımın yanında 

küçük düşürüyorlar 


uyarıda bulunarak 

cezaya muhatap 

olmamızı önlüyorlar 

İncelemenin 







Korelasyon: 


Yukarıdakilerin Toplam 

dışında 

123 98 60 77 358 

34,4% 27,4% 16,8% 21,5% 100,0% 

29,8% 29,3% 21,5% 31,7% 28,2% 

161 127 112 93 493 

32,7% 25,8% 22,7% 18,9% 100,0% 

39,0% 38,0% 40,1% 38,3% 38,8% 

114 102 94 68 378 

30,2% 27,0% 24,9% 18,0% 100,0% 

27,6% 30,5% 33,7% 28,0% 29,8% 

15 7 13 5 40 

37,5% 17,5% 32,5% 12,5% 100,0% 

18-30 



31-40 

41-60 

61 ve 

yukarısı 

3,6% 2,1% 4,7% 2,1% 3,2% 

413 334 279 243 1269 

32,5% 26,3% 22,0% 19,1% 100,0% 

Toplam 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

186

Tablo 105’de yükümlülerin yaş gruplarına göre vergi denetim ve 


görüşleri görülmektedir. Buna göre, incelemenin ciddiyetine uygun olarak, 

tarafsız davranıyorlar diyenler ağırlıklı olarak 18-30 ve 61 üzeri yaş 

grubunda yer alan yükümlüler içerisinden ve hatalarımızı gösterip, uyarıda 

bulunarak cezaya muhatap olmamızı önlüyorlar diyenler ağırlıklı olarak 18- 

30 yaş grubunda yer alan yükümlüler içerisinden çıkmaktadırlar. Denetim 

esnasında işimi aksatarak, müşterilerimin ve çalışanlarımın yanında küçük 

düşürüyorlar diyenler ise ağırlıklı olarak 41 ve üzeri yaş grubunda yer alan 

yükümlüler içerisinden çıkmaktadırlar. Açık uçlu sorulan ve genelde 

olumsuz görüş bildirilen yukarıdakilerin dışında diyenlerin ise ağırlıklı 

olarak 18-30 yaş grubunda yer alan yükümlüler içerisinden çıktığı da 

tablodan anlaşılmaktadır. 

187

Tablo 106: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Vergi Afları Hakkındaki Görüşleri 



Çok Dürüst yükümlüler adaletini güveni olumsuz etkisi Toplam 


59 141 124 43 24 391 

15,1% 36,1% 31,7% 11,0% 6,1% 100,0% 




Korelasyon: 


Yükümlülerin yaş 18-30 

dağılımı 

32,1% 23,1% 35,6% 31,4% 29,6% 28,8% 

67 247 132 50 31 527 

31-40 

12,7% 46,9% 25,0% 9,5% 5,9% 100,0% 

36,4% 40,5% 37,9% 36,5% 38,3% 38,8% 

52 207 83 36 24 402 

41-60 

12,9% 51,5% 20,6% 9,0% 6,0% 100,0% 

28,3% 33,9% 23,9% 26,3% 29,6% 29,6% 

6 15 9 8 2 40 


15,0% 37,5% 22,5% 20,0% 5,0% 100,0% 

3,3% 2,5% 2,6% 5,8% 2,5% 2,9% 

184 610 348 137 81 1360 

Toplam 

13,5% 44,9% 25,6% 10,1% 6,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

188

Tablo 106’da da yükümlülerin yaş gruplarına göre vergi afları 

hakkındaki görüşleri görülmektedir. Buna göre, yükümlülerin vergi aflarının 

dürüst yükümlüleri cezalandırdığını söyleyenler içerisinde 41-60 yaş 

grubundaki vergi yükümlüleri daha yüksek oranda bulunmakta iken, vergi 

adaletini bozduğunu söyleyenler içinde 18-30 yaş grubundaki vergi 

yükümlüleri daha yüksek oranda bulunmaktadır. Vergi aflarının devlete olan 

güveni sarstığını söyleyenler içinde ise, 61 ve üzeri yaş grubundaki vergi 

yükümlüleri daha yüksek oranda bulunduğu görülmektedir. Vergi aflarının 

olumlu veya olumsuz etkisinin olmadığını ve çok yararlı olduğunu 

söyleyenler içinde de daha çok 18-30 yaş grubundaki vergi yükümlülerinin 

bulunduğu tablada açıkça görülmektedir. 



Görüşleri 




Korelasyon: 




Toplam 

18-30 

31-40 

41-60 

61 ve 

yukarısı 




Toplam 

Evet Hayır 

15 375 390 

3,8% 96,2% 100,0% 

37,5% 28,5% 28,8% 

16 510 526 

3,0% 97,0% 100,0% 

40,0% 38,8% 38,8% 

9 391 400 

2,3% 97,8% 100,0% 

22,5% 29,7% 29,5% 

0 40 40 

,0% 100,0% 100,0% 

,0% 3,0% 2,9% 

40 1316 1356 

2,9% 97,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

189

Tablo 107’de ise yükümlülerin yaş gruplarına göre ülkemizde herkesin 

vergisini tam olarak ödeyip ödemedikleri hakkındaki görüşleri 

görülmektedir. Tablodan da görülmektedir ki, yükümlülerin hemen hemen 

hepsi ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödemediğine inanmaktadırlar. 

Ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödemediğine inananların ağırlığının 

41-60 yaş grubundaki vergi yükümlülerinde diğer yaş gruplarına göre daha 

yüksek olduğu yine tabloda açıkça görülmektedir. 

190 






Korelasyon: 


adaletin olup olmadığı hakkındaki 

görüşleri 

Sperman Kor. Kats. (r) :0,094 Evet Hayır Toplam 



Toplam 

18-30 

31-40 

41-60 

61 ve 

yukarısı 

68 322 390 

17,4% 82,6% 100,0% 

39,5% 27,2% 28,7% 

63 463 526 

12,0% 88,0% 100,0% 

36,6% 39,0% 38,7% 

37 365 402 

9,2% 90,8% 100,0% 

21,5% 30,8% 29,6% 

4 36 40 

10,0% 90,0% 100,0% 

2,3% 3,0% 2,9% 

172 1186 1358 

12,7% 87,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 108’de yükümlülerin yaş gruplarına göre vergilerde dikey 

adaletin olup olmadığı, yani gelir düzeyleri farklı olan bireylerden farklı (az 

veya fazla) vergi miktarlarda vergi almanın, gerçekleşip gerçekleşmediği 

hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tabloya göre, bölgede yaşayan vergi 

yükümlülerinin büyük bir çoğunluğu (% 87.3), zaten dikey adaletin 

olduğuna inanmamaktadır. Dikey adaletin olmadığına inananlar içinde

sırasıyla, 41-60, 61 üzeri ve 31-40 yaş grubundaki vergi yükümlüleri daha 

yüksek oranda bulunmaktadır. Yani 18-30 yaş grubunda yer alan genç vergi 

yükümlüleri uygulanan vergilerde dikey adaletin varlığına yaşlılara oranla 

daha çok inanmaktadırlar. 

Tablo 109: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Geçmişte Yaşanan 

Ekonomik Krizlerin Vergi Ödemelerine Olumsuz Etki Edip Etmediği 

Hakkındaki Görüşleri 




Korelasyon: 




Toplam 




Toplam 

18-30 

31-40 

41-60 

61 ve 

yukarısı 

316 70 386 

81,9% 18,1% 100,0% 

29,9% 24,1% 28,7% 

409 115 524 

78,1% 21,9% 100,0% 

38,7% 39,7% 38,9% 

302 95 397 

76,1% 23,9% 100,0% 

28,6% 32,8% 29,5% 

30 10 40 

75,0% 25,0% 100,0% 

2,8% 3,4% 3,0% 

1057 290 1347 

78,5% 21,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 109’da ise yükümlülerin yaş gruplarına göre geçmişte yaşanan 

ekonomik krizlerin vergi ödemelerine olumsuz etki edip etmediği 

hakkındaki görüşleri görülmektedir. Bu tabloda da görülmektedir ki, vergi 

yükümlülerinin büyük bir çoğunluğu (% 78.5) geçmişte yaşadıkları 

ekonomik krizlerin vergi ödemelerine olumsuz etki ettiğini 

düşünmektedirler. Yükümlülerden geçmişte yaşadıkları ekonomik krizlerin 

vergi ödemelerine olumsuz etki ettiğini düşünenler içinde de 18-30 yaş 

grubundaki vergi yükümlülerinin ağırlığı diğer yaş gruplarındaki vergi 

yükümlülerine oranla daha yüksektir. 

191

192 

Tablo 110: Yükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Önce Desteklemiş 

Oldukları Bir İktidardan, Sadece Vergileri Arttırması Nedeniyle 

Bir Sonraki Seçimde Desteklerini Çekip Çekmeyecekleri Durumu 




Düzeyi:0.035 

Korelasyon: 




Toplam 

18-30 

31-40 

41-60 

61 ve 

yukarısı 





durumu 

Toplam 

Evet Hayır 

166 222 388 

42,8% 57,2% 100,0% 

33,0% 26,3% 28,8% 

191 329 520 

36,7% 63,3% 100,0% 

38,0% 39,0% 38,6% 

135 263 398 

33,9% 66,1% 100,0% 

26,8% 31,2% 29,6% 

11 29 40 

27,5% 72,5% 100,0% 

2,2% 3,4% 3,0% 

503 843 1346 

37,4% 62,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 110’da da yükümlülerin yaş gruplarına göre önce desteklemiş 


seçimde iktidardan desteklerini çekip çekmeyecekleri hakkındaki görüşleri 

görülmektedir. Tabloda yükümlülerin yaklaşık üçte ikisinin önce 

desteklemiş oldukları bir iktidardan, sadece vergileri arttırması nedeniyle bir 

sonraki seçimde iktidardan desteklerini çekmeyi düşünmedikleri 

görülmektedir. Bu oranın yaş gruplarına göre dağılımına bakacak olursak, 

desteklerini çekmeyeceğini bildirenler içinde en ağırlıklı grubu sırasıyla, 61 

üzeri, 41-60 ve 31-40 yaş grubunda yer alan vergi yükümlüleri 

oluşturmaktadır. Başka bir deyişle, vergi yükümlülerinin yaşları ilerledikçe, 

sadece vergileri artırması nedeniyle bir sonraki seçimde bir iktidardan 

desteklediklerini çekmeme eğilimleri artmaktadır.

2.6.2.4. Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Anket 

Sorularına Verdikleri Yanıtların Dağılımı 

Tablo 111: Yükümlülerin Öğrenim Durumuna Göre Vergi Yükü 

Algılaması 




Korelasyon: 


Yükümlülerin öğrenim durumu 

Toplam 

İlkokul 

Orta öğrenim (Lise 

öğrenimi dâhil) 

Yüksek öğrenim ve üstü 


Çok ağır Ağır Normal Az 

Toplam 

47 75 44 5 171 

27,5% 43,9% 25,7% 2,9% 100,0% 

15,6% 10,1% 14,9% 23,8% 12,6% 

98 303 116 7 524 

18,7% 57,8% 22,1% 1,3% 100,0% 

32,6% 40,7% 39,3% 33,3% 38,5% 

156 366 135 9 666 

23,4% 55,0% 20,3% 1,4% 100,0% 

51,8% 49,2% 45,8% 42,9% 48,9% 

301 744 295 21 1361 

22,1% 54,7% 21,7% 1,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 111’de yükümlülerin öğrenim durumundaki değişmelere göre 

vergi yükü algılamasındaki değişmeler görülmektedir. Tabloya göre, 

ödedikleri verginin yükünü çok ağır hissedenlerin içerisinde ilkokul mezunu 

olan vergi yükümlülerinin ağırlığı diğerlerine göre daha yüksek iken, ağır 

hissedenlerin içerisinde ise ortaöğrenim (lise dâhil) mezunu ve yüksek 

öğrenim ve üzeri mezunu olan vergi yükümlülerinin ağırlığı diğerlerine göre 

daha yüksektir. Ödedikleri verginin yükünü normal hissedenlerin içerisinde 

ise ilkokul mezunu olan vergi yükümlülerinin ağırlığı diğerlerine göre daha 

yüksektir. Benzer bir şekilde, ödedikleri verginin yükünü normal 

hissedenlerin içerisinde de ilkokul mezunu olan vergi yükümlülerinin 

ağırlığı diğerlerine göre daha yüksektir. 

193

Tablo 112: Yükümlülerin Öğrenim Durumuna Göre Vergi 

Tazyikini En Fazla Algıladıkları Vergi Çeşitlerinin Dağılımı 




Toplam 


46 4 12 27 43 1 12 26 171 




Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. (r):0,068 

İlkokul 

26,9% 2,3% 7,0% 15,8% 25,1% ,6% 7,0% 15,2% 100,0% 


öğrenim 

durumu 

12,0% 7,1% 24,5% 10,8% 16,4% 4,5% 25,0% 8,9% 12,6% 

174 17 24 92 81 13 15 108 524 

33,2% 3,2% 4,6% 17,6% 15,5% 2,5% 2,9% 20,6% 100,0% 

Orta öğrenim 

(Lise öğrenimi 

dâhil) 

45,5% 30,4% 49,0% 36,9% 30,9% 59,1% 31,3% 36,9% 38,5% 

162 35 13 130 138 8 21 159 666 

24,3% 5,3% 2,0% 19,5% 20,7% 1,2% 3,2% 23,9% 100,0% 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 

42,4% 62,5% 26,5% 52,2% 52,7% 36,4% 43,8% 54,3% 48,9% 

382 56 49 249 262 22 48 293 1361 

Toplam 

28,1% 4,1% 3,6% 18,3% 19,3% 1,6% 3,5% 21,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

194

Tablo 112’de de yükümlülerin öğrenim durumuna göre vergi tazyikini 

en fazla algıladıkları vergi çeşitlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, 

yükümlülerden vergi tazyikini en fazla algıladıkları vergi çeşidini gelir 

vergisi olarak algılayanlar içinde ağırlıklı olarak orta öğrenim düzeyindeki 

vergi yükümlülerinin bulunduğu görülmektedir. Kurumlar vergisini en ağır 

hisseden vergi yükümlülerinin içinde ise yüksek öğrenim ve üzeri eğitim 

görmüş olan yükümlülerin yüzdesi daha fazladır. Katma değer vergisini en 

ağır hisseden vergi yükümlülerinin içinde ilkokul mezunu olan yükümlülerin 

yüzdesi daha fazla iken, motorlu taşıtlar vergisini en ağır hisseden vergi 

yükümlülerinin içinde ise yüksek öğrenim ve üzeri eğitim görmüş olan 

yükümlülerin yüzdesi daha fazladır. Yine dikkate değer bir sonuç olarak, 

bütün vergilerin yükünü ağır hisseden vergi yükümlülerinin içinde de, 

yüksek öğrenim ve üzeri eğitim görmüş olan yükümlülerin yüzdesinin daha 

fazla olduğu görülmektedir. Buna mukabil, ödedikleri verginin hiçbirinin 

yükünü ağır hissetmeyenler içinde ise, ilkokul mezunu olan vergi 

yükümlülerinin yüzdesinin daha fazla olduğu da gözden kaçmamalıdır. 

195

Tablo 113: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına 

Göre Verginin Tanımı Hakkındaki Görüşleri 


Toplam 

Teşebbüs 

kabiliyetini 

Kamu 

hizmetlerinin 

karşılığıdır Bir ödevdir Bir yüktür 




Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. (r):0,694 Zorunlu bir 

engellemektedir 

ödemedir 

49 35 39 43 5 171 

İlkokul 


öğrenim durumu 

28,7% 20,5% 22,8% 25,1% 2,9% 100,0% 

11,6% 7,7% 15,7% 20,7% 16,7% 12,6% 

192 159 91 72 10 524 

36,6% 30,3% 17,4% 13,7% 1,9% 100,0% 



dâhil) 

45,6% 35,1% 36,5% 34,6% 33,3% 38,5% 

180 259 119 93 15 666 

Yüksek öğrenim 

ve üstü 

27,0% 38,9% 17,9% 14,0% 2,3% 100,0% 

42,8% 57,2% 47,8% 44,7% 50,0% 48,9% 

421 453 249 208 30 1361 

Toplam 

30,9% 33,3% 18,3% 15,3% 2,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

196

Tablo 113’de de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre ödedikleri 

verginin tanımı hakkındaki görüşlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya 

göre, ödedikleri vergiyi daha çok zorunlu bir ödeme olarak gören vergi 

yükümlüleri daha çok ortaöğrenim mezunu olan yükümlüler arasından, daha 

çok kamu hizmetlerinin bir karşılığı olarak gören vergi yükümlüleri yüksek 

öğrenim ve üstü dereceye sahip olan vergi yükümlüleri arasından, daha çok 

bir ödev olarak gören vergi yükümlüleri ilkokul mezunu olan vergi 

yükümlüleri arasından, daha çok bir yük olarak gören vergi yükümlüleri 

ilkokul mezunu olan vergi yükümlüleri arsından ve daha çok teşebbüs 

kabiliyetini engelleyen bir unsur olarak gören vergi yükümlüleri de ilkokul 

mezunu olan vergi yükümlüleri arasından çıkmaktadır. 

Tablo 114: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre 

Ülkemizde Uygulanan Vergilerin Adaletine İlişkin Görüşlerinin 

Dağılımı 




Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. (r):0,129 Evet, 


öğrenim 

durumu 

Toplam 

İlkokul 



dâhil) 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 

Uygulanan vergilerin adaletine ilişkin 

dağılım 

adaletli 

Adaletli ama, 

yeterince değil 

Hayır, 

adaletsiz 

Toplam 

7 68 96 171 

4,1% 39,8% 56,1% 100,0% 

28,0% 18,6% 9,9% 12,6% 

12 144 368 524 

2,3% 27,5% 70,2% 100,0% 

48,0% 39,3% 38,0% 38,5% 

6 154 505 665 

,9% 23,2% 75,9% 100,0% 

24,0% 42,1% 52,1% 48,9% 

25 366 969 1360 

1,8% 26,9% 71,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

197

Tablo 114’de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre ülkemizde 

uygulanan vergilerin adaletine ilişkin görüşlerinin dağılımı görülmektedir. 

Tabloya göre, ödedikleri vergileri adaletli ve kısmen adaletli olarak gören 

vergi yükümlüleri içinde daha yüksek oranda ilkokul mezunu olan vergi 

yükümlüleri bulunmaktadır. Buna mukabil ödedikleri vergileri adaletsiz 

olarak gören vergi yükümlüleri içinde daha yüksek oranda yüksek öğrenim 

ve üstü dereceye sahip olan vergi yükümlüleri bulunmaktadır. Başka bir 

deyişle, yükümlülerin öğrenim düzeyi yükseldikçe ödenen vergileri adaletsiz 

olarak algılama derecesi de artmaktadır. 

198


Göre Uygulanan Vergilerin Adaletsizliğinin Nedenleri 


Vergi 

Vergi 




37 56 10 65 168 




Korelasyon: 


İlkokul 



22,0% 33,3% 6,0% 38,7% 100,0% 

10,4% 14,1% 14,5% 12,7% 12,6% 

133 147 28 205 513 



25,9% 28,7% 5,5% 40,0% 100,0% 

37,4% 37,0% 40,6% 40,2% 38,5% 

186 194 31 240 651 


ve üstü 

28,6% 29,8% 4,8% 36,9% 100,0% 

52,2% 48,9% 44,9% 47,1% 48,9% 

356 397 69 510 1332 

Toplam 

26,7% 29,8% 5,2% 38,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

199

Tablo 115’de de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre uygulanan 


Tabloya göre, uygulanan vergilerin adaletsizliğini devletin hala bazı 

kesimleri vergilendirememesine bağlayan vergi yükümlüleri içinde lise 

mezunu vergi mükellefleri, vergi kaçakçılığının yaygın olmasına bağlayan 

vergi yükümleri içinde ilkokul mezunu vergi yükümlüleri, vergi 

kanunlarının yapısına bağlayan vergi yükümlüleri içerisinde yükseköğrenim 

ve üzeri dereceye sahip vergi yükümlüleri ve vergi idaresinin yaklaşımlarına 

bağlayan vergi yükümlüleri içinde ilkokul ve ortaöğrenim mezunu vergi 

yükümlüleri ağırlıklı olarak bulunmaktadır. 

200 

Tablo 116: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Ödenen 

Vergilerle Devletten Alınan Hizmetler Arasında Doğru Orantılı Bir 

İlişki Kurma 


hizmetler arasında doğru orantılı 

bir ilişki kurma 




Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. (r):0,073 Evet Hayır 


öğrenim 

durumu 

Toplam 

İlkokul 



dâhil) 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 

Zaman 

zaman 

Toplam 

19 78 74 171 

11,1% 45,6% 43,3% 100,0% 

11,5% 11,2% 14,8% 12,6% 

72 249 203 524 

13,7% 47,5% 38,7% 100,0% 

43,6% 35,8% 40,5% 38,5% 

74 368 224 666 

11,1% 55,3% 33,6% 100,0% 

44,8% 52,9% 44,7% 48,9% 

165 695 501 1361 

12,1% 51,1% 36,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 116’da ise yükümlülerin öğrenim durumlarına göre ödenen 

vergilerle devletten alınan hizmetler arasında doğru orantılı bir bağlantı 

kurma ilişkisi görülmektedir. Tabloya göre, ödedikleri vergilerin kendisine 

kamu hizmeti olarak geri döndüğüne inanan vergi yükümlülerinin oranı 

düşük olmakla birlikte, bu grup içinde en yüksek ağırlığı ortaöğrenim

mezunu olan vergi yükümlüleri oluşturmaktadır. Ödedikleri vergilerin 

kendisine kamu hizmeti olarak kısmen geri döndüğüne inanan vergi 

yükümlülerinin içinde ise ağırlıklı olarak ilkokul ve ortaöğrenim mezunu 

vergi yükümlüleri bulunmaktadır. Bu analizde, yükseköğrenim ve üzeri 

dereceye sahip olan vergi yükümlüleri ise ödedikleri vergilerle devletten 

aldıkları kamu hizmeti arasında en az bağı kuran grup olarak dikkati 

çekmektedir. 

Tablo 117: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Devletin Artan 


Dağılımı 




Düzeyi:0.000 

Korelasyon: 



Toplam 

İlkokul 



Yüksek öğrenim ve 

üstü 



dağılımı 



koyarak 


kısarak 

Borçlanarak 


arttırarak 

Toplam 

11 84 9 66 170 

6,5% 49,4% 5,3% 38,8% 100,0% 

21,6% 13,7% 19,1% 10,2% 12,5% 

22 263 26 213 524 

4,2% 50,2% 5,0% 40,6% 100,0% 

43,1% 43,0% 55,3% 32,8% 38,6% 

18 264 12 370 664 

2,7% 39,8% 1,8% 55,7% 100,0% 

35,3% 43,2% 25,5% 57,0% 48,9% 

51 611 47 649 1358 

3,8% 45,0% 3,5% 47,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

201

Tablo 117’de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre devletin artan 

gelir ihtiyacını nasıl karşılaması gerektiği hakkındaki görüşlerinin dağılımı 

görülmektedir. Tabloya göre, devletin artan gelir ihtiyacını vergi 

denetimlerini arttırarak karşılaması gerektiğine inanan yükümlüler içinde 

yüksek öğrenim ve üzeri dereceye sahip olan vergi yükümlülerinin ağırlığı 

daha fazladır. Devletin artan gelir ihtiyacını harcamalarını kısarak 

karşılaması gerektiğine inanan yükümlüler içinde ise ilkokul mezunu olan 

vergi yükümlülerinin ağırlığı daha fazladır. Devletin vergileri arttırarak 

veya yeni vergiler koymak suretiyle ve borçlanarak artan gelir ihtiyacını 

karşılaması gerektiğine inananların içinde ise, ilkokul mezunlarının daha 

ağırlıklı olarak bulunduğunu yine tabloya bakarak söylemek mümkündür. 

202 


Yapılan Kamu Harcamalarının Yükümlülerce İzlenip İzlenmemesi 




Düzeyi:0.000 

Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. (r):-0,148 


Toplam 

İlkokul 



dâhil) 


ve üstü 






yapıyorum 

İzlemiyorum 

Bu konuda bilgi sahibi 

değilim 

Toplam 

39 53 17 62 171 

22,8% 31,0% 9,9% 36,3% 100,0% 

15,6% 7,2% 12,2% 25,8% 12,6% 

100 240 74 110 524 

19,1% 45,8% 14,1% 21,0% 100,0% 

40,0% 32,8% 53,2% 45,8% 38,5% 

111 439 48 68 666 

16,7% 65,9% 7,2% 10,2% 100,0% 

44,4% 60,0% 34,5% 28,3% 48,9% 

250 732 139 240 1361 

18,4% 53,8% 10,2% 17,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 118’de de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre yapılan 

kamu harcamalarının izlenip izlenmemesi dağılımı görülmektedir. 

Yükümlülerin vergi bilincinin eğitim-öğretim düzeyleriyle ne derecede 

ilişkili olduğunun sonuçlarını gösteren tabloya göre, yapılan kamu 

harcamalarını izleyip ve değerlendirmeler yapan ve sadece izleyen vergi 

yükümlülerinin daha çok yüksek öğrenim ve üzeri dereceye sahip 

yükümlülerden oluştuğu görülmektedir. Yine tablodan görülmektedir ki, 

yapılan kamu harcamalarını izlemeyenlerin daha çok ortaöğrenim mezunu 

vergi yükümlüleri ağırlıklı olduğudur. Bu konuda bilgi sahibi olmadığını 

söyleyenler ise daha çok ilkokul mezunlarından oluşmaktadır. 

203

Tablo 119: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Günümüz Şartlarında 




Birkaç yıl içinde iflas Önemli bir şey Ekonomik gelişimini Saygınlığı 

Toplam 

etmeye mahkûmdur olmaz 

sağlayamaz artar Mutlu olur 

34 48 49 24 16 171 




Korelasyon: 


İlkokul 

19,9% 28,1% 28,7% 14,0% 9,4% 100,0% 


öğrenim 

durumu 

17,9% 12,6% 10,4% 12,1% 13,3% 12,6% 

70 153 183 64 52 522 

13,4% 29,3% 35,1% 12,3% 10,0% 100,0% 



dâhil) 

36,8% 40,2% 39,0% 32,2% 43,3% 38,4% 

86 180 237 111 52 666 

12,9% 27,0% 35,6% 16,7% 7,8% 100,0% 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 

45,3% 47,2% 50,5% 55,8% 43,3% 49,0% 

190 381 469 199 120 1359 

Toplam 

14,0% 28,0% 34,5% 14,6% 8,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

204

Tablo 119’da ise yükümlülerin öğrenim durumlarına göre günümüz 

şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi yükümlüsünün durumuna 

ilişkin görüşlerinin dağılımı ele alınmıştır. Tabloya göre, günümüz 

şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi yükümlüsü ekonomik 

gelişimini sağlayamaz diyenler daha ağırlıklı olarak yükseköğrenim ve üzeri 

dereceye sahip olan yükümlülerden oluşmakta iken, önemli bir şey olmaz 

diyenler daha ağırlıklı olarak ortaöğrenim mezunu olan yükümlülerden 

oluşmaktadır. Birkaç yıl içinde iflas etmeye mahkûmdur diyenlerin ise daha 

ağırlıklı olarak ilköğrenim mezunu olan yükümlülerden oluştuğu 

görülmektedir. Ayrıca, saygınlığı artar diyenler daha ağırlıklı olarak 

yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan yükümlülerden oluşmakta iken, 

mutlu olur diyenler de daha ağırlıklı olarak ortaöğrenim mezunu olan 

yükümlülerden oluşmaktadır. 

205



Yükümlülerin ülkemizde vergi bilincinin nasıl artırılacağına ilişkin görüşlerinin 

dağılımı 

Vergi 

sistemindeki Vergi Kişi başına düşen 

adaletsizliğin oranlarının gelir düzeyinin Toplam 

giderilmesi ile düşürülmesi ile arttırılması ile 

55 25 50 29 12 171 

Kamu 

harcamalarındaki 

savurganlığın 

giderilmesi ile 




Korelasyon: 


Eğitim ve 

öğretim 

ile 

İlkokul 

32,2% 14,6% 29,2% 17,0% 7,0% 100,0% 

12,5% 15,0% 10,5% 19,0% 9,4% 12,6% 

152 71 179 71 50 523 

29,1% 13,6% 34,2% 13,6% 9,6% 100,0% 



dâhil) 

34,6% 42,5% 37,8% 46,4% 39,4% 38,5% 

232 71 245 53 65 666 


ve üstü 

34,8% 10,7% 36,8% 8,0% 9,8% 100,0% 

52,8% 42,5% 51,7% 34,6% 51,2% 49,0% 


439 167 474 153 127 1360 

Toplam 

32,3% 12,3% 34,9% 11,3% 9,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

206

Tablo 120’de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre ülkemizde vergi 

bilincinin nasıl artırılacağına ilişkin görüşlerinin dağılımı görülmektedir. 

Tablodan da anlaşılacağı gibi, vergi bilincinin eğitim ve öğretim ile 

artırılacağına inanan vergi yükümlüleri içinde ağırlıklı grup olarak 

yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan yükümlüler dikkati çekmekte 

iken, vergi sistemindeki adaletsizliğin giderilmesi ile artırılacağına inanan 

vergi yükümlüleri içinde ağırlıklı grup olarak yine yükseköğrenim ve üzeri 

dereceye sahip olan yükümlülerin olduğu dikkati çekmektedir. Buna 

mukabil, vergi bilincinin kamu harcamalarındaki savurganlığın giderilmesi 

ve vergi oranlarının düşürülmesi ile artırılacağına inanan vergi yükümlüleri 

içinde ağırlıklı grup olarak ilkokul mezunu olan yükümlülerin olduğu dikkati 

çekmektedir. Yine, tablodan vergi bilincinin kişi başına düşen gelir 

düzeyinin arttırılması ile artırılacağına inanan vergi yükümlüleri içinde 

ağırlıklı grup olarak yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan 

yükümlülerin olduğu görülmektedir. 

207


Ülkemizde Vergilerin Tam Olarak Ödenememesinin Nedenleri Dağılımı 





Devletin 

Korelasyon: 

verginin 


Sperman Kor. Kats. (r):0,133 Vergi Biçimsel gerekliliğini Gerekli vergi vergi ahlakının 

oranlarının yükümlülüklerin kamuoyuna reformlarının yeterince Toplam 


Yükümlülerin İlkokul 

94 6 14 15 42 171 

öğrenim 

durumu 

55,0% 3,5% 8,2% 8,8% 24,6% 100,0% 

15,1% 10,3% 15,2% 8,6% 10,1% 12,6% 

264 28 38 56 138 524 

50,4% 5,3% 7,3% 10,7% 26,3% 100,0% 



dâhil) 

42,4% 48,3% 41,3% 32,2% 33,3% 38,5% 

264 24 40 103 234 665 

Yüksek 

öğrenim ve üstü 

39,7% 3,6% 6,0% 15,5% 35,2% 100,0% 

42,4% 41,4% 43,5% 59,2% 56,5% 48,9% 

622 58 92 174 414 1360 

Toplam 

45,7% 4,3% 6,8% 12,8% 30,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

208

Tablo 121’de de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre ülkemizde 

vergilerin tam olarak ödenememesinin nedenleri hakkındaki görüşlerin 

dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, yükümlülere göre ülkemizde 

vergilerin tam olarak ödenememe nedeni olarak vergi oranlarının yüksek 

olmasını görenler ağırlıklı olarak ilkokul mezunu yükümlülerden oluşmakta 

iken, vergi bilincinin ve vergi ahlakının yeterince yerleşmemiş olmasını 

görenler de ağırlıklı olarak yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan 

yükümlülerden oluşmaktadır. Gerekli vergi reformlarının yapılamamasını 

neden olarak görenlerin de yine ağırlıklı olarak yükseköğrenim ve üzeri 

dereceye sahip olan yükümlülerden oluşmakta olduğu tablodan 

görülmektedir. Devletin verginin gerekliliğini kamuoyuna anlatamamasını 

bir başka neden olarak görenler içinde de ağırlıklı olarak ilkokul 

mezunlarının olduğu görülmektedir. Biçimsel yükümlülüklerin fazla olmasını 

neden olarak görenler içinde de ağırlıklı olarak ortaöğrenim mezunu 

yükümlülerin olduğu tablodan açıkça görülmektedir. 


Herkesin Vergisini Tam Olarak Ödememesinin Yükümlülerde 

Oluşturabileceği Davranışların Dağılımı 

Ülkemizde herkesin vergisini tam olarak 

ödememesinin yükümlülerde 

oluşturabileceği davranışların dağılımı 




Korelasyon: 


Yükümlülerin öğrenim 

durumu 

Toplam 

İlkokul 




üstü 

Vergi ödeme 

şevkini kırıyor 

Herkesi vergi 

kaçırmaya 

itiyor 

Daha çok vergi 

ödemeye sevk 

ediyor 

Olumlu veya 

olumsuz bir 

etkisi olmaz 

Toplam 

69 84 9 9 171 

40,4% 49,1% 5,3% 5,3% 100,0% 

12,2% 12,4% 14,5% 16,1% 12,6% 

199 266 30 28 523 

38,0% 50,9% 5,7% 5,4% 100,0% 

35,1% 39,4% 48,4% 50,0% 38,5% 

299 325 23 19 666 

44,9% 48,8% 3,5% 2,9% 100,0% 

52,7% 48,1% 37,1% 33,9% 49,0% 

567 675 62 56 1360 

41,7% 49,6% 4,6% 4,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

209

Tablo 122’de de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre ülkemizde 

herkesin vergisini tam olarak ödememesinin yükümlülerde oluşturabileceği 

davranışların dağılımı görülmektedir. Tablodan da anlaşılacağı üzere, 

ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödememesinin yükümlülerin vergi 

ödeme şevkini kırdığını söyleyenler ağırlıklı olarak yükseköğrenim ve üzeri 

dereceye sahip olan yükümlülerden oluşmakta olduğu görülürken, herkesi 

vergi kaçırmaya ittiğini söyleyenler ağırlıklı olarak ortaöğrenim mezunu 

olan yükümlülerden oluşmakta olduğu görülmektedir. Ülkemizde herkesin 

vergisini tam olarak ödememesi herkesi daha çok vergi ödemeye sevk ediyor 

ve olumlu veya olumsuz bir etkisi olmaz diyenler ise ağırlıklı olarak yine 

ortaöğrenim mezunu olan yükümlülerden oluşmaktadır. 

210 


Oranlarının Artırılması Sonucunda Gösterebilecekleri Tepkilerin 

Dağılımı 



Değ:11.803 


Düzeyi:0.067 

Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. 

(r):0,078 


durumu 

Toplam 

İlkokul 



dâhil) 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 

Vergi oranlarının artırılması sonucunda 

yükümlülerin gösterebilecekleri tepkilerin 

dağılımı 




bırakırım 





Harcamalarımı kısma 

yoluna giderim 


ödeyecek olmam, 

beni daha fazla 

çalışmaya teşvik eder 

Toplam 

45 61 53 12 171 

26,3% 35,7% 31,0% 7,0% 100,0% 

17,0% 13,0% 10,5% 9,6% 12,6% 

102 190 182 50 524 

19,5% 36,3% 34,7% 9,5% 100,0% 

38,6% 40,5% 36,2% 40,0% 38,5% 

117 218 268 63 666 

17,6% 32,7% 40,2% 9,5% 100,0% 

44,3% 46,5% 53,3% 50,4% 48,9% 

264 469 503 125 1361 

19,4% 34,5% 37,0% 9,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 123’de ise, yükümlülerin öğrenim durumlarına göre vergi 

oranlarının artırılması sonucunda gösterebilecekleri tepkilerin dağılımı 

görülmektedir. Tabloya göre, yükümlülerden vergi oranlarının artırılması 

sonucunda harcamalarımı kısma yoluna giderim diyenler ağırlıklı olarak 

yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan yükümlülerden oluşmakta iken, 

eski vergi seviyemi aşmamak için vergiden kaçınmanın yollarını ararım 

diyenler de ağırlıklı olarak ortaöğrenim mezunu olan yükümlülerden 

oluşmaktadır. Daha fazla vergi ödemektense, işimi yavaşlatır veya bırakırım 

diyenler içinde de ağırlıklı olarak ilkokul mezunu vergi yükümlüleri yer 

almaktadır. Nispeten nadir olarak seçilen bir seçim olan daha fazla vergi 

ödeyecek olmam, beni daha fazla çalışmaya teşvik eder tercihini ise ağırlıklı 

olarak ortaöğrenim mezunu olan ve yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip 

olan yükümlüler işaretlemişlerdir. 

211


Göre Türkiye'de Vergi Kaçakçılığının Nedenleri 


Vergi 

Vergi Mükellef- 

Kamu "Herkes kaçırıyor, 

kanunları- 

idaresinin ve lerde vergi Vergi kanunlarının harcamala- ben de 

Belge nın vergi 

denetimleri- bilincinin sık sık değişmesi rındaki kaçırıyorum" sisteminin kaçırmaya 

nin yetersiz yerleşme- ve mükelleflerin savurgan- mantığının yaygın oturmamış müsait Toplam 

olması miş olması bunu izleyememesi lık 

olması 

olması olması 

48 12 9 20 55 6 18 168 




Düzeyi:0.001 

Korelasyon: 


İlkokul 

28,6% 7,1% 5,4% 11,9% 32,7% 3,6% 10,7% 100,0% 


öğrenim 

durumu 

14,4% 6,6% 13,2% 11,8% 16,4% 10,3% 8,5% 12,4% 

97 76 31 77 137 23 83 524 

18,5% 14,5% 5,9% 14,7% 26,1% 4,4% 15,8% 100,0% 


(Lise 

öğrenimi 

dâhil) 29,1% 41,8% 45,6% 45,3% 40,9% 39,7% 39,2% 38,6% 

188 94 28 73 143 29 111 666 

28,2% 14,1% 4,2% 11,0% 21,5% 4,4% 16,7% 100,0% 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 

56,5% 51,6% 41,2% 42,9% 42,7% 50,0% 52,4% 49,0% 

333 182 68 170 335 58 212 1358 

Toplam 

24,5% 13,4% 5,0% 12,5% 24,7% 4,3% 15,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

212

Tablo 124’de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre Türkiye'de 

vergi kaçakçılığının nedenleri hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tabloya 

göre, Türkiye'de vergi kaçakçılığının nedeni olarak "Herkes kaçırıyor, ben 

de kaçırıyorum" mantığının yaygın olmasını ve vergi idaresinin ve 

denetimlerinin yetersiz olmasını seçenler ağırlıklı olarak ilkokul mezunu 

olan yükümlülerden oluşmakta iken, vergi kanunlarının vergi kaçırmaya 

müsait olmasını ve mükelleflerde vergi bilincinin yerleşmemiş olmasını 

seçenler ağırlıklı olarak yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan 

yükümlülerden oluşmaktadır. Türkiye'de vergi kaçakçılığının nedeni olarak 

kamu harcamalarındaki savurganlığı görenler ise ağırlıklı olarak 

ortaöğrenim mezunu olan yükümlülerden oluşmaktadır. Vergi kanunlarının 

sık sık değişmesi ve mükelleflerin bunu izleyememesi diyenler içinde de 

ağırlıklı olarak ortaöğrenim mezunu olan yükümlülerden oluşmaktadır. 


Kaçırma Yolları 



Değ:22.718 


Düzeyi:0.001 

Korelasyon: 

Sperman Kor. Kats. 

(r):0,030 


durumu 

Toplam 

İlkokul 



dâhil) 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 

Evrakta sahtekârlık 

yapılarak 

Yükümlülere göre Türkiye'de vergi 

kaçırma yolları 

Vergi doğuracak 

ticari işlemleri 

kayıtlara 

geçirmeyerek 

Naylon fatura ile 

Defter ve belgeleri 

yok ederek 

Toplam 

34 76 45 16 171 

19,9% 44,4% 26,3% 9,4% 100,0% 

13,3% 10,4% 15,3% 21,1% 12,6% 

103 266 115 38 522 

19,7% 51,0% 22,0% 7,3% 100,0% 

40,2% 36,3% 39,1% 50,0% 38,4% 

119 390 134 22 665 

17,9% 58,6% 20,2% 3,3% 100,0% 

46,5% 53,3% 45,6% 28,9% 49,0% 

256 732 294 76 1358 

18,9% 53,9% 21,6% 5,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

213

Tablo 125’de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre Türkiye'de 

vergi kaçırma yolları hakkındaki görüşleri ele alınmaktadır. Tabloya göre, 

yükümlüler Türkiye’de en çok (% 53.9) vergi doğuracak ticari işlemleri 

kayıtlara geçirmeyerek vergi kaçırmaktadırlar. Bu kanaati belirten vergi 

yükümlüleri de ağırlıklı olarak yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan 

yükümlülerden oluşmaktadır. Naylon fatura ile vergi kaçırılıyor diyenler 

içinde ise ağırlıklı olarak ilkokul mezunu olan vergi yükümlüleri yer 

almaktadır. Evrakta sahtekârlık yapılarak ve defter ve belgeleri yok ederek 

vergi kaçırılıyor diyenler içinde de ağırlıklı olarak ilkokul mezunu olan vergi 

yükümlüleri yer almaktadır. 

214


Vergi Kaçıran Diğer Yükümlüler Hakkındaki Görüşleri 





27 90 30 11 13 171 




Korelasyon: 


İlkokul 

15,8% 52,6% 17,5% 6,4% 7,6% 100,0% 


öğrenim 

durumu 

11,2% 12,1% 14,2% 9,6% 28,3% 12,6% 

84 282 94 56 8 524 



16,0% 53,8% 17,9% 10,7% 1,5% 100,0% 

34,9% 37,8% 44,5% 49,1% 17,4% 38,6% 

130 374 87 47 25 663 


üstü 

19,6% 56,4% 13,1% 7,1% 3,8% 100,0% 

53,9% 50,1% 41,2% 41,2% 54,3% 48,8% 

241 746 211 114 46 1358 

Toplam 

17,7% 54,9% 15,5% 8,4% 3,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

215

Tablo 126’da da yükümlülerin öğrenim durumlarına göre vergi kaçıran 

diğer yükümlüler hakkındaki görüşlerinin dağılımı ele alınmıştır. Tabloya 

göre, vergi kaçırın diğer yükümlüleri hoş karşılamayan ve şiddetli tepki 

gösteren vergi yükümlülerinin içerisinde yükseköğrenim ve üzeri dereceye 

sahip olan yükümlüler daha ağırlıklı olarak bulunmakta iken, zorunlu olduğu 

için yaptığına inanan vergi yükümlülerinin içerisinde ilkokul mezunu olan 

yükümlüler daha ağırlıklı olarak bulunmaktadırlar. Vergi kaçırın diğer 

yükümlüleri kurnaz bir tacir olarak ve bu davranışı da normal bir davranış 

olarak gören vergi yükümlülerinin içerisinde ise ilkokul ve ortaokul mezunu 

olan yükümlüler daha ağırlıklı olarak bulunmaktadırlar. 

216




Para Hapis İşyeri kapatma Ticaretten men Teşhir Toplam 

cezası cezası cezası 

cezası cezası 

9 68 19 27 13 35 171 

Ceza 

verilmemeli 




Korelasyon: 


İlkokul 



5,3% 39,8% 11,1% 15,8% 7,6% 20,5% 100,0% 

14,1% 13,0% 10,9% 15,9% 5,7% 17,9% 12,6% 

23 215 65 61 87 73 524 

4,4% 41,0% 12,4% 11,6% 16,6% 13,9% 100,0% 



dâhil) 

35,9% 41,0% 37,1% 35,9% 38,0% 37,2% 38,6% 

32 242 91 82 129 88 664 


ve üstü 

4,8% 36,4% 13,7% 12,3% 19,4% 13,3% 100,0% 

50,0% 46,1% 52,0% 48,2% 56,3% 44,9% 48,9% 

64 525 175 170 229 196 1359 

Toplam 

4,7% 38,6% 12,9% 12,5% 16,9% 14,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

217

Tablo 127’de de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre vergi 

kaçıranlara verilmesi gereken cezalar hakkındaki görüşleri görülmektedir. 

Tabloya göre, vergi kaçıranlara verilmesi gereken cezalardan para cezasını 

uygun gören vergi yükümlüleri ağırlıklı olarak ortaöğrenim mezunu vergi 

yükümlülerinden oluşmaktadır. Ticaretten men cezasını ve hapis cezasını 

uygun gören vergi yükümlüleri ise ağırlıklı olarak yükseköğrenim ve üzeri 

dereceye sahip olan vergi yükümlülerinden oluşmaktadır. Teşhir cezasını ve 

işyeri kapatma cezasını uygun gören vergi yükümlüleri de ağırlıklı olarak 

ilköğrenim mezunu vergi yükümlülerinden oluşmaktadır. Buna mukabil, 

ceza verilmemesi gerektiğini uygun gören vergi yükümlüleri de daha ağırlıklı 

olarak yine ilkokul mezunu olan vergi yükümlülerinden oluşmaktadır. 


Kanunlarının Zorunlu Kıldığı Ölçülerdeki Kayıt Düzeni Hakkındaki 

Görüşlerin Dağılımı 




Düzeyi:0.081 

Korelasyon: 



durumu 

Toplam 

218 

İlkokul 




üstü 

Vergi kanunlarının zorunlu kıldığı 

ölçülerdeki kayıt düzeni hakkındaki 

görüşlerin dağılımı 

Uyulması Toplam 

Basit Anlaşılmaz çok zor 

22 116 33 171 

12,9% 67,8% 19,3% 100,0% 

9,9% 14,0% 10,9% 12,7% 

87 331 105 523 

16,6% 63,3% 20,1% 100,0% 

39,2% 40,0% 34,8% 38,7% 

113 380 164 657 

17,2% 57,8% 25,0% 100,0% 

50,9% 45,9% 54,3% 48,6% 

222 827 302 1351 

16,4% 61,2% 22,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 128’de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre vergi 

kanunlarının zorunlu kıldığı ölçülerdeki kayıt düzeni hakkındaki görüşlerin 

dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, vergi kanunlarının zorunlu kıldığı 

ölçülerdeki kayıt düzenini anlaşılmaz bulan vergi yükümlüleri ağırlıklı

olarak beklendiği gibi ilköğrenim mezunu vergi yükümlülerinden 

oluşmaktadır. Vergi kanunlarının zorunlu kıldığı ölçülerdeki kayıt düzenini 

basit bulan vergi yükümlüleri ise ağırlıklı olarak beklendiği gibi 

yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan vergi yükümlülerinden 

oluşmaktadır. Vergi kanunlarının zorunlu kıldığı ölçülerdeki kayıt düzenini 

uyulması zor bulan vergi yükümlüleri de ağırlıklı olarak yükseköğrenim ve 

üzeri dereceye sahip olan vergi yükümlülerinden oluşmaktadır. 

Tablo129: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre 

Genel Olarak Vergi İdaresinin Yaklaşımları Hakkındaki Görüşleri 




Korelasyon: 




Toplam 

İlkokul 



dâhil) 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 

Yükümlülerin genel olarak 

vergi idaresinin yaklaşımları 


Toplam 


69 102 171 

40,4% 59,6% 100,0% 

15,2% 11,3% 12,6% 

191 332 523 

36,5% 63,5% 100,0% 

42,0% 36,9% 38,6% 

195 466 661 

29,5% 70,5% 100,0% 

42,9% 51,8% 48,8% 

455 900 1355 

33,6% 66,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo129’da ise, yükümlülerin öğrenim durumlarına göre genel olarak 

vergi idaresinin yaklaşımları hakkındaki görüşleri ele alınmıştır. Tablodan da 

anlaşılmaktadır ki, genel olarak vergi idaresinin yaklaşımlarına ve 

uygulamalarına yükümlüler olumsuz bakmaktadırlar (%66.4). Genel olarak 

vergi idaresinin yaklaşımlarına ve uygulamalarına olumsuz bakan vergi 

yükümlülerinin içinde ise yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan vergi 

yükümlülerinin ağırlığı diğerlerine göre daha fazladır. Genel olarak vergi 

idaresinin yaklaşımlarına ve uygulamalarına olumsuz bakan vergi 

yükümlülerinin içinde ise ağırlık olarak en düşük yüzdeye ilkokul mezunu 

olan vergi yükümlülerinin sahip olduğu yine tabloda görülmektedir. 

219

Tablo 130: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Vergi Denetim 

ve İnceleme Elemanlarının Görevleri Esnasındaki Davranışları Hakkındaki Görüşleri 



İncelemenin Hatalarımızı gösterip, Denetim esnasında işimi 

ciddiyetine uygun uyarıda bulunarak aksatarak, müşterilerimin 

olarak, tarafsız cezaya muhatap ve çalışanların yanında Yukarıdakilerin Toplam 

davranıyorlar olmamızı engelliyorlar küçük düşürüyorlar dışında 

52 48 44 23 167 

31,1% 28,7% 26,3% 13,8% 100,0% 




Korelasyon: 


İlkokul 


öğrenim 

durumu 

12,6% 14,4% 15,8% 9,5% 13,2% 

170 154 107 79 510 

33,3% 30,2% 21,0% 15,5% 100,0% 

dâhil) 41,2% 46,1% 38,4% 32,5% 40,2% 

Yüksek 

191 132 128 141 592 

öğrenim ve 

üstü 

32,3% 22,3% 21,6% 23,8% 100,0% 

46,2% 39,5% 45,9% 58,0% 46,7% 

413 334 279 243 1269 

32,5% 26,3% 22,0% 19,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 


(Lise 

öğrenimi 

Toplam 

220

Tablo 130’da yükümlülerin öğrenim durumlarına göre vergi denetim 

ve inceleme elemanlarının görevleri esnasındaki davranışları hakkındaki 

görüşleri görülmektedir. Tabloya göre, vergi denetim ve inceleme 

elemanlarının görevleri esnasındaki davranışlarından incelemenin ciddiyetine 

uygun olarak, tarafsız davranıyorlar diyenler ve hatalarımızı gösterip, 

uyarıda bulunarak cezaya muhatap olmamızı engelliyorlar diyen vergi 

yükümlüleri içinde ağırlıklı olarak ortaöğrenim mezunu olan vergi 

yükümlüleri yer alırken, denetim esnasında işimi aksatarak, müşterilerimin 

ve çalışanların yanında küçük düşürüyorlar diyen vergi yükümlüleri içinde 

ağırlıklı olarak ilkokul mezunu olan vergi yükümlüleri yer almaktadır. Vergi 

denetim ve inceleme elemanlarının görevleri esnasındaki davranışlarından 

yukarıdakilerin dışında olanları (açık uçlu olan soruda belirtilen yanıtlara 

göre genellikle olumsuz görüşler olduğu tespit edilmiştir) tercih edenler 

içinde ise yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan vergi yükümlülerinin 

ağırlığı diğerlerine göre daha fazladır. 

221

Tablo 131: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Vergi Afları Hakkındaki Görüşleri 


Dürüst 

Devlete Olumlu veya 

yükümlüler Vergi adaletini güveni olumsuz etkisi Toplam 

Çok yararlı cezalandırılıyor bozuyor sarsıyor olmuyor 

32 84 27 21 7 171 




Korelasyon: 


İlkokul 



18,7% 49,1% 15,8% 12,3% 4,1% 100,0% 

17,4% 13,8% 7,8% 15,3% 8,6% 12,6% 

93 212 126 55 38 524 

17,7% 40,5% 24,0% 10,5% 7,3% 100,0% 



dâhil) 

50,5% 34,8% 36,2% 40,1% 46,9% 38,5% 

59 314 195 61 36 665 

Yüksek 

öğrenim ve üstü 

8,9% 47,2% 29,3% 9,2% 5,4% 100,0% 

32,1% 51,5% 56,0% 44,5% 44,4% 48,9% 

184 610 348 137 81 1360 

Toplam 

13,5% 44,9% 25,6% 10,1% 6,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

222

Tablo 131’de ise yükümlülerin öğrenim durumlarına göre vergi afları 

hakkındaki görüşlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya bakarak, vergi 

aflarının dürüst yükümlüleri cezalandırdığını söyleyen vergi yükümlüleri 

içinde hem ilkokul mezunu hem de yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip 

olan vergi yükümlülerinin ağırlıklı olarak yer aldığını söyleyebiliriz. Vergi 

afları vergi adaletini bozuyor diyenler içinde ise yükseköğrenim ve üzeri 

dereceye sahip olan vergi yükümlülerinin ağırlıklı olarak yer aldığı dikkati 

çekmektedir. Vergi afları devlete güveni sarsıyor diyenler içinde de ilkokul 

mezunu olan vergi yükümlülerinin ağırlıklı olarak yer aldığı görülmektedir. 

Vergi afları çok yararlı ve olumlu veya olumsuz etkisi olmuyor diyenler 

içinde de ilkokul mezunu ve ortaöğrenim mezunu olan vergi yükümlülerinin 

ağırlıklı olarak yer aldığı dikkati çekmektedir. 



Görüşleri 




Korelasyon: 




Toplam 



öğrenim 

durumu 

İlkokul 

7 

4,1% 

162 

95,9% 

169 

100,0% 

Toplam 



dâhil) 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 

17,5% 12,3% 12,5% 

23 500 523 

4,4% 95,6% 100,0% 

57,5% 38,0% 38,6% 

10 654 664 

1,5% 98,5% 100,0% 

25,0% 49,7% 49,0% 

40 1316 1356 

2,9% 97,1% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 132’de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre ülkemizde 

herkesin vergisini tam olarak ödeyip ödemedikleri hakkındaki görüşlerinin 

dağılımı görülmektedir. Tablodan da anlaşılmaktadır ki, yükümlülerin 

hemen hemen hepsi ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödemediğine 

223

inanmaktadırlar. Ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödemediğine 

inananlar içinde yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olanların ağırlığının 

diğer öğrenim düzeylerindeki vergi yükümlülerine nazaran daha yüksek 

olduğu yine tablodan görülmektedir. Yani, bu sonuçlardan öğrenim 

düzeyinin yükselmesi ile birlikte diğer yükümlülerin vergisini tam olarak 

ödemediği yönündeki kanaatin de arttığı söylenebilir. 

224 






Korelasyon: 



öğrenim 

durumu 

Toplam 

İlkokul 



dâhil) 


ve üstü 


adaletin olup olmadığı 


Toplam 

Evet Hayır 

26 145 171 

15,2% 84,8% 100,0% 

15,1% 12,2% 12,6% 

86 437 523 

16,4% 83,6% 100,0% 

50,0% 36,8% 38,5% 

60 604 664 

9,0% 91,0% 100,0% 

34,9% 50,9% 48,9% 

172 1186 1358 

12,7% 87,3% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 133’de de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre vergilerde 

dikey adaletin olup olmadığı hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tabloya 

göre, bölgede yaşayan vergi yükümlülerinin çok büyük bir kısmı (% 87.3) 

vergilerde dikey adaletin olmadığı yönünde görüşlerini açıklamışlardır. Bu 

görüşün öğrenim düzeyleri itibariyle dağılımına bakıldığı zaman, bu görüşü 

oluşturan vergi yükümlüleri içinde en yüksek ağırlığı yükseköğrenim ve 

üzeri dereceye sahip olanların oluşturduğu görülmektedir.

Tablo 134: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Geçmişte 

Yaşanan Ekonomik Krizlerin Vergi Ödemelerine Olumsuz Etki Edip 

Etmemesi 




Korelasyon: 




Sperman Kor. Kats. (r):-0,076 Evet Hayır 


öğrenim 

durumu 

Toplam 

İlkokul 



dâhil) 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 

Toplam 

120 50 170 

70,6% 29,4% 100,0% 

11,4% 17,2% 12,6% 

404 116 520 

77,7% 22,3% 100,0% 

38,2% 40,0% 38,6% 

533 124 657 

81,1% 18,9% 100,0% 

50,4% 42,8% 48,8% 

1057 290 1347 

78,5% 21,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 134’de de yükümlülerin öğrenim durumlarına göre geçmişte 

yaşanan ekonomik krizlerin vergi ödemelerine olumsuz etki edip etmemesi 

hakkındaki görüşlerinin dağılımı görülmektedir. Tablodan da anlaşılmaktadır 

ki, geçmişte yaşanan ekonomik krizler yükümlülerin vergi ödemelerine 

büyük oranda olumsuz etki etmiştir (% 78.5). Bu kanaate sahip olan vergi 

yükümlüleri içerisinde ise yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olanların 

daha ağırlıklı olarak yer aldığı yine tabloda görülmektedir. 

225

226 

Tablo 135: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Kamu 

Harcamalarında Bir Savurganlığın Olup Olmadığı Hakkındaki 

Görüşleri 




Düzeyi:0.000 

Korelasyon: 

Yükümlülerin kamu harcamalarında 

bir savurganlığın olup olmadığı 


Toplam 

Sperman Kor. Kats. (r):-0,129 Evet Hayır 

İlkokul 

122 49 171 


durumu 

Toplam 



dâhil) 


ve üstü 

71,3% 28,7% 100,0% 

10,8% 21,3% 12,6% 

424 96 520 

81,5% 18,5% 100,0% 

37,7% 41,7% 38,4% 

579 85 664 

87,2% 12,8% 100,0% 

51,5% 37,0% 49,0% 

1125 230 1355 

83,0% 17,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 135’de ise, yükümlülerin öğrenim durumlarına göre kamu 

harcamalarında bir savurganlığın olup olmadığı hakkındaki görüşlerinin 

dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, yükümlülerin büyük bir kısmının (% 

83) kamu harcamalarında bir savurganlığın olduğuna inandıkları 

görülmektedir. Bu inanca sahip olanlar içinde ise yükseköğrenim ve üzeri 

dereceye sahip olanların daha ağırlıklı olarak yer aldığı yine tabloda 

görülmektedir.

Tablo 136: Yükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Önce 

Desteklemiş Oldukları Bir İktidardan, Sadece Vergileri Arttırması 

Nedeniyle Bir Sonraki Seçimde Desteklerini Çekip Çekmeyecekleri 

Durumu 




Düzeyi:0.160 

Korelasyon: 



durumu 

Toplam 

İlkokul 



dâhil) 

Yüksek 

öğrenim ve 

üstü 


oldukları bir iktidardan, sadece 

vergileri arttırması nedeniyle bir 

sonraki seçimde desteklerini çekip 

çekmeyecekleri durumu 

Toplam 

Evet Hayır 

63 108 171 

36,8% 63,2% 100,0% 

12,5% 12,8% 12,7% 

179 341 520 

34,4% 65,6% 100,0% 

35,6% 40,5% 38,6% 

261 394 655 

39,8% 60,2% 100,0% 

51,9% 46,7% 48,7% 

503 843 1346 

37,4% 62,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 136’da yükümlülerin öğrenim durumlarına göre önce 

desteklemiş oldukları bir iktidardan, sadece vergileri artırması nedeniyle bir 

sonraki seçimde desteklerini çekip çekmeyecekleri hakkındaki görüşleri 

görülmektedir. Öğrenim durumlara göre ayrıştırmaksızın, Güneydoğu 

Anadolu Bölgesi’ndeki toplam yükümlülerin yaklaşık üçte ikilik kısmı (% 

62.6) daha önce desteklemiş oldukları bir iktidardan sadece vergileri 

artırması nedeniyle, bir sonraki seçimde desteklerini çekmeyeceklerini 

belirtmişlerdir. Desteklerini çekmeyeceklerini belirtenler içinde de 

ortaöğrenim mezunu vergi yükümlülerinin ağırlığı diğer öğrenim 

düzeyindekilere daha yüksektir. 

227

2.6.2.5. İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Anket Sorularına 


228 

Tablo 137: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Vergi Yükünü 

Algılaması 




Düzeyi:0.018 


Korelasyon: 

Toplam 

Sperman Kor. Kats. (r):0,528 Çok ağır Ağır Normal Az 

İşletmelerin 1-10 

93 272 105 10 480 

faaliyet 

süreleri 

19,4% 

30,9% 

56,7% 

36,7% 

21,9% 

35,7% 

2,1% 

47,6% 

100,0% 

35,3% 

11-20 

67 158 50 1 276 

Toplam 

21-30 

31 ve daha 

yukarı 

İşletme 

sahibi 

değilim 

24,3% 57,2% 18,1% ,4% 100,0% 

22,3% 21,3% 17,0% 4,8% 20,3% 

18 49 16 1 84 

21,4% 58,3% 19,0% 1,2% 100,0% 

6,0% 6,6% 5,4% 4,8% 6,2% 

5 5 4 3 17 

29,4% 29,4% 23,5% 17,6% 100,0% 

1,7% ,7% 1,4% 14,3% 1,3% 

118 258 119 6 501 

23,6% 51,5% 23,8% 1,2% 100,0% 

39,2% 34,8% 40,5% 28,6% 36,9% 

301 742 294 21 1358 

22,2% 54,6% 21,6% 1,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 137’de işletmelerin faaliyet sürelerine göre vergi yükünü ağır 

veya hafif algılayıp algılamamasının dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, 

ödedikleri vergilerin yükünü çok ağır hissedenler içinde en ağırlıklı grubun, 

31 yıldan fazla süredir faaliyette bulunan işletmeler olduğu görülmektedir. 

Ödedikleri vergilerin yükünü ağır hissedenler içinde ise en ağırlıklı grup 

olarak 21-30 yıl faaliyette bulunan işletmeler dikkati çekmektedir. 

Ödedikleri vergilerin yükünü normal hissedenler içinde de 31 yıldan fazla 

süredir faaliyette bulunan işletmeler ağırlıklıdır. Ödedikleri vergilerin 

yükünü hafif hissedenler içinde ise en ağırlıklı grup olarak 1-10 yıl faaliyette 

bulunan işletmeler dikkati çekmektedir.

Tablo 138: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre En 

Yüksek Vergi Tazyikini Algıladıkları Vergi Çeşitleri Dağılımı 





Düzeyi:0.000 

Korelasyon: 



Toplam 


153 30 16 83 88 7 11 92 480 

31,9% 6,3% 3,3% 17,3% 18,3% 1,5% 2,3% 19,2% 100,0% 

40,2% 53,6% 32,7% 33,5% 33,7% 31,8% 22,9% 31,4% 35,3% 

100 16 11 38 54 5 7 45 276 

36,2% 5,8% 4,0% 13,8% 19,6% 1,8% 2,5% 16,3% 100,0% 

26,2% 28,6% 22,4% 15,3% 20,7% 22,7% 14,6% 15,4% 20,3% 

23 4 2 7 28 1 4 15 84 

27,4% 4,8% 2,4% 8,3% 33,3% 1,2% 4,8% 17,9% 100,0% 

6,0% 7,1% 4,1% 2,8% 10,7% 4,5% 8,3% 5,1% 6,2% 

7 0 0 3 3 1 0 3 17 

41,2% ,0% ,0% 17,6% 17,6% 5,9% ,0% 17,6% 100,0% 

1,8% ,0% ,0% 1,2% 1,1% 4,5% ,0% 1,0% 1,3% 

98 6 20 117 88 8 26 138 501 

19,6% 1,2% 4,0% 23,4% 17,6% 1,6% 5,2% 27,5% 100,0% 

25,7% 10,7% 40,8% 47,2% 33,7% 36,4% 54,2% 47,1% 36,9% 

381 56 49 248 261 22 48 293 1358 

28,1% 4,1% 3,6% 18,3% 19,2% 1,6% 3,5% 21,6% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 



faaliyet süreleri 

11-20 

21-30 

31 ve daha 

yukarı 

İşletme 

sahibi 

değilim 

Toplam 

229

Tablo 138’de de işletmelerin faaliyet sürelerine göre vergi tazyikini en 

yüksek algıladıkları vergi çeşitlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, 

gelir vergisini en ağır vergi olarak hisseden işletmeler daha ağırlıklı olarak 

31 yıldan uzun süredir faaliyette bulunan işletmeler iken, kurumlar vergisini 

en ağır vergi olarak hisseden işletmeler daha ağırlıklı olarak 1-10 yıl arası 

faaliyette bulunan işletmeler, motorlu taşıtlar vergisini en ağır vergi olarak 

hisseden işletmeler daha ağırlıklı olarak 31 yıldan uzun süredir faaliyette 

bulunan işletmeler ve KDV’yi de en ağır vergi olarak hisseden işletmeler 

daha ağırlıklı olarak 21-30 yıl arası faaliyette bulunan işletmelerdir. 

Ödedikleri verginin hepsini ağır olarak hisseden işletmeler ise, daha ağırlıklı 

olarak 1-10 yıl arası faaliyette bulunan işletmelerdir. 

230

Tablo 139: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Verginin Tanımı Hakkındaki Görüşleri 


Kamu 

Zorunlu bir hizmetlerinin 

Teşebbüs kabiliyetini Toplam 

ödemedir karşılığıdır Bir ödevdir Bir yüktür engellemektedir 

180 141 80 70 9 480 

37,5% 29,4% 16,7% 14,6% 1,9% 100,0% 

42,9% 31,3% 32,1% 33,7% 30,0% 35,3% 

92 71 52 55 6 276 

33,3% 25,7% 18,8% 19,9% 2,2% 100,0% 

21,9% 15,7% 20,9% 26,4% 20,0% 20,3% 

22 26 17 14 5 84 

26,2% 31,0% 20,2% 16,7% 6,0% 100,0% 

5,2% 5,8% 6,8% 6,7% 16,7% 6,2% 

3 7 3 4 0 17 

17,6% 41,2% 17,6% 23,5% ,0% 100,0% 




Korelasyon: 




11-20 

21-30 

31 ve daha 

yukarı 

,7% 1,6% 1,2% 1,9% ,0% 1,3% 

123 206 97 65 10 501 

24,6% 41,1% 19,4% 13,0% 2,0% 100,0% 

İşletme 

sahibi 

değilim 

29,3% 45,7% 39,0% 31,3% 33,3% 36,9% 

420 451 249 208 30 1358 

30,9% 33,2% 18,3% 15,3% 2,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Toplam 

231

Tablo 139’da da işletmelerin faaliyet sürelerine göre verginin tanımı 

hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tablodan, ödedikleri vergiyi zorunlu bir 

ödeme olarak gören yükümlüler içerisinde ağırlıklı olarak yer alan grubun 1- 

10 yıl arası faaliyet gösteren işletmelerin, kamu hizmetlerinin karşılığı olarak 

ve bir yük olarak gören yükümlüler içerisinde ağırlıklı olarak yer alan 

grubun da 31 ve daha yukarı yıldır faaliyet gösteren işletmelerin yer aldığı 

görülmektedir. Ödedikleri vergiyi bir ödev olarak gören yükümlüler 

içerisinde ise ağırlıklı olarak yer alan grubun da 21-30 yıl arası faaliyet 

gösteren işletmeler olduğu görülmektedir. Ödedikleri vergiyi teşebbüs 

kabiliyetini engelleyen bir unsur olarak gören yükümlüler içerisinde ağırlıklı 

olarak yer alan grup ise 11-20 yıl arası faaliyet gösteren işletmelerdir. 

Tablo 140: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Ödenen Vergilerle 





Düzeyi:0.019 

Korelasyon: 

232 



ilişki kurma 

Zaman Toplam 

Sperman Kor. Kats. (r):0,066 Evet Hayır zaman 

1-10 

65 255 160 480 

İşletmelerin faaliyet süreleri 

Toplam 

11-20 

21-30 

31 ve daha yukarı 

İşletme sahibi değilim 

13,5% 53,1% 33,3% 100,0% 

39,4% 36,7% 32,1% 35,3% 

43 132 101 276 

15,6% 47,8% 36,6% 100,0% 

26,1% 19,0% 20,2% 20,3% 

13 32 39 84 

15,5% 38,1% 46,4% 100,0% 

7,9% 4,6% 7,8% 6,2% 

1 9 7 17 

5,9% 52,9% 41,2% 100,0% 

,6% 1,3% 1,4% 1,3% 

43 266 192 501 

8,6% 53,1% 38,3% 100,0% 

26,1% 38,3% 38,5% 36,9% 

165 694 499 1358 

12,2% 51,1% 36,7% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 140’da da işletmelerin faaliyet sürelerine göre ödenen vergilerle 

devletten alınan hizmetler arasında doğru orantılı bir ilişki kurup 

kurmamanın dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, ödedikleri vergilerle 

devletten aldıkları vergiler arasında her zaman ve zaman zaman doğru 

orantılı bir ilişki kuran yükümlülerin ağırlıklı olarak 21-30 yıl arası faaliyet 

gösteren işletmelerin olduğu görülmektedir. Ödedikleri vergilerle devletten 

aldıkları vergiler arasında doğru orantılı bir bağ kuramayan yükümlülerin ise 

ağırlıklı olarak hem 1-10 yıl arası faaliyette bulunan ve 31 yıldan uzun 

süredir faaliyette bulunan işletmelerin olduğu görülmektedir. 

Tablo 141: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Devletin Artan Gelir 





Düzeyi:0.000 

Korelasyon: 



Toplam 

1-10 

11-20 

21-30 


İşletme sahibi değilim 



dağılımı 



koyarak 


kısarak 

Borçlanarak 

Vergi 

denetimlerini 

arttırarak 

Toplam 

17 259 14 188 478 

3,6% 54,2% 2,9% 39,3% 100,0% 

34,0% 42,5% 29,8% 29,0% 35,3% 

11 132 12 120 275 

4,0% 48,0% 4,4% 43,6% 100,0% 

22,0% 21,6% 25,5% 18,5% 20,3% 

2 46 3 33 84 

2,4% 54,8% 3,6% 39,3% 100,0% 

4,0% 7,5% 6,4% 5,1% 6,2% 

3 7 2 5 17 

17,6% 41,2% 11,8% 29,4% 100,0% 

6,0% 1,1% 4,3% ,8% 1,3% 

17 166 16 302 501 

3,4% 33,1% 3,2% 60,3% 100,0% 

34,0% 27,2% 34,0% 46,6% 37,0% 

50 610 47 648 1355 

3,7% 45,0% 3,5% 47,8% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

233

Tablo 141’de işletmelerin faaliyet sürelerine göre devletin artan gelir 

ihtiyacını nasıl karşılaması gerektiği hakkındaki görüşlerinin dağılımı 

görülmektedir. Tabloya göre, devletin artan gelir ihtiyacını vergileri 

arttırarak veya yeni vergiler koyarak artırması gerektiğini tercih eden 

yükümlülerin ağırlıklı olarak 31 yıldan uzun süredir faaliyette bulunan 

işletmelerin olduğu görülmektedir. vergi denetimlerini arttırarak diyen 

yükümlülerin ağırlıklı olarak 11-20 yıl arası faaliyet gösteren işletmeler, 

harcamalarını kısarak diyen yükümlülerin ağırlıklı olarak 21-30 yıl arası 

faaliyet gösteren işletmeler olduğu da tabloda görülmektedir. Devletin artan 

gelir ihtiyacını borçlanarak karşılaması gerektiğini söyleyen yükümlülerin 

de ağırlıklı olarak 31 yıldan uzun süredir faaliyette bulunan işletmeler 

olduğu da tabloda görülmektedir. 

234 

Tablo 142: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Genel 

Olarak Vergi İdaresinin Yaklaşımları Hakkındaki Görüşleri 




Düzeyi:0.001 

Korelasyon: 


idaresinin yaklaşımları hakkındaki 

görüşleri 

Toplam 

Sperman Kor. Kats. (r):0,090 Olumlu Olumsuz 

1-10 

164 315 479 


Toplam 

11-20 

21-30 


İşletme sahibi 

değilim 

34,2% 65,8% 100,0% 

36,2% 35,0% 35,4% 

98 178 276 

35,5% 64,5% 100,0% 

21,6% 19,8% 20,4% 

43 41 84 

51,2% 48,8% 100,0% 

9,5% 4,6% 6,2% 

8 9 17 

47,1% 52,9% 100,0% 

1,8% 1,0% 1,3% 

140 356 496 

28,2% 71,8% 100,0% 

30,9% 39,6% 36,7% 

453 899 1352 

33,5% 66,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 142’de ise işletmelerin faaliyet sürelerine göre genel olarak 

vergi idaresinin yaklaşımları hakkındaki görüşlerinin dağılımı 

görülmektedir. Tabloda da görülmektedir ki, genel olarak vergi idaresinin 

yaklaşımlarını yükümlüler olumsuz bulmaktadırlar (% 66.5). Bu yüzdenin 

oluşmasında ise en ağırlıklı grubu, 1-10 yıl arası faaliyet gösteren işletmeler 

oluşturmaktadır. Başka bir anlatımla, faaliyetlerine yeni başlayan işletmeler 

daha uzun süredir faaliyet gösteren işletmelere oranla vergi idaresinin 

uygulama ve yaklaşımlarına daha olumsuz ve soğuk bakmaktadırlar. 

235

Tablo 143: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Vergi Denetim Ve 






ve çalışanların yanında 


uyarıda bulunarak 

cezaya muhatap 

olmamızı önlüyorlar 

İncelemenin 







Korelasyon: 


Yukarıdakilerin Toplam 

küçük düşürüyorlar dışında 

168 127 113 68 476 

35,3% 26,7% 23,7% 14,3% 100,0% 

40,7% 38,4% 40,5% 28,0% 37,6% 

87 80 75 33 275 

31,6% 29,1% 27,3% 12,0% 100,0% 

21,1% 24,2% 26,9% 13,6% 21,7% 

26 21 24 12 83 

31,3% 25,3% 28,9% 14,5% 100,0% 

6,3% 6,3% 8,6% 4,9% 6,6% 

5 5 4 3 17 

29,4% 29,4% 23,5% 17,6% 100,0% 

1,2% 1,5% 1,4% 1,2% 1,3% 

127 98 63 127 415 

30,6% 23,6% 15,2% 30,6% 100,0% 

30,8% 29,6% 22,6% 52,3% 32,8% 

413 331 279 243 1266 

32,6% 26,1% 22,0% 19,2% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

1-10 

İşletmelerin 


11-20 

21-30 

31 ve daha 

yukarı 


değilim 

Toplam 

236

Tablo 143’de işletmelerin faaliyet sürelerine göre vergi denetim ve 


görüşleri görülmektedir. Tabloya göre, vergi denetim ve inceleme 

elemanlarının görevleri esnasındaki davranışları hakkında incelemenin 

ciddiyetine uygun olarak, tarafsız davranıyorlar diyen işletmeler ağırlıklı 

olarak 1-10 yıl arasında faaliyet gösterenler iken, hatalarımızı gösterip, 

uyarıda bulunarak cezaya muhatap olmamızı önlüyorlar diyen işletmelerin 

ise ağırlıklı olarak 31 yıldan uzun süredir faaliyet gösteren işletmeler olduğu 

görülmektedir. Denetim esnasında işimi aksatarak, müşterilerimin ve 

çalışanların yanında küçük düşürüyorlar diyen işletmeler ise ağırlıklı olarak 

21-30 yıl arası faaliyet gösteren işletmelerdir. Yukarıdaki üç görüşün dışında 

görüş bildiren işletmelerin de ağırlıklı olarak 31 yıldan uzun süredir faaliyet 

gösteren işletmeler olduğu yine tabloda görülmektedir. 

237

Tablo 144: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Vergi Afları Hakkındaki Görüşleri 



Çok Dürüst yükümlüler Vergi adaletini güveni olumsuz etkisi Toplam 



İşletmelerin faaliyet 1-10 

76 198 122 43 40 479 

süreleri 

15,9% 41,3% 25,5% 9,0% 8,4% 100,0% 

41,3% 32,6% 35,1% 31,4% 49,4% 35,3% 

11-20 

39 134 57 30 16 276 

14,1% 48,6% 20,7% 10,9% 5,8% 100,0% 

21,2% 22,1% 16,4% 21,9% 19,8% 20,3% 

21-30 

14 46 13 8 3 84 

16,7% 54,8% 15,5% 9,5% 3,6% 100,0% 

7,6% 7,6% 3,7% 5,8% 3,7% 6,2% 

31 ve daha 

5 7 4 1 0 17 

yukarı 

29,4% 41,2% 23,5% 5,9% ,0% 100,0% 

2,7% 1,2% 1,1% ,7% ,0% 1,3% 

İşletme sahibi 50 222 152 55 22 501 

değilim 

10,0% 44,3% 30,3% 11,0% 4,4% 100,0% 




Korelasyon: 

27,2% 36,6% 43,7% 40,1% 27,2% 36,9% 

184 607 348 137 81 1357 

13,6% 44,7% 25,6% 10,1% 6,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

Toplam 

238

Tablo 144’de işletmelerin faaliyet sürelerine göre vergi afları 

hakkındaki görüşleri görülmektedir. Buna göre, vergi aflarının vergilemede 

adaleti bozduğunu düşünen işletmeler ağırlıklı olarak 1-10 yıl arasında 

faaliyet gösterenler, dürüst yükümlülerin cezalandırıldığını düşünen 

işletmeler ağırlıklı olarak 21-30 yıl arasında faaliyet gösterenler ve devlete 

güveni sarstığını düşünen işletmelerin de ağırlıklı olarak 11-20 yıl arasında 

faaliyet gösteren işletmeler olduğu görülmektedir. Vergi aflarını çok yararlı 

olarak gören işletmelerin ise daha ağırlıklı olarak 31 yıldan uzun süredir 

faaliyet gösteren işletmeler olduğu yine tabloda görülmektedir. 

Tablo 145: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Geçmişte Yaşanan 

Ekonomik Krizlerin Vergi Ödemelerine Olumsuz Etki Edip Etmemesi 




Düzeyi:0.000 

Korelasyon: 


krizlerin vergi ödemelerine olumsuz 

etki edip etmemesi 

Toplam 



402 77 479 

faaliyet 

süreleri 

83,9% 16,1% 100,0% 

Toplam 

11-20 

21-30 

31 ve daha 

yukarı 


değilim 

38,1% 26,6% 35,6% 

224 50 274 

81,8% 18,2% 100,0% 

21,2% 17,3% 20,4% 

63 21 84 

75,0% 25,0% 100,0% 

6,0% 7,3% 6,3% 

14 3 17 

82,4% 17,6% 100,0% 

1,3% 1,0% 1,3% 

352 138 490 

71,8% 28,2% 100,0% 

33,4% 47,8% 36,5% 

1055 289 1344 

78,5% 21,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 145’de de işletmelerin faaliyet sürelerine göre geçmişte yaşanan 

ekonomik krizlerin vergi ödemelerine olumsuz etki edip etmediği 

hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tablodan, hemen hemen işletmelerin 

239

üyük bir kısmının geçmişte yaşanan ekonomik krizlerin vergi ödemelerini 

olumsuz etkilediğini düşündüğü anlaşılmaktadır. Bu düşünceye daha yüksek 

oranda katılan işletmelerin ise, daha çok yeni işletmeler olan 1-10 yıl 

arasında faaliyet gösteren işletmeler olduğu da yine tabloda açıkça 


Tablo 146: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Mevcut Denetim 

ve Vergi Cezalarının Vergi Ödemelerine Olumlu Etki Edip Etmemesi 




Korelasyon: 

240 

Mevcut denetim ve vergi cezalarının 

vergi ödemelerine olumlu etki edip 

etmemesi 

Toplam 



274 204 478 

faaliyet 

süreleri 

57,3% 42,7% 100,0% 

Toplam 

11-20 

21-30 

31 ve daha 

yukarı 


değilim 

40,2% 30,7% 35,5% 

141 134 275 

51,3% 48,7% 100,0% 

20,7% 20,2% 20,4% 

44 40 84 

52,4% 47,6% 100,0% 

6,5% 6,0% 6,2% 

11 6 17 

64,7% 35,3% 100,0% 

1,6% ,9% 1,3% 

211 280 491 

43,0% 57,0% 100,0% 

31,0% 42,2% 36,5% 

681 664 1345 

50,6% 49,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 146’da işletmelerin faaliyet sürelerine göre mevcut denetim ve 

vergi cezalarının vergi ödemelerine olumlu etki edip etmemesi 

görülmektedir. Tabloya göre vergi idaresinin mevcut denetimlerinin ve 

takdir etmiş olduğu vergi cezalarının yükümlülerin vergi ödemelerine 

olumlu etki ettiğini düşünen yükümlülerle olumsuz etki ettiğini düşünen 

yükümlüler hemen hemen aynı düzeyde, yani yükümlülerin bu konuda 

kafalarının karışık olduğu anlaşılmaktadır. Vergi idaresinin mevcut 

denetimlerinin ve takdir etmiş olduğu vergi cezalarının vergi ödemelerine

olumlu etki ettiğini düşünen işletmelerin ise, ağırlıklı olarak 31 yıldan uzun 

süredir faaliyet gösteren işletmeler olduğu da tabloda görülmektedir. 

Tablo 147: İşletmelerin Faaliyet Sürelerine Göre Önce 

Desteklemiş Oldukları Bir İktidardan, Sadece Vergileri Arttırması 

Nedeniyle Bir Sonraki Seçimde Desteklerini Çekip Çekmeyecekleri 

Durumu 




Düzeyi:0.001 

Korelasyon: 





durumu 

Toplam 



174 303 477 

faaliyet 

süreleri 

36,5% 63,5% 100,0% 

Toplam 

11-20 

21-30 

31 ve daha 

yukarı 

İşletme 

sahibi 

değilim 

34,6% 36,1% 35,5% 

82 192 274 

29,9% 70,1% 100,0% 

16,3% 22,9% 20,4% 

25 58 83 

30,1% 69,9% 100,0% 

5,0% 6,9% 6,2% 

9 7 16 

56,3% 43,8% 100,0% 

1,8% ,8% 1,2% 

213 280 493 

43,2% 56,8% 100,0% 

42,3% 33,3% 36,7% 

503 840 1343 

37,5% 62,5% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Tablo 147’de işletmelerin faaliyet sürelerine göre önce desteklemiş 


seçimde desteklerini çekip çekmeyecekleri hakkındaki görüşleri 

görülmektedir. Yükümlülerin yaklaşık üçte ikisi sadece vergileri arttırması 

nedeniyle, bir sonraki seçimde önce desteklemiş oldukları bir iktidardan 

desteklerini çekmeyeceklerini belirtmişler, bu görüşü paylaşan işletmeler 

içerisinde de ağırlıklı olarak 11-20 ve 21-30 yıl arasında faaliyet gösteren 

işletmelerin bulunduğu tablodan anlaşılmaktadır. 

241

2.6.2.6. Yükümlülerin Vergi Yükünü Hafif veya Ağır Algılamalarına Göre Anket Sorularına Verdikleri Yanıtların 

Dağılımı 

Tablo 148: Yükümlülerin Vergi Yükünü Hafif Veya Ağır Algılamalarına Göre Vergi Kaçıranlara 

Verilmesi Gereken Cezalar Hakkındaki Görüşlerinin Dağılımı 


İşyeri 

Ceza Para Hapis kapatma Ticaretten Teşhir Toplam 

verilmemeli cezası cezası cezası men cezası cezası 

29 109 43 38 40 42 301 

9,6% 36,2% 14,3% 12,6% 13,3% 14,0% 100,0% 

45,3% 20,8% 24,6% 22,4% 17,5% 21,4% 22,1% 

25 278 93 97 141 108 742 

3,4% 37,5% 12,5% 13,1% 19,0% 14,6% 100,0% 

39,1% 53,0% 53,1% 57,1% 61,6% 55,1% 54,6% 

9 130 35 34 43 44 295 

3,1% 44,1% 11,9% 11,5% 14,6% 14,9% 100,0% 

14,1% 24,8% 20,0% 20,0% 18,8% 22,4% 21,7% 

1 8 4 1 5 2 21 

4,8% 38,1% 19,0% 4,8% 23,8% 9,5% 100,0% 

1,6% 1,5% 2,3% ,6% 2,2% 1,0% 1,5% 

64 525 175 170 229 196 1359 

4,7% 38,6% 12,9% 12,5% 16,9% 14,4% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 




Korelasyon: 


Çok ağır 

Yükümlülerin vergi 

yükü algılaması 

Ağır 

Normal 

Az 

Toplam 

242

Tablo 148’de ise, yükümlülerin vergi yükünü hafif veya ağır 

algılamalarına göre vergi kaçıranlara verilmesi gereken cezalar hakkındaki 

görüşlerinin dağılımı görülmektedir. Tabloya göre, yükümlülerden vergi 

kaçıranlara ceza verilmemeli diyenler içinde daha yüksek yüzdeyle, 

ödedikleri verginin yükünü çok ağır olarak hissedenler yer almaktadır. Para 

cezası ve teşhir cezası verilmeli diyenler içinde daha yüksek yüzdeyle 

ödedikleri verginin yükünü normal olarak hissedenler yer almakta, ticaretten 

men cezası verilmeli diyenler içinde daha yüksek yüzdeyle ödedikleri 

verginin yükünü ağır olarak hissedenler yer almaktadır. 

243

Tablo 149: Yükümlülerin Vergi Yükünü Hafif Veya Ağır 

Algılamalarına Göre Vergi Afları Hakkındaki Görüşlerinin Değişmesi 



Dürüst yükümlüler Vergi adaletini güveni olumsuz etkisi Toplam 

Çok yararlı cezalandırılıyor bozuyor sarsıyor olmuyor 

47 124 60 45 25 301 




Korelasyon: 


Çok ağır 

Yükümlülerin vergi 

yükü algılaması 

15,6% 41,2% 19,9% 15,0% 8,3% 100,0% 

25,5% 20,3% 17,2% 32,8% 30,9% 22,1% 

93 357 196 61 36 743 

Ağır 

12,5% 48,0% 26,4% 8,2% 4,8% 100,0% 

50,5% 58,5% 56,3% 44,5% 44,4% 54,6% 

42 122 83 28 20 295 

Normal 

14,2% 41,4% 28,1% 9,5% 6,8% 100,0% 

22,8% 20,0% 23,9% 20,4% 24,7% 21,7% 

2 7 9 3 0 21 

Az 

9,5% 33,3% 42,9% 14,3% ,0% 100,0% 

1,1% 1,1% 2,6% 2,2% ,0% 1,5% 

184 610 348 137 81 1360 

Toplam 

13,5% 44,9% 25,6% 10,1% 6,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 

244

Tablo 149’da yükümlülerin vergi yükünü hafif veya ağır 

algılamalarına göre vergi afları hakkındaki görüşlerinin ne yönde olduğu 

görülmektedir. Tabloya göre, vergi aflarının dürüst yükümlüleri 

cezalandırdığını düşünen yükümlüler daha ağırlıklı olarak ödedikleri 

vergilerin yükünü ağır hissedenlerden oluşmakta iken, vergi adaletini 

bozduğunu düşünen yükümlüler daha ağırlıklı olarak ödedikleri verginin 

yükünü az hissedenlerden oluşmaktadır. Vergi aflarının devlete olan güveni 

sarstığını düşünen yükümlüler de ağırlıklı olarak ödedikleri verginin yükünü 

çok ağır olarak hisseden yükümlülerden oluşmaktadır. Vergi aflarının hem 

olumlu veya olumsuz etkisinin olmadığını hem de yararlı olduğunu düşünen 

yükümlülerin de ödedikleri verginin yükünü çok ağır olarak hisseden 

yükümlülerden oluştuğu yine tabloda açıkça görülmektedir. 

Tablo 150: Yükümlülerin Vergi Yükünü Hafif Veya Ağır 

Algılamalarına Göre Kamu Harcamalarında Bir Savurganlığın Olup 

Olmadığı Hakkındaki Görüşleri 




Düzeyi:0.000 

Korelasyon: 

Yükümlülerin kamu harcamalarında 

bir savurganlığın olup olmadığı 


Toplam 


Çok ağır 

267 34 301 


Toplam 

Ağır 

Normal 

Az 

88,7% 11,3% 100,0% 

23,7% 14,8% 22,2% 

629 111 740 

85,0% 15,0% 100,0% 

55,9% 48,3% 54,6% 

213 80 293 

72,7% 27,3% 100,0% 

18,9% 34,8% 21,6% 

16 5 21 

76,2% 23,8% 100,0% 

1,4% 2,2% 1,5% 

1125 230 1355 

83,0% 17,0% 100,0% 

100,0% 100,0% 100,0% 

245

Tablo 150’de de yükümlülerin vergi yükünü hafif veya ağır 

algılamalarına göre kamu harcamalarında bir savurganlığın olup olmadığı 

hakkındaki görüşleri görülmektedir. Tabloda da görülmektedir ki, 

yükümlülerin % 83’lük kısmı kamu harcamalarında savurganlığın olduğuna 

inanmaktadır ve bu yükümlüler içerisinde de en ağırlıklı yüzdeyi ödedikleri 

verginin yükünü çok ağır hissedenlerin oluşturduğu yine açıkça 


246

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 

Çağdaş devletler vergiyi her vatandaşı (hatta dar mükellefleri de 

hesaba katarsak vatandaşı olmayanlar) için zorunlu bir yükümlülük, anayasal 

tabirle bir ödev haline getirmiş ve vergi uygulamalarında yasallık ilkesini 

benimsemişlerdir. Aynı şekilde çağdaş vergileme, vergiyi ve vergilemeyi 

sadece teknik ve mekanik bir yaklaşımla değil, aynı zamanda insan 

faktörünü ve onun psikolojisini de dikkate alan geniş bir yaklaşımla 

değerlendirmektedir. Çünkü, vergileme olayında yükümlü ve devlet olmak 

üzere başlıca iki taraf vardır ve bu iki tarafın uyumu vergiden beklenen 

verimin maksimum düzeye çıkmasını sağlamaktadır. 

Yükümlüler ödedikleri vergileri bir yük olarak görmeleri ve bu yükü 

üzerlerinde hissetmeleri ile birlikte vergiye karşı olumsuz davranışlar 

içerisine girebilmektedirler. Yükümlülerin vergiye karşı olumsuz davranışlar 

içerisine girmesini belirleyen etkenler; bireysel vergi yükleri, vergi ahlakı ve 

vergi zihniyeti, eğitim ve öğretim düzeyi, siyasal iktidara bakış açısı, devlete 

olan bağlılık, vergi yükleri ve ailenin gelir düzeyi, yükümlünün diğer 

yükümlülere bakış açısı, ödedikleri vergilerin kamu hizmeti olarak dönüp 

dönmemesi, kamu gelirlerinin etkin ve verimli bir şekilde kullanıldığına olan 

inanç, yükümlünün mesleği, vergi sisteminin ve yönetiminin yapısı ile 

ekonomik ve siyasal yapı şeklinde özetlenmektedir. 

Yükümlülerin vergiye karşı davranış biçimleri ise, oy kayması, baskı 

gruplarını yönlendirme, vergiden kaçınma, vergi kaçakçılığı, verginin geç 

ödenmesi, vergi cennetlerine göç, vergi grevi, verginin yansıtılması, verginin 

dönüştürülmesi, amortismanı ve kapitalizasyonu şeklinde ortaya 

çıkabilmektedir. Bu çalışmanın birinci bölümünde bu sayılanların önemli 

kısmına yer verilmiştir. 

Çalışmada, vergileme ve vergiye karşı tepkilerin nedenleri ile 

yükümlülerin vergiye karşı gösterebileceği tepki türleri ortaya konduktan 

sonra, Güneydoğu Anadolu Bölgesini temsil eden 5 ilin (Adıyaman, 

Diyarbakır, Gaziantep, Mardin ve Şanlıurfa) sınırları içerisinde faaliyet 

gösteren ve 1361 adet vergi yükümlüsünü kapsayan anket çalışması ile 

günümüz koşullarında bölgede yaşayan yükümlülerin Türkiye’de 

uygulanmakta olan vergileri nasıl algıladığı, vergi yükü, vergi adaleti, 

ödenen vergi-kamu hizmeti ilişkisi, vergi kaçakçılığına bakış açıları ve 

vergiye karşı tepkilerinin ne olduğu gibi konularda yükümlülerin görüşlerini 

247

alarak, çalışmanın birinci bölümünde ortaya konmuş olan teorik bilgiler test 

edilmeye çalışılmıştır. Analiz sonucunda ortaya çıkan bilgiler ışığında vergi 

sistemi, vergi uyumu ve vergileme psikolojisi açısından vergi idaresinin 

üzerine düşen görevlerle ilgili önerilerde bulunulmuştur. 

İkinci bölümde tabloların analizinde detaylarıyla açıklanmış olan 

sonuçlar kısaca özetlenecek olursa şunlar söylenebilir: 

Vergi yüküne bakışla ilgili analizlere bakıldığı zaman, bölgede 

yaşayan yükümlülerin % 77.8’i ödedikleri verginin yükünün ağır ve çok ağır 

diyerek yüksek olduğunu vurgulamışlardır. Ödedikleri verginin yükünü çok 

ağır bulanların oranı erkeklerde kadınlara nazaran daha yüksek oranda iken, 

ağır bulanlar kadınlarda erkeklere nazaran daha yüksek orandadır. Yine 

ödedikleri verginin yükünü çok ağır olarak gören yükümlüler Gaziantep ve 

Diyarbakır’da yaşayan yükümlüler olarak dikkati çekmektedir. Ayrıca, 

ödedikleri verginin yükünün ağır ve çok ağır bulanların ağırlıklı olarak 41 

ve üzeri yaş grubundaki yükümlülerden oluştuğu görülmüştür. Eğitimli 

yükümlüler ise ödedikleri verginin yükünü daha çok ağır olarak 

görmektedirler. İşletmeler bazında ele alırsak, ödedikleri vergilerin yükünü 

ağır hissedenler içinde ise en ağırlıklı grup olarak 21-30 yıl faaliyette 

bulunan işletmelerin olduğu dikkat çekmektedir. 

Verginin tanımı ile ilgili analizlere bakıldığında ise, vergiyi zorunlu 

bir ödeme ve girişimciliklerini engelleyen bir unsur olarak görenler 

erkeklerde kadınlara nazaran daha yüksek oranda görülmekte iken, kamu 

hizmetlerinin bir karşılığı, bir ödev ve bir yük olarak görenler kadınlarda 

erkeklere nazaran da yüksek oranda görülmektedir. İllere göre bakıldığı 

zaman ise, vergiyi bir yük, zorunlu bir ödeme ve girişimciliklerini 

engelleyen bir unsur olarak görenler daha çok Diyarbakır, Gaziantep ve 

Mardin’de yaşayan yükümlüler iken, kamu hizmetlerinin bir karşılığı ve bir 

ödev olarak görenler daha çok Şanlıurfa ve Adıyaman’da yaşayan 

yükümlülerin olduğu dikkati çekmektedir. Yaşa göre bakılınca da, ödedikleri 

vergiyi kamu hizmetlerinin karşılığı olarak görenler daha çok genç 

yükümlüler iken, bir yük ve bir ödev olarak görenlerin ise yaşlı yükümlüler 

olduğu görülmüştür. Eğitim düzeyine göre bakılınca ise, ödedikleri vergiyi 

daha çok kamu hizmetlerinin bir karşılığı olarak gören vergi yükümlüleri 

yüksek öğrenim ve üstü dereceye sahip olan vergi yükümlüleri arasından 

daha çok çıkarken, ilköğretim mezunu yükümlüler ise ödedikleri vergiyi 

daha çok bir yük ve bir ödev olarak görmektedirler. 

248

Yükümlülerin üçte ikisinden çoğunun uygulanan vergilerin adaletsiz 

olduğuna dair kanaatleri söz konusudur. Diyarbakır ve Mardin’de yaşayan 

yükümlüler ise diğer illere nazaran vergileri daha da adaletsiz görürken, 

erkek yükümlülerin kadınlara nazaran uygulanan vergileri daha adaletsiz 

algıladıkları da diğer dikkate değer bir sonuçtur. Yaş gruplarına göre 

dağılıma bakıldığında ise, 31-40 yaş grubundaki vergi yükümlüleri vergileri 

daha çok adaletsiz algılamaktadırlar. Ayrıca, yükümlülerin öğrenim düzeyi 

yükseldikçe ödenen vergileri adaletsiz olarak algılama derecesi de 

artmaktadır. 

Uygulanan vergilerin adaletsizliğinin nedenlerinin başında devletin 

hala bazı kesimleri vergilendirememesi gelmektedir. Bu sebebi en çok diğer 

illere nazaran Diyarbakır ve Adıyaman’daki vergi yükümlüleri, erkeklere 

nazaran kadın vergi yükümlüleri, diğer yaş gruplarına nazaran 41-60 yaş 

grubunda yer alan vergi yükümlüleri ve diğerlerine nazaran lise mezunu olan 

vergi yükümlüleri tercih etmişlerdir. 

Yükümlülerin yarısından çok kısmı (% 51.1) ödedikleri vergilerle 

aldıkları kamu hizmeti arasında paralel bir bağ kuramamaktadırlar. Ödediği 

vergilerin hizmet olarak geri dönmediğini, yani idare (devlet) tarafından 

etkin bir şekilde kullanılmadığına inanan vergi yükümlüleri diğer illere 

nazaran daha çok Mardin’de yaşayan vergi yükümlüleri, erkeklere nazaran 

daha çok kadın vergi yükümlüleri, diğer yaş gruplarına nazaran nispeten orta 

altı yaş veya genç diyebileceğimiz yükümlüler daha ağırlıklıdır. Yine bu 

analizde, yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan vergi yükümlüleri ise 

ödedikleri vergilerle devletten aldıkları kamu hizmeti arasında en az bağı 

kuran grup olarak dikkati çekmektedir. 

Yükümlüler devletin zaman içinde artan gelir ihtiyacının büyük bir 

kısmını vergi denetimlerini artırarak ve biraz da harcamalarını kısarak 

sağlaması gerektiğini çözüm olarak ön plana çıkarmaktadırlar. Vergi 

denetimlerini artırarak diyenler toplam yükümlülerin neredeyse yarısını (% 

47.8) oluşturmaktadırlar ve bunlar içerisinde de ağırlığı iller itibariyle 

düşünüldüğünde Gaziantep’te yaşayan yükümlüler, cinsiyete göre ayrım 

yapıldığında kadın yükümlüler, yaşa göre ayrım yapıldığında genç 

yükümlüler ve öğrenim düzeyine göre ayrım yapıldığında ise yükseköğrenim 

ve üzeri dereceye sahip vergi yükümlüleri oluşturmaktadır. 

249

Yine analizlerden çıkan başka bir sonuç; yükümlülerin yapılan kamu 

harcamalarını ve onların niteliğini takip edip kendilerince değerlendirmeler 

yaptıkları yönündedir (%53.8). Yani yükümlülerin yarısından çoğunun 

bilinçli birer seçmen ve vatandaş olduklarını söylemek mümkündür. Bu 

bilinç düzeyini oluşturanlar; iller itibariyle ele alınırsa diğer illere nazaran 

Mardin ve Gaziantep’te yaşayan vergi yükümlüleri, cinsiyete göre ele 

alınırsa kadınlara nazaran erkek vergi yükümlüleri, yaş gruplarına nazaran 

ele alınırsa diğer yaş gruplarına nazaran 31-40 yaş grubunda yer alan vergi 

yükümlüleri ve öğrenim düzeyine göre ele alınırsa diğer tahsil gruplarına 

nazaran da yükseköğrenim ve üzeri dereceye sahip olan vergi yükümlüleri 

şeklinde dağılmıştır. 

Bölgede yaşayan vergi yükümlülerinin üçte birinden fazlası günümüz 

şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi yükümlüsünün ekonomik 

gelişimini sağlayamayacağına inanmakta iken, yine üçte birine yakın kısmı 

da önemli bir şey olmayacağına inanmaktadır. Vergisini tam olarak ödeyen 

bir vergi yükümlüsünün ekonomik gelişimini sağlayamayacağına inananlar 

içinde illere göre bir ayrım yapılacak olursa diğer illere nazaran 

Adıyaman’da, cinsiyete nazaran ayrım yapılacak olursa kadınlara nazaran 

erkeklerin, yaş gruplarına göre ayrım yapılacak olursa 61 ve üzeri yaş 

gruplarının ve öğrenim düzeyine göre ayrım yapılacak olursa diğerlerine 

göre yükseköğrenim ve üzeri tahsili olanların daha yüksek olduğu sonucuna 

ulaşılmıştır. 

Yükümlülerin üçte ikilik çoğunluğuna göre ülkemizde vergi bilincinin 

artırılmasının en önemli iki yolunun; vergi sistemindeki adaletsizliğin 

giderilmesi ve eğitim-öğretime ağırlık vermek şeklinde ortaya çıktığı 

görülmüştür. Vergi sistemindeki adaletsizliğin giderilmesi suretiyle vergi 

bilincinin artırılacağına inananlar illere göre ayrım yapıldığında, diğer illere 

oranla en yüksek oranda Diyarbakır’da, cinsiyete göre dikkate alındığında 

kadınlara oranla erkeklerde, yaş grupları dikkate alındığında diğer yaş 

gruplarına oranla en genç yükümlülerde, öğrenim düzeyi dikkate alındığında 

ise diğerlerine oranla en tahsilli grup olan yükseköğrenim ve üzeri tahsile 

sahip olan gruplarda bulunmaktadır. 

Anketlerin analizinden çıkan bir başka önemli sonuç, bölgede yaşayan 

vergi yükümlülerinin vergilerin tam olarak ödenememesinin en önemli 

nedeni olarak vergi oranlarının yüksek olmasını göstermektedirler (% 45.7). 

Vergilerin tam olarak ödenememesinin en önemli nedeni olarak vergi 

250

oranlarının yüksek olmasını gösteren yükümlülerin dağılımına bakıldığı 

zaman da en yüksek oranda diğer illere nazaran Mardin ve Diyarbakır’da, 

kadınlara nazaran erkeklerde, genç ve orta yaşlılara nazaran en yaşlı grupta 

ve diğer tahsil düzeyindekilere oranla daha az tahsilli kesim olan ilkokul 

mezunu olan yükümlüler içinde bulunmaktadırlar. 

Bölgede yaşayan yükümlüler ülkemizde yükümlülerin vergisini tam 

olarak ödememesinin herkesi vergi kaçırmaya sevk ettiğine ve vergi ödeme 

şevkini kırdığına inanmaktadırlar (%91.3). Yükümlülerin hemen hemen 

yarısı (%49.6) ise ülkemizde yükümlülerin vergisini tam olarak 

ödememesinin herkesi vergi kaçırmaya sevk ettiğine inanmaktadır. Yani, bir 

başka yükümlünün vergi kaçırdığı inancı diğer yükümlülerin de vergi 

kaçırmasını kendi anlayışları çerçevesinde meşru kılmaları için bir dayanak 

oluşturmaktadır. Herkesi vergi kaçırmaya sevk ediyor diyenler diğer illere 

nazaran Diyarbakır ve Şanlıurfa’da, kadın yükümlülere nazaran erkek 

yükümlülerde, diğer yaş gruplarına nazaran en genç yükümlü gruplarında ve 

diğer eğitim düzeylerine nazaran lise mezunu vergi yükümlülerinde daha çok 

bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. 

Yükümlülerin vergi oranlarının artırılması sonucu gösterebilecekleri 

tepkilerin başında harcamalarını kısma eğilimi içine girmeleri ve eski vergi 

seviyesini aşmamak için vergiden kaçınma ve vergi kaçakçılığı gibi 

davranışlar içerisine girmeleri gelmektedir. İlk davranışı Mardin ve Antep’te 

yaşayan, ikinci davranışı da Diyarbakır’da yaşayan vergi yükümlüleri 

ağırlıklı olarak benimsemektedirler. Cinsiyete göre ayrım yapıldığında ise 

birinci davranış tarzının kadın yükümlülerce, ikinci davranış tarzının da 

erkek vergi yükümlülerince ağırlıklı olarak benimsendiği ortaya çıkmıştır. 

Yaş gruplarına göre bakıldığında ise birinci davranış tarzı çok genç ve çok 

yaşlı vergi yükümlülerince, ikinci davranış tarzı da orta yaş grubundaki 

yükümlülerce daha çok benimsenmektedir. Yükümlülerin tahsil durumlarına 

göre ayrım yapıldığında ise birinci davranış tarzı daha çok lise mezunu olan 

vergi yükümlülerince, ikinci davranış tarzı da öğrenim düzeyi en yüksek 

yükümlü gruplarınca benimsenmektedir. 

Bölgede yaşayan vergi yükümlülerine göre Türkiye’de vergi 

kaçakçılığının en önemli nedenlerinin sırasıyla; "Herkes kaçırıyor, ben de 

kaçırıyorum" mantığının yaygın olması, vergi idaresinin ve denetimlerinin 

yetersiz olması, vergi kanunlarının vergi kaçırmaya müsait olması, 

mükelleflerde vergi bilincinin yerleşmemiş olması, kamu harcamalarındaki 

251

israf ve etkinsiz harcama, vergi kanunlarının sık sık değişmesi ve 

mükelleflerin bunu izleyememesi şeklinde belirtildiği sonucuna ulaşılmıştır. 

Anket sonuçlarından ulaşılan diğer bir sonuç; vergi yükümlülerinin 

yarısından çoğunun (% 54.9) vergi kaçıran diğer yükümlülerin bu 

davranışını hoş karşılamadıkları şeklindedir. Bu davranışı hoş karşılayanlar 

ise yükümlülerin % 3.4’ lük cüz’i bir kısmını oluşturmaktadır. Vergi 

kaçakçılığı davranışını hoş karşılamayanların diğer illere göre Şanlıurfa’da, 

erkek yükümlülere göre kadın yükümlülerde, diğer yaş gruplarına göre en 

yaşlı vergi yükümlülerinde ve diğer tahsil düzeylerine göre yüksek 

tahsillilerde daha yüksek oranda oldukları görülmüştür. 

Yükümlülerin vergi kaçıranlara verilmesi gereken cezalardan en çok 

tercih ettikleri çeşit olarak para cezasının olduğu görülmektedir (% 38.6). Bu 

ceza türünü ticaretten men cezası, teşhir cezası ve hapis cezası takip 

etmektedir. Vergi kaçıranlara verilmesi gereken cezalardan para cezasını 

tercih edenlerin diğer illere nazaran daha çok Diyarbakır’da, kadın 

yükümlülere nazaran daha çok erkek yükümlülerde, diğer yaş gruplarına 

nazaran daha çok yaşlı yükümlülerde ve diğer tahsil gruplarına nazaran daha 

çok lise mezunu olan vergi yükümlülerinde yoğunlaştığı sonucu dikkati 

çekmektedir. 

Bölgede yaşayan vergi yükümlülerinin büyük bir kısmı vergi 

kanunlarının zorunlu kıldığı kayıt düzenini, kanunları ve onların eklerini tam 

olarak anlayamadığı sonucu da çıkmıştır. Yani, vergi ödemeleri ile ilgili 

formalitelerin çokluğu ve mevzuatın anlaşılmaz olması bölgede yaşayan 

yükümlülerin büyük bir kısmı tarafından (%83.6) dile getirilmektedir. Bu 

görüşü dile getirenler içinde beklendiği gibi tahsil düzeyi daha düşük olan 

yükümlülerin daha yüksek oranda bulunduğu anket sonuçları ile teyit 

edilmiştir. 

Yükümlülerin vergiye uyumunu artırıcı en önemli faktörlerden 

birisinin vergi idaresini ve onun kendilerine olan yaklaşımlarını 

benimsemeleri olduğu bilinmektedir. Bu açıdan bakıldığında alan 

araştırmasının analiz sonuçları, yükümlülerin üçte ikisinin genel olarak vergi 

idaresinin yaklaşımlarını beğenmediğini göstermektedir. Vergi idaresinin 

yaklaşımlarını beğenmeyenlerin oranı diğer illere nazaran Mardin ve 

Adıyaman’da, erkeklere oranla kadınlarda, yaşlı yükümlülere nazaran erkek 

252

yükümlülerde ve diğer tahsil gruplarına nazaran yüksek tahsillilerde daha 

yüksektir. 

Yukarıdaki sonuçların biraz tersine, bölgede yaşayan vergi 

yükümlülerinin vergi inceleme elemanlarının inceleme esnasındaki 

davranışlarını ve yaklaşımlarını daha da olumlu buldukları sonucuna 

ulaşılmıştır. Bu olumlu yaklaşımları ifade den yükümlülerin diğer illere 

nazaran Gaziantep ve Şanlıurfa’da, diğer tahsil gruplara nazaran lise mezunu 

olan vergi yükümlüleri arasında daha yüksek düzeyde bulunduğu sonucu da 

dikkat çekmektedir. 

Bölgede yaşayan vergi yükümlülerine Türkiye’de belli dönemlerde 

gündeme gelen vergi afları hakkında ne düşündükleri de sorulmuştur. 

Yükümlülerin yarısına yakını (%44.9) vergi afları ile dürüst yükümlülerin 

cezalandırıldığını ve onların aleyhine sonuç doğuran bir uygulama olduğunu 

düşünmektedirler. Ayrıca yükümlülerin dörtte birlik kısmı da vergi aflarının 

aslında vergi adaletini bozduğunu düşünmektedir. Vergi afları ile dürüst 

yükümlülerin cezalandırıldığını düşünen yükümlüler iller bazında ele alınırsa 

en yüksek yüzde ile Gaziantep’te, cinsiyet bazında ele alınırsa erkek 

yükümlüler içinde, yaş grupları bazında ele alınırsa 41-60 yaş grubunda yer 

alan yükümlüler içinde ve tahsil bazında ele alınırsa ilkokul mezunu olan 

vergi yükümlüleri içinde yer almaktadırlar. 

Bölgede ankete katılan vergi yükümlülerinin ülkemizde herkesin 

vergisini tam olarak ödeyip ödemedikleri hakkındaki görüşlerinin ise % 97 

oranında hayır olduğu şeklinde çıkmıştır. Bu sonuç aslında dramatik, 

dramatik olduğu kadar da bu kanaati aslında yükümlülerin vergi kaçırmaya 

dayanak olarak kullanma eğilimi içerisinde olduğunun bir göstergesidir. Bu 

sonuç aslında Tablo 32’de elde edilen bulgularla da teyit edilmektedir. 

Araştırmadan elde edilen ve beklenen bir diğer sonuç da; yükümlülerin 

büyük bir çoğunluğunun (%78.5) geçmişte yaşadıkları ekonomik/siyasi 

krizlerin vergi ödemelerini olumsuz etkilediğini ifade etmeleridir. Krizlerin 

vergi ödemelerini en olumsuz şekilde etkilendiğine inanan vergi 

yükümlülerinin Mardin’de yaşayan vergi yükümlülerinin olduğu sonucu 

ortaya çıkmıştır. Bu olumsuz görüşe erkek vergi yükümlülerinin kadın 

yükümlülere nazaran daha fazla katılmakta olduğu, genç yükümlülerin yaşlı 

yükümlülere nazaran daha fazla katılmakta olduğu ve yüksek tahsillilerin 

253

diğer tahsil grubundan olan vergi yükümlülerine nazaran daha fazla 

katılmakta olduğu sonucu yine anketlerin analizinde ortaya çıkmıştır. 

Anketlerin analizlerinden ortaya çıkan iki önemli sonuç da; bölgede 

yaşayan vergi yükümlülerinin büyük bir çoğunluğunun (%83) kamu 

harcamalarında bir savurganlığın olduğu inancına sahip olmaları ve yaklaşık 

üçte ikilik çoğunluğunun daha önce desteklemiş oldukları bir iktidardan 

diğer hiç bir şey değişmezken sadece vergileri artırması nedeniyle bir 

sonraki seçimde desteklerini çekmeyeceğini beyan etmeleridir. 

Alan araştırmasından elde edilen sonuçların iyi anlaşılması ve analiz 

edilmesi vergileme unsurunun her iki tarafı açısından da katkı sağlayacağı 

muhakkaktır. Bu alan araştırması ile, gerek vergi yükümlüleri açısından, 

gerekse vergi idaresi açısından yükümlülerin olumsuz tepkilerini minimize 

edip vergiye uyumun artırılması ve idarenin de yükümlü odaklı bir anlayışla 

yapılanmaya ve anlayışa sahip olması açısından bir kısım öneriler ileri 

sürülebilir. Bunlar: 

254 

• Yükümlülerin vergilerin adil ve eşit olarak alınmadığı hakkındaki 

düşüncelerini ortadan kaldıracak uygulamalara ağırlık verilerek, 

daha adil bir vergi sisteminin oluşturulmasına hemen 

başlanmalıdır. Bu hususta yükümlülerin adil vergi algısının 

yükseltilmesi de önemlidir. 

• Devletin verginin gerekliliğini kamuoyuna daha iyi bir şekilde 

anlatması gerekmektedir. Bunu yapabilmek için gerekirse en etkili 

iletişim araçları kullanılmalı ve yükümlü psikolojisine dikkat 

edilmelidir. 

• Yine yukarıdaki hususla bağlantılı olarak, yükümlülerin ödedikleri 

vergilerle devletten sağlamış oldukları hizmetler arasında doğru 

orantılı bir bağ kurabilmesini sağlayacak halkla ilişkiler 

faaliyetlerine ağırlık verilmelidir. 

• Kamu harcama ve gelirlerinin saydamlığı da vergi yükümlülerinin 

tepkilerini azaltıcı etkiye sahip olacağından bu konuya azami 

dikkat edilmelidir. Özellikle kamu harcamaları ayağında 

saydamlık ve hesap verilebilirlik ilkelerine uyulmalı ve bu da 

yükümlülere olabildiğince hissettirilmelidir.

• Kamu harcamalarında etkin, verimli ve öncelikli alanlara yönelim, 

vergi tahsilâtını artırmada olumlu katkı sağlayacaktır. Bu 

bağlamda harcamalar politikası dikkatle belirlenmelidir ve 

yükümlülerin öncelikleri de dikkate alınarak dizayn edilmelidir. 

• Yükümlülerde vergi kaçakçılığının yaygın olduğu kanaatinin 

silinmesi vergi tahsilâtı açısından olumlu katkı sağlayacağı için, 

bu kanaatin silinmesi için gerekli adımlar atılmalıdır. 

• Etkin çalışan bir vergi idaresi için, yükümlülerin psikolojik 

durumlarını iyi bilecek ve bunu dikkate alabilecek personelin 

yetiştirilmesine ağırlık verilmelidir. Bu hususta üniversitelerle 

gerekli eğitim ve gelişimin sağlanması için işbirliği yapılmalıdır. 

• Vergi idaresi yükümlülerle sağlam ve etkili iletişim kurarak, vergi 

uyumunu arttırmaya ağırlık vermelidir. Bu hususta gerekirse özel 

sektör mantığından yararlanmalıdır. 

• Belge düzeni geliştirilmelidir. Etkin bir idare ve etkin bir denetim 

sağlanarak, cezalar daha da caydırıcı hale getirilmelidir. Bu 

bağlamda, hapis ve ticaretten men cezalarına da ağırlık 

verilmelidir ve para cezaları da daha caydırıcı düzeye 

çıkarılmalıdır. 

• Vergi aflarına bir daha yer verilmemelidir ve bunun teminatının 

yükümlülere verilerek, dürüst yükümlülerin de vergi kaçırmaya 

yönelmesi kesinlikle önlenmelidir. 

• Vergi yasalarının sade ve kolay uygulanabilir olması yükümlülerin 

vergiye uyumunu olumlu etkileyeceğinden bu yönde atılan 

adımlar hızlandırılmalıdır. 

• Vergi kaçırmaya neden olan en önemli sebeplerden birisi olan 

bireysel vergi yüklerinin fazlalığı azaltılmalı, bununla birlikte 

denetimler daha da arttırılmalıdır. 

• Vergi ahlakı vergi bilincinin yerleştirilmesi için eğitim 

faaliyetlerine ağırlık verilmelidir. 

• Denetimin etkin hale getirilmesi; hem denetim elemanlarının 

sayısının artırılması ile hem de niteliklerinin artırılması ile 

255

256 

mümkün olabilecektir. Böylece, cezaların caydırıcı hale 

getirilmesine ancak işlerlik kazandırılabilecektir.

KAYNAKÇA 

Akbay, Mehmet:Vergi Reformlarının Ekonomik Temelleri ve Sonuçları, 

Ankara, Maliye H.U.V. Yayınları, No:3, 1995. 

Akbulut, A. Rıza: “Tax Compliance (Vergiye Gönüllü Uyum)”, Vergi 

Dünyası, S:266, Ekim 2003, s.89-97. 

Akdoğan, Abdurrahman: Kamu Maliyesi, İstanbul, Gazi Büro Kitapevi, 

1996. 

Akdoğan, Abdurrahman: “ Vergileme Politikası, Gelir ve İkame Etkileri 

Açısından İzlenebilecek Gelir Vergisi Politikasının Değerlendirilmesi”, 

Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, C:1, S:2, 1999. 

Akgül, Aziz ve Osman Çevik: İstatistiksel Analiz Teknikleri, Yeni Mustafa 

Kitapevi, Ankara, 2003. 

Aksoy, Şerafettin: Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, İstanbul, Filiz 

Kitapevi, 1999. 

Aksoy, Şerafettin: Kamu Maliyesi, İstanbul, Filiz Kitapevi, 1998. 

Aktan, C. Can ve Hilmi Çoban.: ”Vergileme Ekonomisi ve Vergileme 

Psikolojisi Perspektiflerinden Vergiye Karşı Tutum ve Davranışları 

Belirleyen Faktörler”, Vergileme Ekonomisi ve Vergileme 

Psikolojisi, (Ed: Aktan, C. Can, Dilek Dileyici ve İstiklal Y. Vural), 

Seçkin Yayınevi, Ankara, 2006, s.137–157. 

Aktan, C. Can, Dilek Dileyici ve Özgür Saraç: ”Vergilere Karşı Tepkiler ve 

Vergilerin Ahlaki ve Sosyo-Psikolojik Sınırları”, Vergileme 

Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi, (Ed: Aktan, C. Can, Dilek 

Dileyici ve İstiklal Y. Vural), Seçkin Yayınevi, Ankara, 2006, s.159– 

171. 

Allingham, M. G ve A: Sandmo: “Income Tax Evasion: A Theoretical 

Analysis”, Journal of Public Economics, Vol:3, 1972, p.32–338. 

Altunışık, Remzi, Recai Coşkun, Serkan Bayraktaroğlu ve Engin Yıldırım: 

Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri-SPSS Uygulamalı, 

Geliştirilmiş 3. Baskı, Sakarya Kitapevi, Sakarya, 2004. 

Andıç Fuat M. ve Süphan Andıç: “Mali Sosyolojiye İlişkin Bir İnceleme”, 

(Çev: Funda Başaran), Marmara Üniversitesi Maliye Araştırma ve 

Uygulama Merkezi, Yayın No: 10, Prof. Dr. Salih Şanver’e 

Armağan, İstanbul, 1998, s.53–65. 

Ansiklopedik Ekonomi Sözlüğü: Ed. Müfit Akyüz, Nesrin Ertel, Dünya 

Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 1990. 

Arıkan, Zeynep ve Hatice Yurtsever: ”Türkiye’de Mali Affın Nedenleri, 

Etkileri ve Sonuçları-II”, Yaklaşım, S:137, Mayıs 2004, 64–68. 

257

Aronson, R.J.: Public Finance,Mc Graw –Hill Co., New York, 1985. 

Arsan, Üren: Vergi Yükü Üzerine Bir İnceleme, AÜSBF Yayınları, 

2.Baskı, Ankara, 1975. 

Ay, Hakkı M.: Adil Gelir Dağılımı Sağlamada Özel Tüketim Vergisi’nin 

Yeri ve Bunun Türkiye’de Uygulanabilirliği, (Yayınlanmamış 

Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 

2004. 

Bakkal, Ufuk: ”Küreselleşen Dünyadaki Temel Ekonomik ve Mali Sorunlar 

ve Türkiye’ye Yansımaları”, Maliye Araştırma Merkezi 

Konferansları, Kırkbirinci Seri–2002, İstanbul, 2003, s.89–115. 

Baş, Türker: Anket-Anket Nasıl Hazırlanır? Anket Nasıl Uygulanır?-Anket 

Nasıl Değerlendirilir?, 2. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2003. 

Baldry, C, J.: “Income Tax Evasion and the Tax Schedule: Some 

Experimental Results”, Public Finance, V: 42, 1987, p.355-384. 

Batırel, Ömer Faruk: “Vergi İdaresinde Etkinlik ve Mükellef Psikolojisi”, 

İstanbul İTİA Dergisi, S:1, İstanbul, 1973, s.39–46. 

Bayraklı, H. Hüseyin N. Tolga Saruç ve İsa Sağbaş: ”Vergi Kaçırmayı 

Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi ve Vergi Kaçaklarının Önlenmesi: 

Anket Çalışmasının Bulguları”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve 

Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, 

Antalya, 10–14 Mayıs 2004, s.204–254. 

Berksoy, Turgay: Gelişmekte Olan Ülkelerde Vergi Kapasitesi ve Vergi 

Gayreti, Marmara Üniversitesi Yay., No: 411, İİBF Yayınları, No: 362, 

İstanbul, 1984. 

Berksoy, Turgay ve İbrahim Demir: “Politik Vergi Çevrimleri: Türkiye’de 

Vergi Yükü Üzerinde Politik Etkiler”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve 



Bilgiseven, Amiran Kurtkan: Maliye Sosyolojisi, İstanbul, Filiz Kitapevi, 

1984. 

Bilici, Nurettin: “Türkiye’nin Vergi Yükü Düşük müdür?”, Asomedya, 

Aralık 1997,s. 43–55. 

Bilici, Nurettin: Türkiye Avrupa Birliği İlişkileri (Genel Bilgiler, İktisadi- 

Mali Konular, Vergilendirme), Seçkin Yayınları, Ankara, 2004. 

Bilici, Nurettin: ”Vergi Cennetleri ile Mücadele”, Türkiye’de Vergi Kayıp 

ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye 

Sempozyumu, Antalya, 10–14 Mayıs 2004, s.601–620. 

Brown, C. V. ve P.M. Jackson: Public Sector Economics, Blackwell, 

Oxford, 1990. 

258

Bulutoğlu, Kenan: “Vergiye Karşı Tipik Bir Reaksiyon: Poujade Hareketi”, 

Maliye Enstitüsü Konferansları, Dördüncü Seri, No:6, İstanbul, 

1960, s.173–197. 

Bulutoğlu, Kenan: Vergi Politikası, İ.Ü.İktisat Fakültesi Yayınları, No:130, 

İstanbul, Sermet Matbaası, 1962. 

Bülbül, Duran ve Hülya Karadeniz: ”Vergi ve Sigorta Prim Aflarının Kayıt 

dışı Ekonomi Üzerine Etkisi”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, 

Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 10– 

14 Mayıs 2004, s. 801–812. 

Cheibub, Jose Antonio: “Political Regime and The Extractive Capacity of 

Governments: Taxation in Democrasies and Dictatorships”, World 

Politics, V:50, No:3, 1998, p. 349–356. 

Clotfelter, C.T.: “Tax Evasion and Tax Rate:An Analysis of Individual 

Returns”, Review of Economics and Statistics, Vol:65, 1983, p.363- 

373. 

Çelik, Binnur: Kamu Alacaklarının Takip ve Tahsil Hukuku, Türkiye İş 

Bankası Kültür Yayınları, No:627, İstanbul, 2002. 

Çeviker, Turgay: Maliye Terimleri Sözlüğü: İngilizce-Türkçe/Türkçe- 

İngilizce, Gazi Büro Kitapevi, Ankara, 1994. 

Çıngı, Hülya: Örnekleme Kuramı, Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi 

Yayınları Ders Kitapları Dizisi, No:20, Ankara, 1990. 

Çiçek, Halit: Psikolojik ve Sosyal Yönden Yükümlülerin Vergiye Karşı 

Tutum ve Tepkileri (İstanbul İli Anket Çalışması), İSMMMO Yayın 

no:65, İstanbul, 2006. 

Çolak, Ö. Faruk ve Selahattin Bekmez: Kayıt Dışı Ekonomi ve Siyasal 

Tercihler: Bir Oyun Teorisi Analizi, Nobel Yayınevi, Ankara, 2007. 

Çoban, Hilmi ve Selami Sezgin: “Vergi Mükelleflerinin Davranışları Üzerine 

Ampirik Bir İnceleme: Denizli Örneği”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve 



Dean, P., T. Keenan ve F. Kenney: “Taxpayers Attitudes to Income Tax 

Evasion: An Empirical Survey”, British Tax Review, V:1, 1980, p.28- 

44. 

Demir, İhsan Cemil: Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Davranışları 

(Afyon İli Anket Çalışması), Yayınlanmamış Y.L. Tezi, Afyon 

Kocatepe Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999. 

Demircan, E. Siverekli: “Türkiye’de Vergi Politikalarının Siyasi Analizi”, 

Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19. 

Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 10–14 Mayıs 2004, s.533– 

572. 

259

Devrim, Fevzi ve Timur Turgay: “Vergi Kayıp ve Kaçaklarının 

Önlenmesinde İdare-Mükellef Etkileşimi”, Türkiye’de Vergi Kayıp 

ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye 

Sempozyumu, Antalya, 10–14 Mayıs 2004, s.751–775. 

Derdiyok, Türkmen: “Vergi Kaçakçılığını Etkileyen Faktörler”, Maliye 

Yazıları, S:138, 1993, s.29–42. 

DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü (http://www.die.gov.tr), Çeşitli İstatistikler. 

Doğan, Hasan Zafer: İnsan Davranışları ve İnsan İlişkileri, Uğur Ofset 

Matbaacılık, İzmir, 1987. 

Dönmez, Recai: Teoride ve Uygulamada Vergi Afları, Anadolu Üniv. İİBF 

Yayınları, No:557/92, Eskişehir, 1992. 

DPT: Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001–2005), Kayıt Dışı 

Ekonomi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Yayınları, Ankara, 

2001. 

Due, John F.: Maliye, (Çev: Sevim Görgün ve İzzettin Önder), Üçüncü 

Baskı, İ.Ü. Yayın No:1241, İktisat Fakültesi Yayın No:206, Maliye 

Enstitüsü Yayın No:27, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1967. 

Dülgeroğlu, Ercan: “Vergilemenin Psikolojik Etkileri”, Bursa İ.T.İ.A. 

Dergisi, C:4, Temmuz-Kasım 1975, s.223–244. 

Edizdoğan, Nihat: Türkiye’de Vergi Suç ve Cezaları, Bursa, Uludağ 

Üniversitesi Yayınları, 1982. 

Erard, B. and J.S. Feinstein: “The Role of Moral Sentiments and Audit 

Perceptions in Tax Compliance”, Public Finace, 49, (Supplement), 

1994, p.70-89. 

Erdem, Metin, Doğan Şenyüz ve İsmail Tatlıoğlu: Kamu Maliyesi, Ekin 

Yayınları, 4. Baskı, Bursa, 2006. 

Erginay, Akif: Kamu Maliyesi, Ankara, Turhan Kitapevi, 1987. 

Gelir İdaresi Başkanlığı: Çeşitli İstatistikler 

(http://www.gelirler.gov.tr/gelir2.nsf). 

Gemmell, Norman, Oliver Morrissey, Abuzer Pinar: ”Tax Perceptions and 

the Demand for Public Expenditure: Evidance from U.K. Micro-Data”, 

European Journal of Political Economy, V:19, 2003, p.793–816. 

Gerçek, Adnan ve Mehmet Yüce: Türk Vergi Sisteminin 

Değerlendirilmesi, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Bursa, 

1998. 

Gerçek, Adnan: “Tahsilâtın Hızlandırılması Açısından Tecil Şeklinde 

Uygulanan Vergi Aflarının Değerlendirilmesi ve Öneriler”, Vergi 

Dünyası, S:240, Ağustos, 2001. 

260

Gerçek, Adnan: “Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçaklarının Önlenmesi 

Açısından Vergi İdaresinin Sorunları ve Yeniden Yapılandırma 

Önerisi”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 

19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 10–14 Mayıs 2004, 

s.621–658. 

Goldscheid, R.: “Kamu Maliyesi Sorunlarına Sosyolojik Bir Yaklaşım”, 

(Çev: Burhan Erdem), Eskişehir İ.İ.B.F.Dergisi, Cilt: XVII, Sayı: 2, 

Haziran 198l, s.363–378. 

Goode, Richard: “Some Economic Aspects of Tax Administration”, IMF 

Staf Papers, C:28, No:2, June 1981. 

Goode, Richard: “Limits of Taxation”, (Çev: Ömer Faruk Batırel), Ord. 

Prof. Dr. Nihat S. Sayar’a Armağan, Çağdaş Vergilemedeki Son 

Gelişmeler, İTİA Ekonomi Fakültesi Kamu Maliyesi Enstitüsü 

Yayınları, No:2, İstanbul, 1980, s.250–272. 

Goode, Richard: Government Finance in Developing Countries, Studies 

of Government Finance, The Brookings Institution, Washington, 

D.C., 1984. 

Grasso, Lawrence P. and Steven E. Kaplan: “An Examination of Ethical 

Standarts for Tax Issues”, Journal of Accounting Education, Vol:16, 

No:1, 1998, p.85-100. 

Gülmen, Yüksel: Türk Seçmen Davranışları (1960–1970), İ.Ü. İ.F. Yayın 

No:430, İstanbul, 1979. 

Güner, Ayşe: Vergi Aflarının Vergiye Uyum İlişkisi Üzerine, M.Ü. Maliye 

Araştırma ve Uygulama Merkezi, Yayın No:10, İstanbul, 1988. 

Kalaycıoğlu, Ersin: Çağdaş Siyasal Bilim, Beta Yayınları, İstanbul, 1984. 

Kağıtçıbaşı, Çiğdem: İnsan ve İnsanlar, Psikolojiye Giriş, Gözden 

Geçirilmiş Onuncu Baskı, Evrim Basım-Yayım-Dağıtım, İstanbul, 

2004. 

Karabacak, Yakup: Vergileme Politikaları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), 

İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004. 

Karakaş, Eser ve Elif Sonsuzoğlu: “Çeşitli Ülkelerde Anayasal İlkeler ve 

Türk Vergi Sisteminin Bu Açıdan Değerlendirilmesi”, XIII. Türkiye 

Maliye Sempozyumu: “Anayasal Mali Düzen”, Marmara 

Üniversitesi Maliye Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, No: 

12, İstanbul 2000, s. 215–248. 

Karakoç, Yusuf: Sosyal Maliye, İzmir, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Döner 

Sermaye İşletmesi Yayın No:61, 1995. 

Karakoç, Yusuf: “Vergi Kaçağı Kavramı ve Türleri”, Vergi Dünyası, S:163, 

Mart 1995, s.97–108. 

261

Karakoç, Yusuf: “Hukuki Nedenlerden Kaynaklanan Vergi Kayıp ve 

Kaçakları”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi 

Yolları, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 10–14 Mayıs 

2004, s.90–114. 

Keleş, Yusuf: “Yine mi Af, Mükellefler Ne Zaman Vergi Öderler?”, Vergi 

Dünyası, S:249, Mayıs 2002. 

Kenny, Lawrence W. Ve Stanley L. Winner: “Tax System in The World: An 

Empirical İnvestigation into the İmportanve of Tax Bases, Collection 

Costs and Political Regime”, 2002, p.1–50. (Çevrimiçi): 

http://www.dale.cba.ufl.edu/kenny/paper/htm, (07.06.2002). 

Kırbaş, Sadık: Kayıt Dışı Ekonomi: Nedenleri, Boyutları ve Çözüm 

Yolları, Tesav Yayınları, Ankara, 1995. 

Kızılot, Şükrü ve Şafak E. Çomaklı: “Vergi Kayıp ve Kaçaklarının Mevzuat 

Açısından Değerlendirilmesi”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve 



Kimberly, N. Varma ve Anthony N. Doob: “Deterring Economic Crimes: 

The Case of Tax Evasion”, Canadian Journal of Criminology, April 

1988, p.165–184. 

Kirchler, Erich: “Differetion Representations of Tax: Analysis of Free 

Associations and Judgements of Five Employment Groups”, Journal 

of Socio-Economies, Vol:27, No:1, p.117–131. 

Kirchler, Erich: “Reactance to Taxation: Employers’ Attitudes towards 

Taxes”, Journal of Socio-Economics, Vol:28, 1999, p. 131–138. 

Kirchler, Erich, Boris Maciejovsky and Friedrich Schneider: “Everyday 

Representation of Tax Avoidance, Tax Evasion, and Tax Flight: Do 

Legal Differences Matter”, Journal of Economic Psyghology, V:24, 

2003, p.535–553. 

Kocaman, Zeliha: “Maliye Bakanlığı’nda Halkla İlişkiler Çalışmaları”, 

Maliye Dergisi, S:65, Eylül-Ekim 1983, s.40–87. 

Korkmaz, Esfender: Vergi Yapısı ve Gelişimi, 2. baskı, İ.Ü.İ.F. Yay., 

No:489, İstanbul, 1982. 

Korkmaz, Esfender: İktisadi Gelişme ve Mali Sistem, İstanbul: Lebib 

Yalkın Matbaası, 2003. 

Laufenburger, Henry: Maliye’nin Ekonomik ve Psikolojik Teorisi (Çev: İ. 

Hakkı Ülkmen), Maliye Enstitüsü Yayınları, No:25, Ankara, Sevinç 

Matbaası,1967. 

Lewis, Alan: The Psychology of Taxation, Martin Robertson Co. Ltd., 

Oxford, 1982. 

262

Mavral, Ülker: Kara Para: Kayıt Dışı Ekonomi İlişkisi ve Türkiye’ye 

Yansımaları, Maliye ve Hukuk Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2003. 

Mc Gee, Robert W.: “The Ethics of Tax Evasion and Trade Protectionism 

from an Islamic Perspective”, Commentaries on Law & Public 

Policy, V: 1, 1997, p.250–262. 

Musgrave, Richard A. & Musgrave Peggy B.: Public Finance in Theory 

and Practice, Mc Graw Hill Book. Company, United States, 1973. 

Muter, Naci B., Süreyya Sakınç:Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Tutum 

ve Davranışları Araştırması- Manisa İli Vergi Mükellefleri Üzerine 

Bir Anket Çalışması, Manisa, 1993. 

Mutlu, Ayşegül: “Türkiye’de Liberalizasyon Sürecinde Özel Kesimin Vergi 

Yükü”, XI. Türkiye Maliye Sempozyumu, Gazi Magosa, KKTC, 

1996. s.45–66. 

Nadaroğlu, Halil: Kamu Maliyesi Teorisi, İstanbul, Beta Yayınları, 1992. 

Orviska, Marta ve John Hudson: “Tax Evasion, Civic Duty and the Law 

Abiding Citizen”, European Journal of Political Economy, Vol:19, 

2002,s.83–102. 

Öncel, Türkan: ”Vergilendirme Sınırının Makroekonomik Değişkenleri”, 

Prof. Dr. Arif Nemli’ye Armağan, Maliye Araştırma Merkezi 

Konferansları, Otuz Dokuzuncu Seri, No:84, İstanbul, 2001, s. 17– 

28. 

Öncel, Yenal: Vergiye Karşı Tepkiler ve Türkiye’de Vergi Kaçakçılığı, 

(Basılmamış Doçentlik Tezi), İstanbul, 1974. 

Öncel, Yenal: “Gelir Vergisinin Vergi Güvenliği Açısından 

Değerlendirilmesi”, Prof. Dr. Arif Nemli’ye Armağan, Maliye 

Araştırma Merkezi Konferansları, Otuz Dokuzuncu Seri, No:84, 

İstanbul, 2001, s.37–56. 

Önder, İzzettin:“Vergiye Psikolojik Direniş”, Görüş, Mayıs 1992, s.50–52. 

Önder, İzzettin:“İktisat Psikolojisi”, Prof. Dr. Memduh Yaşa’ya Armağan, 

Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, Otuz dördüncü Seri, No:76, 

İstanbul, 1993, s.178–187. 

Öner, Engin:“Vergi- Enflasyon İlişkisi”, İktisat Fakültesi Mecmuası, C:1-4, 

1994, s.995. 

Özdamar, Kazım:Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi, 2. Baskı, 

Kaan Kitapevi, Eskişehir, 1999. 

Porcano, Thomas:”Corrolates of Tax Evasion”, Journal of Economic 

Psychology, Vol:9, No:1, March 1988, p.47–67. 

263

Reckers, Philip M. J., Debra L. Sanders ve Stephen J. Roark:“The Influence 

of Ethical Attitudes on Taxpayer Compliance”, National Tax Journal, 

Vol:47, No:4, December, 1994, p.825-836. 

Reynaud, Pierre Louis: Vergi Konusunda Mükellefin Ruh Haleti, (Çev: 

Celal Erçoklu), Maliye Tetkik Kurulu Matbaası, Ankara,1955. 

Reynaud, Pierre Louis:“İktisadi Psikoloji ve Maliye”, Maliye Enstitüsü 

Konferansları, On ikinci Seri, No:26, İstanbul, 1966. 

Sarılı, Mustafa Ali:”Türkiye’de Vergi Tahsilâtında Etkinliğin Sağlanabilmesi 

İçin Gelir İdaresi Nasıl Yapılandırılmalıdır?”, Vergi Dünyası, S:262, 

Haziran 2003, s. 201–222. 

Saruç, Naci Tolga:“Mükellefin Gelir Beyanını Teorik Düzeyde Açıklayan 

Vergi Modelleri ve Optimum Vergi Kaçağı Politikası”, Vergi Dünyası, 

S:253, Eylül 2002, s.103–110. 

Savaş, Vural:Anayasal İktisat, İstanbul, Beta Yayınları, 1989. 

Schmölders, Günter:“Mali Psikokoloji”, Maliye Enstitüsü Konferansları, 

Onbeşinci Seri, İstanbul, İ.Ü.İ.F. Maliye Enstitüsü Yayınları, No:34, 

1968, s.11–18. 

Schmölders, Günter:Genel Vergi Teorisi, (Çev: Salih Turhan), İstanbul, 

Fakülteler Matbaası, 1976. 

Scholz, J.T. ve Lubell M.:“Trust and Taxpaying: Testing the Heuristic 

Approach to Collective Action”, American Journal of Political 

Science, V: 42(2), 1998, p.398–417. 

Seyidoğlu, Halil:Ekonomik Terimler: Ansiklopedik Sözlük, Güzem 

Yayınları, Ankara, 1992. 

Slemrod, J.:“An Empirical Test for Tax Evasion”, Review of Economics 

and Statistics, V:67, 1985, p.232–238. 

Sofuoğlu, Ahmet:“Vergi Kaçakçılığı ile Mücadele Yolları”, Vergi Dünyası, 

S:191, Temmuz 1997, s. 132–142. 

Sonsuzoğlu, Elif:Ödeme Gücüne Göre Vergileme İlkesi, (Yayınlanmamış 

Doktora Tezi), İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997. 

Stiglitz, Joseph E.:Economics of the Public Sector, 2.b.,W.W. Norton and 

Co., New York, 1988. 

Stiglitz, Joseph E.:Economics of the Public Sector, (Çev: Ö. Faruk Batırel), 

New York, W.N.Vorton Company Inc.1994. 

Stiglitz, Joseph E.:The Roaring Nineties, (Çev: Aytül Özer, Barış Güven), 

Global Yayın Ajansı, İstanbul, 2003. 

Şafak, Mehmet:“Vergi Sistemimiz ve Sorunlar”, 

http://www.finanskulüp.org.tr/makale/0006.htm, 14.07.2005 

(Çevrimiçi). 

264

Şenyüz, Doğan:“Vergilemede İstikrar İlkesi ve Türk Vergi Mevzuatı”, 

Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, Prof. Dr. Bedii N. 

Feyzioğlu’na Armağan, Otuz beşinci Seri, 1991/1992, Yayın No:77, 

İstanbul, 1992, s.207–216. 

Şenyüz, Doğan:Vergilendirmede Yükümlü Psikolojisi, Bursa, 1995. 

Şerif, Muzaffer ve Carolyn W. Şerif:Sosyal Psikolojiye Giriş-II, Sosyal 

Yayınlar, İstanbul, 1996. 

Tanzi, Vito:Public Finance in Developing Countries, Edward Elgar 

Publishing Ltd., Vermont, 1991. 

Tanzi, Vito and Shome Parthasarathi:“Primer on Tax Evasion”, IMF Staff 

Papers, Vol:40, No:4 (December 1993), p.807–828. 

Taş, Bülent ve Yüksel Karaca:”Küreselleşmenin Vergi Sistemleri Üzerinde 

Etkileri Açısından İki Önemli Konu: ‘Vergi Rekabeti ve Elektronik 

Ticaret’”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi Yolları, 

19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 10–14 Mayıs 2004, 

s.421–463. 

TOBB:Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, TOBB Yay., No:244, 

Ankara, 1996. 

Tullock, Gordon:“Public Choice”, The New Palgrave Dictionary of 

Economics, (Çev: Coşkun Can Aktan), Maliye Yazıları, S:46, Ocak- 

Mart 1995, s.96–103. 

Tuncer, Selahattin:Kamu Maliyesi, Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler 

Akademisi Yayınları, No:4l, İstanbul, Yalkın Ofset Matbaası, 1969. 

Tunçer, Mehmet:“Vergi Ahlakı - Vergi Uyumu İlişkisi ve Türkiye”, Vergi 

Sorunları, S:181, Ekim 2003, s.92–114. 

Turhan, Salih:Vergi Teorisi ve Politikası, İstanbul, Filiz Kitapevi, 1998. 

User, İnci:Vergilemenin Sosyal Psikolojik Sınırı, (Basılmamış Doktora 

Tezi), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1992 

a. 

User, İnci:“Vergi Psikolojisi ve Vergilemenin Psikolojik Sınırı”, Marmara 

Üniversitesi İİBF Dergisi, Sayı:1-2, 1992 b., s.63-78. 

Ünsal, Şamil:Vergi Kaçakçılığında Sosyal Etkenler, (Yayımlanmamış 

Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1987. 

Ünsal, Şamil:”‘Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Ve 

Yeminli Mali Müşavirlik Mesleğinin Konumu ve Geleceği’ Konusuna 

Uygulamalı Bir Yaklaşım”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, C:3, 

S:3, Eylül 2000, s.69–130. 

265

Vergi Usul Kanunu: 

http://www.gelirler.gov.tr/gelir2.nsf/VUK213?OpenFrameSet, 

(27.01.2006. tarihinde alınmıştır). 

Vihanto, Martti:“Tax Evasion and the Psychology of the Social Contract”, 

Journal of Socio-Economics, No:257, 2003, p.111–125. 

Webley, Paul Michaela Cole, Ole-Petter Eidjar:”The Prediction of Selfreported 

and Hypotetical Tax Evasion: Evidance From England, 

France and Norway”, Journal of Economic Psyghology, V:22, 2001, 

p.141–155. 

Wenzel, Michael:“An Analysis of Norm Processes in Tax Compliance”, 

Journal of Economic Psyghology, V:25, 2004, p.213–228. 

Yamane, Taro:Temel Örnekleme Yöntemleri (Çev: Alptekin Esin, Celal 

Aydın ve Diğerleri), Literatür Yayınları, İstanbul, 2001. 

Yaraşlı, Genç Osman:“Vergi Sistemimiz Yatay Eşitlik Prensibine Uygun 

mu?”, Banka ve Ekonomik Yorumlar, Sayı:3–4, 1993, s.47–54. 

Yeniçeri, Harun:”Beyan Esasına Dayanan Vergilerde Vergi Kayıp ve 

Kaçaklarının Psikolojik Nedenlerinin Tespitine Yönelik Bir 

Araştırma”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, Önlenmesi 

Yolları, 9. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 10–14 Mayıs 

2004, s.908–927. 

Yetim, Sedat:Türkiye’de Vergi Kaçakçılığı ve Kayıt Dışı Ekonomi, 

Türkiye Bankalar Birliği Yayın No:215, İstanbul, 1999. 

Yılmaz, Gülay Akgül:“Kayıt dışı Ekonomi; Ulusal ve Küresel Boyutları ve 

Dinamiklerinin Analizi”, Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları, 

Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 10– 

14 Mayıs 2004, s.15–50. 

Yılmaz, Binhan Elif ve Murat Şeker:Vergiye Karşı Tepkiler, Mükellef 

Davranışları: İstanbul Örneği, İSMMMO Yayın no:86, İstanbul, 

2007. 

Yılmaz, Gülay Akgül:Kayıt dışı Ekonomi ve Çözüm Yolları, İSMMMO 

Yayınları, İstanbul, 2006. 

Yitzhaki, S.:“A Note on Income Tax Evasion: A Theoretical Analysis”, 

Journal of Public Economics, Vol:3, 1974, p.201–202. 

Yüce, Mehmet ve Adnan Gerçek:“Mükelleflerin Vergiye Yaklaşımını 

Belirleyen Faktörler İle İlgili Ampirik Bir Çalışma”, Sayıştay Dergisi, 

S:28, Ocak-Mart 1988, s.20–31. 

266

EK: ANKET SORU FORMU 

Sayın İlgili, 

Bu anket formu, Gaziosmanpaşa Üniversitesi ve Harran Üniversitesi İ.İ.B.F. Maliye 

Bölümü Öğretim Üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Halit ÇİÇEK, Yrd. Doç. Dr. Mehmet 

KARAKAŞ, Dr. Abdunnur YILDIZ’ın ortaklaşa hazırladıkları “Güneydoğu Anadolu 

Bölgesinde (Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Şanlıurfa) Vergi 

Yükümlülerinin Vergiye Karşı Tutum ve Tepkileri” adlı bilimsel bir çalışmaya ışık 

tutması amacıyla düzenlenmiştir. 

Anket sorularına titizlikle vereceğiniz yanıtlar, siz vergi yükümlülerinin 

vergileri algılayış biçimleri ile bunun sonucunda oluşturdukları davranış tarzlarının 

belirlenmesinde ve bu davranış biçimlerinin oluşmasında devletin ne tür bir rolünün 

olduğunun saptanması açısından önem arz etmektedir. Vereceğiniz yanıtlar, bu 

çalışmanın amacının gerçekleşmesine yardımcı olacaktır. Ayrıca bu anket sonuçları 

çalışma amacının dışında kullanılmayacak ve kişi/kurum adları kesinlikle 

belirtilmeyecektir. Bu nedenle, sizlerden adınız ve kurumunuzun adı 

istenmemektedir. 30 sorudan oluşan bu anketi cevaplayarak çalışmamıza 

sağladığınız katkı için şimdiden teşekkür ederiz. 

Cinsiyet E K 

1. Yaşınız kaçtır? 

1) 18–30 2) 31–40 3) 41–60 4) 61 ve yukarısı 

2. Öğrenim durumunuz? 

1) İlkokul 2) Orta öğrenim (Lise öğrenimi dâhil) 3) Yüksek öğrenim ve üstü 

3. Aşağıdaki kazanç gruplarından hangisine dâhilsiniz? 

1) Ticari kazanç 2) Zirai kazanç 3) Serbest meslek kazancı 

4) Ücretli 5) Basit (Götürü) usül 6) Kurum kazancı 7) Diğer 

4. Aşağıdaki vergilerden hangisinin veya hangilerinin beyannameli yükümlüsüsünüz? 

1) Gelir Vergisi 2) Kurumlar Vergisi 3) KDV 4) Diğer 5) Hiçbiri 

267

5. İşletme sahibi iseniz, işletmeniz kaç yıldır faaliyette bulunuyor? 

1) 1-10 2) 11-20 3) 21-30 4) 31 ve daha yukarı 5) İşletme sahibi değilim 

6. İşletmeniz şimdiye kadar kaç inceleme geçirdi? 

1) 1 defa 2) 1-5 arasında 3) 5 defadan fazla 4) Hiç inceleme geçirmedim 

5) İşletmem yok 

7. Ödediğiniz verginin yükünü nasıl buluyorsunuz? 

1) Çok ağır 2) Ağır 3) Normal 4) Az 

8. Aşağıdaki vergilerden hangisinin ağırlığını öderken daha çok hissediyorsunuz? 

1) Gelir vergisi 2) Kurumlar vergisi 3) Emlak vergisi 4) Motorlu taşıtlar vergisi 

5) Katma değer vergisi(tüketici olarak) 6) Belediye resim ve harçları 7) Hiçbirinin 

8) Hepsinin 

9. Sizce vergi ne anlama geliyor? 

1) Zorunlu bir ödemedir 2) Kamu hizmetlerinin karşılığıdır 

3) Bir ödevdir 4) Bir yüktür 5) Teşebbüs kabiliyetini engellemektedir 

10. Sizce vergi oranlarının düşürülmesi nasıl bir etki meydana getirir? 

1) Vergi gelirlerini azaltır 2) Vergi gelirlerini arttırır 

3) Vergi tabanını genişletir 4) Vergi kaçakçılığını azaltır 

11. Sizce ülkemizde vergiler adaletli mi? 

1) Evet, adaletli 2) Adaletli ama, yeterince değil 3) Hayır, adaletsiz 

12. Vergilerin adaletsiz olduğu görüşünde iseniz, sizce nedeni nedir? 

1) Vergi kanunlarının yapısı 2) Vergi kaçakçılığının yaygın olması 

3) Vergi idaresinin yaklaşımları 4) Devletin hala bazı kesimleri vergilendirememesi 

13. Ödediğiniz vergi ile devletten sağladığınız hizmet arasında doğru orantılı bir bağ 

kuruyor musunuz? 

1) Evet 2) Hayır 3) Zaman zaman 

14. Sizce devlet artan gelir ihtiyacını nasıl karşılamalıdır? 

1) Vergileri arttırarak veya yeni vergiler koyarak 2) Harcamalarını kısarak 

3) Borçlanarak 4) Vergi denetimlerini arttırarak 

268

15. Yükümlü olarak, devlet harcamalarının yöneldiği alanları ve yapılma şeklini izliyor 

ve bunları ödediğiniz vergilerle ilişkilendirerek değerlendirmede bulunuyor musunuz? 

1) Yalnızca izliyorum 2) İzliyorum ve kendimce değerlendirmeler yapıyorum 

3) İzlemiyorum 4) Bu konuda bilgi sahibi değilim 

16. Sizce, günümüz şartlarında vergisini tam olarak ödeyen bir vergi yükümlüsünün 

durumunu aşağıdakilerden hangisi özetler? 

1) Birkaç yıl içinde iflas etmeye mahkûmdur 2) Önemli bir şey olmaz 

3) Ekonomik gelişimini sağlayamaz 4) Saygınlığı artar 5) Mutlu olur 

17. Ülkemizde vergi bilinci nasıl arttırılabilir? 

1) Eğitim ve öğretim ile 2) Kamu harcamalarındaki savurganlığın giderilmesi ile 

3) Vergi sistemindeki adaletsizliğin giderilmesi ile 4) Vergi oranlarının düşürülmesi ile 

5) Kişi başına düşen gelir düzeyinin arttırılması ile 

18. Ülkemizde vergilerin tam olarak ödenmemesinin sizce en önemli nedeni 

aşağıdakilerden hangisidir? 

1) Vergi oranlarının yüksek olması 

2) Biçimsel yükümlülüklerin fazla olması 

3) Devletin verginin gerekliliğini kamuoyuna anlatamaması 

4) Gerekli vergi reformlarının yapılamaması 

5) Vergi bilincinin ve vergi ahlakının yeterince yerleşmemiş olması 

19. Eğer ülkemizde herkesin vergisini tam olarak ödemediği inancındaysanız, bu 

durum sizce daha çok hangi sonucu doğurmaktadır? 

1) Vergi ödeme şevkini kırıyor 2) Herkesi vergi kaçırmaya itiyor 

3) Daha çok vergi ödemeye sevk ediyor 4) Olumlu veya olumsuz bir etkisi olmaz 

20. Vergi oranlarının arttırılması ile ilgili veya genelde vergi yükünüzü arttıracak bir 

kanunun çıkması halinde nasıl bir tepki gösterirsiniz? 

1) Daha fazla vergi ödemektense, işimi yavaşlatır veya bırakırım 

2) Eski vergi seviyemi aşmamak için vergiden kaçınmanın yollanın ararım 

3) Harcamalarımı kısma yoluna giderim 

4) Daha fazla vergi ödeyecek olmam, beni daha fazla çalışmaya teşvik eder 

21. Sizce, ülkemizde aşağıdakilerden hangisi vergi kaçakçılığının en önemli nedeni 

olabilir? 

1) Vergi idaresinin ve denetimlerinin yetersiz olması 

2) Mükelleflerde vergi bilincinin yerleşmemiş olması 

3) Vergi kanunlarının sık sık değişmesi ve mükelleflerin bunu takip edememesi 

4) Kamu harcamalarındaki savurganlık 

5) “Herkes kaçırıyor, ben de kaçırıyorum” mantığının yaygın olması 

269

6) Belge sisteminin oturmamış olması 

7)Vergi kanunlarının vergi kaçırmaya müsait olması 

22. Sizce ülkemizde daha çok hangi yolla vergi kaçırılıyor? 

1) Evrakta sahtekârlık yapılarak 2) Vergi doğuracak ticari işlemleri kayıtlara geçirmeyerek 

3) Naylon fatura ile 4) Defter ve belgeleri yok ederek 

23. Vergi kaçıran bir meslektaşınızı nasıl değerlendirirsiniz? 

1) Şiddetli tepki gösteririm 2) Hoş karşılamam 3) Zorunlu olduğu için yapmıştır 

4) Kurnaz bir tacir olarak değerlendiririm 5) Normal bir davranıştır 

24. Sizce vergi kaçıranlara ne tür bir ceza verilmesi en uygun olanıdır? 

1) Ceza verilmemeli 2) Para cezası 3) Hapis cezası 

4) İşyeri kapatma cezası 5) Ticaretten men cezası 6) Teşhir cezası 

25. Vergi kanunlarındaki değişmeleri ve vergi uygulamalarını en çok hangi yolla 

izliyorsunuz? 

1) Gazete, dergi, radyo-TV veya diğer resmi yayınlardan 

2) Muhasebecim vasıtasıyla 

3) Vergi dairesine danışarak (Vergi memuru veya daire müdürüne danışarak) 

4) İş arkadaşlarım ve çevremden duyduklarım 

5) Meslek odalarından 

26. Vergi kanunlarının zorunlu kıldığı ölçülerde kayıt düzenini nasıl buluyorsunuz? 

1) Basit 2) Anlaşılmaz 3) Uyulması çok zor 

27. Genel olarak vergi idaresinin vergi yükümlülerine yaklaşımlarını nasıl 

buluyorsunuz? 

1) Olumlu 2) Olumsuz 

28. Vergi denetim ve inceleme elemanlarının denetleme ve incelemeleri esnasındaki 

davranışları aşağıdakilerden hangisine uyuyor? 

1) İncelemenin ciddiyetine uygun olarak, tarafsız davranıyorlar 

2) Hatalarımızı gösterip, uyarıda bulunarak cezaya muhatap olmamızı önlüyorlar 

3) Denetim esnasında işimi aksatarak, müşterilerimin ve çalışanlarımın yanında 

beni küçük düşürüyorlar 

4) Yukarıdakilerin dışında (Lütfen belirtiniz)....................................................... 

29. Vergi afları hakkında ne düşünüyorsunuz? 

1) Çok yararlı 2) Dürüst yükümlüler cezalandırılıyor 3) Vergi adaletini bozuyor 

4) Devlete güveni sarsıyor 5) Olumlu veya olumsuz etkisi olmuyor 

270

30. Lütfen, aşağıdaki soruları “Evet” ya da “Hayır” sütununa işaret koyarak yanıtlar 

mısınız? 

Sıra Sorular Evet Hayır 

A Sizce ülkemizde herkes vergisini tam olarak ödüyor mu? 

Gelir düzeyi yüksek olan bireylerden daha yüksek oranda, 

B düşük olan bireylerden daha düşük oranda vergi alındığına 

inanıyor musunuz? 

C 

Geçmişte yaşadığımız ekonomik krizler, vergi ödemelerinizi 

olumsuz etkilemiş midir? 

D Sizce devlet harcamalarında bir savurganlık var mı? 

E 

Mevcut denetimler ve vergi cezaları, vergi ödemelerinizi 

etkiliyor mu? 

(Eğer desteklemiş iseniz), sadece vergi oranlarını arttırması 

F nedeniyle bir iktidardan bir sonraki seçimde desteğinizi 

çeker misiniz? 

BİZE ZAMAN AYIRDIĞINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ. 

271

kitap 2008-381

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?