1 BİYOKİMYA - DrTus

1 

BİYOKİMYA

2 


ÖNSÖZ 

3 

BİYOKİMYA 

Tıpta Uzmanlık Sınavı’na hazırlık uzun ve zahmetli bir 

yoldur. Kaynak seçimi ise kişiye, sınava kadar kalan süreye 

ve hedeflenen puana göre değişiklik göstermektedir. 

Bu seri “az zahmetli olan” ve “kısa kaynaklardan çalışmak 

zorunda olan” kişiler için hazırlanmış ideal bir seridir. 

Bu kadar küçük hacim başarı için yeterlimidir? 

Daha hacimli kitaplara göre yeterli olmadığı açıktır ama 

ŞUNU KESİNLİKLE SÖYLEYEBİLİRİZ ki bu kadar kısa metinle 

en fazla sayıda soru yakalayan bir seri oluşturduk. 

Çünkü; bu serinin içeriği TUSDATA TUS HAZIRLIK 

MERKEZLERİ’nin son 2-3 yıldır yaptığı çok özel TUS 

KAMPLARI’nda anlatılan en özet ve en güncel metinlerden 

oluşmaktadır. 

Biz içeriğe güveniyoruz. 

Umarız yararlı olur ve başarınıza katkıda bulunuruz. 

Seri Editörleri

4 


İÇİNDEKİLER 

1. PROTEİNLER ........................................................................ 5 

2. KARBONHİDRATLAR VE OKSİTATİF FOSFORİLASYON ......... 31 

3. LİPİDLER VE VİTAMİNLER ..................................................... 56 

4. HORMONLAR ....................................................................... 76 

5. NÜKLEİK ASİTLER VE DOKU BİYOKİMYASI ...........................94 

6. ÖZEL KONULAR ................................................................. 111

PROTEİNLER 

PROTEİNLER VE AMİNO ASİTLER 

5 


• Proteinler DNA tarafından şifrelenen 20 amino asidin (Standart, Primer veya Normal 

amino asitler) peptid bağları ile bağlanmasıyla oluşurlar. 

• Canlı organizmaların en çok bulunan intrasellüler makro molekülüdürler. 

• Prolin diğerlerinden farklı olarak kimyasal yapısı ile bir imino asittir. 

• Glisin dışındaki tüm amino asitlerin en az bir tane asimetrik C atomu vardır ve optikçe 

aktiftirler. 

• Treonin ve İzolösin ikişer asimetrik C taşırlar. 

• Proteinlerin yapıtaşı olan amino asitler L-amino asitlerdir. D-amino asitler ise, bazı 

antibiyotiklerde ve bakteri hücre duvarlarında bulunurlar. Örneğin; D-Alanin ve 

D-Glutamat 

• Amino asitlerin amfoterik moleküllerdir. Yani hem asidik hem de bazik gruplar 

taşırlar. Sulu çözeltilerde dipolar moleküller yani zwitterion şeklinde bulunurlar. 

Alfa-karboksil grubu, protonsuz ve negatif yüklü; alfa-amino grubu ise, protonlanmış 

ve pozitif yüklüdür; yani molekül nötrdür. Asidik ortamda, karboksil grubu bir 

proton alarak molekül pozitif yüklü olur. Bazik ortamda ise, amino grubu proton 

kaybederek molekül negatif yüklenir. 

AMİNO ASİTLERİN SINIFLANDIRILMASI 

A-Yapılarına Göre; 

1-Alifatik amino asitler: 

a-Homojen amino asitler 

• Tek COOH ve tek NH 2 ‘li: 

1. Glisin 

2. Alanin 

3. Valin 

4. Lösin 

5. İzolösin 

• 2 COOH’li: 

1. Aspartat 

2. Glutamat 

• 2 NH2 ‘li: 

1. Asparagin 

2. Glutamin 

3. Lizin 

b-Ek gruplu amino asitler 

• Hidroksilli: 

1. Serin 

2. Treonin

6 


• Kükürtlü: 

1. Sistein 

2. Metyonin 

• Guanidolu: 

Arginin 

2-Aromatik amino asitler: 

a-Benzen Halkalı: Fenilalanin, Tirozin 

b-İndol Halkalı: Triptofan 

c-İmidazol Halkalı: Histidin 

d-Prolidan Halkalı: Prolin 

B-R gruplarının Polaritesine Göre ; 

1-Polar amino asitler = Hidrofilik amino asitler = R grupları iyonize hale 

geçebilen amino asitlerdir. 

• Glisin .........Bazılarına göre apolar 

• Aspartat........ (-) yüklü R gruplu 

• Glutamat........ (-) yüklü R gruplu 

• Asparagin..... Yüksüz 

• Glutamin........ Yüksüz 

• Serin.............. Yüksüz 

• Treonin.......... Yüksüz 

• Sistein............ Yüksüz 

• Tirozin............ Yüksüz 

• Lizin.............. (+) yüklü R gruplu 

• Arginin.......... (+) yüklü R gruplu 

• Histidin........... (+) yüklü R gruplu 

2-Apolar amino asitler = Hidrofobik amino asitler = Nonpolar amino asitler = 

Protein molekülünün iç kısmında kalmayı seçerler. 

• Alanin 

• Valin 

• Lösin 

• İzolösin 

• Metyonin 

• Fenilalanin 

• Triptofan 

• Prolin 

AMİNO ASİTLERİN BİREYSEL ÖZELLİKLERİ 

Glisin: 

En basit ve optik aktivitesi olmayan tek amino asittir. Yan zincir olarak tek bir 

Hidrojen (H) taşır. Çok küçük olduğundan bulunduğu proteinlerde diğer amino 

asitlerden daha fazla yapısal fleksibilite sağlar. Enzimlerin aktif bölgesinde 

bulunur ve substratın enzime yaklaşmasını sağlar. Vücutta en fazla sayıda 

metabolik yola giren amino asittir. Glisin katabolizması ile oluşan metilen 

tetrahidro folat (=H 4 Folat), tek C taşıyıcılardandır.

7 


• Kreatin: Glisin, arginin ve metyoninden sentezlenmektedir. 

• Su kaybederek kreatinine çevrilir. Kaslarda ise, Kreatin Fosfat şeklinde 

bulunur. 

• Glutatyon = GSH: Glisin, glutamat ve sistein amino asitlerinden oluşan bir 

tripeptiddir. Kolaylıkla H verebilen bir maddedir. Birçok enzim ve dokuyu 

özellikle eritrositleri peroksidatif hasardan korur. Taşıdığı SH grubu aracılığı 

ile detoksifikasyon yapan bir ajandır. Amino asitlerin grup translokasyonu 

ile membranlardan taşınmalarında da görevlidir. 

Alanin: 

Yan zincir olarak bir metil grubu (CH 3 ) taşır. Açlık kan şekerinin korunmasında 

önemli bir amino asittir, bunu Glukoz - Alanin Siklusuna girerek sağlar. 

Aynı siklus aracılığı ile, amonyağı da kas dokusundan karaciğere taşır. 

• Kaslardan karaciğere proteinlerin amino gruplarını taşıyan majör amino 

asittir. 

Valin, lösin ve izolösin: 

• Dallı zincirli amino asitlerdir. Her üç amino asit de esansiyeldir. Her üç 

amino asit de apolardır. 

• İzolösin 2 asimetrik C içerir. 

• Metabolizmalarında görevli dallı zincirli amino asit dekarboksilaz 

eksikliğinde MSUD (Maple Syrup Urine Disease) oluşur. OR geçişli bir 

hastalıktır. 

• Dallı zincirli amino asitler, hem açlıkta beyine enerji sağlarlar, hem 

de toklukta kaslar tarafından tutulup, kaslarda enerji ve azot kaynağı 

olurlar. 

• Katabolizmaları bazı aşamaları ile yağ asidi oksidasyonuna benzer. 

Karbon iskeletlerinin metabolizmalarında farklılıklar vardır: 

• Valin saf glikojenik, 

• Lösin saf ketojenik, 

• İzolösin ise hem glikojenik hem de ketojenik olabilmektedir.

8 


Aspartat ve asparagin: 

Aspartat; üre, pürin ve pirimidin iskeletlerinin yapısında kullanılır. 

Dikarboksilik amino asitlerden birisidir. Transaminasyon reaksiyonlarına 

katılır. Yapısında bulunan anyonik karboksilat (COO-) grupları, suda çözünen 

proteinlerin yüzeyinde bulunur. 

Asparagin; aspartatın amid türevidir. Yan zinciri polardır ve hidrojen bağı 

oluşumuna katılır. Glikoproteinlerdeki karbonhidrat yan zinciri, genellikle 

Asparaginin amid grubu üzerinden bağlanır. Yani asparagin glikozilasyon 

olayına katılır. 

Glutamat ve glutamin: 

Glutamat; transaminasyon reaksiyonlarına katılır. 

Glutamin; glutamatın amid türevidir. Gama-amido azotu, pürin ve pirimidin 

sentezinde kullanılabilir, karaciğerde üreye çevrilebilir veya böbrekten 

amonyak olarak atılabilir. Bu son reaksiyonu glutaminaz katalizler ve asit 

- baz düzenlenmesinde önemlidir. (Amonyak olarak atılan N, alfa amino azotu 

değil, amid azotudur. a-amin grubu diğer tüm amino asit kaynaklı azotlar gibi, 

üreye çevrilerek organizmadan atılır.) 

• Glutamin, böbrekten atılan amonyağın başlıca kaynağı ve majör transport 

formudur. 

• Glutamin kanda en yüksek konsantrasyonda bulunan amino asittir. 

Lizin: 

En uzun yan zincirli amino asitlerden birisidir. Esansiyeldir. Taşıdığı (+) yüke 

bağlı olarak (-) yüklü yan zincirlerle tuz bağı oluşturup protein molekülünün 

yapısal sağlamlığına yardımcı olur. 

Kollajenin yapısında hidroksillenmiş halde (Hidroksilizin) bulunur. 

Polipeptid içindeki lizil kalıntıları kollajende, aldol çapraz bağlarını 

oluştururlar. Elastinde ise desmozin çapraz bağlarının oluşumuna 

katılırlar. 

Trimetillizin: Karnitinin ön maddesidir. Karnitin uzun zincirli yağ asitlerini 

mitokondrial matrikse taşıyan önemli bir moleküldür. 

Kadaverin: Ölümden sonra, lizinin dekarboksilasyonu ile oluşur. 

Serin : 

Fosfolipidlerin ve sfingozinin bileşimine girer. 

Hidroksil grubu içerdiğinden fosforilasyon ile enzim aktivasyonuna aracılık 

yapar. 

Hidroksili sayesinde şeker kalıntılarını bağlayabilir, yani Glikozilasyon 

olayına da katılır. 

Toklukta, alanin ile birlikte, karaciğerde glikoneogeneze girerek, glukoz 

sentezine katkıda bulunur. 

Serinden sentezlenen KOLİN, karaciğerin fosfolipid sentezleyebilmesi için 

gereklidir.

9 


Treonin: 

İzolösin gibi 2 asimetrik C atomu içerir. Serin gibi hidroksil grubu vardır. 

Bu grubu ile fosforik asit ve şeker kalıntıları ile reaksiyona girer, yani 

Fosforilasyon ve Glikozilasyon olaylarında önemlidir. 

Sistein: 

Yan zincirinde sülfidril (SH) grubu bulunur ve birçok enzimin aktif merkezinde 

yer alır. İki sisteinin SH grupları okside olarak SİSTİN’ i oluşturur. Sistinde 

Disülfid bağı (-S-S-) denilen kovalan bir bağ bulunur. 

• Disülfid bağı, proteinlerin peptid bağı dışındaki tek kovalan yapılı 

bağıdır. 

Sistein safra asidi konjugasyonunda kullanılan taurinin, kükürtlü proteinlerin, 

glutatyonun ve koenzim A (coA)’ nın yapısında bulunur. 

Metyonin: 

Metyonin ATP’ nin adenozin kısmı ile birleşerek aktiflenir. Aktif şekli olan S- 

Adenozil Metyonin (S-AM) metil donörüdür. 

• Prokaryotlarda, formil metyonil olarak protein sentezinde kullanılır. 

Ökaryotlarda, protein sentezinde kullanılırken formilli olması gerekli 

değildir. 

Arginin: 

En uzun yan zincirli amino asitlerdendir. 

• Üre sentezi sırasında elde edilen arginin, siklus dışına çıkamaz. Çünkü 

sonraki aşamada Arginaz ile yıkılır ve protein sentezine katılamaz. 

• Fakat arginin standart amino asitlerden birisidir ve vücutta kreatin yapısına 

katılır. Ayrıca ornitin üzerinden, metyonin ile birlikte poliaminlerin (putresin, 

spermidin, spermin) ön maddesidir. Bunlar hücre proliferasyonunda görev 

yapan küçük katyonik bileşiklerdir. 

• Nitrik Oksit, argininden sentezlenen güçlü vazodilatatör bir 

moleküldür. 

Fenilalanin: 

Fenil halkası taşıdığından aromatiktir ve U.V. ışığı absorbe eder. Bu özellik 

bir solüsyondaki protein miktar tayininde kullanılır. 260 nm dalga boyundaki 

ışığı absorblar. 

Fenilalaninden Fenilalanin 

Hidroksilaz enzimi ile 

tirozin sentezlenir. Bu 

enzimin eksikliğinde 

FENİLKETONÜRİ oluşur.

10 


Tirozin: 

Fenilalaninden hidroksilasyon ile sentezlenir ve hidroksi fenilalanin de 

denir. 

• DOPA, dopamin, noradrenalin, adrenalin, melanin, tiramin ve tiroid 

hormonları tirozinden 

sentezlenirler. 

• U.V. ışığı absorblar. 

• OH grubu ile hidrojen bağları 

yaparak bazı enzimlerin 

aktiflenmesinde rol alır. 

• Tirozin kalıntılarının iyotlanması 

ile T 3 ve T 4 (tiroid hormonları), 

dekarboksilasyonu ile de bir 

biyolojik amin olan, hipertansif 

etkili tiramin oluşur. 

Triptofan: 

Taşıdığı indol halkası sayesinde U.V. ışığı 280 nm’ de absorblar. 

• Niasin, serotonin, melatonin ve 

triptamin için prekürsördür. 

• Serotonin: Merkezi sinir 

sistemi, mast hücreleri ve 

trombositlerde bulunan önemli 

bir nörotransmitterdir. Damar 

düz kaslarında kasılma ile, güçlü 

vazokonstriksiyon yapar. 

• 5-HIAA: Karsinoid tümörlerde 

sentez ve atılımı artar. Buna bağlı 

olarak niasin sentezi azalarak, 

Pellegra hastalığına ait belirtiler 

oluşur. Hartnup hastalığında da atılımı artar. 

• Melatonin: Pineal bezde triptofandan sentezlenir. Karanlıkta sentezi artar. 

LH üzerine inhibitör etkisi vardır. Körlerde menstrüasyon bozuklukları 

ve hatta amonerö nedeni, melatonin sentezinin yüksek olması ve LH 

inhibisyonudur. 

• Triptamin: Triptofandan direkt dekarboksilasyon ile oluşan bir biyolojik 

amindir. Kalın barsaklarda dışkının kokusunu veren indol ve skatole 

çevrilir. 

• İndol ve skatolün bir kısmı emilerek, portal dolaşım aracılığı ile karaciğere 

gelir ve sülfat ya da glukuronat ile birleştirilip idrarla atılır. 

• İndikan: İndoksil sülfatın potasyum tuzudur. Konstipasyon ve pütrefaksiyonlu 

barsak hastalıklarında idrarda artar. Blue-Diaper Sendromunda mavi bez 

oluşumundan sorumludur. 

• Triptofan Yükleme Testi: Vitamin B 6 eksikliğinde standart doz triptofan 

verilişinden sonra idrarda Ksantürenik asit artar.

11 


Histidin: 

İçerdiği imidazol halkası genellikle (+) yüklü olduğundan bazik amino 

asitlerdendir. Fizyolojik pH’da tampon özelliği gösteren tek amino 

asit olması, taşıdığı yan zincirinin pK a ’sının (6,0) nötrale yakın olmasındandır. 

Tamponlayıcı rolünü taşıdığı imidazol halkası aracılığı ile göstermektedir. 

Bu, hemoglobin ve miyoglobin fonksiyonu için de önemlidir. 

Histidinden dekarboksilasyon ile histamin oluşur. Kaslarda bulunan karnozin 

ve anserin ile eritrosit, beyin ve karaciğerde bulunan ergotionin de 

histidinden sentezlenirler. 

• 3 metil histidin, miyofibriler proteinler olan aktin ve miyozinin intrasellüler 

yıkılımı sonucunda oluşur ve idrarla atılır. Yani kas yıkımında atılımı 

artmaktadır. 

• Histidin Yükleme Testi: Vitamin B 9 eksikliğinde, histidin verilişinden sonra 

idrarda Form İmino Glutamik Asit (FİGLU) artar. 

Prolin: 

Prolin alanin türevi değildir (diğerleri alanine bir takı gelmiş gibidir.) İmino 

asittir. Prolin kimyasal yapısı açısından amino asit olmasa da fonksiyonları 

açısından bu grupta bulunur. Bir proteinin yapısında yer alırken oluşturduğu 

peptid bağı diğerlerinden biraz farklı olabilir (cis konfigürasyonunda bağ 

yapabilir.) 

Rotasyonu engelleyen rijit bir halka yapısı olduğundan, polipeptid zincirinin 

katlanmasını zorlaştırır. 

Kollajen yıkımında, idrarda hidroksilli türevi olan OH-Prolin artar. 

Diğer amino asitlerden diğer bir farkı da, grup translokasyonu ile 

taşınmamasıdır. 

MODİFİYE = NONSTANDART AMİNO ASİTLER 

Bunlar ancak belirli proteinlere özgüdürler. 

• Kollajende ; OH-Prolin ve OH-Lizin 

• Miyozinde ; Metillizin 

• Protrombin ve osteokalsinde; Gama karboksi glutamik asit 

• Glutatyon Peroksidazda ; Selenosistein 

• Elastinde ; Desmozin (Lizin türevi) 

• Fosfoserin, fosfotirozin ve fosfotreonin; hidroksilli amino asitlerdeki OH 

yerine PO4 bağlanması ile oluşurlar. Enzim aktivasyonunda rol alırlar. 

NON-ALFA = NON – PROTEİN AMİNO ASİTLER 

Organizmada protein yapısına katılmayıp serbest olarak bulunurlar. Biyolojik rolleri 

vardır. Amino grubunu alfa C ‘da değil de başka bir C’ da taşırlar. 

• β-Alanin; Pirimidin katabolizması son ürünüdür. Pantotenik asit ve co A 

yapısında yer alır. 

• γ- amino bütirik asit = GABA; glutamik asitten türer ve beyinde nörotransmitter 

olarak bulunur. 

• δ- amino levülinik asit = δ-ALA; Hem sentezi sırasında oluşur. 

• β-amino bütirik asit; Pirimidin yıkımında son üründür.

12 


VÜCUTTA POLİPEPTİD YAPISINDA BULUNMAYAN ALFA 

AMİNO ASİTLER 

• Homoserin; kükürtlü amino asit metabolizması sırasında oluşur. 

• Ornitin ve Sitrulin; Üre sentezi sırasında oluşurlar. 

• Sarkozin; Kas dokusundan elde edilir. 

• Tiroksin; tiroid hormonlarındandır. 

PROTEİNLERİN 3 BOYUTLU YAPILARI 

Her proteinin kendine özgü 3 boyutlu bir yapısı vardır. Bu yapıyı proteinin amino 

asit dizisi belirler. 

• 1. Primer Yapı: Amino asitlerden peptid zinciri oluşumudur. Amino asitler 

birbirine kovalan peptid bağları ile bağlanmıştır. Bu bağ, bir amino asidin alfakarboksil 

grubu ile diğerinin alfa-amino grubu arasında 1 molekül su çıkışı ile 

oluşur. Peptid bağları denatürasyon sırasında kırılmaz. Peptid bağı, parsiyel 

çift bağ karakterindedir, rijit ve düzlemseldir ve bağ etrafında serbest rotasyon 

olmaz. Prolinin oluşturduğu peptid bağı hariç, trans konumundadır. 

• 2. Sekonder yapı: Primer yapıyı oluşturan lineer amino asit dizisindeki, komşu 

amino asitlerin birbirleri ile olan ilişkileri sekonder yapıyı oluşturur. Sekonder 

yapı 3 şekilde olabilir; 

a. Alfa-heliks: Doğal proteinlerde en sık bulunan şekildir. Zincir içi H bağları ve 

zincirler arası Disülfid bağları ile stabilleşir. Prolin bu yapıyı bozar. 

b. Beta kırmalı tabaka: Zincir kıvrılmamış, pili oluşturmuştur. 

c. Gelişigüzel kangallanım: Sadece globüler proteinlerde bulunur. Periyodik olmayan, 

belli kurallara bağlanamayan bir şekilde proteinin boyunu kısaltmasıdır. 

Bazı proteinlerde bu 3 formdan yalnız biri bulunur. Böyle proteinler şekil olarak 

fibriler=lifsel proteinlerdir. Ama bu 3 modelin de bir arada bulunduğu proteinler 

globüler proteinlerdir. 

• 3. Tersiyer yapı: Bu yapı kovalan Disülfid bağları, H bağları, iyonik bağlar ve 

hidrofobik etkileşimler ile stabilize olur. Globüler proteinlerde yumak, fibriler 

proteinlerde kalın halatlar oluşturacak şekildedirler. 

• 4. Quarterner yapı: Birden fazla polipeptid zinciri içeren ve tersiyer yapısını 

tamamlamış proteinlerdeki polipeptid zincirlerinin birbirleriyle olan ilişkileridir. 

En az 2 alt birimden (monomer=subünit) oluşan proteinlerin quarterner yapıları 

olabilir. Non kovalan bağlar ile stabilize olur. Hemoglobin ve allosterik 

enzimler quarterner yapıya sahiptirler. 

--- En önemli bağlar; 

*Primer Yapı: Dizilme: Peptid bağları 

*Sekonder Yapı: Kıvrılma: H bağları 

*Tersiyer yapı: Katlanma: Hidrofobik 

Etkileşimler 

*Quarterner yapı: Non kovalan bağlardır.

13 


**Rehber protein = Çaperon protein = Isı şok proteini = heat-shock protein 

family = hsp family = Bir proteinin nasıl katlanacağı konusunda ona yol gösteren, 

sitoplazmik küçük proteinlerdir. Hsp proteinlerin sentezi; ısı artışında ve serbest 

radikal hasarında yanıt olarak artar. Hsp 60, Hsp 70 ve Hsp 90 gibi çok sayıda 

isimlendirilmiş ısı şok proteini bulunmaktadır. Yavaş ATP az ’lar olarak da bilinirler 

ve ATP harcarlar. 

PROTEİN DENATÜRASYONU 

Proteinin primer yapısı haricindeki diğer yapılarının bozulmasıdır. Yüksek ısı, pH 

değişiklikleri, organik eriticiler (alkol, eter), deterjanlar, indirgeyici ajanlar ve ağır 

metaller (kurşun, civa) denatürasyon yapan faktörlerdir. 

ÜRE ve ß-MERKAPTO ETANOL ile denatürasyon, reversibldir. 

PROTEİN TURNOVER İŞARETLERİ 

1. Ubikitin: Çok bol bulunan küçük bir proteindir. Protein yapısındaki lizin 

amino asidinin ? aminosu ile reaksiyonlaşır. Böylece o protein etiketlenmiş olur ve 

proteazlarca tanınıp sindirilir. 

2. Karışık fonksiyonlu oksidazlar: Protein yapısındaki lizinin ? amino grubunu 

oksitler. 

3. PEST dizisi: Bu bölge enzim için özel tanıma bölgesidir. (Prolin, glutamat, 

serin, treonin) 

4. N-terminal amino asit: Fenilalanin, lösin, lizin, aspartat, arginin’den birisi 

ise, o protein kısa ömürlüdür. 

PROTEİN METABOLİZMASI 

Proteinler depolanamazlar. 

Protein dışı azotlu maddeler 

1. Üre- Protein metabolizması son ürünüdür. 

2. Kreatinin 

3. Ürik asit- Pürin metabolizması son ürünüdür. 

4. Kreatin 

5. Amonyak 

Günlük protein ihtiyacı; 1 gram / kg.’ dır. 

ESANSİYEL Amino Asitler: 

Bu listedeki amino asitler, sağlıklı erişkinler için esansiyeldirler. 

1. Valin - Dallı zincirli amino asit 

2. Lösin - Dallı zincirli amino asit 

3. İzolösin - Dallı zincirli amino asit 

4. Lizin - 2 aminolu amino asit 

5. Treonin - Hidroksilli amino asit 

6. Metyonin - Kükürtlü amino asit 

7. Fenilalanin - Benzen halkalı amino asit 

8. Triptofan - İndol halkalı amino asit

14 


• Yeni doğan ve çocuklarda; Arginin ve Histidin de esansiyeldir. 

• Üremik erişkinlerde; Histidin de esansiyeldir (semi esansiyel amino 

asit) 

• Karaciğer fonksiyon bozukluğunda ve prematürelerde ise; Sistein 

ve Tirozin esansiyel olur. Normalde metyonin ve fenilalaninden 

sentezlenebilen bu amino asitler bu şartlarda sentezlenemezler. 

PROTEİNLERİN SİNDİRİMİ 

Proteinler, ince barsaktan emilemeyecek kadar büyüktürler ve amino asitlere 

hidroliz olmaları gerekir. 

Mideye proteinlerin girmesiyle gastrik mukozadan gastrin salınır. Paryetal 

hücrelerden HCl, esas hücrelerden pepsinojen salınımını uyarır. (Pepsinojen, 

HCl ve aktif pepsinin oto katalitik etkisiyle aktiflenir.) 

Asidik gastrik ortamda globüler proteinlerin denatürasyonu enzimatik yıkımı 

kolaylaştırır. Ayrıca bu asidik ortam pepsin için uygun çalışma ortamı sağlar. Gastrik 

pH=1.5-2.5 arasındadır. 

Asidik mide içeriğinin ince barsaklara geçişi ile, kana sekretin salınır. Sekretin, 

pankreastan BİKARBONAT sekresyonunu artırır. Bu da, pH’ı 7-8’lere çekerek, 

pankreatik enzimlerin optimal aktivitesini sağlar. 

Amino asitlerin duedonuma ulaşmaları ile kolesistokinin salınır ve kolesistokinin 

4 pankreatik zimojen enzimin salınımını sağlar (asiner hücrelerden):Tripsinojen, 

Kimotripsinojen, Proelastaz ve Prokarboksipeptidaz. 

İnce barsaklara gelen tripsinojen, ince barsaklardan salınan Enteropeptidaz 

tarafından tripsine çevrilir. Tripsin pankreastan salınan 4 zimojeni de aktifler. 

İntestinal hücre yüzeyinde karboksipeptidaz gibi ekzopeptidaz olan aminopeptidaz 

sindirimi sürdürür. 

Pepsin, Tripsin, Kimotripsin, Elastaz, Karboksipeptidaz ve Aminopeptidaz gibi 

proteolitik enzimler ve peptidazlar, peptidlerin farklı yerlerindeki bağları 

kırarlar. 

• Pepsin: Fenilalanin, tirozin ve triptofan gibi aromatik amino asitlerin AMİNO 

terminal uçlarındaki peptid bağlarını kırar. 

• Tripsin: Lizin ve arginin kalıntılarının KARBONİL uçlarındaki peptid bağlarını 

kırar. 

• Kimotripsin: Fenilalanin, tirozin ve triptofan gibi aromatik amino asitlerin 

KARBOKSİ terminal uçlarındaki peptid bağlarını kırar. 

• Elastaz: Alanin, serin ve glisin gibi küçük nötral amino asitleri hidroliz eder. 

• Karboksipeptidaz:Pankreastan salınır ve karboksi terminal kalıntılarını ayırır. 

Zn’lu bir enzimdir. 

• Karboksipeptidaz A: Lizin, arginin, prolin hariç diğer tüm C-terminallere etkili 

• Karboksipeptidaz B: Yalnız arginin ve lizin C-terminallere etkili 

• Karboksipeptidaz C: Yalnız prolin C-terminallere etkili 

• Aminopeptidaz: İnce barsaklardan salınır ve amino terminal kalıntılarını 

ayırır. 

• Bu enzimlerden Pepsin, Tripsin, Kimotripsin ve Elastaz endopeptidazlardır. 

• Karboksipeptidaz ve Aminopeptidaz ise ekzopeptidazlardır.

15 


Sonuçta, serbest amino asitler, dipeptidler ve tripeptidler açığa çıkar. Bunları da 

barsak sıvısında ve hücre sitozolünde bulunan di ve tripeptidazlar parçalar. 

Portal sisteme yalnızca amino asitler geçebilir. 

RENNİN: 

Kimozin: Labferment: Sütün koagülasyonuna neden olur. Bu yüzden süt 

bebeklerinde önemli bir enzimdir. Erişkinlerde bulunmaz. Peynir yapımında 

kullanılan bir fermenttir. Fonksiyonu için kalsiyum gerektirir ve süt proteini 

kazeini parakazeine çevirerek çökmesini sağlar. 

AMİNO ASİTLERİN BARSAKTAN EMİLİMİ 

Aktif bir olaydır. Enerji gerektirir. Bir amino asidin emilimi için 3 ATP harcanır. 

Taşınma gama-glutamil siklusu ile olur. Prolin dışındaki tüm amino asitler 

grup translokasyonu denen bu transport mekanizması ile taşınırlar. Bu olayda 

GSH (Glutatyon) da görev alır. 

Bu siklus ile ilgili en sık görülen bozukluk gama-glutamil transpeptidaz (GGT) 

aktivitesinin artışıdır. 

Fetal ve neonatal ince barsaklarda değişime uğramamış proteinler de absorbe 

olabilir. Bu proteinlerin endositozu ile olur. Buna Pinositoz da denir. İmmun 

globülinlerin alınması olayında önemlidir. 

AMİNO ASİTLERİN METABOLİZMALARI 

Fazla amino asitlerin amino grupları üreye çevrilirken, C iskeletleri Sitrik Asit 

Siklusunun ara maddelerine çevrilerek enerji verirler. Organizmada dinamik bir 

amino asit havuzu vardır. 

AMİNO ASİTLERİN AMİNO GRUPLARININ METABOLİZMASI 

1. Transaminasyon: Bir amino asidin alfa-amino grubunun, bir alfa keto aside 

naklidir. Reaksiyon sonunda serbest NH3 açığa çıkmaz. 

Transaminazlar = Aminotransferazlar olayı katalizleyen enzimlerdir. 

Koenzimleri Piridoksal fosfattır. 

Amino grupları alıcısı olarak görev yapan α-keto asit genellikle, α-keto glutarattır. 

Böylece oluşan glutamat, oksidatif olarak deamine olur ve amonyum iyonu oluşur 

veya amino asit sentezi için NH2 grubunu verir. 

GLUTAMAT, amino asit sentezinde EN BÜYÜK AMİNO DONÖRÜDÜR. Çünkü hızla 

oksidatif deaminasyona uğrayan tek amino asittir. 

Alfa amino asit + alfa keto glutarat 

↑ ↓ Transaminaz, PLP 

Alfa keto asit + glutamat 

*** Lizin, Arginin ve Treonin direkt transaminasyona uğramazlar.

16 


• 2. Oksidatif Deaminasyon: Başlıca, karaciğer ve böbrekte ve sadece 

mitokondrilerde meydana gelir. Transaminasyon ile glutamata nakledilmiş 

amino grupları, glutamat dehidrogenaz enzimi katalizi ile oksidatif deaminasyona 

uğrar. Böylece, amino asitlerin amino grupları amonyak halinde açığa çıkmış 

olur. 

Glutamat + NADP + (NAD + ) + H O 2 

↑ ↓ Glutamat Dehidrogenaz 

α-keto glutarat + NADPH(NADH) + H + + NH3 Koenzim: NAD + veya NADP + ‘dir. 

• 3. Non oksidatif Deaminasyon: Serin ve Treonin adlı hidroksilli amino asitler 

için geçerlidir. Serbest NH3 açığa çıkar. 

Etkili enzimler serin dehidrataz ve treonin dehidratazdır. Koenzimleri PLP (B 6 

vitamini) dır. 

ÜRE SİKLUSU 

Üre, amino asitlerin amino gruplarının başlıca atılım yoludur ve idrardaki azotlu 

bileşiklerin çoğunu oluşturur. Ürenin en önemli fizyolojik sentez yeri karaciğerdir. 

İlk 2 reaksiyon mitokondride, diğer 3 reaksiyon sitozolde olur. 

1. Karbomoil fosfat oluşumu: Enzim Karbomoil fosfat sentetaz I’ dir. 

Mitokondrialdir. Hız kısıtlayıcı basamaktır. N-asetil glutamat bu enzimin allosterik 

aktivatörüdür. Amino asitler, özellikle arginin, N-asetil glutamat sentezini artırarak 

üre sentezini hızlandırırlar. 

**Karbomoil fosfat sentetaz II ise, sitoplazmada bulunur ve pirimidin sentezinde 

rol alır. 

2. Sitrulin biyosentezi: Enzim ornitin transkarbomoilazdır. Ornitin ve karbomoil 

fosfattan, mitokondride sitrulin oluşur ve sitozole taşınır. 

** Ornitin ve sitrulin, siklusta yer alan temel amino asitler olmasına rağmen, bunlar 

için genetik kod bulunmadığından hücresel proteinlerin yapısına giremezler. 

** Siklusun her dönüşünde, ornitin rejenere olur. TEMEL MADDE 

3. Argininosüksinat sentezi: Enzim argininosüksinat sentetazdır. 

Sitoplazmiktir. 

4. Arginin sentezi: Enzim argininosüksinat liyaz’dır. Sitoplazmiktir. 

Arginin ve fumarat açığa çıkar. Fumarat, SAS’nun ara maddesidir. 

** Fumarat aracılığı ile üre siklusu ve SAS birbiri ile bağlanır. 

5. Ornitin ve üre sentezi: Enzim arginaz’dır. Sitoplazmiktir. Arginin, üre ve 

ornitine hidroliz olur. Ornitin, mitokondriye dönüp, tekrar siklusa katılır. Oluşan 

üre, karaciğerden kanla böbreklere taşınır ve idrarla atılır. 

** Ornitin ve lizin, arginaz reaksiyonunda arginin ile yarışan güçlü 

inhibitörlerdir. 

Enerji bilançosu: 1 molekül üre sentezinde net enerji sarfı yalnızca 1,5 

ATP’ ye eşdeğerdir.

17 


AMİNO ASİTLERİN KARBON İSKELETLERİNİN METABOLİZMASI 

Amino asitlerin C iskeletlerinin yıkımı ile 7 farklı madde meydana gelir. Bunlar; 

asetoasetil coA, asetil coA, piruvat, oksalasetat, fumarat, süksinil coA ve alfa-keto 

glutarattır. 

Bu maddelerin izledikleri metabolik yollara göre amino asitler glikojenik, hem 

glikojenik hem ketojenik veya saf ketojenik olarak 3 sınıfa ayrılırlar. 

Saf ketojenik tek bir amino asit vardır: LÖSİN 

Hem glikojenik hem ketojenik 5 amino asit vardır: İzolösin, Lizin, 

Fenilalanin,Tirozin ve Triptofan. 

Diğerleri glikojenik amino asitlerdir. (Kalan 14 amino asit) 

TEK KARBON TAŞIYICILAR 

• 1. Biotin: CO 2 taşır. 

• 2. S-adenozil metyonin (S-AM): Metil (CH 3 ) gruplarının transferini sağlar. 

• 3. Tetrahidro folat (H 4 folat): Diğer tek C’lu grupları taşır. 

Tek C metabolizmasına katılan amino asitler: Glisin, histidin, serin, metyonin 

ve triptofandır. 

BİYOLOJİK AMİNLER 

Amino asitler, Dekarboksilasyon ile biyolojik aminleri oluştururlar. 

**Histidin Dekarboksilaz hariç, koenzimleri piridoksal fosfattır (PLP). 

• Serinden...............................Etanolamin 

• Para-oksifrenil serinden…...Noradrenalin 

• Sisteinden......................... Taurin 

• Histidinden ……............... Histamin 

• Argininden ......................... Agmatin 

• Glutamattan ...................... GABA 

• Tirozinden ..........................Tiramin 

• Triptofandan ..................... Triptamin 

• 5-hidroksi triptofandan .... Serotonin 

• Ornitinden ........................ Putresin 

• Lizinden ......................... Kadaverin 

• Aspartatdan ..................... ß-Alanin 

AMİNO ASİT METABOLİZMA HASTALIKLARI 

1. Glisin Met. Boz.: Hiperglisinemi, primer hiperoksalüri ve glisinüri 

Ketotik Hiperglisinemi: 

Defektli enzim Glisin oksidazdır. 

Non ketotik Hiperglisinemi: Defektli enzim Glisin dekarboksilaz’dır. 

Primer hiperoksalüri: Glioksalat birikir, oksalata çevrilip, idrarla atılır. Oksalatın 

suda erirliği çok az olduğundan Ca-oksalat taşları oluşur. 

Glisinüri: Glisinin renal transport sisteminde bir bozukluk vardır. Glisinle birlikte 

prolin ve OH-prolin atılımı da artmıştır. Yine Ca-oksalat taşları görülür.

18 


2. Alanin katabolizmasına ait bilinen bir kusur yoktur. Çünkü, muhtemelen 

transaminazlar ile ilgili kusur yaşamla bağdaşmaz. 

3. Dallı Zincirli Amino Asit Met. Boz.: En sık görülen tipi, MSUD (Maple Syrup 

Urine Disease) = Akçaağaç Şurubu Hastalığıdır. OR’ dir. Valin, lösin ve izolösinin 

alfa-keto asitlerini, metabolize eden alfa-keto asit dekarboksilaz defektidir. Tanıda 

idrarda DNPH (dinitrofenilhidrazin) veya FeCl3 testi kullanılır. 

4. Metyonin Met. Boz.: En sık rastlanan metyonin metabolizma bozukluğu 

Homosistinüridir. Sistatyonin sentetaz defektidir. OR’ dir. Kanda metyonin ve 

metabolitleri, idrarda homosistin artar. 

Sistationüri: Sistatiyonaz defektidir.OR’ dir. Sistatiyonin ve metabolitleri birikir. 

5. Sistein Met. Boz.: 

Sistinüri: Sistin, ornitin, arginin ve lizinin (dibazik amino asitler) renal tubullerden ve 

GİS’den absorbsiyonu bozuktur. OR’ dir. Sistinin idrardaki yüksek konsantrasyonu 

sistin taşları oluşturur. 

Sistinozis: Lizozomlardan sistin transportu için gerekli spesifik bir proteinin kalıtsal 

kusurudur. RES’ de ve böbrek gibi parankimatöz organlarda sistin kristalleri birikir. 

Böbrek harabiyeti ile, Fankoni sendromu ortaya çıkabilir. 

Metil malonil asidemi: Metil malonil coA mutaz eksikliğidir. Kanda metil malonil 

asit artar. Asidoz ve ketonemi olur. Metyoninden yoksun diyet verilir. Eksik enzimin 

kofaktörü olan B 12 vitamini verilebilir. 

6. Prolin Met. Boz.: 

Tip I Hiperprolinemi: Prolin oksidaz eksikliği vardır. İdrarla prolin atılır. Böbrek 

hasarı ve zeka geriliği vardır. 

Tip II Hiperprolinemi: Prolin 5-karboksilat dehidrogenaz eksikliğidir. Zeka 

geriliği vardır. 

Hidroksiprolinemi: OH-Prolin oksidaz eksikliğidir. Prolin ve OH-prolin ile birlikte 

glisin absorbsiyonu da bozulup, Ca-oksalat taşları oluşur. İdrarda OH-prolin artışı, 

kollajen yıkımının arttığı hastalıklarda da olur. 

7. Histidin Met. Boz.: 

Histidinemi: Histidaz eksikliğine bağlı kalıtsal bir hastalıktır. Plazma, BOS ve 

idrarda histidin artar. İdrar FeCl3 ile yeşil renk verir, bu yanlış fenilketonüri tanısına 

yol açtığı için önemlidir. Selim bir hastalıktır. Konuşma kusuru ve zeka geriliği 

olabilir. 

8. Lizin Met. Boz.: 

Hiperamonemili periyodik hiperlizinemi: Yüksek lizin, arginazı inhibe eder. Plazma 

arginini artar ve hiperamonemi oluşur. Kesin mekanizma bilinmiyor. Sıvı alımı ve 

lizinsiz diyet yararlı. 

Hiperamonemisiz inatçı (devamlı) hiperlizinemi = Sakkaropinüri: Sakkaropini 

katabolize eden enzim defektidir. Bazılarında zeka geriliği olabilir. 

9. Fenilalanin ve Tirozin Met. Boz.: 

Fenilketonüri: 

* FA ve tüm amino asit metabolizmasının en sık rastlanılan kalıtsal hastalığıdır.

19 


a.Klasik Tip Fenilketonüri: Fenilalanin hidroksilaz yokluğuna bağlıdır. En 

sık görülen tiptir.. Normal erişkin FA düzeyi % 2 mg’ ın altında iken, bunlarda % 

20 mg’ dan fazladır. İdrarda büyük miktarlarda fenil pirüvat, fenil laktat, fenil 

asetil glutamin ve fenil asetat çıkarılır. 

İdrarın ve terin karakteristik küf kokusu, fenil asetattan kaynaklanır. Neonatal 

devrede kan fenilalanin düzeyi, güvenilir bir kriter. İdrarda fenil piruvat ile 

zeytin yeşili renk veren FeCl 3 testi, az güvenilir bir kriter. Çünkü, histidinemi 

karıştırıcı ve hayatın ilk haftalarında pozitif olmayabilir. Gutrie testi tarama testi 

olarak kullanılır. 

b.Diğer Tip Fenilketonüriler: Dihidro biyopterin redüktaz veya tetrahidro 

biyopterin eksikliğine bağlıdır. Kan FA düzeyleri, % 8-20 mg civarındadır. 

Tedavisi yalnız FA kısıtlamasından daha karışıktır. Çünkü tetrahidro biyopterin, 

nörotransmitter sentezinde de gereklidir. Eksikliğinde, serotonin ve noradrenalin 

sentezi de bozulur. Tedaviye L-dopa ve 5-OH triptofan eklenmelidir. 

Tirozinemiler: 

• Fumaril asetoasetat hidroksilaz eksikliği…... Tip I tirozinemi (hepatorenal 

tirozinemi) 

• Tirozin aminotransferaz eksikliği…............... Tip II tirozinemi (okülokütonöz 

tirozinemi) 

• ß-hidroksi fenil piruvat oksidaz eksikliği…... Neonatal tirozinemi 

Alkaptonüri: 

İlk tanımlanan doğuştan metabolizma hastalığıdır. Homojentisik asit 

oksidaz eksikliğidir. Kan, idrar ve dokularda Homojentisik asit birikir. 

Beklemekle melanine benzer bir pigment olan ALKAPTON oluşur, idrar 

siyahlaşır. Bu pigmentin kemik, bağ dokusu ve iç organlarda birikmesiyle 

OKRONOZİS gözlenir. Pigment birikimi artrite neden olabilir. C vitamini 

verilerek, homojentisik asit oksidazın maksimum aktivitesi sağlanabilir. 

Albinizm: 

Melanin sentezinin kalıtımsal kusurundan ileri gelir. Kusur, melanositlerde 

tirozinin melanine dönüşünü katalizleyen tirozinaz eksikliğidir. Tirozinaz 

bakırlı bir enzimdir. 

10. Triptofan Met. Boz.: 

Hartnup hastalığı: Triptofan pirolaz eksiktir. Triptofan ile birlikte FA, metyonin 

ve diğer mono amino mono karboksilik nötral amino asitlerin renal tubuler ve 

barsak absorbsiyonları bozuktur. OR’ dir. Pellegra tipi deri döküntüleri, serebellar 

ataksi, diare ve psikolojik bozukluklar (4 D: Diare, Dermatit, Demans, Death) 

ile gider. Çünkü, triptofan eksikliğinde niasin sentezlenemez. Diyete niasin 

eklenmesi yararlı olabilir. İdrarda 5- HİAA atılımı artar ( karsinoid tümör ile ayırıcı 

tanı yapılmalıdır.) 

Blue Diaper Sendromu: Barsaktan triptofan emilimi bozuktur. Emilemeyen 

triptofan, kolon bakterileri tarafından indikana çevrilir ve bu, hava ile temas 

edince mavi renk oluşturur. Bu yüzden, hasta bebeğin bezleri maviye boyanır.

20 


PLAZMA VE İDRARDA PROTEİNLER 

SERUM PROTEİN ELEKTROFOREZİ 

Proteinlerin farklı elektriksel yüklerine göre ayrılmasıyla, sırası ile 5 grup oluşur. 

Eğer, serum yerine plazma kullanılırsa, fibrinojene ait 6. bir bant daha oluşur ( 

β-γ arasında). 

Albümin, en hızlı göçendir, en belirgin bandı verir. Genellikle yalnız albümin 

içerir. 

α 1 -globülin bandı, hemen tamamen α 1 -antitripsinden ibarettir. Ayrıca; Tiroksin 

Bağlayan globülin (TBG), Transkortin (CBG), α 1 -asit glikoprotein, Alfa Feto Protein 

(AFP), α- lipoprotein (HDL) de bu bantta çökerler. 

α 2 - globülin bandı, başlıca haptoglobin ve α 2 - makro globülinden ibarettir. Ayrıca; 

Seruloplazmin ve anjiotensinojen de bu bantta çökerler. 

β- globülin bandı, 2 kısımdır. β 1 bandı başlıca transferrin, hemopeksin az miktarda 

da LDL içerir. β 2 bandı ise β 2 - mikroglobulin, LDL ve kompleman C 3 içerir. 

γ- globülin bandı, immunglobulinleri ve C- Reaktif Protein (CRP) içerir. 

• Prealbumin ve Retinol Bağlayıcı Protein (RBP), albüminden hızlı çökerler. 

• Miyoglobin, ß- γ arasında çöker. 

• LDH-1 α-globülin ve LDH- 5 γ-globülin bölgelerinde çökerler. 

ANORMAL ELEKTROFOREZ PATERNLERİ 

1. Bütün fraksiyonlarda paralel değişimler olabilir. Tüm fraksiyonlarda artış; 

proteinsiz sıvı kaybına bağlı volüm azalması veya stazı, tüm fraksiyonlarda azalma 

ise; ciddi malnutrisyon ve malabsorbsiyonu gösterir. 

2. Akut faz paterni: Akut enflamasyon, travma, nekroz, enfarktüs, yanık ve 

kimyasal doku hasarında, bazen de malinitelerde akut faz reaktanları (AFR) 

artar. Başlıca AFR’ları; fibrinojen, α 1 -antitripsin, haptoglobulin ve CRP’ dir. 

Seruloplazmin, C 3 kompleman ve α1-asit Glikoprotein (orosomukoid) de 

diğerleridirler. AFR’ nın artışı sırasında azalan; albümin, transferrin ve prealbumin 

de, (-) akut faz reaktanları olarak adlandırılırlar. Elektroforezde; 2 artmıştır. α 1 

artabilir. Albümin azalmıştır. 

3. Nefrotik sendromda; Albümin azalmış, α 2 - makro globülin artışından dolayı 

α 2 artmıştır. 

4. Sirozda; Albümin ve α 1 azalmış, γ artmış, Ig A artışı ile β-γ köprüleşmesi 

olmuştur. 

5. Enflamasyonlarda; kronikse; γ- globülinde difuz artış, akutsa; α 1 ve α 2 ‘de 

de artış olmuştur.

PORFİRİNLER VE SAFRA PİGMENTLERİ 

Porfirinler; -- hemoglobin, miyoglobin 

-- sitokromlar 

-- peroksidazlar, katalaz 

-- triptofan pirolazda demir ile 

Vitamin B 12’nin yapısında kobalt ile, 

Klorofilin yapısında magnezyum ile kelatlaşmıştır. 

HEM SENTEZİ 

21 


Özellikle kemik iliği ve KC’ de olur. Bu senteze 8 enzim katılır. İlk ve son 3 

reaksiyon hücrenin mitokondri fraksiyonunda, diğerleri ise sitozol fraksiyonunda 

gerçekleşir. 

Olgun eritrositlerde mitokondri olmadığından hem sentezi olası değildir. Hem 

sentezinde ön maddeler, Glisin ve süksinil coA’dır. Tüm reaksiyonlar geriye 

dönüşümsüzdür. 

1. δ-amino levülinik asit=ALA oluşumu: ALA sentaz ile katalizlenir. 

Mitokondride yer alır. Bu reaksiyon, hem sentezinin kontrolünde anahtar rol oynar. 

Hem ile ilgili bileşikler bu enzimi inhibe ederler. Barbitüratlar, sülfonamidler ve 

heksoklorobenzen mikrozomal enzim indükleyici ilaçlardır ve porfirialı kişilerde 

atak oluşumuna neden olurlar. Çünkü, ALA sentazı indükleyerek, metabolik 

engel öncesi potansiyel olarak zararlı hem prekürsörlerinin düzeyini artırırlar. PLP, 

ALA sentazın kofaktörüdür. B6 vit türevidir. Eksikliğinde hem sentezi bozulur ve 

hipokrom mikrositer anemiler oluşur. 

2. Porfobilinojen oluşumu: 2 ALA molekülü, 2 mol su kaybederek birleşir ve 

porfobilinojen (PBG)oluşur. Bu reaksiyonu ALA-dehidrataz katalizler. Sitozolde 

yer alan bu enzim ÇİNKO içerir ve ayrıca kurşun ile de güçlü bir şekilde inhibe 

olur. 

3. Hidroksi metil bilan oluşumu: 4 molekül PBG birleşerek, düz bir zincir 

şeklinde hidroksi metil bilan oluşur. Enzim üroporfirinojen I sentaz (=porfobilinojen 

deaminaz)dır. 

4. Üroporfirinojen III oluşumu: Üroporfirinojen III sentaz = Porfobilinojen 

izomeraz etkisiyle hidroksi metil bilandan sentezlenir. Bu reaksiyon bir kosentaz 

kullanır. Yalnız sentazın varlığı, üroporfirinojen I oluşumuna neden olur. 

5. Koproporfirinojen III oluşumu: Üroporfirinojen dekarboksilaz etkisiyle 

üroporfirinojen III ‘den oluşur. 

6. Protoporfirinojen IX oluşumu: Bu ve bundan sonraki reaksiyonlar 

mitokondride gerçekleşir. Koproporfirinojen III, Koproporfirinojen Oksidaz etkisi 

ile protoporfirinojen IX’a dönüşür. 

7. Protoporfirin IX oluşumu: Protoporfirinojen oksidaz enzimiyle protoporfirinojen 

IX, protoporfirine oksitlenir. 

8. Hem sentezi: Ferroşelataz etkisi ile halka, demir ile kelat oluşturur ve böylece 

hem halkası sentez edilmiş olur.

22 


Kurşun, hem ALA dehidraz hem de ferroşelatazı inhibe eder. Kurşun zehirlenmesi 

klinik belirtileriyle bazen Akut İntermitan Porfiria (AIP) ile karışabilir. Ancak, 

porfobilinojen düzeyleri değişmediği halde, ALA ve koproporfirin düzeyleri, kurşun 

zehirlenmesinde idrarda artar. Eritrositlerde de protoporfirin düzeyi artmıştır. 

HEM KATABOLİZMASI 

Serum bilirubin düzeyi normalde % 0,3-1 mg’dır. % 2-2.5 mg’ı aşarsa, ciltte sarılık 

görülür. 

Serbest bilirubin (=glukuronik asitle bağlanmamış şekli = nonkonjuge = 

indirekt), kuvvetli lipofiliktir, hücre zarlarını kolayca aşabilir. Serbest bilirubinin 

sitotoksik etkisi Albümin ile bağlanarak önlenmiş olur. Bilirubin, albüminin bağlama 

kapasitesini aşarsa, hücrelere girer ve hasar oluşturur. Serbest bilirubinin kan-beyin 

bariyerini aşarak, bazal ganglionlarda birikmesi ile KERNİKTERUS oluşur. 

Buna karşılık, bağlı bilirubin (=glukuronik asitle bağlanan bilirubin = Konjuge 

= direkt), hidrofiliktir. Çok aşırı yükselmedikçe zararsız bir bileşiktir. Çünkü 

idrarla atılır. 

** Delta Bilirubin: Albümin ile kovalan olarak bağlanmış bir bilirubin türüdür. 

İdrarda bulunmaz ve Diazo ile direkt reaksiyon verir. Bağlı bilirubinin uzun süre 

yüksek kaldığı durumlarda oluşur. Bilirubinin % 80-85 kadarı RES’ de parçalanan 

yaşlı eritrositlerden meydana gelir. Geri kalanı ise; miyoglobin, sitokromlar ve 

peroksidazların parçalanmasından oluşur. 

1. Bilirubin sentezi: Önce hem halkası, bir mikrozomal enzim olan Hem 

oksijenaz etkisi ile, yeşil renkli biliverdine dönüşür. Bu reaksiyonda, demir 

yükseltgenir ve CO serbestleşir. 

* Bu reaksiyon, organizmada CO oluşturan tek reaksiyondur. Biliverdin, sitoplazmik 

bir enzim olan biliverdin redüktaz ile turuncu renkli bilirubine çevrilir. 

2. Bilirubinin KC tarafından alınması: Serbest bilirubin, sulu ortamda 

eriyemediğinden, albümine bağlanarak kan yolu ile KC’e gelir. 

** Albümin ve bilirubin arasındaki bağlantı nonkovalandır ve bir Albümin molekülü 

2 molekül bilirubin bağlar. Sülfonamidler, salisilatlar ve kolangiografik 

maddeler bilirubinin albümine bağlanmasını engellerler. KC’ de albüminden 

ayrılan bilirubin, hepatositlerce alınır. Hepatosit sitozolünde ligandin (Y 

proteini) ve daha az olarak da Z proteinine bağlanır. 

3. Bilirubin diglukuronid oluşumu: Düz endoplazmik retikulumda olur. UDPglukuronil 

transferaz kataliziyle, 2 molekül glukuronid bilirubine eklenerek, 

suda erirliği artırılır. 

4. Bilirubinin safraya salınması: Bağlı bilirubin, aktif transportla safra 

kanaliküllerine verilir. Bu enerji bağımlı ve hız kısıtlayıcı basamaktır. 

5. Barsakta ürobilinlerin oluşumu: Barsakta bakterilerden kaynaklanan 

glukuronidaz etkisiyle, glukuronik asit ayrılır. Bilirubin yine barsak bakterilerince 

indirgenerek, renksiz ürobilinojen ve sterkobilinojen oluşur. 

6. Ürobilinojenin entero - hepatik siklusu: Ürobilinojen büyük oranda dışkı 

ile atılır (40-280 mg/gün). Fakat, barsakta oluşan ürobilinojenin bir kısmı geri 

emilerek, kan yolu ile KC’e ve tekrar safra ile barsağa atılır. Portal kandan KC 

tarafından alınamayan ürobilinojen, genel dolaşıma geçer ve böbreklere gelip, 

idrarla atılır. (1-4 mg/gün)

HEMOGLOBİN ve MİYOGLOBİN 

23 


• Hb, yapısal özelliklerine göre bileşik proteindir. Protein kısmı globin, prostetik 

grubu ise, Hem’dir. Hem, bir ferroprotoporfirin yani bir metalloprotoporfirindir 

(Fe+2:Ferröz demir ve protoporfirin IX içerir). Oksijen bağlama işi prostetik 

grubundur. 

Hemdeki demir oksijen bağlansa da bağlanmasa da Fe +2 dir. Fe +3 ‘e 

oksitlenmesi ile methemoglobin oluşur. Bu, oksijen yerine su bağlar. Oksidasyon 

olayı ilaçlarla veya H2O2 ile olabilir veya genetiktir.(Hb M) 

• Hb, biçimine göre globüler proteindir. 

• Hb, fonksiyonuna göre taşıyıcı proteindir. 

• Hb, quarterner yapısına göre oligomeriktir. Birbirine ikişer ikişer idantik 4 

subünitten oluşur. 

• Hb, homolog bir proteindir. Yani, farklı canlı türlerinde yapıca idantik olan 

bölgeleri vardır. 

• Hb, bir allosterik proteindir. Yani, oksijene ilgisi pO 2 , pCO 2 , 2,3 BPG ve pH gibi 

faktörlerce etkilenir. CO 2 Hb’in α amino gruplarına bağlanarak, deoksi şekli 

stabilize eder ve oksijene ilgiyi azaltır. Allosterik etkinin bir göstergesi olan 

Hb’in sigmoidal eğrisi şu durumlarda sağa kayar; 

• Yüksek rakımda 

• CO2 basıncı artınca 

• Kronik hipokside 

• 2,3-BPG artınca 

• H+ konsantrasyonu artınca 

• Isı artınca. Yani bu durumlarda Hb’in oksijene ilgisi azalır. Hb oksijenini dokulara 

kolayca verebilir. 

• 2,3-BPG, deoksi Hb’in 2 ß zinciri arasına bağlanan (-) yüklü bir maddedir. 1 

Hb’e 1 2,3- BPG bağlanır. 

Hb Türleri: 

Embriyonik yaşamda erişkinde görülmeyen 2 farklı globin zinciri vardır. Zeta 

(ζ) ve Epsilon (ε) 

Hb Gover I: 2ζ 2ε (2 zeta, 2 epsilon) 

Hb Gover II: 2α 2ε (2 alfa, 2 epsilon) 

Hb Portland: 2γ 2ζ (2 gama, 2 zeta) 

Embriyonik yaşamda, zeta alfa yerine ve epsilon da beta yerine ilk sentezlenen 

zincirlerdir. 

Hb A : 2α 2 :Erişkin Hb (% 97 oranında) 

Hb A2 : 2α 2δ :Az miktarda (% 3 oranında) 

Hb F : 2α 2γ : Fetal Hb : Oksijene afinitesi Hb A’dan fazladır. Çünkü; oksijene 

afiniteyi azaltan 2,3-BPG’nin Hb F’in gama zincirine bağlanması, Hb A’nın 

beta zincirine bağlanmasından daha zayıftır. Yani 2,3 BPG’nin stabilize 

edici etkisi, Hb F için daha azdır. 

** Deoksi Hb, T: Tens: Gergin şekildir. Dimerler arasında, iyonik ve H 

bağlarından oluşan ağ vardır ve hareket zordur. Oksijene afinitesi 

düşüktür.

24 


** Oksi Hb, R:Relaks: Gevşek şekildir. Oksijen bağlanması ile dimerler arası 

bağlar kırılmıştır. Ayrıca, oksijene afinitesi artmıştır. 

Hb’in O2 disosiasyon eğrisi, sigmoidaldir. Bu, alt üniteler arasındaki 

kooperativiteyi gösterir. Yani, bir hem grubuna bir oksijenin bağlanması, 

diğer hem gruplarına oksijen bağlanmasını kolaylaştırır. 

BOHR ETKİSİ: Hb’in pH değişikliklerinden etkilenmesidir. Ortamın pH’ı 

düştüğünde veya CO2’si yükseldiğinde, Hb’in oksijene ilgisi azalır ve oksijenini 

salıverir. Bu durumda disosiasyon eğrisi, sağa kayar. Ortam pH’ı arttığında 

veya CO2 düştüğünde ise, ilgi artar ve eğri sola kayar. 

** CO zehirlenmesinde, CO demire, yani oksijen ile aynı yere sıkı fakat 

reversibl olarak bağlanır. Hb’in CO’e ilgisi O2’ye olan ilgisinden 200-210 

kat fazladır. CO bağlanmış Hb, R şekline geçer ve kalan hem grupları yüksek 

afinite ile oksijen bağlar. Disosiasyon eğrisi de sigmoidden hiperboliğe 

döner. Hb dokulara oksijenini bırakamaz ve hipoksik anemi oluşur. 

** Hemolizde, Hb eritrosit dışına çıkınca, dimerlerine ve demir taşıyan hem 

kısmına ayrılır. Hemdeki demir oksitlenerek, Hemin oluşur. Bunların kaybı, 

kanda proteinlere bağlanarak önlenir. 

HAPTOGLOBİN: 

Elektroforezde α2 globülin bandında bulunur. Serbest Hb’i bağlar ve RES’e 

taşır. 

HEMOPEKSİN: Elektroforezde β1 globülin bandında bulunur. Serbest Hem 

bağlar ve RES’e taşır. Ortamda hemopeksinin kapasitesini aşacak kadar çok 

hem bulunursa, bunları da ALBUMİN bağlar. 

Hemoglobin ve Miyoglobin Arasındaki Farklar ve Benzerlikler 

Hemoglobin Miyoglobin 

Polipeptid zincir sayısı 4 (tetramer) ( 2α 2β) 1 (153 amino asitli) 

Quarterner yapı (+) (-) Tersiyer yapılı 

Birleşik protein (+) (+) 

Homolog (+) (+) 

Allosterik protein (+) (-) 

Disosiasyon eğrisi Sigmoidal Hiperbolik 

Bohr etkisi (+) (-) 

Oksijene afinite Düşük Yüksek 

Oksijen bağlama kapasitesi 4 Hem içerir, 4 Oksijen 

bağlar. 

1 Hem içerir, 1 Oksijen 

bağlar. 

Görevi Transport Kasda O 2 depolanması

HEMOGLOBİNOPATİLER 

25 


Hemoglobinde görülen yapısal bozukluklar 3 ana grupta toplanır: 

1. Erişkin Hemoglobinini oluşturan α veya β zincirinin herhangi birinde genetik 

sentez bozukluğu. 

Talasemiler: 

Akdeniz anemisi : Cooley Anemisi: Globin zinciri sentezinde dengesizlik olan 

herediter bir hemolitik anemidir. Ya a veya β zincir sentezi defektlidir. 

α sentezlenemezse, α talasemi oluşur. α zinciri yerine β sentezi olursa, Hb 

H = 4 β denir. Bu tetramerlerin oksijen afinitesi yüksektir, bu nedenle O 2 

taşınması için elverişli değildirler. 

β sentezlenemezse, β talasemi oluşur. β yerine γ ve sentezleneceği için, Hb 

A 2 ve Hb F artar. 

2. α veya zincirde amino asit diziliş bozukluğu: Bu grup en yaygın 

hemoglobinopatileri oluşturur. 

a. Molekülün yüzeysel polaritesini değiştiren değişiklikler (=molekülün 

çözünürlüğünü etkileyen değişiklikler.) Örn.:Hb C (glutamat yerine lizin), 

Hb S,.... 

Hb S: 

Orak hücreli anemi: β 6’daki glutamat yerine, hidrofobik bir amino asit olan 

valin gelmiştir. Hb S’in deoksi şekilde iken, çözünürlüğü azalır. Hipokside 

eritrositler orak şeklini alır. Bu hücreler, küçük kapillerleri tıkar. Tanıda 

invitro koşullarda preparata, oksijen kullanan metabisülfit adlı madde konur 

ve orak hücre oluşup oluşmamasına bakılır. Hb S elektroforezde Hb A’dan 

yavaş göçer. Heterozigotlarda 2 bant oluşur. 

• Hemolitik anemi, ağrılı krizler ve enfeksiyonlara karşı duyarlılık ile 

karakterizedir. 

• Plazma haptoglobini çok azdır. 

• Hb S, Hb F, Hb A2 artmıştır. 

• Eritrosit frajilitesi artmıştır. 

• Oksi Hb normaldir, oksijene afinitesi değişmemiştir. 

• Eritrosit ömrü kısalır (10-15 gün). 

Bu belirtiler, homozigotlarda görülür. Heterozigotlar yalnız taşıyıcıdır ve 

bunlarda Plasmodium Falciparum’un etken olduğu sıtma görülmez. 

b. Hem - globin bağlanma yerinde değişiklik: Oksijene afinite değişir. 

Hb İstanbul -- β 92 histidin yerine glisin 

Hb G Sabin -- β 91 lösin yerine prolin 

Bağlanma yeri bozulursa, hem iyi bağlanamaz, globinden ayrılır. Globin 

eritrosit içinde çöker, inklüzyon cisimleri oluşur (Heinz cisimleri), eritrosit 

parçalanır, hemolitik anemi tablosu oluşur. Kopan hem ise, mezobilifussin 

(dipiroller) denen maddeye döner ve idrarla atılır. 

c. Hem cebindeki amino asit değişiklikleri: Fe+2 iken oksijen bağlar, Fe+3 

ise bağlanma olmaz. Apolar amino asitler, hem cebinde bulunurlar ve bunlar 

suyun girmesini engelleyerek demiri iki yüklü konumda tutarlar. 

** Hem cebinde bulunan tek hidrofilik = polar amino asit HİSTİDİN’ DİR.

26 


Normalde % 0,5-1 Met Hb vardır. 

Met Hb’in % 10’u geçtiği durumlar; 

• Met Hb redüktazın genetik eksikliği= Herediter Methemoglobinemi 

• Anormal Hb’ler sonucu; hem cebindeki mutasyonlar sonucu. Örn; Hb M 

Boston (Histidin yerine Tirozin gelmesiyle) 

• Hidrojen peroksit ve çeşitli serbest radikallerin varlığı 

• Fenasetin, anilin, nitrofenol, sülfonilamid, nitrit, nitratlar gibi oksidasyon 

yapıcı ilaçların alınması Met Hb, normal Hb’i etkiler ve onun oksijene 

ilgisini artırır. 

• Hem cebindeki değişikliklerle, Met Hb oluşup, oksijene ilgi artarak, klinikte 

siyanoz görülür. Met Hb olmadan oksijene afinite artışı olsaydı, vücut 

kompansasyon için polistemiye giderdi. 

d. 2,3-BPG bağlanma yerindeki değişiklikler: Bu madde hemoglobinde 2 ß 

arasına yerleşir ve deoksi durumu stabilize eder. Bağlanmasını (+) yüklü amino 

asitler ile yapar. Eğer bu amino asitler yerine nötral amino asitler gelirse 2,3- 

BPG bağlanamaz. Hb’in O2’ye ilgisi artar. Polisitemi ortaya çıkar. 

e. Dimerler arası bağlanma: T ve R formlarında bağlanma değişir. Bağlar T 

formunu bozuyorsa deoksi formu stabilize olamaz, oksijene ilgisi artar ve 

polisitemi oluşur, R formu bozulursa, Oksi Hb destabil hale geçer, oksijene 

ilgi azalır ve siyanoz oluşur. 

3. Füzyon hemoglobinleri: Burada zincirlerin karışması (cross-over) vardır. 

ENZİMLER 

Enzimler, bir kimyasal reaksiyonun dengeye ulaşmasını hızlandırırlar, fakat denge 

sabitini değiştirmezler. Yani, substrattan üretilen ürün miktarını değiştirmezler, 

reaksiyon hızını aktivasyon enerjisini düşürerek artırırlar. Bunu substrata bağlanıp, 

Enzim-Substrat kompleksi (ES) oluşturarak yaparlar. 

Kofaktörler; 

a. İnorganik olabilirler: Metal iyonları ( Zn, Fe, Cu, Mg, Mn,....) 

b. Organik olabilirler: KOENZİM denir. Vitamin yapısındadırlar. Örn, NAD+, 

NADP+, Piridoksal -5-fosfat (PLP) 

İnternational Ünit=IU:Standart koşullar altında, 25 oC‘de dakikada 1µmol 

ürün üretebilen enzim miktarıdır. 

Spesifik Aktivite: 1 mg protein başına enzim ünitesidir. 

K m , maksimum hızın yarısına ulaşıldığındaki [S]’dur. Bir enzim ve belirli 

bir S için karakteristiktir ve enzimin o substrata karşı afinitesini gösterir. 

ENZİM İNHİBİSYONLARI 

1. İrreversibl inhibisyonlar: İnhibitör enzime çok sıkı bağlanmıştır, çok yavaş 

disosiye olurlar. İnsektisit ve sinir gazlarının asetil kolin esteraza etkileri örnektir. 

2. Reversibl inhibisyonlar: 3 tiptir.

27 


a. Kompetetif tip inhibisyon: İnhibitör enzim üzerinde substrat ile aynı yere 

(aktif bölgeye) reversibl olarak bağlanır ve bağlanma için S ile yarışır. 

• Süksinat dehidrogenaz için malonat 

• Alkol dehidrogenaz için etanol 

• Ksantin oksidaz için allopürinol 

• Tirozinaz için fenilalanin Kompetetif inhibitörlerdir. 

b. Nonkompetetif tip inhibisyon: İnhibitör enzim üzerinde, aktif yerin dışında 

bir yere bağlanır. Genellikle, inhibitör yapısal olarak substrata benzemez. 

Substratın enzime bağlanması etkilenmez, sadece inhibitörün bağlanmasıyla 

katalitik aktivite bloke olur. Aktif bölgenin konformasyonu değişerek, substratın 

ürüne dönüşümü engellenir. Bazı ağır metallerin (Ag, Hg, Pb) bazı enzimlerin 

tiol gruplarını inhibe etmesi örnektir. Kurşun zehirlenmesinde, Pb, ferroşelataz 

ve ALA - dehidrazın sisteinindeki sülfidril grupları ile kovalan bağ oluşturarak 

bu enzimleri Non kompetetif olarak inhibe eder. 

c. Unkompetitif tip inhibisyon: İnhibitör sadece ES kompleksine bağlanır. 

Oluşan ESI kompleksi inaktiftir. Örn.; İntestinal alkalen fosfatazın L-fenilalanin 

ile inhibisyonu. 

ENZİM AKTİVİTELERİNİN DÜZENLENMESİ 

1. Allosterik Düzenlenme: Allosterik enzimler, modülatör denilen ve aktif bölge 

dışında bir yere non kovalan olarak bağlanan moleküllerle regüle edilirler. 

Enzim aktivitesini inhibe edenler, negatif modülatörken, Enzim aktivitesini 

artıranlar, pozitif modülatördür. 

Allosterik enzimler, birden fazla alt üniteden oluşmuşlardır. Çok büyük ve kompleks 

yapılıdırlar. Klasik M-M kinetiğine uymazlar. V / [S] eğrileri, sigmoidaldir. 

Örn.; ALA sentetazın hem ile inhibisyonu. 

2. Kovalan modifikasyon: Birçok enzim bu yolla regüle edilir. Bu tip regülasyon, 

enzimin spesifik serin, treonin veya tirozin bakiyelerinin OH grubuna, fosfat 

gruplarının eklenmesi veya ayrılması yolu ile olur. Bu fosforilasyon protein kinaz 

tarafından gerçekleştirilir. Fosfat vericisi ATP’ dir. Hücresel protein fosfatazlarca 

da geri döndürülebilir. Fosforilasyon, enzim aktivitesini azaltır veya artırır. Örn.; 

glikojen fosforilaz P bağlayınca aktive olurken, glikojen sentaz P bağlayınca 

inaktive olur. 

3. Kontrol proteinleri ile düzenlenme: Bazı enzimlerin katalitik aktivitesi, spesifik 

stimülatör veya inhibitör proteinlerin bağlanması ile düzenlenir.Örn.; Kalmodulin, 

regülatör bir proteindir. Hücre içi Ca2+ düzeyine hassastır. Ca2+ iyonunu 

bağlayarak birçok enzimi aktifler. Antihemofilik faktör, kan pıhtılaşmasında rol 

alan faktör 9’u aktifler. 

4. Zimojen aktivasyon: Proteoliz ile aktivasyon: Birçok enzim, zimojen veya 

proenzim denilen inaktif öncüsü olarak sentezlenir. Gerektiğinde, bir veya birkaç 

spesifik peptid bağının kırılması ile aktiflenir. İrreversibldir. Örneğin; Sindirim 

enzimleri, kan pıhtılaşma proteinleri ve kompleman sistemi proteinleri.

28 


ANTİOKSİDAN SİSTEM ENZİMLERİ 

GLUKOZ 6 FOSFAT DEHİDROGENAZ = G6PD = Pentoz-fosfat yolunun ilk 

basamağını katalizler. G6PD eksikliği, genetik bir bozukluktur. Yetersiz NADPH ve 

yetersiz redükte glutatyon seviyesine neden olur. Hb’in oksidatif yıkımı ile, hemolize 

eğilim olur. Normal koşullarda kişiler bunu kompanse edebilirler. 

• Primakin gibi antimalaryel ilaçlar, 

• Enfeksiyon, 

• Diabetik keto asidoz, 

• Oksidan ilaçlar; Sülfamidler,... 

• Bakla yenmesi gibi stres durumlarında hemolitik krizler oluşur. 

SÜPEROKSİT DİSMÜTAZ = SOD = Süperoksit radikalini ( O 2 - ), hidrojen peroksit 

ve O 2 ’ye dönüştürür. Süperoksit serbest radikali, oksijenin potansiyel toksisitesinden 

sorumludur. 

SOD 

2 O 2 - + 2 H + å H 2 O 2 + O 2 

SOD; hem sitozolde (Cu 2+ ve Zn 2+ ’lu) hem de mitokondride (Mn 2+ ’lı) bulunur. Fe 

içeren tipi ökaryotlarda bulunmaz. 

GLUTATYON PEROKSİDAZ (GSH-Px) ve GLUTATYON REDÜKTAZ = 

Glutatyon (GSH), aerobik koşullarda metabolizma ile oluşan toksik peroksitlerin 

uzaklaştırılması olayında görevlidir. 

GSH-Px 

2 GSH + H 2 O 2 å GSSG + 2 H 2 O 

Hidrojen peroksidin zehirsizlendirilmesi 

GSH-redüktaz 

GSSG + NADPH + H + å 2 GSH + NADP + 

GSH’ ın yenilenmesi 

NADPH’ın rejenerasyonu için de, G6PD gereklidir. 

• GSH - Px, aktif bölgesinde 4 tane selenyum içerir. Hücre zarı lipidlerini ve Hb’i 

lipid peroksidasyonunun zararlı etkilerinden korur. 

• GSH redüktaz, FAD içerir. Bu yüzden, eritrosit GSH redüktazı riboflavin (B2 

vitamini) durumunun iyi bir göstergesidir. 

KATALAZ = Her bir alt ünitesinde prostetik grup olarak Fe 3+ bulunan 

protoporfirin içeren bir enzimdir. Subselüler olarak en bol bulunduğu organel ise, 

peroksizomlardır. 2 fonksiyonu vardır: 

• 1. Temel fonksiyonu, süperoksit radikallerinin dismutasyonu ile veya direkt 

olarak oluşan H 2 O 2 ’nin su ve oksijene parçalanmasıdır. 

2 H 2 O 2 

æ Katalaz 

2 H 2 O + O 2 

• 2. Bunun yanı sıra, etanol, formik asit ve nitrit oksidasyonunu da 

katalizler. 

Normalde, hücredeki H2O2’nin yıkılımında GSH-Px daha önemli olduğu halde, 

yüksek H2O2 konsantrasyonlarında katalaz da devreye girer.

ANTİOKSİDAN SİSTEM ENZİMLERİNİN ÇALIŞMALARI 

ÇEŞİTLİ HASTALIKLARDAKİ PLAZMA ENZİM PATERNLERİ 

1- ÖZELLİKLE KARACİĞER HÜCRE HASARINI GÖSTEREN ENZİMLER: 

• Transaminazlar: AST, ALT 

** ALT, daha KC spesifiktir. 

• İzositrat dehidrogenaz 

** Genellikle sadece KC hast göstergesidir. 

• Aldolaz 

** KC’e çok spesifik değildir. 

• Sorbitol dehidrogenaz 

• Ornitin karbomoil transferaz 

**Oldukça KC spesifiktir. 

2- ÖZELLİKLE KOLESTAZI GÖSTEREN ENZİMLER: 

• Alkali fosfataz (ALP) 

• γ-glutamil transpeptidaz (GGT) 

** En duyarlı olandır. 

• 5’-nükleotidaz 

• Lösin aminopeptidaz (LAP) 

3- AKUT MİYOKARD ENFARKTÜSÜ: 

29 


En sensitif serum enzimi CK’ dır. Birlikte, AST ve LDH da değerli göstergelerdir. 

Miyokard enfarktüsünden sonra; İnsan ventriküler miyozin zincirleri, 

troponinler ve kardiak miyoglobin kanda artarlar. Bu proteinler, MI’ de 

CK’dan daha önce artan, hassas göstergelerdir.

30 


Enzim Artış (saat) Pik (saat) Normale dönüş (gün) 

CK ( total) 3-6 24-36 3 

AST 6-8 24-48 4-6 

LDH 10-12 48-72 7-10 

CK- MB 4-8 15-24 2-3 

Tablo : Akut Miyokard Enfarktüsünden enzimlerin profili 

4- KEMİK DURUMUNU YANSITAN ENZİMLER: 

ALP’ ın kemik izoenzimi en spesifik göstergedir. 

ALP: Osteoblastik aktiviteyle bağlantılıdır. 

ACP: Osteoklastik aktiviteyle bağlantılıdır. Fakat ACP, kemik hast tanısında yaygın 

olarak ölçülmez. 

** En yüksek ALP seviyeleri, Paget’s hastalığındadır. 

5- PANKREAS DURUMUNU YANSITAN ENZİMLER: 

• Serum amilaz ve lipazı 

• İdrar amilazı 

• Amilaz / kreatinin klirensi oranı 

• Tripsin ölçümleri. 

6- PROSTAT DURUMUNU YANSITAN ENZİMLER: 

• ACP özellikle PAP, prostat ca’larında artar. 

• BPH ve prostatitlerde de PAP artarken, prostat muayenesi sonrası total ACP 

artar. 

** Ayrıca, CK-BB de ileri evre prostat ca’da artmış bulunmuştur. 

7- KAS DURUMUNU YANSITAN ENZİMLER: 

En yararlı enzim, CK olmasına rağmen AST, LDH ve Aldolaz da kullanılır. 

Bu enzimler; miyastenia gravis, multipl skleroz ve polimiyelit gibi nörojenik kas 

hastalıklarında normal veya hafifçe artmış olabilirler. 

** Muskuler distrofilerde artan majör enzim CK’ dır. Bu hastalarda semptomlar 

başlamadan CK artışı görülür.

KARBONHİDRATLAR VE OKSİTATİF 

FOSFORİLASYON 

KARBONHİDRAT METABOLİZMASI 

31 


Karbonhidratlar, dihidroksiaseton dışında asimetrik C taşıdıklarından optik olarak 

aktiftirler. Optikçe aktivitesi olan en basit şeker; gliseraldehittir, 1 asimetrik C atomu 

ve 2 optik izomeri vardır. 

Disakkaritler: İki monosakkaritin glikozid bağları ( = eter bağları = asetal bağları) 

ile birleşerek oluşturdukları şekerlerdir. 

Laktoz= Glukoz + Galaktoz 

Maltoz= Glukoz + Glukoz 

Sükroz= Sakkaroz=Glukoz + Fruktoz 

Önemli polisakkaritler: 

Nişasta: 2 tip glukoz polimeri içerir ve bitkilerde glukozun depo formudur. 

Içerdiği polimerlerden %80’i amilopektin, %20’si amilozdur. 

1. Amiloz: α(1,4) bağlarıyla oluşmuş, düz zincirli glukoz polimeridir. 

2. Amilopektin: Ana zincir α(1,4) bağlarıyla oluşmuştur ve her 24-30 artıkta 

bir α(1,6) bağlarıyla dallanmalar gösterir. 

Glikojen: Hayvanlarda glukozun depo formudur, başlıca KC ve kasda bulunur. 

Amilopektin gibidir, yalnızca dallanmaları daha sıktır ve 8-10 glukoz 

artığında birdir. 

Sellüloz: β(1,4) bağlarıyla bağlı, düz zincirli glukoz polimeridir. Bitkilerde, 

hücre duvarında bulunan yapısal bir polisakkarittir. İnsanlardaki enzim 

sistemleri tarafından hidroliz edilemez. 

Karbonhidrat sindirimi: Barsaktan emilen şekil, monosakkaritlerdir. 

** Sindirimi ağızda başlayan tek besin maddesi Kh‘lardır. 

Çiğneme sırasında tükrük α-amilaz’ı (pityalin), nişasta ve glikojenin (1,4) 

bağlarını yıkar, ancak α(1,6) bağlarına etkisizdir. Pankreatik amilaz da yalnız 

α(1,4) bağlarını yıkar. 

Kh‘lar ince barsaklarda aşağıya doğru ilerlerken, barsak mukoza hücre 

kaynaklı ve luminal yüzeyde yerleşik disakkaridaz ve oligosakkaridazlar 

etkisi ile parçalanırlar. Sindirim işlemi, üst jejunumda sonlanır. 

Sınır dekstrinleri ve izomaltozlar oligo α(1,6) glikozidaz (= α-dekstrinaz), 

Maltotriozlar maltotriaz, Maltozlar maltaz (=α-glikozidaz), Sükroz sükraz, 

Laktoz laktaz (= β- galaktozidaz) ile sindirilirler. 

Bu enzimlerin etkisi ile glukoz, fruktoz ve galaktoz gibi heksozlar ve 

pentozlar açığa çıkar ve barsak mukozasından emilirler.İntestinal hücrelere 

barsak lümeninden glukoz alınması için insulin gerekmez.

32 


Glukoz ve galaktoz mukoza hücresi içine aktif transport ile alınırlar ve mukoza 

hücrelerini basit veya kolaylaştırılmlş transport ile geçerek portal sisteme 

katılırlar. Fruktoz ise, kolaylaştırılmış difüzyon ile mukoza hücrelerine alınıp, 

pasif difüzyon ile portal dolaşıma katılır. 

** En hızlı emilen heksoz galaktoz, en yavaş emilen heksoz ise 

mannozdur. 

Emilim hızlarına göre monosakkaritler: 

’’Galaktoz, glukoz, fruktoz, mannoz, ksiloz, arabinoz’’ şeklinde sıralanabilirler. 

** Pentozlar daha küçük moleküllü oldukları halde, heksozlardan daha 

yavaş emilirler. 

** Selüloz, insan vücudunda sindirilemez, çünkü β-glikozid bağları içerir. 

GLUKOZUN KANDAN HÜCRELERE ALINMA MEKANİZMALARI 

1-Aktif transport ile: ATP harcanarak, 

• Barsak epiteli 

• Renal tubuluslar 

• Koroid plexus için geçerlidir. 

2-Kolaylaştırılmış difüzyon ile: 

a-) İnsulin bağımlı: 

• Özellikle çizgili kaslar ve yağ dokusu 

• Miyokard 

• Meme bezi hücreleri 

• Fibroblast membranı için geçerlidir. 

b-) İnsulinden bağımsız: 

• Eritrosit 

• Beyin 

• Karaciğer için geçerlidir. 

• Eritrositte glukoz uptake’i spesifik glukoz permeaz proteini aracılığı ile 

oluşur. 

• KC’e glukoz girişi insulinden direkt olarak etkilenmez. Ancak, insulin 

glikokinazı indükleyerek, KC’in portal kandan glukoz çekişini sağladığı için, 

KC’e glukoz girişini indirekt olarak artırır. 

KARBONHİDRAT METABOLİZMASI 

Normal kan glukozu 80 – 110 mg/dl’ dir. Bu normal düzeyin sağlanması, çok 

karmaşık üretim ve tüketim yolları arası koordinasyona bağımlıdır. 

Kan glukoz kaynakları: Kh’ lı besinler, glikoneogenez ve glikojenoliz. 

Kan glukoz tüketimi: Oksidasyonla yıkılım, glikojenez, yağlara çevrilip depolanma 

ve bazı sentezler. 

** KC ve kasta glikojen olarak depolanan glukozun fazlası, lipogenez ile yağlara 

çevrilir.

GLİKOLİZ (=EMBDEN-MEYERHOF PATTWAY=EMP) 

33 


Glikoliz, glukozun enerji ve diğer pek çok ara ürün oluşturmak üzere yıkılmasıdır. 

Kh metabolizmasının merkezi reaksiyonudur, çünkü hemen hemen tüm şekerler 

bu yolla yıkılırlar. 

Mitokondrisi bulunan ve yeterli oksijen sağlayabilen hücrelerde glikolizin son 

ürünü piruvattır. Toplam 10 reaksiyondan oluşan bu seriye, AEROBİK GLİKOLİZ 

denir. Oluşan NADH’ın tekrar NAD+ ‘ye çevrilmesi oksidatif fosforilasyon ile 

(solunum zinciri ile) sağlanır. Aerobik glikoliz, piruvatın SAS için temel yakıt olan 

asetil coA’ ya oksidatif dekarboksilasyonu için ortam hazırlamış olur. 

Alternatif olarak, eritrosit gibi mitokondrisi bulunmayan veya mitokondrisi 

olduğu halde hızlı kasılan kas gibi yeterli oksijenin sağlanamadığı dokularda, 

glikolizin son ürünü laktattır. Buna da ANAEROBİK GLİKOLİZ denir. Anaerobik 

glikolizde; piruvattan laktat oluşumu ile ilk basamaklarda üretilen NADH, NAD+ 

‘ye çevrilerek, glikolizin devamı için gerekli olan NAD+ sağlanmış olur. 

** Glikoliz, canlı organizmalarda, oksijen olmadan ATP sağlayan tek metabolik 

yoldur. 

** Glikoliz, tek yönlü yani geri dönüşümsüz bir reaksiyonlar dizisidir. 

GLİKOLİZ AŞAMALARI 

Hücrenin sitozolünde gerçekleşen enzimatik reaksiyonlar, 2 ayrı aşamada 

incelenir: 

1. Glukozun, 2 mol D-gliseraldehit 3 P oluşturduğu, 5 basamaklı reaksiyonlar 

dizisi ile, 2 mol ATP harcanır. 

2. Glukozdan türemiş olan 3 C’lu birimler, yine 5 basamaklı reaksiyonlar dizisi ile, 

piruvata çevrilir. Bu arada da, 4 mol ATP üretilir. 

GLİKOLİZ REAKSİYONLARI 

1. Glukozun irreversibl fosforilasyonu: İlk basamakta ATP’den bir fosforil grubu, 

glukoza aktarılır ve glukoz-6-P oluşur. Yani 1 ATP harcanmış olur. Fosforilasyon 2 

farklı enzimle gerçekleşir: Heksokinaz veya Glikokinaz 

Heksokinaz Glikokinaz 

• Pek çok dokuda vardır • KC ve pankreas β hücrelerinde bulunur 

• K m ’i düşüktür, ilgisi yüksektir • K m ’i yüksektir, ilgisi düşüktür 

• V max ’ı düşüktür • V max ’ı yüksektir 

• Glukoz - 6 - P ile inhibe olur • Glukoz - 6 - P ile inhibe olmaz 

• İnsülinden etkilenmez • İnsülin ile aktivitesi artırılır 

• Başka şekerlerde etkilidir • Yalnız glukozu fosfatlar

34 


• Heksokinaz, ortamda çok düşük konsantrasyonda glukoz varsa bile, onu 

fosfatlayabiliyor. (2 mg/dl düzeylerde) 

• Glikokinaz ise, 200 mg/dl düzeylerinde etkili, yani ilgisi çok düşük. İnsulin ile 

indüklenebilmesiyle, toklukta kan şekeri artışını kısa sürede geri çekebiliyor. 

• Heksokinaz eksikliği: Kalıtsal eritrosit defektidir. Glu-6-P az yapılır ve buna 

bağlı olarak, diğer glikolitik ara ürünlerin konsantrasyonu da düşer. Bu ara 

ürünlerden birisi de 1,3 bis-P-gliserattır. 1,3 bis-P-gliserat, Hb’in oksijene 

ilgisini azaltan 2,3 bis-P-gliseratın öncüsüdür. Heksokinaz eksikliği ile, Hb’in 

oksijene ilgisi artar ve dokulara oksijen bırakımı bozulur. 

2. Glu-6-P’ ın izomerizasyonu: Bir aldoz olan Glu-6-P, bir ketoz olan Fruktoz- 

6-P’a çevrilir. Enzim; Glu-6-P izomeraz = Fosfo Gliko İzomeraz = Heksoz 

İzomerazdır. Reversibl bir reaksiyondur. 

3. Fru-6-P’ ın irreversibl fosforilasyonu: Fosfofruktokinaz 1 (PFK 1) tarafından 

katalizlenen bu reaksiyon glikoliz için HIZ KISITLAYICI BASAMAK’ TIR. PFK 1, 

hücrenin enerji durumuna akut olarak cevap veren, allosterik bir enzimdir. Son 

ürün; Fru 1,6 bis-P’ tır. 1 ATP harcanır. 

4. Fru 1,6 bis-P’ ın ayrılması: Aldolaz A; Fru 1,6 bis-P’ı dihidroksiaseton 

fosfat (DHAP) ve gliseraldehit 3 P’a ayırır. Reaksiyon reversibldir ve düzenlenmiş 

değildir. 

5. Dihidroksiaseton fosfatın izomerizasyonu : Trioz fosfat izomeraz katalizi 

ile, 3 fosfatlı 2 son ürünün birbirine dönüşümü sağlanır. Sonuçta 2 mol gliseraldehit 

3 P oluşur. 

6. Gliseraldehit 3 P’ ın oksidasyonu: Gliseraldehit 3 P’ ın, gliseraldehit 3 P 

dehidrogenaz ile 1,3 bis-P gliserata dönüşmesi, glikolizdeki ilk ve tek oksidasyonredüksiyon 

reaksiyonudur. Bir NAD+ harcanır, NADH oluşur. Oluşan bileşik bir 

yüksek enerjili bileşikdir. 

Bu basamak İodoasetat ve Arsenat tarafından inhibisyona uğratılır. 

• 1,3 bis-P gliserattan Bisfosfogliserat mutaz enzimi ile; 2,3 bis-P gliserat (2,3 

BPG) sentezlenebilir. Bu yan yol eritrositlerde işler. 2,3 BPG; Hb’in oksijene 

ilgisini azaltır. 

7-Fosfogliserat sentezi: 1,3 bis-P gliseratın yüksek enerjili P grubu, fosfogliserat 

kinaz katalizi ile ADP’den ATP sentezi için kulanılır. Bu reaksiyon kinazlar tarafından 

katalizlenen diğer reaksiyonlardan farklı olarak reversibldir. 1 mol glukozdan, 2 

mol 1,3 bis-P gliserat oluştuğu için, bu basamak ile kazanç 2 ATP’ dir. 

-3 • Ortamda Arsenat (AsO ) varlığında Gliseraldehit 3 fosfat dehidrogenaz enzimi 

4 

Pi yerine onu kullanır. Böylece 1,3 bis-P gliserat yerine unstabil bir madde olan 

1-arseno- 3 - fosfogliserat oluşur. Ve hızla, kendiliğinden 3 - fosfogliserata 

çevrilir. Böylece fosfogliserat kinaz aşamasında olması gereken substrat 

düzeyinde fosforilasyon aksar ve ATP oluşamaz. Ama bunun dışındaki glikoliz 

reaksiyonları normal olarak sürer. NADH oluşumunda ve piruvat sentezinde 

bozukluk olmaz. 

8. 2-Fosfogliserat sentezi: Fosfat grubu, Fosfogliserat mutaz etkisi ile bağlı 

olduğu C’u değiştirir. Son ürün 2-fosfogliserattır ve reaksiyon reversibldir. 

9. Fosfo enol piruvat (PEP) oluşumu: 2-fosfogliserattan Enolaz enzimiyle, 

yüksek enerjili bir fosfat bileşiği olan PEP sentezlenir. Bu reaksiyon da reversibldir. 

Enolaz Fluorid tarafından inhibisyona uğratılır.

35 


10. Piruvat oluşumu: PEP’ ın piruvata dönüşümü glikolizdeki 3. irreversibl 

reaksiyondur. Piruvat kinaz tarafından katalizlenir. Reaksiyon sonunda 2 ATP 

kazanılır. 

** Piruvat kinaz eksikliği: Genetik bir defekttir. Eritrosit piruvat kinaz eksikliği 

ile, hemolitik anemiler oluşur. Anemi, glikoliz hızının düşüklüğü ve ATP sentezinin 

hücrenin enerji gereksinimini ve eritrosit membranının yapısal bütünlüğünü korumak 

için, yetersiz kalması sonucu oluşur. Çünkü, olgun eritrositlerde mitokondri yoktur 

ve ATP üretiminin tek yolu glikolizdir. Eritrosit membran değişiklikleri ile hücrenin 

şekli değişip, RES’ de makrofajlarca fagosite edilir. Eritrositlerin parçalanması ve 

erken ölümü hemolitik anemi olarak sonuçlanır. Eritrositlerde 2,3 BPG birikir. 

Hb’in oksijen bağlamasını inhibe ettiği için, akciğerlerden oksijen alımı bozulur. 

Bu, heksokinaz eksikliğinde oluşan durumun tersidir. 

PİRUVATIN AKİBETİ 

1. Aerobik şartlarda; Asetil coA üzerinden SAS’ ne girer. 

2. Anaerobik şartlarda ise; hayvanlarda laktata, maya hücrelerinde etanole 

çevrilir. 

• Anaerobik glikoliz gereği olarak piruvatın laktata indirgenmesi: Laktat 

dehidrogenaz (=LDH) enzimi katalizi ile oluşur. 

Piruvattan laktat oluşturan dokular; 

• Eritrositler 

• Gözde lens ve kornea tabakaları 

• Böbrek medullası 

• Testisler 

• Lökositler 

PİRUVATIN ANEROBİK ŞARTLARDA AKIBETİ

36 


LAKTAT DEHİDROGENAZ 

*Eritrosit, lökosit ve yoğun egzersiz sırasında iskelet kasında önemlidir. 

*NADH / NAD + oranı düşük olan dokularda, örneğin karaciğer ve kalp kasında 

fizyolojik olarak reversibldir. 

*Sitozolik bir enzimdir. 

GLİKOLİZİN ENERJİ BİLANÇOSU 

A- Aerobik glikolizde bilanço: 

Glukoz + 2Pi + 2 ADP + 2 NAD+ 

æ 

2 Piruvat +2 ATP +2 NADH +2 H +2 H2O 

Aerobik glikolizin sürmesi için, bu NADH’ların Elektron Transport Zinciri (ETZ) 

üzerinden okside olması gerekir. Bu yolla her NADH başına Malat-Aspartat mekiği 

ile 2,5 ATP, Gliserol 3-P mekiği ile 1,5 ATP elde edilir. 2 NADH oluştuğu için kazanç 

3 veya 5 ATP’ dir. Piruvat da Asetil coA üzerinden SAS’ na girerek enerji üretir. 

B- Anaerobik glikolizde bilanço: 

Glukoz + 2 Pi + 2 ADP 

æ 

2 Laktat + 2 ATP + 2 H 2 O 

Net NADH üretimi veya tüketimi yoktur. Gliseraldehit 3 P dehidrogenaz ile 

oluşturulan NADH, laktat dehidrogenaz ile harcanır. 

GLİKOLİZİN DÜZENLENMESİ 

Glikoliz, 3 irreversibl kinaz basamağı içerir ve düzenlenme de bu basamaklar 

aracılığı ile olur. Glikolizin kinaz reaksiyonlarından, fosfogliserat kinaz reaksiyonu 

reversibldir ve düzenlenmede katkısı yoktur. 

1-Heksokinaz: Glu-6-P ile inhibe olur. 

Glikokinaz: İnsulin ile etkinliği artırılır. 

2-PFK 1: P eklenince inaktif olur. **Hız kısıtlayıcı basamak enzimidir. PFK 

1, düzenlenmede eşik enzim görevi yapar. Bunun için, substratı ile aktiflenmez 

ve ürünüyle de inhibisyona uğratılmaz. Hatta ürünü olan Fru 1,6 bis P ile 

aktiflendiği kabul edilir. 

Aktivatörleri İnhibitörleri 

-- Fru 2,6 bis P -- ATP 

--AMP -- Sitrat 

-- ADP -- Yağ asitleri 

-- Bazı amino asitler 

• En güçlü aktivatör, Fru 2,6 bis P’ tır. Fru 6 P’dan PFK 2 katalizi ile oluşur, 

yıkılımını ise Fru 2,6 bis fosfataz sağlar. PFK 2 ve Fru 2,6 bis fosfataz’ ın aynı 

enzim olup, değişik şartlarda değişik fonksiyonları yaptığı ve bu yüzden de çiftişlevli 

enzim olduğu şeklinde iddialar da vardır. Fru 2,6 bis P, aynı zamanda 

glikoneogenetik yol enzimlerinden birisi olan Fru 1,6 bis fosfatazı inhibe ederek, 

bu iki yolun (glikoliz ve glikoneogenezin) aynı anda aktive olmalarını engeller. 

Yani, Fru 2,6 bis P, glikolizi hızlandırırken, glikoneogenezi baskılar.

37 


• SAS’ da yüksek enerjiye yanıt olarak akış durur. Dolayısıyla, sitrat birikir. Sitrat 

artışı, enerjinin yeterli olduğu sinyalini vererek glikolizi yavaşlatır. 

3-Piruvat kinaz: P eklenince inaktif olur. 


-- Fru 1,6 bis P -- ATP 

--Karbonhidratlar -- Asetil coA 

(özellikle fruktoz) -- Uzun zincirli yağ a. 

-- Alanin 

• Kan glukoz düzeyi düştüğünde, açlık ve diabette yükselen glukagon hücre 

içi cAMP seviyesini yükselterek, piruvat kinazı fosforiller ve onu inaktive 

eder. Böylece, PEP glikolitik yola devam edemez, bunun yerine glikoneogeneze 

saparak, kan glukoz seviyesinin artırılmasını sağlar. 

Büyüme hormonu ise; 

1. Dokulara glukoz girişini azaltarak, 

2. Lipolizi artırıp, serbest yağ asitlerini açığa çıkararak, PFK 1 ve piruvat kinaz 

inhibisyonu ile glikolizi baskılayarak kan şekerini yükseltir. 

GLUKOZ DIŞI MONOSAKKARİTLERİN METABOLİZMALARI 

1. Galaktoz: Laktozun hidrolizi ile oluşur. Hücre içine girişi insulinden bağımsızdır. 

Galaktoz önce galaktokinaz ile fosforillenir ve galaktoz 1 P oluşur. Bu maddeden 

üridil transferaz kataliziyle, birden fazla ara basamak üzerinden, Glu-6-P oluşup, 

glikolize girer. 

* Galaktozemi: Galaktozüri: Galaktoz 1-P üridil transferaz enziminin 

yokluğudur. 

Galaktoz yüklenmesiyle oluşan Galaktoz 1 P, birikerek karaciğerde fosfoglukomutaz 

enzimini inhibe eder ve glikojenolizi baskılar. Böylece hipoglisemiye neden olur. 

Galaktoz 1 P’dan oluşan DULSİTOL (= Galaktitol), lensin protein yapısını bozarak, 

katarakta neden olur. Diyetle laktoz verilmez. 

2. Fruktoz: Seminal plazmada yüksek miktarlarda bulunur. Besinsel sukrozun 

hidrolizi ile oluşur. Ayrıca, pek çok meyve, sebze ve balda serbest monosakkarit 

şeklinde bulunur. Ya heksokinaz veya fruktokinaz ile fosforillenir. Heksokinazın 

fruktoza ilgisi, fruktokinazınkinden daha düşüktür. Zaten, metabolizmada aktif 

olan yol da fruktokinaz ile fosforilasyondur. Fruktokinaz enzimi KC, böbrek 

ve ince barsakta bulunur. 

Fruktozun hücrelere girişi, insulinden bağımsızdır. 

Fruktokinaz ile oluşan Fru 1-P, Aldolaz B ile DHAP ve gliseraldehide yıkılarak 

glikolize girer 

• Esansiyel fruktozüri: Hepatik fruktokinaz eksikliğidir. 

• Herediter fruktoz entoleransı: Aldolaz B eksikliğidir. Hücre içinde Fru 1-P 

birikir. Böbreklerde birikimi ile, proksimal tubulus fonksiyonları bozulur. Fosfat 

atılımı artarak, hipofosfatemi ve diş çürükleri meydana gelir. Ciddi hipoglisemi, 

kusma, sarılık, kanamaya eğilim vardır.

38 


• Aşırı fruktozlu diyet: Artmış fruktoz tüketimi KC metabolizmasını etkiler. 

Fruktozun Fru 1-P’a fosforilasyonu hızlıyken, Aldolaz B reaksiyonu göreceli 

olarak daha yavaştır ve böylece biriken Fru 1-P yüzünden hücre içi inorganik 

fosfat tükenir. P’ ın azalması, özellikle besinsel fruktozun çoğunu metabolize 

eden KC’ de ADP ve AMP’ den ATP oluşumunu kısıtlar. Sonuçta AMP ve ADP, 

katabolize edilerek, hiperürisemi ve Gut hastalığı belirtileri ortaya çıkabilir. 

• Diabetik katarakt: Diabette, lenste yüksek glukoz, sorbitol (poliol) yolu ile, 

sorbitol ve fruktoza çevrilir. 

Glukoz + NADPH + H + 

æ Aldoz Redüktaz 

Sorbitol + NADP + 

Sorbitol, membranları geçemez ve birikir, su çekerek osmotik hasara neden olur. 

Diabetik katarakt ile sonuçlanır. 

3. Mannoz: Polisakkarit ve glikoproteinlerin sindirimi ile açığa çıkar. Heksokinaz 

ile fosfatlanıp, Fru 6-P üzerinden glikolize girer. 

MEKİK SİSTEMLERİ 

Spesifik mekik sistemleri, mesela glikoliz gibi olaylarla açığa çıkmış, NADH gibi 

indirgeyici maddeleri, sitozolden mitokondriye taşırlar. Çünkü solunum zinciri 

mitokondride yer alır. KC, böbrek ve kalp mitokondrilerinde fonksiyon yapan en 

aktif NADH mekiği MALAT-ASPARTAT MEKİĞİ’dir. Ve bu yolla 1 NADH’dan 2,5 

ATP kazanılır. İskelet kası ve beyinde ise, GLİSEROL 3 P MEKİĞİ aktiftir. Bu yolla 

ise, 1 NADH’dan 1,5 ATP kazanılır. 

PİRUVATIN MİTOKONDRİAL ALTERNATİF YOLLARI 

• 1. Piruvattan Asetil coA sentezi: (Oksidatif Dekarboksilasyon ile) 

İrreversibldir ve mitokondride oluşur. Piruvatın, piruvat dehidrogenaz 

kompleksi ile oksidatif dekarboksilasyonu, kalp kası gibi yüksek oksidatif 

kapasiteye sahip dokularda önemli bir yoldur. Bu yolla piruvat, irreversibl 

olarak SAS’nun temel yakıtı ve yağ asidi sentezinin yapı taşı olan asetil 

coA’ya dönüştürülür. Piruvat dehidrogenaz enzim kompleksi 5 koenzim 

gerektirir: 

1. Tiamin pirofosfat=TPP (Tiamin = B1 vitamini) 

2. FAD (Riboflavin = B2 vitamini) 

3. NAD (Niasin: B3 vitamini) 

4. Co A (Pantotenat = B 5 vitamini) 

5. Lipoat 

• Arsenit (AsO 2 -) ve Civa iyonları; Piruvat Dehidrogenaz enzim kompleksini 

irreversibl olarak inhibe ederler. İndirgenmiş lipoatın -SH grupları ile 

bağlanarak fonksiyon görmesini engellerler. 

2. Piruvattan oksalasetat sentezi: (Karboksilasyon reaksiyonu ile) 

İrreversibldir ve mitokondride oluşur. Piruvatın, piruvat karboksilaz ile 

oksalasetata karboksilasyonu, biotin bağımlı bir reaksiyondur. Bu reaksiyon 

SAS’nun ara ürünlerini oluşturduğu ve glikoneogenez için substrat sağladığı için 

önemlidir. Piruvat karboksilaz, asetil coA tarafından uyarılır.

PİRUVATIN MİTOKONDRİAL ALTERNATİF YOLLARI 

39 


SİTRİK ASİT SİKLUSU = SAS = TRİ KARBOKSİLİK ASİT (TCA) 

SİKLUSU 

8 basamaklı, siklik bir metabolik yoldur. 4 basamağı oksidasyon reaksiyonudur. 

Ve oksidasyon enerjisi NADH ve FADH2 olarak korunur. Bu siklusta oluşan ara 

ürünler, birçok biyosentetik prekürsörlerdir. 

Bu siklus yakıt olarak, asetil coA kullanır. Esas yıkılan asetil kısmıdır. Asetil kısım, 

CO2 ve H2O’ya yıkılır. Temel madde 4 C’lu oksalasetattır. Siklus reaksiyonları 

sonucunda tekrar kazanılır. Siklusun temel amacı enerji kazanmaktır ve hücre 

mitokondrilerinde oluşur. 

SAS BASAMAKLARI 

1. Sitrat sentezi: Asetil coA ve oksalasetat birleşerek, sitrat oluşur. Enzim 

sitrat sentazdır. İrreversibldir. 

2. Cis-akonitat üzerinden izositrat oluşumu: Fe-S merkezi içeren akonitaz 

katalizi ile olur. Fluoroasetat tarafından inhibe edilir. 

3. α-Ketoglutarat sentezi: İzositrat dehidrogenaz kataliziyle, izositrat; 

α-ketoglutarat ve CO 2 ‘ye okside olur. İlk NADH sentezinin olduğu 

basamaktır. 

4. Süksinil coA sentezi: α-Ketoglutarat dehidrogenaz kompleksi katalizi 

ile süksinil coA ve CO 2 oluşur. Bu basamakta da 2. NADH kazanılır. 

** α-Ketoglutarat dehidrogenaz enzim kompleksinin fonksiyonu tıpkı, piruvat 

dehidrogenaz enzim kompleksine benzer. Aynı 5 koenzim bu reaksiyonda 

da gereklidir. Arsenit ve Civa bu reaksiyonda da inhibitördür. 

5. Süksinat oluşumu: Süksinil coA, süksinil coA sentetaz=süksinat kinaz 

katalizi ile, süksinata çevrilir. Siklusun tek substrat düzeyinde fosforilasyonu 

ile 1 GTP kazanılır.

40 


6. Fumarat oluşumu: Bu reaksiyon, Süksinat dehidrogenaz katalizi ile olur 

ve 1 FADH 2 kazanılır. Süksinatın anoloğu olan malonat, enzimin kuvvetli 

Kompetetif inhibitörüdür. 

7. Fumaratın hidrasyonu ile malat oluşumu: Enzim Fumaraz = Fumarat 

hidratazdır. 

8. Malatın oksalasetata oksidasyonu: Enzim Malat dehidrogenazdır. 3. 

NADH kazanılır. Temel madde olan oksalasetat elde edilmiş olur. 

A-GLİKOLİZ Oluşan madde Kazanılan ATP 

• Heksokinaz 1 ATP -1 

• PFK-1 2 ATP -1 

• Gliseraldehit 3 P dehidrogenaz 2 NADH 3 veya 5 

• Fosfogliserat kinaz 2 ATP 2 

• Piruvat kinaz 2 ATP 2 

• B- Piruvat Dehidrogenaz 2 NADH 5 

C-SAS 

İsositrat dehidrogenaz 2 NADH 5 

α- ketoglutarat dehidrogenaz 2 NADH 5 

Süksinat kinaz 2 GTP 2 

Süksinat dehidrogenaz 2 FAH 2 3 

Malat dehidrogenaz 2 NADH 5 

TOPLAM 30 veya 32 ATP 

GLİKOLİZ + SAS + ETZ İÇİN ORTAK ENERJİ BİLANÇOSU 

SAS İÇİN REGÜLASYON 

C atomlarının piruvattan SAS’na akışı 4 irreversibl basamak ile kontrol edilir. 

1-Piruvat dehidrogenaz kompleksinin düzenlenmesi: Allosterik ve kovalan 

modifikasyonla düzenlenir. 


--AMP -- ATP 

--Co A -- Asetil co A 

--NAD + -- NADH 

--Ca 2+ -- Uzun zincirli yağ asitleri 

* Bu enzim kompleksi, reversibl fosforilasyon ile inhibe olur. Spesifik bir protein 

kinaz, enzimi fosforiller ve inaktive eder. Bu protein kinaz, ATP ile aktive olur. 

2- Sitrat sentazın düzenlenmesi: 

İnhibitörleri 

• ATP 

• NADH 

• Süksinil Co A 

• Asetil co A

3- İzositrat dehidrogenazın düzenlenmesi: 

Aktivatörü İnhibitörleri 

-- ADP -- NADH 

-- ATP 

4-α-ketoglutarat dehidrogenazın düzenlenmesi: 

İnhibitörleri 

• ATP 

• GTP 

• NADH 

• Süksinil co A 

GLİKOJENEZ = GLİKOJEN SENTEZİ 

41 


Sitozolde oluşur. Glikojen, glukozun kolayca yıkılabilen depo şeklidir. Glikojen 

KC ve kasda depolanır ve buna bağlı olarak glikojenez de bu 2 organda olur. 

Kas glikojeni, kasılma sırasında ATP sentezi için enerji deposu görevi üstlenir. 

KC glikojeni ise, özellikle erken açlık döneminde kan glukoz düzeyinin belirli bir 

seviyede tutulmasında görevlidir. 

Kaslarda yaklaşık 400 g glikojen bulunur ve bu kas ağırlığının % 1-2’sini 

oluşturur. KC’ de ise, yaklaşık 100 g olan glikojen, KC ağırlığının % 6-8’idir. 

Glikojen sentezi Glu 6-P’ dan başlar. Bu fosfat, ATP’den alınır. Geri kalan 

basamaklar için gerekli enerji, UTP’ den elde edilir. 

* Glikojen sentaz, anahtar enzimdir. Dokuda önceden var olan glikojen 

çekirdeğine =Glukogenin), glukozu indirgen olmayan uçtan bağlar. 

Glu 6-P, glikojen sentazın allosterik aktivatörüdür. 

Glukozlar; α 1,4 glikozid bağı ile, 11-12 tane bağlandıktan sonra; Brancher = 

Dallanma yapıcı enzim = Trans glikozidaz = Amilo (1,4) (1,6) trans glikozilaz = 

Glikozil 4,6 transferaz = Amilo 1,6 trans glikozilaz 6-7 glukozluk parçayı kırarak 

alır ve α 1,6 glikozid bağı ile, dallanma oluşturarak bağlar. Bu dallanma noktası, 

bir önceki dallanmadan en az 4 glukoz birimi uzaktadır. 

GLİKOJENOLİZ = GLİKOJEN YIKILIMI 

Glikojenin, KC ve kaslarda yıkımını sağlayan yol, sentez yolunun tersine işlemesi 

şeklinde değildir. α 1,4 glikozid bağlarının yıkılması ile, glukoz 1-P elde edilir. 

Ayrıca her α 1,6 glikozid bağının kopmasıyla da serbest glukoz salınır. 

Temel enzim, glikojen fosforilazdır. Glikojen molekülünün indirgen olmayan 

ucundan glukozu ayırır. Bunu da yapıya Pi sokarak yapar ve Glu 1-P oluşur. Bu 

işlem dallanmaya 4 glukoz kalıntısı kala durur. 

Glikozil transferaz, 3 glukozu koparıp, başka bir indirgenmemiş uca ekler. Kalan 

tek kalıntı da, Debrancher=Amilo 1,6 glikozidaz= Dalları kırıcı enzim ile 

serbest glukoz olarak ayrılır. Böylece yıkım devam eder. 

Açığa çıkan Glu 1-P, fosfoglukomutaz ile Glu 6-P’ a çevrilir. Serbest glukoz 

sentezi için Glukoz 6 fosfataz devreye girer. Bu enzim; Endoplazmik Retikulum 

membranında, iç yüzde yer alır. Glu 6 fosfat ER lümenine alınır, burada glukoz 

ve inorganik fosfata ayrılıp, sitoplazmaya geri verilir.

42 


Glukoz 6 fosfataz, KC ve böbrekte bulunur, kas ve adipoz dokuda 

bulunmaz. Bu enzimin varlığı, bir dokunun kana glukoz vermesini sağlar. Kaslarda 

bulunmadığından, kas glikojeninden diğer organlar faydalanamaz. 

Kasda ise, Glu 6-P’ dan glikoliz ile laktat oluşturulur. Oluşan laktat, kan yoluyla 

KC’e yollanıp, orada glikoneogenez ile glukoz sentezlenir. Bu olaya da CORİ 

SİKLUSU adı verilir. 

**Glikojenin lizozomal yıkımı: Az bir miktar glikojen, lizozomlarda α-1,4 

glikozidaz (asit maltaz) tarafından yıkılır. Bu yolun amacı bilinmemektedir. Fakat, 

bu enzimin eksikliğinde, tip II glikojen depo hastalığı = POMPE hastalığı 

oluşur. Sitozolik glikojen vakuollerinin birikimi ile seyreden ciddi bir hastalıktır. 

Birikim KC, kalp ve kasda olur. Kan glukoz düzeyi normaldir. Ciddi kardiomegali 

ile, erken ölüme gider. 

GLİKOJENEZ VE GLİKOJENOLİZİN DÜZENLENMESİ 

Glikojen yapım ve yıkımı, hormonların etkisi altındadır. Hormonal etki sonucu, 

enzimlerde fosforilasyon ve defosforilasyon ile düzenlenme olur. 

Glikojen sentaz ve glikojen fosforilaz, resiprokal olarak düzenlenirler. Bu iki 

enzimin biri stimüle olduğunda, diğeri inhibe olur. Dengeyi, glukagon ve insulin 

kontrol ederler. 

Epinefrin, glukagona benzer etkilidir. Ancak, Epinefrin için primer target organ 

kaslar, Glukagon için karaciğerdir. İnsulin ise; başlıca Kas, KC ve Yağ dokusunda 

etkilidir. 

• Glikojen sentaz, fosforillenince inaktive olur. Glikojen fosforilaz, 

fosforillenince aktive olur. 

• Hormonal kontrole ek olarak, glikojen fosforilaz, ATP ve AMP tarafından 

allosterik olarak düzenlenir. 

• Kas kasılımı ile, ATP yıkılır ve AMP artar. AMP, kasdaki glikojen fosforilazı, 

allosterik olarak aktive eder. 

• Karaciğerdeki glikojen fosforilazın allosterik inhibitörü ise; Glukozdur. 

Kan glukozu yükseldiğinde, glukoz hepatosite girer, glikojen fosforilazın 

regülatör bölgelerine bağlanır ve onu inaktive eder. Böylece, glikojen yıkımı 

yavaşlar. Yerine ; aşırı glukozlar, glikojen sentezi ile depolanır. 

Glikojen Fosforilazın Aktivatörleri: 

• cAMP 

• Ca2+ 

• AMP (Kasda) 

• Glukagon ve epinefrin 

Glikojen Fosforilazın İnhibitörleri: 

• İnsulin 

• Fosfokreatin (kasda) 

• Glukoz ve kafein (karaciğerde) 

• ATP 

** Glu 6-P, glikojen sentetazı aktive eder.

Glikojen depo hastalıkları : 

* En sık görülen; Von Gierke’dir. 

Tip Eksik enzim 

I-Von Gierke 

II-Pompe 

(Lizozomal kusur) 

Tutulan 

Organ 

Glu 6 fosfataz KC, böbrek, 

barsak 

α1,4 glikozidaz = Asit 

Maltaz 

Klinik Belirtiler 

43 


Ciddi açlık hipoglisemisi, cücelik 

Hepatomegali, yağlı KC, taşbebek 

yüzü 

Hiperlaktik asidemi, hiperürisemi 

Tanı KC biyopsisi ile konur. 

KC, kalp, kas Sitozolik depolanma, kardiomegali 

Normal glisemi, hepatomegali 

Tanı kas biyopsisi ile konur. 

III-Cori (Forbes) Amilo 1,6 glikozidaz KC, kalp Tip I gibi, hafif seyirli 

IV-Anderson 

V- Mc Ardle 

Amilo 1,6 Trans glikozidaz KC Siroz, asit, erken ölüm 

Tanı KC histolojisi ile konur. 

Miyofosforilaz 

(Kas fosforilazı) 

Kas Ağır egzersizde kas laktatı yükselmez. 

Zeka gelişimi normaldir. Selimdir. 

İleri yaşlarda miyoglobinüri olur. 

Kasları zayıftır. 

VI- Hers KC fosforilazı KC Tip I gibi, daha hafif. 

VII-Tauri 

Kas ve eritrosit 

fosfofruktokinazı 

Kas Tip V gibi 

VIII- KC fosforilaz kinazı KC Tip I gibi, daha hafif. 

IX- KC fosfogliserat kinazı KC 

X- cAMP’ ye bağımlı kinaz 

PENTOZ FOSFAT YOLU =PFY= HEKSOZ-MONOFOSFAT ŞANTI 

* Glukozun bu yolla oksidasyonu, organizmaya NADPH ve 5 C’ lu şekerler 

(pentoz) sağlar. Bu yolla, ATP üretilmez veya tüketilmez. 

Açığa çıkan, riboz 5 P nükleotid biyosentezinde kullanılır. 

• PFY’ da elektron alıcı, NAD+ değil, NADP+ ‘ dir. 

NADPH üreten yollar: 

1. Pentoz fosfat yolu 

2. Yağ asidi biyosentezinde malik enzim 

3. NADP+ bağımlı izositrat dehidrogenaz 

* PFY; eritrositte NADPH üreten tek yoldur. Böylece, eritrosit membran 

direncini sağlar. 

NADPH kullanan (H+ verici olarak) olaylar: 

1. Yağ asidi sentezi 

2. Kolesterol sentezi 

3. Steroid hormon sentezi 

4. Zehirsizleştirme (Özellikle, KC’ de mikrozomal oksidasyon= Sitokrom P-450 

sistemi için) -- Steroid, alkol ve çeşitli ilaçların hidroksilasyonu bu yolla olur.

44 


5. H 2 O 2 redüksiyonu ve GSH rejenerasyonu için (GSH redüktaz, NADPH 

kullanır.) 

6. Nötrofil ve makrofajlar (monositler), fagositozla aldıkları maddelerin bertaraf 

edilmesinde, NADPH kullanırlar. Bu hücreler bakterilerin öldürülmesinde, hem 

oksijen bağımlı hem de oksijenden bağımsız mekanizmalar kullanılır. Oksijen 

bağımlı mekanizmalar, miyeloperoksidaz (MPO) sistemi ve serbest radikal 

üretimi sağlayan bir sistem içerir. Oksijenden bağımsız sistem, pH değişiklikleri 

ve lizozomal enzimleri kullanır. 

Fagositoz olduktan sonra, lökosit hücre duvarında yerleşmiş olan NADPH 

oksidaz sistemi, moleküler oksijeni süperokside dönüştürür. 

O 2 + NADPH + H + å O. 2 - + NADP + 

Bundan da, süperoksit dismütaz (SOD) ile H 2 O 2 sentezlenir. 

2 O. 2 - + 2 H + SOD å H 2 O 2 + O 2 

Fagolizozomda bulunan MPO (Miyeloperoksidaz) etkisi ile, hidrojen peroksit 

ve klorür iyonları hipokloröz aside çevrilir. 

H 2 O 2 + Cl - MPO å OCl - + H 2 O 

Bu madde bakteriyi öldürür. NADPH Oksidazın eksikliğinde, inatçı 

kronik piyojenik enfeksiyonlar ile karakterize olan kronik granülomatozis 

gözlenir. 

PFY’ nun yoğun olduğu dokular: 

• Eritrosit 

• Karaciğer 

• Sürrenal korteks 

• Yağ dokusu 

gibi sentezlerin yoğun olduğu dokulardır. 

* PFY, sitozolde yürür. 

I-Oksidatif kademe; Okside olan her Glu 6 P molekülü için, ribuloz 5 P, 

CO2 ve 2 molekül NADPH’ın oluştuğu 3 reaksiyondan oluşur. 

1- Glu 6 P’ ın dehidrojenasyonu: Glukoz 6 P dehidrogenaz (G6PD) 

ile irreversibl bir oksidasyon olur ve 6-fosfoglukonolakton oluşur. 

Koenzim olarak NADP + kullanır. Primer regülasyon basamağıdır. 

Enzim, NADPH ile güçlü bir şekilde inhibe olur. NADPH ihtiyacı artınca 

da enzim aktive olur. 

2- 6 - Fosfoglukonolakton hidrolaz 

3- 6-Fosfoglukonat dehidrogenaz: ** SAS enzimlerinden izositrat 

dehidrogenaz ile analogdur. İkisi de β - C’dan CO 2 ayrılmasına 

neden olurlar. 

II-Non oksidatif kademe; 3, 4, 5 ve 7 C’lu şekerlerin, birbirine dönüşümünü 

katalize eder. 

• Transketolazın koenzimi, tiamin pirofosfat (TPP) dır. 

• B 1 vitamini eksikliğinde, eritrosit transketolaz aktivitesine bakılır. 

• TPP, aktive aldehitleri taşımada görevli bir koenzimdir.

45 


PFY’ nun kazançları: Oksidatif basamaklar sonucu, 1 glukozdan 2 NADPH 

ve 1 Ribuloz 5 P oluşur. Eğer NADPH ihtiyacı varsa oluşan nonoksidatif 

basamaklar sonucu, son ürünlerden glukoz kazanılması ile, yola giren 6 

glukozdan, 5 glukoz + 12 NADPH elde edilir. Yani bir bakıma ikinci 

kademe reaksiyonlarının amacı, glukoz israfını önlemektir. Yeni 

glukozlar, tekrar PFY’ na girebilirler. 

PFY’ nun düzenlenmesi 

Anahtar enzim glukoz 6 P dehidrogenaz, inhibitörü NADPH’ dır. 

Yağ asidi biyosentezinin ara maddesi olan Acil coA da, enzimi inhibe eder. 

ÜRONİK ASİT YOLU = GLUKURONİK ASİT YOLU 

Bu yolla glukozun oluşturdukları: 

1- Glukuronik asit meydana gelir ve başlıca zehirsizleştirmede kullanılır. 

2- Glikozaminoglikan (GAG) sentezini etkiler. 

3- Askorbik asit sentezlenir. (İnsanlarda bu imkansız) 

4- Pentozlar (L-ksilüloz) meydana gelir. 

• Bu yolla da, PFY’daki gibi ATP oluşmaz. 

• C vitaminini kendisi sentezleyebilen organizmalarda, L-gulanolakton oksidaz 

enzimi katalizi ile askorbik asit oluşturulur. İnsanda bu enzim yoktur ve C 

vitamini sentezlenemez. 

• L-ksilülozdan D-ksilüloz sentezleten L-ksilüloz redüktaz eksikliğinde, 

esansiyel pentozüri olur. İdrara L-ksilüloz çıkar. Bu durumda, parenteral 

ksilitol verilmesinde D-ksilüloz artıp, glioksalat üzerinden oksalata çevrilir. 

Beyin ve böbreklerde oksalozis gözlenir. 

GLİKONEOGENEZ 

Karbonhidrat dışı maddelerden, glukoz sentezlenmesidir. Beyin, eritrositler, böbrek 

medullası, gözde kornea ve lens, testisler ve egzersiz halindeki kas; yakıt olarak 

sürekli glukoza ihtiyaç duyarlar. Diyetle karbonhidrat alınmadığında; KC glikojeni, 

yalnız 10-18 saat süreyle yeterli olabilir. Bu durumda, hepatik glikojen depoları 

boşaldığında, glikoneogenez devreye girer. 

Glikoneogenezde kullanılan maddeler: 

• Laktat (Kas kaynaklı) 

• Gliserol (Trigliserid kaynaklı) 

• α-keto asitler (Amino asit katabolizması ile elde edilen) 

• Propionil co A (Tek karbon sayılı yağ asidi kaynaklı) 

Glikoneogenezde, reaksiyonlar hücrenin sitozol ve mitokondri 

fraksiyonlarında geçer. Amaç öğünler arası kan şekerini sabit tutmaktır. 

Reaksiyonlar enerji kullanılarak yürütülür. 

Glikoneogenezin yaklaşık % 90’ı KC’ de, yaklaşık % 10’u böbreklerde 

gerçekleşir.

46 


Glikolizin İrreversibl Basamakları: 

1- Heksokinaz / Glikokinaz 

2- Fosfofruktokinaz I (PFK I) 

3- Piruvat kinaz 

Glikoneogenezin İrreversibl Basamakları: 

1- Piruvat karboksilaz (Mitokondride) 

2- Fosfo Enol Piruvat (PEP) Karboksikinaz 

3- Fruktoz 1,6 Bisfosfataz 

4- Glukoz 6 Fosfataz 

1-Piruvatın karboksilasyonu: Piruvat karboksilaz, KC ve böbrek hücrelerinin 

mitokondrilerinde bulunur, fakat kasda bulunmaz. Koenzimi biotindir. 

Allosterik aktivatörü Asetil coA’dır. 

Mitokondride oluşan oksalasetatın glikoneogeneze devam edebilmesi, 

sitoplazmaya taşınmasına bağlıdır. Oksalasetat, mitokondri iç zarını direkt 

olarak geçemez. Bazı yollarla taşınması gereklidir. En yaygın yol malat 

üzerinden taşınmadır. 

2-Sitozole aktarılan oksalasetatın dekarboksilasyonu: Oksalasetat, 

sitozolde PEP karboksikinaz ile dekarboksile olur ve PEP oluşur. GTP 

hidrolizi ile olur. 

3-Fruktoz 1,6 Bisfosfatın defosforilasyonu: Fosfofruktokinaz I basamağının 

atlanmasını sağlar. Görevli enzim, Fruktoz 1,6 Bisfosfatazdır. Bu enzim, 

KC ve böbrekte bulunur. 

Bu reaksiyon önemli bir düzenleyici noktadır. Yüksek AMP ve düşük ATP ile 

enzim inibe olur. Fruktoz 2,6 bisfosfat da inhibitör etkilidir. 

4-Glukoz 6-P’ ın defosforilasyonu: Serbest glukoz oluşumu için gereklidir. 

Enzim Glukoz 6-Fosfatazdır. KC ve böbrekte bulunur. Fakat kasda yoktur. 

Bu nedenle kas, glikoneogenezle kana glukoz veremez. 

* Glikoneogenezin diğer basamakları, reversibldir ve glikolizde olduğu 

gibidir. 

GLİKONEOGENEZİN BAŞLICA SUBSTRATLARI 

1-Laktat: Glikoliz sonucu kas ve eritrositlerde oluşur. Kasda oluşan laktatın KC’ 

de tekrar glukoza dönmesini CORİ SİKLUSU sağlar. 

Kas ve KC’ deki LDH’ ların substrat ilgileri farklıdır. Kastakinin piruvat için, KC’ 

dekinin laktat için Km’i düşüktür, yani ilgisi yüksektir. 

2-Glikojenik amino asitler: α-keto asitler: Diyetsel proteinlerden veya açlıkta 

kas proteinlerinden kaynaklanırlar. Anahtar reaksiyonlar, transaminasyondur. 

Glikojenik amino asitlerden; piruvat, oksalasetat ve α-ketoglutarat gibi SAS ara 

maddeleri olan, α-keto asitler elde edilir. Bu maddeler SAS reaksiyonları aracılığı 

ile PEP’ ın prekürsörü olan oksalasetat üzerinden glikoneogeneze girerler. 

Ayrıca, ALANİN Piruvat-Alanin siklusu ile, hem kan şekerine katkıda bulunur, 

hem de amonyak detoksifikasyonunda rol alır.

47 


3-Gliserol: Aktif bir doku olan yağ dokusunda, trigliseridlerin yıkılımı ile gliserol 

ve yağ asitleri oluşur. Yağ asitleri, KC’ de ß-oksidasyon ile asetil co A oluştururlar. 

Asetil co A, glikoneogeneze girmez. Fakat Sitrik Asit Siklusuna girip, enerji 

oluşturarak, glikoneogenezin devamını sağlar. 

Gliserolün kullanılabilmesi için, KC ve böbrekte gliserokinaz ile fosfatlanması 

gerekir. Oluşan gliserol fosfat, aktif bir maddedir ve dihidroksi aseton fosfat 

üzerinden glikoneogeneze girer. Gliserol fosfat, yağ dokusunda oluşamaz, 

çünkü gliserokinaz enzimi yoktur. 

4-Propionil co A: Bazı amino asitlerin ve tek C sayılı yağ asitlerinin oksidasyonu 

ile propionil co A oluşur. Bu madde, metil malonil co A üzerinden B12 vitamini 

gerektiren bir reaksiyonla, SAS ara maddesi olan süksinil co A’ ya yıkılır. Böylece, 

glikoneogeneze girer. Propionil co A veren amino asitler İzolösin, Valin, Metyonin 

ve Treonindir. 

Glikoneogeneze katılamayan, yani glukoz sentezine karbon veremeyen 

maddeler: 

1- Lösin 

2- Çift C sayılı yağ asitleri 

3- Keton cisimleri 

4- Asetil coA 

Glikoneogenezin düzenlenmesi: 

1- Glukagon ile düzenlenme: Bu hormon, glikoneogenezi 2 yolla stimüle 

eder. 

A- cAMP üzerinden etkiyle, Fruktoz 2,6 bisfosfat düzeyini düşürerek, 

Fruktoz 1,6 bisfosfatazı aktive eder. Bu en önemli kontrol noktasıdır. 

Bu arada, PFK I inhibe olarak glikoliz yavaşlar. 

B- Piruvat kinazı fosforilleyerek, onu inaktive eder ve PEP, glukoz 

sentezi yoluna gider. 

2- Substratlar ile düzenlenme: Glikoneogenetik prekürsörlerin varlığı, 

özellikle glikojenik amino asitler ve yüksek ATP düzeyleri, hepatik glukoz 

sentez hızını belirgin şekilde artırır. Hipoglisemi olduğunda, kaslardan amino 

asit mobilizasyonu artarak, glikoneogenez uyarılır. 

3- Asetil co A ile allosterik aktivasyon: Asetil co A, piruvat karboksilazı 

aktive eder. Ayrıca, PEP’den piruvat sentezleten Piruvat Kinazı ve piruvattan 

Asetil co A sentezleten Piruvat Dehidrogenazı inhibe ederek, ara ürünlerin 

glikoneogeneze sapmasını sağlar. 

Asetil co A varlığı; ‘’SAS’na girecek yeterli substrat var, onun için glikoliz ve 

piruvat dehidrogenaz dursun’’ sinyalini vererek, ara maddeler ve fazla C 

iskeletlerinden glukoz sentezini sağlar. 

Glikoneogeneze alkol alımının etkisi: Alkol glikoneogenezi inhibe eder. 

Etanol + NAD + 

2 Alkol dehidrogenaz 

Asetaldehit + NADH + H +

48 


Alkolün metabolizması ile, sitozolde NADH artar. Bu artış, piruvattan 

laktat sentezlenerek kompanse edilmeye çalışılır. (Glikolizdeki NAD+ 

yenilenmesi gibi) Aynı şekilde, oksalasetattan da malat sentezlenerek, 

glikoneogenezin ön maddeleri olan; piruvat ve oksalasetat tükenmiş olur. 

Sonuç; hipoglisemidir. 

KARBONHİDRAT TÜREVİ MADDELER 

GLİKOZAMİNOGLİKANLAR =GAG’LAR = 

MUKOPOLİSAKKARİTLER 

GAG’lar, genellikle küçük miktarda bir proteinle ilişkili, (-) yüklü büyük 

heteropolisakkarit zincirlerinden oluşurlar. Bu bileşikler, büyük miktarda su 

bağlama yeteneğine sahip, jel benzeri bir matriks oluştururlar. 

Müköz sekresyonların ve sinovial sıvının kayganlığını, gözün humor aközünün 

ve yine sinovial sıvının esnekliğini sağlarlar. Kıkırdak, kemik, deri ve diğer bağ 

dokularının yapısal komponentidirler. 

SINIFLANDIRMA 

İçerdikleri glikozid bağının tipi ve sülfat birimlerinin yer ve derecesine göre; 6 tip 

GAG vardır: 

1- Dermatan sülfat: Deri, kan damarları ve kalp kapakçıklarında bulunur. 

2- Keratan sülfat: En heterojen GAG’ dır. Kondroitin sülfatla birlikte kartilaj 

proteoglikan agregatlarında ve korneada bulunur. 

3- Heparan sülfat: Bazal membranda ve bütün hücre yüzeylerinde bulunan hücre 

dışı GAG’dır. Özellikle damar endotel hücrelerinde bulunması önemli, çünkü LPL’ 

ın tutulmasında aracılık yapmaktadır. 

4- Heparin: Diğer GAG’lardan farklı olarak, mast hücrelerinin (özellikle KC, 

akciğer ve deride) hücre içi bileşiğidir. Diğer GAG’lar hücre dışında bulunurlar. 

Yapısında heparan sülfattan daha fazla sülfat vardır. 

5- Hiyalüronik asit: Diğerlerinden farklı olarak, sülfatlanmamıştır. Proteoglikan 

yapısında protein çekirdeğe kovalan olarak bağlanmamıştır. Sadece 

hayvanlarda değil, bakterilerde de bulunur. Kayganlık sağlar ve darbelerin etkisini 

azaltır. Eklemlerin sinovial sıvısında, gözün humor aközünde, kordon kanında ve 

gevşek bağ dokusunda bulunur. 

6- Kondroitin 4- ve 6- sülfatlar: Vücutta en çok bulunan GAG’dır. Kartilaj, 

tendon, ligament ve aortada bulunur. Proteoglikan kümeleri oluşturur. Kartilajda 

kollajeni bağlar ve lifleri sıkı ve kuvvetli ağ şeklinde tutar. 

** Lipoprotein lipaz (LPL) enzimi, kapiller damar duvarlarında yerleşmiştir ve 

heparan sülfatın proteoglikan zincirleri tarafından tutulur. Normal şartlarda 

LPL enzimi, plazmada yüksek konsantrasyonlarda bulunmaz. Fakat, heparin 

enjeksiyonu ile, LPL heparan sülfattan ayrılıp, plazmaya geçer. Şilomikronlar ve 

VLDL’ nin trigliseridlerini hidroliz ederek lipemiyi giderir.

MUKOPOLİSAKKARİDOZLAR=MPS 

49 


Herediter lizozomal depo hastalıklardır. MPS’ lar, bir veya daha fazla GAG 

yıkımı ile ilgili lizozomal hidrolazların eksikliği ile ilgilidir. X’e bağlı Hunter 

sendromu hariç diğerleri OR’ dirler. 

A- Hurler sendromu: MPS I H : α-L idüronidaz eksiktir. 

B- Scheie sendromu: MPS I S : α-L idüronidaz eksiktir. 

C- Hunter sendromu: MPS II: İduronat sülfataz eksiktir. X’e bağlı geçer. Kornea 

bulanıklığı olmaz 

D- Sanfilippo sendromu: MPS III: 4 tipi vardır; 

Tip A: Heparin sülfataz eksikliği 

Tip B: N-asetil α- D- glukozaminidaz eksikliği 

Tip C:N- asetil coA: α-glukozamin N-asetiltransferaz eksikliği 

Tip D: N-asetil α-glukozamin 6 sülfataz eksikliği 

E-Morquio sendromu: MPS IV: N-asetil galaktozamin 6-sülfataz eksiktir. 

F-Maroteaux-Lamy sendromu:MPS VI: Aril sülfataz B :N- asetil galaktozamin-4sülfataz 

eksikliğidir. 

* Aril sülfataz A eksikliğinde ise, serebrozid 3-sülfat=sülfatid birikir ve 

metakromatik lökodistrofi oluşur. 

G-Sly sendromu: MPS VII: β-Glukuronidaz eksikliğidir. 

* MPS depo hastalıkları için tarama testi olarak Toluidin spot test kullanılır. 

GLİKOPROTEİNLER 

Glikoproteinler, oligosakkaritlere kovalan olarak bağlanmış proteinlerdir. GAG’lar, 

özel tip glikoproteinlerdir. Bunların GAG’lardan farkı, bağlı Kh zincirleri daha 

kısadır. 

Çok değişik miktarlarda Kh içerirler. (% 1-85 arasında) 

Glikozilasyon işlemleri ER ve golgi cisimlerinin lümeninde meydana gelir. 

Polipeptid zincirleri ile oligosakkarit zincirleri arası bağlanma, çeşitli amino asitler 

aracılığı ile olur. Bunlar başlıca; serin, treonin, hidroksilizin ve asparagindir. 

Yani bağlanma, hidroksilli bir amino asidin OH grubu üzerinden (O-glikozidik 

bağlantı) veya asparaginin amid grubu üzerinden (N-glikozidik bağlantı) 

olur. 

** TUNİKAMİSİN, Dolikol bağlı işlemleri engelleyerek N-bağlı glikozilasyonu 

aksatır. 

** DEOKSİNOJİRİMİSİN ve SWAİNZONİN ise, hem O-bağlı hem de N-bağlı 

glikoprotein sentezlerinin ortak inhibitörleridirler. 

KARBONHİDRAT MEDABOLİZMA BOZUKLUKLARI 

GLİKOZİLLENMİŞ PROTEİNLER 

Bunlar, diyabetli bireylerin uzun süreli glukoz kontrolünün izlenmesinde 

yararlıdır.

50 


1- Glycated Hemoglobin = Hb A 1C = Hb A’nın β zincirinin N terminalindeki 

valin ile, glukozun kondansasyonu sonucu oluşur. Bu oluşum irreversibldir ve 2 

şeye bağımlıdır. Eritrosit yaşam süresi ve kan glukoz konsantrasyonu. Eritrositler 

120 gün yaşadığı için, Hb A 1C de son 120 gün, yani 2-3 ay için artmış glukozun 

göstergesidir. 

2- Fruktozamin = Glikozillenmiş Albümin = Albüminin lizin kalıntılarındaki 

epsilon amino grubu ile glukozun bağlanması ile oluşur. Örnek alınmadan önceki 

2-3 haftalık periyodun göstergesidir. Çünkü, albüminin yarı ömrü 20 gündür. 

Fruktozamin, kan glukoz değişikliklerine Hb A 1C ’den daha çabuk cevap verir ve 

anormal Hb’ler ve Hb turnover hızından etkilenmez. Ancak, fruktozamin tayini, 

Hb A 1C yerine değil, onunla birlikte kullanılmalıdır. 

KAN GLUKOZ DÜZEYİNİN HORMONAL REGÜLASYONU 

Kan glukozunun normal düzeylerde korunması; insulin, glukagon ve epinefrinin 

özellikle KC, kas ve yağ dokusu üzerindeki kombine etkileri ile sağlanır. 

1- EPİNEFRİN: Target organı iskelet kaslarıdır. Ama karaciğerde de etkileri vardır. 

Amacı kanda glukozu yükseltip, iskelet kasına sunmaktır. 

• Metabolik etkileri: c AMP bağımlı fosforilasyon ile, glikojen fosforilazı aktive, 

glikojen sentazı inhibe ederek, KC glikojeninin glukoz olarak kana verilmesini 

sağlar. Kana verilen bu glukoz, kas tarafından alınıp glikolizle yakılır. 

• KC’ de glikoneogenezi aktifler. 

Yağ dokusundan yağ asidi mobilizasyonunu artırarak, bunların yakıt olarak 

kullanılabilirliğini artırır. 

Glukagon sekresyonu artışı ve insulin sekresyonu azalması, epinefrinin metabolik 

etkilerini kuvvetlendirir. 

2-GLUKAGON: Target organı karaciğerdir. Kaslarda etkisi yoktur. Amacı kan 

şekerini yükseltip, ihtiyacı olan dokulara yakıt olarak sunmaktır. 

• KC’ de epinefrin gibi davranarak, cAMP bağımlı fosforilasyon ile glikojen 

yıkımını artırıp, sentezini azaltır. Böylece, KC’in glikojen depolarını 

azaltır. Glikojenden ayırdığı glikozların kana verilmesini, sağlar. Kaslarda 

etkili değildir. 

• KC’ de glikolizi azaltarak, kanda glukoz yükselmesini sağlar. 

• KC’ de glikoneogenezi ise artırır. 

• Yağ dokusunda, yağ asidi mobilizasyonunu artırarak, bunların yakıt olarak 

kullanılabilirliğini artırır. Böylece, yine glukozu korumuş olur. 

• Glukagon, glukozu beyin için korumaktadır. 

3-İNSULİN: Karaciğer, kaslar ve yağ dokusunda yaygın metabolik etkileri vardır. 

Amacı kan şekerini düşürmektir. 

• Kas ve KC’e glukoz uptake’ini artırır. 

• Kas ve KC’ de glikojen sentezini artırıp, yıkımını azaltır. 

• Kas ve KC’ de glikoliz ve asetil co A yapımını artırır. 

Bu etkisi ile insulin, kasda epinefrinle aynı yönde çalışırken, KC’ de glukagona zıt 

etki yapmış olur.

51 


• KC’ de yağ asidi sentezini artırır. 

• Yağ dokusunda, trigliserid sentezini ve glukoz uptake’ini artırır. 

** İnsulin glukoz 6 fosfatazı inhibe ederek, fosfatın glukozdan ayrılıp, serbest 

glukozun kana geçmesini önler. İhtiyaçtan fazla olan glukozun, KC ve kasda 

glikojen ve adipoz dokuda yağ olarak depolanmasını sağlar. 

GH Epinefrin Kortizol Glukagon İnsulin 

Glikojenoliz Etkisiz +++ Etkisiz ++ - 

Glikoneogenez Etkisiz Etkisiz, + ++ ++ - 

Lipoliz + +++ + ++ - 

Glikoliz - + Etkisiz, - - + 

Kan Glukoz Konsantrasyonu Üzerine Hormonların Başlıca Etkileri 

BİYOENERJETİKLER VE OKSİDATİF FOSFORİLASYON 

OKSİDATİF FOSFORİLASYON 

Süper yüksek enerjili fosfat bileşikleri: 

Fosfat grubu transfer potansiyelleri, ATP’den yüksektir. Bunlar, ADP’den ATP 

sentezlenmesini sağlayabilirler. Yani taşıdıkları fosfatı ADP’ ye vererek, ATP 

oluşturabilirler. 

• Fosfo enol piruvat (PEP) 

• Karbomoil fosfat 

• 1,3 Bisfogliserat 

• Fosfoguanidinler: Kreatin fosfat, Arginin fosfat 

*** Arginin Fosfat omurgasızların kaslarında enerjinin depo şeklidir. 

Omurgalılarda ise kaslarda kreatin fosfat bulunur. 

Yüksek enerjili fosfat bileşikleri: 

• ATP, GTP, CTP, UTP 

Düşük enerjili fosfat bileşikleri: 

Fosfat grubu transfer potansiyelleri, ATP’den düşüktür. Bunlar, ADP’ den ATP 

sentezlenmesini sağlayamazlar. 

• ADP 

• Pirofosfat 

• Glukoz-1 fosfat 

• Fruktoz-6 fosfat 

• AMP 

• Glukoz-6 fosfat 

• Gliserol-3 fosfat gibi pek çok ara madde…

52 


HÜCREDE ATP SENTEZ YOLLARI 

1- Substrat düzeyinde fosforilasyon ile ATP sentezi: Oksijensiz ortamda ATP 

sentezi bu yolla gerçekleşir. Glikolizde serbestleşen enerjinin büyük bir kısmı, 1,3bisfosfo 

gliserat ve PEP’ de korunur. Hücrede bu yüksek enerjili fosfat bileşikleri 

direkt olarak kullanılamazlar, bunun yerine spesifik kinazların (Fosfogliserat 

kinaz ve Piruvat kinaz) katalizi ile, fosfat gruplarını ADP’ ye aktarıp, ATP 

sentezletirler. 

Bu olaya ikinci bir örnek, SAS’ de süksinil co A’dan süksinat sentezlenirken GTP 

kazanılmasıdır. Burada görevli enzim ise, Süksinat kinaz’ dır. 

2- Oksidatif fosforilasyon ile ATP sentezi = Solunum Zinciri = ETZ (Elektron 

Transport Zinciri): Yakıt moleküllerinin oksidasyonlarını, dehidrogenazlar 

katalizler. Bu enzimler, kofaktör olarak, NAD + veya FAD + kullanılır ve elektronlar 

öncelikle bu kofaktörlere aktarılırlar. Böylece oluşan indirgenmiş kofaktör formları 

(NADH ve FADH 2 ) taşıdıkları yüksek potansiyelli elektronlarını, mitokondri iç 

membranında bulunan ETZ yoluyla, oksijene iletirler. 

Elektronlar bu akış sırasında, giderek serbest enerjilerini yitirirler. Bu olay ATP 

sentezi ile birlikte yürür. Yani, oksidasyon ve ETZ, mitokondri içeren tüm hücrelerde, 

birlikte yürür. Geri kalan enerji de, ısı olarak ortama salınır. 

Aerobik organizmalarda ATP, başlıca bu yolla sentezlenir. 

** SAS’nun oksidatif reaksiyonlarında, 

** β oksidasyonun hidroksiaçil co A dehidrogenaz reaksiyonunda kofaktör NAD + ’ 

dır, NADH oluşur. Reaktif kısmı nikotinamid halkasıdır. 

• SAS’nun süksinat dehidrogenaz, 

• β oksidasyonun açil co A dehidrogenaz reaksiyonunda kofaktör FAD+’ dır, 

FADH 2 oluşur. Reaktif kısmı izoalloksazin halkasıdır. 

** Oksidatif fosforilasyon MİTOKONDRİAL İÇ MEMBRANDA gerçekleşir. 

** SAS, piruvat, amino asit ve yağ asidi oksidasyonları ise, matrikste gerçekleşir. 

ELEKTRON TRANSPORT ZİNCİRİ BİLEŞENLERİ 

1- NADH-Ubikinon redüktaz (NADH dehidrogenaz veya Kompleks I) 

2- Süksinat-Ubikinon redüktaz (Süksinat dehidrogenaz veya Kompleks II) 

3- Ubikinon-Sitokrom C redüktaz (Kompleks III) 

4- Sitokrom C oksidaz (Sitokrom aa3 veya Kompleks IV) 

** Ubikinon=Koenzim Q (co Q) dışındaki tüm zincir bileşenleri proteindir. 

Solunum zinciri bileşenleri; 

• Enzim olarak görev yapabilirler (dehidrogenazlar), 

• Fe-S’lü bir merkezin parçası olarak Fe içerebilirler. Demir-Sülfür 

Proteinleri 

• Sitokromlarda olduğu gibi bir porfirin halkasıyla bağlantılı olabilirler. 

• Veya Cu içerebilirler (sitokrom a a 3 ) 

** Fe-Sülfür merkezleri içeren proteinlere, Fe-S proteinleri denir ve 

Kompleks I, II ve III için önemli bileşenlerdir. İçerdikleri demirler hem yapısı 

içinde bulunmaz. İnorganik sülfürle veya proteindeki sistein kalıntısının sülfür 

atomları ile birlikte bulunur.

53 


Bu merkezlerdeki demir, 

** e- aldığında (indirgendiğinde) Fe2+ ** e- verdiğinde (oksitlendiğinde) Fe3+ } değerlidir 

Ubikinon=Koenzim Q (co Q) bir kinon türevidir. Ubikinon hem küçük, hem 

de hidrofobik olduğundan iç mitokondri membranının lipid tabakasında difüze 

olabilir. 

Sitokromlar, hem içeren e- taşımada görevli proteinlerdir. 3 tipi vardır: a, b ve c 

Sitokrom c: Suda çözünebilir özellikte, küçük periferal bir membran proteinidir. 

*** Ubikinon: Hem kompleks I, hem de kompleks II’den aldığı elektronları 

kompleks III’e aktarır. 

*** Sitokrom c: Kompleks III’den aldığı elektronları, kompleks IV’e aktarır. 

*** Kompleks I, III ve IV enzimleri, birer proton pompasıdır. Bu enzimlerle 

e- taşınımı sırasında, protonlar matriksten membranlar arası yüzeye pompalanır. 

İç mitokondri membranı, protonlara geçirgen olmadığından bir proton gradyeni 

yaratılmış olur. Böylece, e- taşınımı sırasında açığa çıkan enerji, elektro kimyasal 

şekilde korunur. Bu protonlar, konsantrasyon gradyeni yönünde ancak, ATP 

sentetaz ( Kompleks V) enzimine ait iyon kanallarından matrikse geri dönebilirler. 

Protonların matrikse bu geri dönüşü, ADP’ nin ATP’ ye fosforilasyonu ile 

kenetlenmiştir. 

1 NADH için 10 H+ → 2,5 ATP 

1 FADH için 6 H+ → 1,5 ATP elde ediliyor. 

2 

ETZ’ DE SELEKTİF İNHİBİTÖRLER 

ETZ’nin zehir (İnsektisit) veya ilaç olarak kullanılan, selektif inhibitörleri vardır. 

Bunlar, zincirin bir bileşenine bağlanarak, e- akımını önlerler. Oksidasyon/ 

redüksiyon olayı bloke olur. ETZ ile oksidatif fosforilasyon birlikte yürüdüğü için, 

inhibitörler ATP sentezini de engellerler. 

Kompleks I içinden e- akışını inhibe edenler; 

• Amital (amobarbital) 

• Sekonal (sekobarbital) 

• Rotenon: Balık zehiri ve insektisit olarak kullanılır. 

• Pierisidin A : Bir antibiyotiktir. Ubikinon ile yarışarak etki yapar. Elektronlar, 

ubikinon yerine pierisidin A’ ya nakledilir. 

Kompleks II içinden e- akışını inhibe edenler; 

• Karboksin 

• TTFA (Tenoil tri floro aseton) 

Bunlar, süksinat dehidrogenazdan ubikinona e- transferini inhibe ederler. 

Oysa, Malonat süksinat dehidrogenazın yarışmalı inhibitörüdür. 

Kompleks III içinden e- akışını inhibe edenler; 

• Antimisin A: Bir antibiyotiktir. 

• Dimerkaprol 

Zinciri sit b ve sit c arasında aksatırlar.

54 


Kompleks IV üzerinden inhibisyon yapanlar; 

• Hidrojen siyanid (CN-, siyanür): Sitokrom oksidazın demirine bağlanarak, 

redüklenmesini engeller. 

• Azid (N3): Sitokrom oksidazı inhibe eder. 

• Karbon monoksit (CO): Oksijen bağlayıcı bölgelere bağlanarak, sitokrom 

oksidazı inhibe eder. 

Kompleks V üzerinden inhibisyon yapanlar; 

• Oligomisin ve Venturisidin: ATP sentetaz üzerinden etkiyle, proton 

kanallarını kapatıp, matrikse proton dönüşünü engellerler. Oksidatif 

fosforilasyonu tamamen bloke ederler. 

Eğer ortamda, oligomisine ek olarak dinitrofenol de varsa, oksidasyon 

etkilenmeksizin, fosforilasyon aksar. Yani; oksidasyon fosforilasyon olmaksızın 

ilerler. 

• Atraktilozid ve bagkrekic asit; Adenin nükleotidlerinin iç membrandan 

taşınmasında görevli Adenin Nükleotid Translokaz enzimini inhibe 

ederek, mitokondri içi ADP seviyelerini azaltıp, oksidatif fosforilasyonu 

inhibe ederler. 

• Eşleşmeyi ayıran bileşikler: Uncouplers: Hidrofobik proton 

taşıyıcılardır. Protonlara geçirgenliği artırarak, kenetlenmeyi bozarlar 

ve oksidasyonu fosforilasyondan ayırırlar. Böylece, solunum kontrol 

edilemez hale gelir. Çünkü, ADP ve Pi konsantrasyonları artık solunum 

hızını etkilememektedir. Oksidasyon ve e- transportu hızlanarak, üretilen 

enerji ısı olarak açığa çıkar. 

Bu grup inhibitörlere; 

• Dinitrofenol 

• Dinitrokrezol 

• Pentaklorofenol 

• Karbonil siyanid fenilhidrazon örnektir. 

** Aspirin ve diğer salisilatlar da yüksek dozlarda, bu şekilde davranarak ateş 

oluşturabilirler. 

İyonoforlar: 3 tanedirler. 

• Valinomisin 

• Nigerisin 

K + ile bağlanıp, matrikse geçerek matriksin (-) yükünü nötralize ederler. Böylece 

proton gradyenini bozarlar. 

• Gramisidin A: Na, K ve H gibi monovalan katyonların membrandan 

geçişini kolaylaştırarak proton gradyenini bozar.

İNHİBİTÖR ETKİLENEN ENZİM 

İodoasetat Gliseraldehit 3-P dehidrogenaz 

Fluorid Enolaz 

-3 Arsenat ( AsO ) 4 

Gliseraldehit 3-P dehidrogenaz 

Fluoroasetat Akonitaz 

55 


- Arsenit ( AsO ) 2 

Piruvat dehidrogenaz, α-ketoglutarat dehidrogenaz 

Civa Piruvat dehidrogenaz, α-ketoglutarat dehidrogenaz 

Malonat Süksinat dehidrogenaz 

Tunikamisin N-bağlı glikoprotein sentezinde dolikol bağlı işlemler 

Deoksinojirimisin 

Swainzonin Glikoprotein sentezi 

Amital 

Sekonal 

Rotenon 

Pierisidin A 

Karboksin 

TTFA 

Antimisin A 

Dimerkaprol 

Hidrojen siyanid 

Azid 

Karbon monoksit 

Oligomisin, Venturisidin 

Eşleşmeyi ayıran bileşikler 

İyonoforlar 

Elektron Transport Zincirinin Kompleks I’i = 

= NADH - Ubikinon redüktaz = 

= NADH dehidrogenaz 

Elektron Transport Zincirinin Kompleks II’si = 

= Süksinat - Ubikinon redüktaz = 

= Süksinat dehidrogenaz 

Elektron Transport Zincirinin Kompleks III’ü= 

= Ubikinon - sitokrom c redüktaz 

Elektron Transport Zincirinin Kompleks IV’ü= 

= Sitokrom c oksidaz = 

= Sitokrom aa 3 

Elektron Transport Zincirinin Kompleks V’i = 

= ATP sentetaz 

Atraktilozid 

Bangkrekic asit Adenin nükleotid translokaz 

Karbonhidrat metabolizması ve ETZ inhibitörleri

56 


LİPİDLER VE VİTAMİNLER 

LİPİD METABOLİZMASI 

Yağ asitleri ile ester halinde bulunan veya esterleşebilen, apolar gruplardan yapılmış, 

molekül yapıları farklı organik bileşiklerdir. Apolar organik çözeltilerde çözünürler. 

En önemli ve farklı özellikleri suda çözünmeyişleridir. Bu yüzden vücut lipidleri ya 

kompartımanlar içinde (membran lipidleri ve adipositlerdeki trigliserid damlacıkları 

gibi) bulunurlar ya da plazmada lipoprotein şeklinde proteinlerle birleştirilerek 

taşınırlar. 

Bir çok organizmada enerjinin ana depo şeklidirler. 

Fosfolipid ve steroller, hücre membran kitlesinin yaklaşık yarısını 

oluştururlar. 

YAĞ ASİTLERİ 

Bazı yağ asitlerinde hidrokarbon zinciri doymuştur yani çift bağ içermez. 1 veya 

daha fazla sayıda çift bağ içerenlere, doymamış yağ asitleri denir. 

Yağ asitleri zincir uzunluklarına göre 3 çeşittir: 

1- Kısa zincirliler: 2-4 C’lu 

2- Orta zincirliler: 6-10 C’lu 

3- Uzun zincirliler: 12-26 C’lu 

İnsan metabolizması açısından önemli olan bazı yağ asitleri: 

• Palmitik a.- 16 C’lu, doymuş [16:0] 

• Stearik a.- 18 C’lu, doymuş [18:0] 

• Palmitoleik a.-16 C’lu, tek çift bağlı doymamış:Monoansatüre : [16:1] 

• Oleik a.-18 C’lu, tek çift bağlı doymamış : Monoansatüre : [18:1] 

• Linoleik a.-18 C’lu, iki çift bağlı doymamış:Poliansatüre:[18:2] 

• Linolenik a.- 18 C’lu, üç çift bağlı doymamış : Poliansatüre : [18:3]. 

• Araşidonik a.-20 C’lu, dört çift bağlı doymamış : Poliansatüre : [20:4] 

Balık yağında yüksek miktarlarda bulunan poliansatüre yağ asitleri (PUFA), 

kolesterolü düşürerek ateroskleroz oluşumunu azaltırlar. 

Karaciğerde glukoz oksidasyonundan gelen Asetil coA’lardan, doymuş y.a. ve 

tek çift bağlı doymamış y.a. sentezlenebilir. İnsanlarda esansiyel olan 2 tane 

y.a. vardır: Linoleik ve Linolenik asitler. Araşidonik asit, linoleik asitten 

sentezlenebilir, fakat diyette yeterince linoleik asit yoksa, araşidonik asit de 

esansiyel olur. 

Memeli dokularındaki y.a.lerinin hemen hepsi düz zincirlidir, ama doğada 

dallı zincirliler de bulunur. Çeşitli doğal yağlardaki y.a. çift C sayılıdır. 

Proteinlerden türemiş bazıları tek C sayılı olabilirler. 5 C’lu valerik asit 

örnektir.

57 


TRİGLİSERİDLER =TRİAÇİL GLİSEROLLER= NÖTRAL YAĞLAR 

Yağ asitlerinin 3 tanesinin, gliserolle esterleşmesiyle oluşurlar. TG’ler lipidlerin, 

adipoz dokuda depo formudurlar. TG’ler membranlarda yer almazlar. Hücre 

sitozolünde, yağ damlacıkları şeklinde ve emülsifiye halde bulunurlar. 

FOSFOLİPİDLER=FOSFATİDLER 

1- Membranların temel yapısal komponentleridirler. Tüm diğer membran 

lipidleri gibi fosfolipidler de amfipatiktirler, yani hem polar hem de apolar 

gruplar içerirler. 

2- Safrada 

3- Akciğer surfaktanının yapısında 

4- Plazmada lipoprotein partikülleri içinde yer alırlar. 

Yapılarına bağlı olarak 2 türleri vardır: 

1-Gliserolle birleşerek, fosfogliseridleri (=gliserofosfolipidleri) oluştururlar. 

Fosfolipidlerin ana sınıfını oluştururlar. 3 farklı grupta incelenebilirler; 

A- Yapısında fosfatidik asit + bir ek grup bulunanlar: 

• Ek grup serin ise-- Fosfatidil serin 

• Ek grup etanolamin ise-Fosfatidil etanolamin 

• Ek grup kolin ise-- Fosfatidil kolin (Lesitin) 

• Ek grup gliserol ise-- Fosfatidil gliserol 

• Ek grup inozitol ise-- Fosfatidil inozitol 

Fosfatidil kolin akciğerde, surfaktan yapısında bulunan ana lipid bileşenidir 

ve yüzey geriliminin azaltılmasından sorumludur. Böylece alveollerin kollabe 

olmasını önler. 

Yeni doğanların Hyalen Membran Hastalığında, surfaktan üretimi yetersizdir. 

Yetişkinlerde de; immunsüpresifler ve kemoteröpetik ilaçlar, pnömosit hasarıyla 

surfaktan üretimini bozarak, benzer bir tabloya neden olabilirler. 

B-Kardiolipin: İki molekül fosfatidik asidin gliserolle birleşmesiyle oluşur. 

Mitokondri membranlarında bulunur. 

C-Eter bağlı fosfolipidler: Plazmalojen (kalp dokusunda yüksektir.) ve Platelet 

- activating factor : PAF 

* Fosfolipidleri spesifik fosfolipazlar parçalar. Bu enzimler, plazmalojen ve PAF’ 

ün eter bağlarına etki edemezler. 

2- Sfingozinle birleşerek, sfingolipidleri oluştururlar. Sfingozine bir 

yağ asidi bağlanmasıyla seramid oluşur. Seramide fosfokolin eklenmesiyle 

de sfingomiyelin oluşur. Sfingomiyelinler, pek çok hücre duvarında, en bol 

da beyin ve sinir hücrelerinin miyelin kılıfında bulunurlar. 

GLİKOLİPİDLER 

Hücre membranında özellikle dış tabakada bulunup, hücresel etkileşim 

ve oluşumun düzenlenmesinde rol oynarlar. Antijenik yapılıdırlar. Kan grubu 

antijenleri, tümör antijenleri, kolera-difteri toksinleri ve bazı virusların hücre yüzey 

reseptörleri glikolipiddir.

58 


Glikolipidlerin seramid türevi olan 2 alt grubu vardır: 

a- Serebrozidler :Nötral glikolipidler : Fosfat içermezler, şeker içerirler. 

Şeker galaktozsa galaktoserebrozit denir. Beynin ak maddesinde ve periferal sinir 

miyelin kılıfında bulunurlar. Şeker glukozsa glikoserebrozid denir. Sinir dokusu 

dışında kalan özellikle KC ve dalak hücre membranlarında bulunur. 

b- Gangliozidler: En kompleks glikolipidlerdir. Çok sayıda şeker ünitesinden 

oluşurlar. Genellikle içerdikleri şeker, N-asetil nörominik asit (NANA = sialik asit)’ 

tir. Beynin gri maddesinde bulunurlar. 

İZOPREN TÜREVİ LİPİDLER 

En önemli özellikleri yağ asidi ile esterleşmeden de bulunabilmeleridir. 

1- Terpenler: Çoğu bitkilerin koku ve lezzetini verirler. Klorofilin yeşil rengini 

oluşturan fitol, kolesterol ön maddesi olan squalen, A vitaminin ön maddesi olan 

karoten ve domatesin rengini veren likopen bazı terpenlerdir. 

2- Steroidler: İçerdikleri halkalı yapıya, STERAN halkası= Siklopentano 

perhidrofenantren halkası denir. 

Kolesterolden Aktif D Vitamini Sentezi 

Kolesterolden türeyen, 7-dehidrokolesterol derialtında bulunur. Güneş 

ışınlarındaki UV ile kolekalsiferol =D3 vitaminine çevrilir. Kan yoluyla KC’e 

gelir. Burada hidroksillenerek, 25-hidroksi kolekalsiferol oluşturulur. Böbrekte 

2. hidroksilasyonla 1,25- dihidroksi kolekalsiferol =Aktif D vitamini 

oluşturulur. 

• Parathormon 

• Hipokalsemi 

• Hipofosfatemi 

• 1,25- dihidroksi kolekalsiferol azalması 

1,25- dihidroksi kolekalsiferol oluşumunu artırırlar. 

* Tersi durumlarda ise böbreklerde; 24 Hidroksilaz aktivitesi ile inaktif olan 

24,25- dihidroksi kolekalsiferol oluşumu artar. 

SAFRA ASİTLERİ 

Kolesterolden, karaciğerde sentezlenirler. Kolesterolün 7 α hidroksilasyonu, safra 

asit biyosentezinde hız kısıtlayıcı basamaktır ve safra asitleri, 7 αhidroksilaz 

üzerine (-) feed-back etkilidirler. C vitamin eksikliği bu enzimin fonksiyonunu 

aksatarak, safra asit sentezine engel olur. Bu da skorbütlü kobaylarda kolesterol 

birikimi ve ateroskleroza neden olmuştur. 

İnsanda 4 tane safra asidi vardır: 

Bunlardan ikisi primer safra asitleridirler: 

• Kolik asit (Miktarı en fazla olandır.) 

• Kenodeoksikolik asit 

Bunlar, glisin veya taurin ile konjuge olarak ve sodyum ya da potasyum tuzları 

şeklinde safraya verilirler. (Primer safra tuzları = kolatlar adını alırlar.) 

Primer safra asitlerinden, barsakta bakteriler tarafından, hidroksillerinin ayrılmasıyla, 

sekonder safra asitleri ve sekonder safra tuzları oluşturulur.

59 


• Deoksikolik asit 

• Litokolik asit 

Glisin konjugatlarının taurin konjugatlarına oranı, insanlarda 3-4 /1’dir. 

Primer ve sekonder safra asitleri hemen hemen tamamen terminal ileumdan 

emilirler. Barsağa geçen safra asitlerinin yaklaşık % 98-99’ u albümin ile 

bağlanarak, portal dolaşım ile KC’e geri döner. (Entero-hepatik siklus) Az bir 

kısmı ise, dışkıyla atılır. 

Litokolik asit, çözünebilir olmadığından, emilemez ve entero-hepatik siklusu 

yoktur. 

LİPİDLERİN SİNDİRİMİ 

Dil arkası bezlerden köken aldığı düşünülen, bir aside dayanıklı lipaz (lingual lipaz) 

midede sindirimi başlatır. Ancak henüz emülsifikasyon olamadığından, sindirim 

yavaştır. Kısa ve orta zincirli yağ asitleri içeren TG’ler (sütte bulunanlar gibi) ise, ayrı 

bir gastrik lipaz ile yıkılırlar. Bu enzim, yalnız nötral pH’da aktiftir ve erişkinlerin 

düşük mide pH’ı yüzünden, yalnız bebeklerde etkilidir. 

Pankreatik Lipaz ile TG’ler; 

• Mono açil gliserollere, 

• Di açil gliserollere, 

• Serbest yağ asitlerine ve 

• Gliserole çevrilir. 

Besinsel kolesterol genelde serbest formdadır, ancak bir miktar ester 

kolesterol de besinlerle alınmaktadır. Pankreatik Kolesterol Ester Hidrolaz 

(=Pankreatik Kolesterol Esteraz) kolesterol esterlerini hidroliz ederek, 

kolesterol ve serbest yağ asitleri meydana getirir. 

Pankreas sıvısı, tripsin ve kalsiyum tarafından barsakta aktifleştirilen Fosfolipaz 

A 2 ’ den zengindir. Bu enzim de fosfolipid sindirimini gerçekleştirir. 

Serbest yağ asitleri, serbest kolesterol ve mono açil gliserol diyetsel lipidlerin 

başlıca yıkılım ürünleridir. Bunlar, safra tuzları ile miçelleri oluştururlar ve 

barsak mukozasından absorbe edilirler. 

Barsak mukoza hücrelerinde, yağ asitleri ve mono açil gliserolden tekrar TG 

sentezlenir. Yeniden açilasyon ile, fosfolipid ve ester kolesterol de sentezlenir. 

Uzun zincirli y.a.nin çoğu TG sentezine girerken, kısa ve orta zincirli 

y.a. portal dolaşıma geçip, serum albümin aracılığı ile karaciğere 

taşınırlar. 

İntestinal lümende açığa çıkan serbest gliserol, absorbsiyonu takiben direkt 

olarak portal vene geçebilir. Buna karşın intestinal hücrelerde açığa çıkan 

gliserol, aktiflendikten sonra yeniden trigliserid sentezinde kullanılır. 

Barsak mukoza hücrelerinde yeni sentezlenen trigliseridler, fosfolipidler 

ve kolesterol esterleri ile besinlerle kazanılan yağda çözünen vitaminler 

oldukça hidrofobiktirler ve sulu ortamda kümeleşirler. Etrafları bir tabakaca 

çevrilip, lipid damlacıkları şeklinde paketlenirler. Bunlara, şilomikronlar adı 

verilir. Lipidden zengin bir yemekten sonra lenf sıvısında bulunup, lenfe süt 

görünümü verirler.

60 


DEPO YAĞLARIN MOBİLİZASYONU 

TG’lerden yağ asidi salınımı = Lipoliz, TG’lerin serbest yağ asitleri ve gliserole 

hidrolizini ve adipozitlerin dışına çıkmalarını kapsar. Depo yağların bu şekilde 

mobilizasyonunu hormona duyarlı lipaz başlatır ve TG’den bir yağ asidini ayırır. 

Geri kalan yağ asitlerini de spesifik lipazlar (di açil gliserol lipaz ve mono açil 

gliserol lipaz) ayırır. İskelet kası, kalp ve renal korteks gibi dokularda yağ 

asitleri, enerji üretimi için okside edilirler. 

Kan şekeri artırıcı hormonlar olan epinefrin ve glukagon, hormona duyarlı 

lipazı fosforile ederek aktiflerler. Norepinefrin, ACTH, MSH, TSH, GH ve 

Vazopressin de muhtemelen cAMP üzerinden plazma serbest yağ asidi miktarlarını 

artırırlar. Glikokortikoidler ise lipolizi, cAMP’den bağımsız, yeni hormona 

duyarlı lipaz sentezini sağlayarak aktive ederler. 

Plazma insulin ve glukoz seviyelerinin yüksek olması, hormona duyarlı lipazı 

defosforile ederek, inaktif hale çevirir ve böylece lipolizi durdurur. Böylece, 

hem serbest yağ asitlerinin, hem de gliserolün plazma konsantrasyonlarını düşürür. 

Nikotinik asit ve PG E1’de antilipolitik etkilidirler. 

Oluşan yağ asitleri kana difüze olurlar. Kanda serum albüminine bağlanırlar. Her 

protein monomeri başına non kovalan olarak en az 10 yağ asidi bağlanır. Böylece 

suda çözünmeyen yağ asitleri iskelet kası, kalp ve renal kortekse taşınırlar. Bu 

dokularda yağ asidi albüminden ayrılır ve hücre sitozolüne difüze olup, mitokondrial 

matrikse aktarılarak yakıt olarak kullanılır. Ancak, beyin ve diğer sinir sistemi 

dokuları, eritrositler ve sürrenal medulla; serbest yağ asitlerini, kan düzeyleri 

ne olursa olsun, yakıt olarak kullanamazlar. 

Oksidasyon olayında 3 adım söz konusudur: 

1- Evre I : Uzun zincirli y.a.lerinin 2 C’lu parçalara ayrılması: Asetil coA 

oluşumu 

2- Evre II : Asetil coA’nın SAS ile oksidasyonu 

3- Evre III : İlk 2 basamakta oluşmuş indirgenmiş e- taşıyıcıların (NADH, 

FADH 2 ), ETZ ile yükseltgenmeleri. 

Böylece, yağ asidi oksidasyonu ile oluşan enerji ATP olarak korunur. 

Yağ Asitlerinin Sitozolden Mitokondriye Taşınmaları 

1- Mitokondri dış membranında yer alan Acil coA sentetaz enzimi katalizi 

ile, yağ acil coA oluşur. 

2- Mitokondri iç membranının dış yüzeyinde bulunan karnitin acil transferaz 

I ile yağ acil grubu coA’dan karnitine aktarılır ve yağ acil-karnitin oluşur. 

3- Yağ acil karnitin, kolaylaştırılmış difüzyon ile, iç membranı geçer ve matrikse 

gelir. Bu geçişi de karnitin acil translokaz sağlar. 

4- Mitokondri iç membranının iç yüzeyinde bulunan karnitin acil transferaz 

II ile yağ acil grubu, karnitinden intramitokondrial coA’ya taşınır. 

Bu taşınma olayı, mitokondrial yağ asidi oksidasyonunda HIZ KISITLAYICI 

OLAYDIR. Ancak olaya katılan 4 enzimden karnitin acil transferaz I, 

malonil coA tarafından inhibisyona uğratıldığı için, hız kısıtlayıcı enzim 

olarak kabul edilir.

61 


KARNİTİN: Lizin ve metyonin amino asitlerinden KC ve böbrekte sentezlenip, 

iskelet ve kalp kasına yollanır. Karnitin yağ asitlerinin aktarılması 

sırasında mitokondrial iç membranı terketmez. 

** Karnitin eksikliği: Yağ asitleri mitokondriye girip, okside olamadıklarından 

kasda aşırı TG birikimi olur. Dışarıdan oral yolla karnitin verilmesi veya 

mitokondriye girişi karnitin gerektirmeyen orta zincirli yağ asitleri ile beslenme 

önerilir. Yağ asidi oksidasyonunun azalması sonucu, glikoneogenez de 

azalarak, hipoglisemi periyotları oluşur. 

BETA OKSİDASYON 

Mitokondriye taşınmış aktif yağ asitleri (Yağ acil coA’lar), yağ acil zincirinin karboksil 

sonundan başlayan, 2 C’luk ünitelerin asetil coA oluşturarak birbirini takip eden 

uzaklaştırılmalarına maruz kalır. Örneğin; 16 C’lu palmitik asit 7 tane oksidatif 

proses geçirir. Sonuçta 8 tane Asetil coA oluşur. 

Doymuş yağ asitlerinin β oksidasyonu: 

4 ana adım içerir. 

1- FADH2 oluşturan bir oksidasyon -- Enzim dehidrogenaz (Acil coA DH 

az) 

2- Hidrasyon -- Enzim hidrataz 

3- NADH oluşturan bir oksidasyon -- Enzim dehidrogenaz ( β-hidroksi acil 

coA DH az) 

4- Bir molekül asetil coA açığa çıkaran bir tiolitik reaksiyon --Enzim tiolaz 

** Orta zincirli yağ acil coA DHaz eksikliği: Dikarboksilik Asidüri: 

Yağ asidi oksidasyonunda bir azalmaya ve ciddi hipoglisemiye neden 

olmaktadır. 

Ayrıca, ani çocuk ölümü sendromu olgularının % 10’unun sebebidir. 

** Jamaika kusma hastalığı: Hipoglisin adlı açil coA DHaz enziminin 

inaktivatörü olan maddeyi içeren ‘’Akee’’ ağacının meyvasının olgunlaşmadan 

yenmesiyle oluşur. β oksidasyon inhibe olarak, hipoglisemi görülür. 

Doymamış yağ asitlerinin oksidasyonu: 

Doymuş yağ asidi oksidasyonuna ek olarak 2 reaksiyon daha gerektirir. 

1- İzomerizasyon -- Tek çift bağlı doymamış yağ asitlerinin oksidasyonu için 

gereklidir. Örneğin; 18 C’lu oleik asit 

2- Redüksiyon -- İzomerizasyona ek olarak, çok doymamış yağ asitlerinin 

oksidasyonu için gereklidir. Örneğin; 18 C’lu linoleik asit. **Bu redüksiyon 

basamağı NADPH bağımlıdır. 

Tek C sayılı y.a.lerinin oksidasyonu: 

β oksidasyon dizisinin son geçişindeki substrat 5 C’lu bir yağ asididir. Bu da 

okside olup ayrıldığında, Asetil coA ve Propionil coA oluşur. Asetil coA, 

SAS’ ne girerek okside olur. Fakat propionil coA, 3 enzim gerektiren rutin 

dışı bir yola girer: 

1- Metil malonil coA sentezi: Karboksilasyon: Koenzimi biotindir ve ATP 

harcanır.

62 


2- Epimerizasyon 

3- Süksinil coA sentezi: Metil malonil coA mutaz reaksiyonu: Koenzimi B12 

vitaminidir. Son ürün süksinil coA’dır. 

B12 vitamininin eksikliğinde; hem propionat hem de metil malonat idrarla 

atılır: Metil malonik asidemi ve asidüri 

* Tek C sayılı yağ asitlerinden gelen propionat artığı, yağ asitlerinin süksinil 

coA aracılığı ile glikoneogenetik olabilen tek parçasıdır. 

Yağ asitlerinin α oksidasyonu: 

Bazı bitkisel kaynaklı yağ asitleri yapılarından dolayı β oksidasyona 

uğrayamazlar ve α oksidasyon ile tek C uzaklaştırılır. Örneğin, fitanik asit 

dallanmış yapılıdır ve β karbonunda metil taşır. Bu yüzden, β oksidasyona 

uğrayamaz. Önce, α oksidasyon ile uçtaki tek C uzaklaştırılıp, dallanmış yapı 

bozularak, ß oksidasyona hazırlanır. 

** Refsum Hastalığı : Kalıtsal Ataksi Sendromu : α oksidasyon yapan enzim 

sistemi defektlidir. Fitanik asit birikimi ile giden, nörolojik bir bozukluktur. 

Yağ asitlerinin ω oksidasyonu: 

Uzun zincirli yağ asitlerinin metil terminali (ω Karbon) oksitlenip, yıkım 2 uçtan 

birden β oksidasyon reaksiyonları ile ilerler. Metil terminalindeki oksidasyon 

endoplazmik retikulumdaki Sitokrom P-450 enzimleriyle oluşturulur. 

Yağ asidi oksidasyonunun düzenlenmesi 

** Malonil coA, sitozolde yağ asidi sentezinin ara maddesidir. Aşırı karbonhidrat 

alınımında, konsantrasyonu artar ve karnitin acil transferaz I’i inhibe ederek, 

mitokondriye taşınmayı durdurup yağ asidi oksidasyonunu engeller. 

β oksidasyonun 2 enzimi de, yeterli enerji sinyali olan metabolitleri tarafından 

inhibe edilir. 

• Eğer NADH/NAD + oranı yüksekse, β-hidroksi acil coA DHaz inhibe olur. 

• Eğer Asetil coA yüksekse, Tiolaz inhibe olur. 

KETON CİSİMLERİ 

KC’ de yağ asitlerinin oksidasyonu sonucu oluşan Asetil coA, SAS’ ne girebilir veya 

keton cisimlerine çevrilebilir. Oluşan aseton, asetoasetat ve β-hidroksibütirat 

(=3-Hidroksibütirat) suda çözünen maddelerdir ve diğer dokulara giderler. 

Aseton, diğer keton cisimlerine oranla daha az oluşturulur ve kokuludur. Kan ile 

ekstra hepatik dokulara taşınırlar ve iskelet kası, kalp kası ve renal korteks gibi 

dokularca enerji sağlanmasında kullanılırlar. Yakıt olarak normalde glukozu tercih 

eden beyin, glukoz kullanımının mümkün olmadığı durumlarda, keton cisimlerini 

kullanmaya adapte olabilir. 

Kanda β-hidroksibütirat / Asetoasetat oranı 1-10 arasında değişir. Yani 

β-hidroksibütirat kanda en çok bulunan keton cismidir.

KETON CİSİM SENTEZİ 

63 


KC mitokondrisinde gerçekleşir. İlk 2 basamak sitozolde oluşan kolesterol sentezi 

ile aynıdır. 

1- KC’ de keton cisim oluşumunda ilk adım, 2 mol asetil coA’nın TİOLAZ enzimi 

ile birleşmesidir. Bu basitçe, ß oksidasyonun son aşamasının tersidir. 

2- Bir molekül asetil coA’nın daha eklenmesiyle hidroksi metil glutaril coA 

(HMG coA) oluşur. Bu basamak, HMG coA sentaz ile katalizlenir ve keton cismi 

sentezinin hız kısıtlayıcı basamağıdır. 

3- Liyaz enzimi ile, bir asetil coA ayrılarak, asetoasetat sentezlenir. 

4- Bundan dekarboksilasyonla aseton veya dehidrogenasyonla β-hidroksibütirat 

elde edilir. 

KETON CİSİMLERİNİN KULLANILMASI 

Karaciğer aktif olarak keton cisimlerini üretir fakat, asetoasetatı asetoasetil coA’ya 

çeviremediğinden, kendisi onları yakıt olarak kullanamaz. 

Eritrositler mitokondrileri bulunmadığı için, keton cisimlerinden yakıt 

olarak faydalanamazlar. 

Yıkılmak üzere dokuya alınan ß-hidroksibütirat, mitokondride asetoasetata 

çevrilir ve bu arada bir NADH üretilir. Sonra süksinil coA’dan coA grubunu 

alarak, asetoasetil coA sentezlenir. KC’ de bu aşama için gerekli olan, keto açil 

coA transferaz (=Tioforaz) enzimi bulunmadığı için, keton cisimleri yakıt 

olarak kullanılamaz. Oluşan, asetoasetil coA, 2 molekül asetil coA’ya dönüşerek 

kullanılır. 

LİPİD BİYOSENTEZİ 

Lipid biyosentezi, asetat gibi suda eriyen basit prekürsörlerden, suda erimeyen 

maddelerin sentezlenmesidir. 

• Diğer tüm biyosentezler gibi endergoniktir. Sitozolde yer alır. 

• Metabolik enerji kaynağı olarak ATP 

• Redükleyici güç olarak NADPH kullanılır. 

Lipid biyosentezinde kullanılan asetil coA, primer olarak karbonhidrat 

kaynaklıdır. Asetil coA mitokondride, glikoliz kaynaklı piruvattan ve bazı amino 

asitlerin karbon iskeletlerinin katabolizmasından oluşmaktadır. Yağ asidi 

oksidasyonu sonucu mitokondride açığa çıkan asetil coA’lar, sentez için 

önemli bir kaynak oluşturmamaktadır. 

Mitokondride oluşan karbonhidrat ve amino asit kaynaklı asetil coA’ların mitokondri 

zarını geçip, sitozole verilmeleri mekik sistemine bağımlıdır. Bu asetil coA’lar sitrat 

aracılığı ile sitoplazmaya taşınırlar. 

YAĞ ASİDİ BİYOSENTEZİ 

• Yağ asidi sentezi başlıca KC ve laktasyondaki meme bezinde, daha az 

oranda da adipoz doku ve böbrekte olur. 

• Sitozolde yer alır.

64 


1- Sitozole alınan asetil coA, malonil coA’ya çevrilir. Görevli enzim Asetil 

coA karboksilazdır ve koenzimi biotindir. Bu basamak HIZ SINIRLAYICI 

BASAMAKTIR. 

2- Aktiflenmiş malonil coA’ların yağ asidi sentaz kompleksi aracılığı ile, yağ 

acil zincirine bağlanmaları ile zincir her dönüşte 2 C uzamış olur. Bu eklenme olayı 

da 4 basamakta gerçekleşir. Kondansasyon, redüksiyon, dehidrasyon ve tekrar 

redüksiyon. Redüksiyon basamaklarında NADPH kullanılır. 

• Yağ asidi yıkımında, NAD + ve FAD + elektron alıcı olarak görev yaparken, 

biyosentezde indirgeyici güç NADPH’dır. 

• NAD + ve FAD + katabolik reaksiyonlarda elektron alıcı olarak, NADPH ise 

anabolik reaksiyonlarda elektron verici olarak rol alırlar. 

• Acil Taşıyıcı Protein (ACP)= Yağ asidi sentaz kompleksinin bir parçası olarak 

bulunur. Prostatik grup olarak, vitamin B5’in aktif şekli olan fosfopantotein 

içeren, küçük bir proteindir. Büyüyen yağ acil zincirini, yağ asidi sentaz 

kompleksinin yüzeyine bağlar. 

Metabolik yola en büyük 

akış 

Metabolik yolu 

kolaylaştıran hormonal 

durum 

Yağ Asidi Sentezi Yağ Asidi Oksidasyonu 

Karbonhidrattan zengin 

beslenme sonrasında 

Yüksek İnsulin / Glukagon 

Oranı 

Açlıkta 

Düşük İnsulin / Glukagon 

Oranı 

Aktif olduğu ana dokular Başlıca karaciğer Yaygın olarak dokular 

Gerçekleştiği organel Sitoplazma Mitokondrial matriks 

Mitokondri ve sitoplazma 

arasında karbonların 

taşıyıcıları 

Vitamin B 5 türevi 

taşıyıcılar 

Sitrat 

(Mitokondriden 

sitoplazmaya) 

Acil Taşıyan Protein ve coA coA 

Karnitin 

(Sitoplazmadan 

mitokondriye) 

Elektron alıcı / verici NADPH elektron verici NAD + ve FAD + elektron alıcı 

Çift karbonlu kaynak / 

ürün 

Malonil coA : Asetil grubu 

verici 

İnhibitör Yağ acil coA : Asetil coA 

karboksilazı baskılar 

Asetil coA : Ürün 

Malonil coA : Karnitin Acil 

Transferaz I’i baskılar. 

Şekil: Yağ Asidi Sentez ve Oksidasyonunun Karşılaştırılması 

• Yağ asidi biyosentezi için gerekli NADPH, yağ dokusunda malattan piruvat 

oluşturan Malik Enzim aracılığı ile elde edilir. KC ve meme bezinde ise, başlıca 

Pentoz Fosfat Yolu ile sağlanır. 

• Mitokondri iç zarı, Asetil coA ve Oksalasetat için geçirgen değildir. Sitrat, 

Malat ve Piruvat için geçirgendir. 

Yağ Asidi Biyosentezinin Regülasyonu 

Düzenleyici enzim Asetil coA karboksilazdır.

65 


1- Vertebralılarda yağ asidi sentezinin başlıca son ürünü olan palmitoil coA, 

bu enzimi (-) feed-back ile inhibe eder. 

2- Sitrat ise, allosterik aktivatörüdür. Mitokondrial Asetil coA ve ATP miktarları 

artınca, sitrat mitokondriden sitozole geçip, Asetil coA karboksilazı aktifler. 

3- Asetil coA karboksilaz kovalan modifikasyonla da regüle edilir, 

fosforillenince inaktive olur. Glukagon ve epinefrin, cAMP üzerinden 

fosforilasyon yaparak, yağ asidi sentezini yavaşlatırlar. 

TRİGLİSERİD BİYOSENTEZİ 

Sentezlenen veya diyetle alınan yağ asitlerinin 2 olası akıbeti vardır: 

1- Metabolik enerji kaynağı olarak kullanılmak üzere TG şeklinde depolanırlar. 

2- Membran yapısındaki fosfolipidlerin yapısına katılırlar. 

Sentezde gerekli 2 ön madde: 

Yağ acil coA’lar ve Gliserol 3 fosfattır. 

Fosfotidat, lipid biyosentezinde santral ara üründür. Ya TG’e veya 

gliserofosfolipidlere çevrilir. TG yolunda, fosfotidattan diaçil gliserol, buna da 

üçüncü acil coA’nın eklenmesiyle TG sentezlenir. 

TG biyosentezinin regülasyonu: İnsulin, Karbonhidratların ve proteinlerin 

TG’lere çevrilişini sağlar. 

Yağ hücreleri hacimce sürekli değişiklik gösterebilen aktif hücrelerdir. İnsulin 

ve kortizon yağ hücrelerinde lipojenik etki oluştururlar ve hücrenin hacmini 

büyütürler. Tiroksin, GH, adrenalin ve noradrenalin ise lipolitik etkide 

bulunurlar ve hücrenin hacmini küçültürler. 

Yağ hücrelerinin endokrin fonksiyonu vardır. Muhtemelen; Apolipoprotein E, 

IGF-I, TNF-?, leptin ve rezistin sentezleyip dolaşıma verirler. 

Leptin ve Rezistin, peptid yapılıdırlar ve vücut yağ kitlesi hakkında kan 

yoluyla beyne özellikle hipotalamusa bilgi ileterek besin alımı ve enerji 

depolanmasında ayarlayıcı rol oynarlar. 

Leptin, vücutta yağ dokusu miktarını ve besin alımını azaltırken, enerji 

harcanmasını artırır. Vücutta yağ kitlesi ve adiposit sayısı arttıkça 

plazma leptin miktarı da artar. Plazma glukoz ve insulin düzeyini azaltırken, 

metabolik hızı ve fiziksel aktiviteyi artırarak vücut yağ miktarında azalmaya 

neden olur. 

KOLESTEROL BİYOSENTEZİ 

Kolesterol 27 C’ludur ve vertebralılarda biyosentezinin çoğunluğu, KC’ de 

gerçekleşir. Organizmada yaygın olarak pek çok hücre kolesterol sentezler. 

Total kolesterol sentezinin % 50’sinden KC, % 15’inden barsaklar, geri kalanın 

çoğundan deri sorumludur. 

• Tüm C atomlarının kaynağı, Asetil coA’dır. 

• NADPH indirgeyici olarak kullanılır. 

• ATP de enerji kaynağıdır. 

Sentez, hem sitozolde hem de endoplazmik retikulumda bulunan enzimlerin 

kataliziyle, sitozolde meydana gelir.

66 


Kolesterol, asetil coA’dan 4 aşamada sentezlenir: 

1- Asetattan mevalonat sentezlenmesi: Önce 2 Asetil coA birleşip, 

Asetoasetil coA oluşur. Buna üçüncü Asetil coA’nın eklenmesiyle, HMG coA 

oluşur. HMG coA, keton cismi sentezinde de ara maddeydi. Ancak, 

keton cismi sentezi mitokondride gerçekleşiyordu. Kolesterol biyosentezi ise 

sitoplazmada yer alır. 

HMG coA’dan HMG coA redüktaz enzimi ile, mevalonat sentezlenir. Bu 

arada, NADPH kullanılır. 

2- Mevalonatın 2 aktif izoprene dönüşümü: Mevalonata 3 ATP 

molekülünden 3 P grubu transferiyle olur. 

Kolesterol sentezinde oluşan ilk aktif izopren -- İsopentenil pirofosfat 

Kolesterol sentezinde oluşan ikinci aktif izopren -- Dimetil allil pirofosfat’dır. 

3- Squalen sentezi: 2 aktif izopren birleşir, bunlara 3. bir aktif izopren 

eklenerek, 15 C’lu Farnezil oluşur. 2 mol Farnezil birleşerek de Squalen elde 

edilir. 

4- Squalenin 4 halkalı steroid nükleusuna dönüşümü: Bu yolda oluşan 

ilk halkalı ara madde; Lanosteroldür. Bundan çok basamaklı değişiklikler ile 

kolesterol sentezlenir. Kolesterol esterleri; KC’ de ACAT ( Acil coA Kolesterol 

Transferaz) aktivitesiyle oluşurlar. Bu enzim, yağ asitlerinin coA’dan kolesterole 

transferini sağlar. Oluşan ester kolesterol, serbest kolesterole oranla 

daha hidrofobiktir. 

Kolesterol Biyosentezinin Regülasyonu 

** Memelilerde kolesterol biyosentezi; hücre içi kolesterol konsantrasyonu ve 

hormonlarla düzenlenir. 

** Hız kısıtlayıcı basamak enzimi olan HMG coA Redüktaz; 

• Belirlenememiş kolesterol esterleri 

• Mevalonat 

• Fosforilasyon (glukagon ile) 

• Hücre içi yüksek kolesterol seviyeleri ile inhibe olur. 

Glikokortikoidler de HMG coA redüktaz aktivitesini azaltırlar. Oysa, İnsulin 

verilmesi enzimi aktive eder. 

Genetik familial hiperkolesterolemi’de, kan kolesterol seviyeleri aşırı yüksektir 

ve ateroskleroz çocukluk çağında başlar. Bu kişilerde, LDL reseptörleri 

defektlidir ve kolesterolün reseptöre bağlı uptake’i oluşamaz. Sonuçta kandan 

kolesterol temizlenemez. Endojen kolesterol sentezi, kan kolesterolünün artmış 

seviyelerine rağmen devam eder. Çünkü, ekstrasellüler kolesterol sitozole 

giremez ve intrasellüler kolesterol sentezini düzenleyemez. Lovastatin ve 

Kompaktin, bu hastalarda kullanılmaktadır. Bu ilaçlar, HMG coA Redüktazın 

yarışmalı inhibitörüdürler ve kolesterol sentezini inhibe ederler. Bunlar, 

safra asitlerini bağlayıp, emilimini engelleyen reçinelerle kombine verilirlerse, 

etkinlikleri daha da artar. 

** Kolesterolden oluşan pregnenolon tüm steroid hormonların ön 

maddesidir. 

** Kolesterol biyosentezindeki ara maddelerin çeşitli alternatif gelecekleri 

vardır:

İsopentenil pirofosfattan; 

• Vitamin A, vitamin E ve vitamin K 

• Karotenoidler 

• Klorofilin fitol zinciri 

• Dolikol (Alkol yapılı) 

• Kinon elektron taşıyıcılar sentezlenir. 

KOLESTEROL YIKIMI 

67 


Kolesterolün halka yapısı insanlarda, CO 2 ve H 2 O’ya metabolize edilemez. 

Vücuttan günde yaklaşık 1 gram kolesterol atılır. Daha ziyade sterol halkası şeklinde 

vücuttan şu şekillerde kaybedilir: 

1- Feçesle atılan safra asitlerine dönüşür. 

2- Safra içine yapısı değişmeden salgılanır. 

Bunların çoğu yeniden emilir yani entero hepatik dolanımı vardır. Kolesterolün % 

50’si, safra asitlerinin de % 97’si barsaklardan geri emilerek tekrar kazanılır. 

Atılmak üzere barsağa taşınan kolesterolün bir kısmı, barsak bakterilerince 

indirgenerek koprosterol ‘e çevrilir ve dışkıyla atılır. 

PLAZMA LİPOPROTEİNLERİ 

1- Şilomikronlar 

2- Çok düşük dansiteli lipoproteinler (VLDL) 

3- Düşük dansiteli lipoproteinler (LDL) 

4- Yüksek dansiteli lipoproteinler (HDL) 

Plazma lipoproteinlerinin bileşimi: 

Lipoproteinlerce taşınan başlıca lipidler, diyetle alınan veya de novo sentezle 

elde edilen TG’ler ile, serbest veya ester kolesteroldür. Ortada bir nötral 

çekirdek bulunur ve TG ve/veya ester kolesterol içerir. Bu kısmın çevresinde, 

apoproteinler, fosfolipid ve serbest kolesterolden oluşmuş bir kabuk kısım 

bulunur. Kabuk bileşenlerin polar kısımları, yüzeye yakın bulunarak, lipoprotein 

molekülünün suda eriyebilmesini sağlarlar. 

• TG’ler; şilomikron ve VLDL’ de hakim olan lipiddir. 

• Kolesterol, LDL’ de hakim olan lipiddir. 

• Fosfolipidler, HDL’ de hakim olan lipiddir. 

Şilomikronlar, yoğunlukları en az, fakat boyutları en büyük partiküllerdir 

ve en az protein en çok lipid içerenlerdir. HDL ise, en yoğun plazma 

lipoproteinidir. 

Elektroforetik mobilitelerine göre ayrım; 

• Şilomikronlar göçmezler ve başlangıçta bulunurlar. 

• HDL: En hızlı gidendir ve α globülin bandında bulunur. 

• VLDL: 2. hızlı gidendir ve pre- β globülin bandında bulunur. 

• LDL: 3. hızlı gidendir ve β globülin bandında bulunur. 

• IDL: Normal elektroforezde bant oluşturmaz ve VLDL metabolizması ile 

oluşan bir ara lipoproteindir.

68 


Lipoprotein 

Dansite 

(g/ml) 

Protein Serbest 

Kolesterol 

Bileşim (% ağırlık) 

Ester 

Kolesterol 

Fosfolipid Trigliserid 

Şilomikronlar < 1.006 2 1 3 9 85 

VLDL 0.95-1.006 10 7 12 18 50 

LDL 1.006-1.063 23 8 37 20 10 

HDL 1.063-1.210 55 2 15 24 4 

Apoproteinler: 

Glikoprotein yapılıdırlar. Lipoproteinlerin yapısal bileşeni olmalarının yanı sıra, 

bazı enzimlerin aktivatörü veya koenzimi olmaları da önemli görevleridir. Pek 

çok alt sınıfları vardır ve bazılarının fonksiyonu henüz belirlenememiştir. 

• Apo B100 en yüksek molekül ağırlıklı apoproteindir. 

• Apo A’lar hem karaciğer hem barsaklarda, Apo B48 barsaklarda, diğerleri 

ise karaciğerde sentezlenirler. 

• Apo E Argininden zengindir. Yapısındaki bu amino asit kalıntılarının 

fonksiyonunda arcılık yaptıkları kabul ediliyor. 

Yüzeysel tabakada bulunan bu bileşenlerin fonksiyonlarını şöyle 

sıralayabiliriz. 

1- Spesifik lipoproteinlerin sentezi ve sekresyonu için gereklidirler. 

2- Yüzeysel tabakanın ve dolayısıyla tüm molekülün stabilizasyonunu 

sağlarlar. 

3- Lipoproteinlerin transformasyonunda enzim kofaktörüdürler. 

Apo C-II -- LPL’ ın 

Apo A-I -- LCAT’ın kofaktörüdürler. 

4-Lipid transfer protein olarak rol oynayabilirler. 

HDL’ deki Apo D (CETP) 

5-Dokularda lipoprotein reseptörleri ile karşılıklı etkileşim için, tanınma sinyali 

verebilirler. 

LDL reseptörü için, Apo B100 ve Apo E 

Kalıntı reseptörü için, Apo E 

Apoprotein Molekül ağırlığı İlgili Lipoprotein Fonksiyon (Bilinen) 

Apo A-I 28.331 HDL LCAT aktivatörü 

Apo A-II 17.380 HDL LCAT inhibitörü 

Apo B 48 240.000 ŞM ---- 

Apo B 100 513.000 VLDL, LDL LDL reseptörlerine bağlanır. 

Apo C-I 7.000 VLDL, HDL LCAT aktivatörü (?) 

Apo C-II 8.837 ŞM, VLDL, HDL LPL aktivatörü 

Apo C-III 8.751 ŞM, VLDL, HDL LPL inhibitörü (?) 

Apo D 32.500 HDL CETP 

Apo E 34.145 ŞM, VLDL, HDL Lipoprotein kalıntı reseptörü 

Apoproteinlerin Bazı Özellikleri

69 


LİPOPROTEİN (a): 

Plazmada büyük miktarlarda bulunduğu zaman koroner kalp hastalığı 

riskini artırdığı düşünülen bir partiküldür. Yapısal olarak, LDL ile benzerdir. 

Tek farkı, ek olarak apoprotein (a) içermesidir. Apo (a), tek bir bölgeden 

kovalan olarak Apo B100 ile bağlıdır. Yapısı, amino asit içeriği açısından 

plazminojene benzer. Plazminojen, plazminin öncülüdür ve plazmin fibrin 

pıhtılarının çözünmesini sağlar. Bundan hareketle, Lipoprotein (a)’nın kalp 

krizlerini başlatan ve hücre proliferasyonuna neden olan kan pıhtılarının 

yıkımını yavaşlattığı varsayılmaktadır. 

LİPOPROTEİN (x): 

Obstrüktif KC hastalıklarında ve LCAT yetmezliğinde görülen anormal bir 

lipoproteindir. LDL dansitesine uyar. 

HİPOLİPİDEMİLER 

1- Hipobetalipoproteinemi : LDL azalması : Apo B100 ve Apo B48 

sentezinde yetersizlikle olur. Hastaların yaşam sürelerinin belirgin bir şekilde 

artması beklenir. 

2- Abetalipoproteinemi: LDL yokluğu: Akantozis: Apo B100 içeren 

lipoproteinlerin sentez ve/veya sekresyonunda defekt vardır. Özellikle LDL 

total olarak bulunmaz. Eritrositlerin % 50-70’i dikensi uzantılar içerir ve 

akantozis adı buradan gelir. 

Vitamin K malabsorbsiyonuna bağlı olarak Protrombin zamanı uzar. 

3-Hipoalfalipoproteinemi : HDL azalması : Altta yatan sebep açıkça 

belirlenememiştir. Koroner arter hastalık riski artmıştır. 

4-Tangier Hastalığı : HDL yokluğu: Oransal olarak selim bir durumdur. 

Çünkü, RES’ de kolesterol esterlerinin birikmesine rağmen, majör organ 

fonksiyonları genellikle bozulmamıştır. Tangier hastalığında majör problem, 

ateroskleroza artmış eğilimdir. 

Primer Hiperlipoproteinemiler 

• Tip I Hiperlipoproteinemi : Familial Şilomikronemi : Yetersiz veya etkisiz 

LPL, anormal miktarlarda şilomikron birikimine neden olur. 

Şilomikron birikimi, son derece yükselmiş TG seviyeleriyle sonuçlanır. 

Tokluk kan örneklerinde, yüzeyde karakteristik kremamsı tabaka bulunur. 

Lipoprotein elektroforezinde, artmış şilomikronlarla birlikte, hafifçe artmış VLDL 

ve azalmış HDL saptanır. Serum kolesterol seviyeleri hafifçe artmış olabilir. 

• Post heparin lipolitik aktivite yetersizdir. Çünkü heparin, heparan 

sülfat içinde yerleşmiş LPL’ı serbestleştirerek lipoliz yapar. 

• Tip II Hiperlipoproteinemi : Primer Hiperkolesterolemi : Artmış LDL: 

Sebep azalmış hücresel LDL uptake’idir. Tip IIa yalnız LDL artışı ile giderken, 

Tip II b ’de LDL + VLDL artışı birliktedir. 

• Tip III Hiperlipoproteinemi : Familial Disbetalipoproteinemi : Artmış 

IDL: Bunlarda şilomikron kalıntılarının ve IDL’ nin hepatik reseptörlerce 

tanınmasında görevli olan Apo E’de defekt vardır. Normal VLDL ve 

şilomikron sentezi olabildiği için, şilomikron kalıntıları ve IDL’ nin birikimiyle 

gider.

70 


Lipoprotein elektroforezinde, normalde gözlenmeyen IDL’ nin varlığıyla, geniş 

β bandı oluşur. 

• Tip IV Hiperlipoproteinemi : Familial Hipertrigliseridemi : 

Artmış VLDL : Primer bozuklukta defekt VLDL oluşumunda artma, 

katabolizmasında azalma veya her iki durumun birlikte bulunmasıdır. 

Lipoprotein elektroforezinde, artan VLDL sebebiyle yükselmiş pre β 

bandı görülür. 

Tip V Hiperlipoproteinemi : Familial Kombine Hiperlipidemi : Artmış VLDL 

+ Artmış Şilomikronlar: TG’den zengin lipoproteinlerin azalmış katabolizması 

(Apo C II kusuru), aşırı üretimi veya her iki sebebin kombinasyonu ile oluşan 

belirgin bir şekilde yükselmiş TG seviyeleriyle gider. 

VLDL ve şilomikronların birlikte artışları ile, bekletilen serumda kremamsı 

üst tabaka ve bulanıklık birliktedir. 

• Tip I ve V’ de şilomikron artışı baskındır ve koroner arter hastalıklarına 

eğilim esas bozukluk olarak saptanmaz. 

• Tip I’e eksojen, Tip IV’e endojen hiperlipoproteinemiler de denir. 

• Serum VLDL miktarı = TG/5 

• Serum LDL miktarı = Total kolesterol – (HDL + TG/5) 

VİTAMİNLER VE ANTİOKSİDAN SAVUNMA SİSTEMLERİ 

I-SUDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER: 

Çoğu, koenzimlerin ön maddeleridirler ve spesifik atom veya fonksiyonel grupları 

taşırlar. Genellikle vücutta depolanmazlar (kobalamin ve folik asit KC’ de 

depolanır) ve toksik değildirler (Niasin, Askorbik asit ve Piridoksin’in 

yüksek dozlarda alınması dışında). Çünkü, ihtiyaçtan fazla alındıklarında 

idrarla atılabilirler. 

DİYETSEL ÖN MADDE TAŞINAN KİMYASAL 

GRUPLAR 

KOENZİM 

TİAMİN Aldehitler Tiamin Pirofosfat 

RİBOFLAVİN Elektronlar Flavin Adenin Dinükleotid 

NİASİN Hidrit iyonu (:H’) Nikotinamid Adenin 

Dinükleotid 

PANTOTENİK ASİT Açil grupları Koenzim A 

PİRİDOKSİN Amino grupları Piridoksal Fosfat 

KOBALAMİN H atomları ve alkil grupları Deoksi adenozil kobalamin 

BİOTİN Karbondioksit Biotin 

FOLAT Tek C’lu gruplar Tetrahidro folat 

Bazı Vitaminlerin Aktif Şekilleri ve Koenzim Olarak Davranışları

71 


1- Vitamin B 1 = Tiamin : Enerji metabolizmasında, özellikle karbonhidrat 

ve amino asit metabolizmalarında koenzim olarak rol alır. Aktif şekli Tiamin 

Pirofosfat (TPP)’ dır. 

a- PFY’ da görevli transketolaz enziminin koenzimidir. 

b- α-Keto Asitlerin (Piruvat ve α-keto glutarat dehidrogenaz reaksiyonları) 

oksidatif dekarboksilasyonunda koenzimdir. 

c- Dallı zincirli amino asitlerin α-keto asitlerinin dekarboksilasyonunda 

da koenzimdir. 

* Eksikliğinde piruvat ve amino asit yıkılımı azalırken, yağların yıkılımı artar. 

* Eksikliğinde Beriberi hastalığı oluşur. 

Tiamin eksikliği kronik alkoliklerde ve gelişmemiş ülkelerde sıktır. 

Wernicke Ensefalopatisi = Wernicke-Korsakoff Sendromu da Tiamin 

eksikliği ile oluşur. Apati, hafıza kaybı ve göz kürelerinde anormal oynamalarla 

gider. 

Eritrosit Transketolaz (ETK) aktivitesinin ölçümü, tiamin göstergesidir. 

Bu enzim, TPP varlığında optimal aktivite gösterir. 

Furosemid veya etakrinik asit gibi bazı diüretikler, Tiamin eksikliğine yol 

açabilirler. 

2- Vitamin B 2 = Riboflavin : FMN ve FAD koenzimlerinin bileşiğidir. Bu 

koenzimler çeşitli oksidasyon / redüksiyon reaksiyonlarında rol alırlar. 

Eksikliği diğer vitaminlerin, özellikle Tiamin ve Niasin eksiklikleri ile birlikte 

olur. Yol açtığı spesifik bir hastalık yoktur. Dermatit, ağız köşelerinde çatlaklar 

ve glossit oluşur. 

GSH Redüktaz aktivitesi, riboflavinin fonksiyonel durumunu yansıtır. 

Riboflavin ışığa hassastır ve fototerapi gören yeni doğanlarda eksikliği 

oluşabilir. 

3- Vitamin B 3 = Niasin: Diyetsel triptofandan sentezlenir. Esansiyel bir 

amino asit olan triptofandan organizmada sentezlenebilmesi yüzünden bir 

bakıma klasik bir vitamin değildir. Nikotinik asit ve nikotinamid de bu 

grup bileşiklerdir. Aktif formları, NAD+ ve NADP+’dir. Bunlar, oksidasyon / 

redüksiyon olaylarında rol alırlar. (Dehidrogenaz reaksiyonlarında) 

Eksikliğinde, Pellegra hastalığı = 4 D hastalığı (Diare, Dermatit, Demans) 

oluşur. Tedavi edilmezse ölümle (Death) sonuçlanır. 

Nikotinik asit, plazma kolesterolünü düşürmek için, tedavide uygulanmıştır. 

Etkisini lipolizi inhibe ederek yapar. Adipoz dokudan KC’e yağ asidi akımı 

azalır ve VLDL, IDL ve LDL azalır. 

Yüksek doz Niasin kullanımı histamin saldırarak, şiddetli flushing, kaşıntı, 

gastro intestinal bozukluklar ve astım krizi oluşturabilir. Akantozis Nigrikans 

oluşabilir. Günde 3 g.’dan fazla dozlarda, serum ürik asit ve tokluk glukoz 

seviyelerini artırabilir. Yüksek dozlarda ayrıca, hepatotoksik olabilir. 

** Vitamin B6’nın aktif formu olan PLP, triptofandan NAD+ sentezlenen yolda 

kofaktördür. Bu yüzden, vitamin B6 yetmezliğinde, Niasin eksikliği belirtileri 

de oluşabilir. 

** Pek çok vitaminin tersine, gebelikte niasin gereksinimi artmaz.

72 


4- Vitamin B5 = Pantotenik asit: Aktif şekli, co A ve ACP (Acil Taşıyıcı 

Protein) ‘dir. Tiol grubu ile acil radikallerinin taşınmasını sağlar. ACP, yağ asidi 

sentaz kompleksinin bir parçasıdır. 

İnsanda eksikliği pek görülmez. 

5- Vitamin B6 = Piridoksin: Piridoksal ve piridoksamin gibi bağlantılı 

bileşiklerin tümünü içerir. Piridin türevidirler ve aktif formları, PLP (Piridoksal 

Fosfat)’dır. 

** PLP; 

• Transaminasyonda 

• Nonoksidatif Deaminasyonda 

• Amino asitlerin dekarboksilasyonunda (amino asitlerden biyolojik amin 

oluşumunda) ve 

• Kondansasyon (Hem sentezinde) reaksiyonlarında kullanılır. 

Nadir görülen eksikliğinde; konvülzyonlar, dermatit, bulantı ve kusma gibi 

gastrointestinal bozukluklar ve sideroblastik aneminin bir formu oluşur. 

Uzun süre 2 g/günden oldukça fazla alınırsa şiddetli periferal nöropatilere 

yol açabilir. Ataksi, perioral uyuşukluk, vibrasyon ve pozisyon duyusunun 

kaybı ile gider. 

• Bazı amino asitlerin hücre membranından geçmesini kolaylaştırdığına 

inanılır. Yani barsaktan amino asit emilimini artırır. 

6- Vitamin B 9 = Folik asit = Pteroil glutamik asit: Tek C transfer 

reaksiyonlarında anahtar rol oynar. Aktif şekli tetra hidro folat (H 4 Folat)’tır. 

Pürin sentezi ve amino asit interkonversiyon reaksiyonlarında görevlidir. 

Folat eksikliğinde; hücre bölünmesi ve protein sentezi bozulur. Megaloblastik 

anemi ve büyüme geriliği görülür. Eritropoetik kök hücrelerde DNA sentezinin 

azalması aneminin nedenidir. 

Histidin yüklenmesiyle, idrarda FİGLU (Form imino glutamik asit) artar. 

Metotreksat, folik asit anoloğudur ve folattan H4 folat sentezini gerçekleştiren, 

Dihidrofolat redüktazın yarışmalı inhibitörüdür. 

7- Vitamin B12 = Kobalamin: Corin Halkası içinde Kobalt içerir. Yapısında 

C-Co bağı vardır. Emilimi ileumdan ve mideden salgılanan özel bir protein 

(İntrensek faktör) varlığında olur. Aktif şekilleri, metil kobalamin ve 

deoksi adenozil kobalamindir. Karaciğerde metilli, hidroksilli ve adenozilli 

formlarda depo edilmektedir. 

İnsanda 2 reaksiyon için gereklidir: 

a- Metyonin sentaz reaksiyonu için (Homosisteinden metyonin sentezinde) 

b- Metil malonil co A mutaz reaksiyonu için gereklidir. 

Eksikliğinde, anormal yağ asitleri birikir ve hücre zarının yapısına katılır. 

Nörolojik bulgulara yol açar. Pernisiöz anemi oluşur. 

Schilling Testi ile; aneminin İntrensek faktör eksikliğinemi, B 12 vitamini 

alım eksikliğinemi yoksa terminal ileumdan emilim bozukluğuna mı bağlı 

olduğu araştırılır. 

Bakterilerce barsaklarda sentezlenir. Hayvansal kaynaklıdır. Bitkilerde hiç 

bulunmaz.

73 


8- Biotin = Vitamin H: Karbondioksit taşıyıcı olarak, karboksilasyon 

reaksiyonlarında rol alır. 

Diyetin yanı sıra, barsak bakterilerince de sentezlendiğinden eksikliği 

pek görülmez. Çiğ yumurta akında bulunan AVİDİN, biotinle bağlanarak 

emilimini engeller ve yetmezliğe yol açar. 

9- Askorbik Asit = Vitamin C: Aktif hali vitaminin kendisidir. Hidroksilasyon 

reaksiyonlarında rol alır. 

Gerekli olduğu yerler şunlardır: 

a- Kollajen sentezinde prolil ve lizil kalıntılarının hidroksilasyonunda 

b- Tirozin yıkılımında (normal amino asit metabolizmasında) 

c- Tirozinden epinefrin sentezinde (adrenal hormon sentezi) - ACTH uyarısı 

ile C vitamini tüketimi artar. Çünkü, NA’den A sentezleten PNMT (Fenil 

Etanolamin N-metil Transferaz) aktivitesi glikokortikoidlerle artıyor. 

d- Safra asidi sentezinde, 7 a-Hidroksilaz basamağında 

e- Barsaklardan demir emiliminde- Normal ferritin/ hemosiderin 

oranlarının korunmasını sağlayarak, demirin depolanma ve dağılımını 

düzenler. 

f- Antioksidan olarak çeşitli reaksiyonlarda (lökosit fonksiyonlarında, pek 

çok drog metabolizmasında) kullanılır. C vitamini; moleküler oksijen, 

nitrat, sitokrom a ve c için indirgeyici bir ajandır. 

Kanama Zamanı; platelet fonksiyonları ve vasküler bütünlük için önemli bir 

göstergedir. C vitamini lizil hidroksilaz kofaktörü olarak kollajen oluşumunda 

görevlidir. Böylece, C vitamin eksikliğinde kan damarları frajil olarak dermis 

içine kanamalara yani purpuralara neden olur. 

Eksikliğinde Skorbüt hastalığı oluşur. İnfantil Skorbüt Barlow Hastalığı 

olarak da bilinir. 

Akut toksisite görülmez. Ancak uzun süre günde 1 gramdan fazla alındığında; 

barsaktan vitamin B 12 absorbsiyonunu etkileyebilir, östrojen kullanan 

kadınlarda östrojenin kan seviyelerini artırır ve böbrekte oksalat taşlarının 

oluşumuna zemin hazırlar. 

10-Vitamin P = Kapiller geçirgenliğini düzenleyen bir glikoziddir. 

II-YAĞDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER: A, D ve K vitaminleri öncelikli olarak 

KC’ de; E vitamini ise adipoz dokuda depolanırlar. İdrarda atılamamaları 

birikmelerine neden olur. Özellikle A ve D vitaminleri, fazla miktarda 

alındıklarında birikerek toksik olurlar. 

1-Vitamin A = Retinol: Görme, büyüme, üreme ve epitel dokunun 

devamlılığının sağlanmasında görevli bir grup maddeyi içerir. Bunlara 

retinoidler denir. Retinoik asit ve retinal sayılabilir. 

Sebze ve meyvelerde bulunan karoten, bunların prekürsörüdür. Plazmada 

retinol bağlayıcı protein (RBP) ile taşınır.

74 


Gözde görme olayı; 

Karanlıkta Rodopsin (11-cis retinal+Opsin) 

↓ 

Aktif Rodopsin (All trans retinal+Opsin) 

↓ 

Beyne elektrik sinyal iletimi ve görme olayı 

Eksikliğinde, en erken bulgu gece körlüğüdür. Uzadıkça, konjonktiva ve 

korneada kuruluk (Kseroftalmi ve konjonktivada BİTOT lekeleri) olur, 

ilerlerse ülser ve körlük gelişir. Büyüme geriliği, akneler, üreme bozuklukları, 

menstrüel siklus bozuklukları, artmış kanser riski, apati ve hidrosefali vardır. 

Antioksidan olarak kronik hastalıkların önlenmesinde rol oynar. 

Hipervitaminoz A: Günde 7,5 mg’dan fazla alındığında oluşur. Ciltte 

kuruluk ve kaşıntı, kemik ve eklem ağrıları, saç dökülmesi, kilo kaybı, 

hepatosplenomegali ve KİBAS oluşur. 

** A vitamininin hem eksikliğinde, hem de toksisitesinde psöudotümör 

serebri oluşur. 

2-Vitamin D = Kalsiferol: Bitkilerde ergokalsiferol (Vitamin D2), 

hayvanlarda kolekalsiferol (Vitamin D3) şeklinde bulunur. İskelet oluşumu 

ve mineral homeostazisi için gereklidir. 

En aktif şekli; 1, 25 (OH)2 D3’dür. 

Kanda bulunan majör formu; 25 OH D3 ‘dür. En toksik vitamindir. 

3-Vitamin E = Tokoferol : Güçlü antioksidandır. Serbest radikalleri tutarak 

doymamış yağ asitlerinin oksidasyonunu önler. Hücre membran bütünlüğü ve 

membran seviyesi olaylar için önemlidir. Mesela ; drog metabolizması, hem 

biyosentezi, ETZ ve Nöromusküler uyarılma gibi... 

α-tokoferol: En yaygın bulunan 

Biyolojik olarak en aktif olan 

En çok ölçülen formudur. 

Eksikliği sadece prematürelerde görülür. 

Antisterilite vitamin de denir. 

Yağda eriyen vitaminler içinde en az toksik olandır. 

4-Vitamin K = Protrombin Faktör: Bitkilerde Fillokinon (K1), barsak 

bakteriyel florasında Menakinon (K2) şeklindedir. 

• Faktör II, VII, IX ve X sentezlerinde, 

• Protein C ve S sentezlerinde, 

• Osteokalsin sentezinde gereklidir. 

Bu faktörlerin glutamik asitlerinin gama karboksilasyonu KC’ de oluşur ve K 

vitaminine bağımlıdır. 

K vitamini barsak bakterilerince sentezlenebilir. 

İnfantlarda fazlalığı, hiperbilirubineminin güçlenmesine ve kernikterusa yol 

açar. Gebelere verilmesi yeni doğanda sarılığa yol açabilir.

75 


Warfarin, Vitamin K’ nın sentetik anoloğudur ve protrombin oluşumunda 

yarışmalı inhibitör olarak rol oynar. Artmış kan pıhtılaşmasının tehlikeli 

olduğu cerrahi hastalarında ve koroner trombozda kullanılır. 

** Protrombin zamanı K vitamini durumunun fonksiyonel göstergesidir. 

Referans aralık, 11-15 saniyedir. 

ANTİOKSİDAN SAVUNMA SİSTEMLERİ 

Antioksidan savunma sistemleri, serbest oksijen radikallerine karşı 3 yolla etkilerini 

gösterirler: 

1- Radikal reaksiyonlarının sona erdirilmesi 

2- Radikal oluşumunun sınırlandırılması 

3- Oluşan radikallerin detoksifikasyonu 

1-Radikal reaksiyonlarının sona erdirilmesi: Bu maddeler, çeşitli radikalleri 

ortadan kaldırarak zincir reaksiyonlarının ilerlemesine engel olurlar. 

E vitamini : Hücre zarındaki en önemli zincir kırıcı antioksidandır. 

C vitamini: Plazmadaki radikallere karşı ilk koruyucu sistemdir. 

A vitamini: Lipofilik antioksidanlardır. 

Ürik asit: Suda çözünen bir antioksidandır. 

Bilirubin: Etkili bir peroksit radikali temizleyicisidir. Yeni doğanın bilinen en 

güçlü antioksidanıdır. 10 mg/dl üzerinde serbest radikal hasarını önler. 

Ubikinon: Zar fosfolipidlerini oksidatif hasardan korur. 

Selenyum: Glutatyon Peroksidazın hem sentezi, hem de aktivasyonu için 

gereklidir. 

2-Radikal oluşumunun sınırlandırılması: Serbest radikal öncülerini deaktive 

ederek, radikal üretimini önlerler. Metal iyonlarını bağlayan ekstrasellüler 

antioksidanlardır. 

Transferrin:Bağladığı demir, hidroksil radikal oluşumu veya lipid peroksidasyonunda 

rol alamamaktadır. 

Albümin:Bakırı bağlayarak, bakır iyonlarının yol açtığı lipid peroksidasyonu ve 

hidroksil radikal oluşumunu inhibe eder. 

Seruloplazmin: Bakırı bağlayarak etki eder. 

Haptoglobin ve hemopeksin: Lipid peroksidasyonunu hızlandıran miyoglobin 

ve hemoglobinin etkilerini, Hem ve Hb’i tutarak engellerler. 

3-Oluşan radikallerin detoksifikasyonu: Memeli hücrelerinde radikal 

detoksifikasyonunda görev alan SOD, Katalaz ve GSH peroksidaz örneklerdir. 

Glutatyonlu sistemin tamamlanması için, GSH redüktaz ve Glukoz 6 Fosfat 

Dehidrogenaz da devreye girerler.

76 


HORMONLAR 

HORMONLARIN SINIFLANDIRILMASI ve SEKONDER 

HABERCİLER 

Hormonlar, çok hücreli organizmalarda farklı hücrelerin aktivitelerini düzenleyen 

endokrin sistemdeki kimyasal habercilerdir. 

Hormonların hepsi kana, buradan da etkinin görüleceği hedef hücreye giderler. 

Hormonların hücrede etki gösterebilmesi için spesifik moleküllere bağlanmaları gerekir, 

bu moleküllere reseptör denir. 

Reseptörler; makromoleküllerdir ve genellikle glikoprotein yapılıdırlar. 

Sınıflandırma: 

Yapılarına göre 4’e ayrılırlar; 

1- Peptid ( = protein ) yapılı olanlar: Hİpotalamus, hipofiz ve pankreas 

hormonları. Yarılanma ömürleri kısa, 5-60 dk’dır. 

2- Steroid yapılı olanlar: Kolesterol türevi hormonlar: Adrenal korteks ve gonad 

hormonları. Yarılanma ömürleri uzun, 60-100 dk’dır. 

3- Amino asit ( = Tirozin ) türevi olanlar: Tiroid ve adrenal medulla hormonları. 

Adrenalinin yarılanma ömrü 1 dk’dan kısa iken, Tiroksininki yaklaşık 1 

haftadır. 

4- Eikosanoidler: Yağ asidi türevi hormonlar: 20 C’lu PUFA’dan oluşurlar. 

ETKİ MEKANİZMALARI 

1- Hücre zarı üzerinde bir reseptöre bağlanıp, membrana bağımlı adenilat siklazı 

aktive ederek. 

2- Hücre zarı üzerinde bir reseptöre bağlanıp, henüz açıklanamamış mekanizmalarla 

hücreye sinyal ileterek. 

3- Hücre içi reseptörlere bağlanarak: Hormon-reseptör kompleksi, modüle edici 

gen ekspresyonunu ve yanıt ortaya çıkmasını sağlar. ilk hormon - reseptör 

etkileşimi sitozolde olup, nükleusa nakledilebilir veya direkt nükleus içinde 

olabilir. 

Etki mekanizmalarının incelenmesi: 

I- Peptid yapılı hormonlar ile katekolaminlerin reseptörleri hücre 

yüzeyindedir ve hedef dokularına proteinlere bağlanmadan taşınırlar. 

Primer haberci hormondur. Sekonder haberciler ise ; cAMP, cGMP, Ca ve 

fosfotidilinozitol yıkılım ürünleri (inozitol 1,4,5- trifosfat ve diaçilgliserol) 

olabilir. 

Bazı hormonlar için, sekonder haberciler bilinmez. Bu hormonları 2 grupta 

inceleyebiliriz:

77 


A- İnsulin ve çeşitli büyüme faktörleri: Bunlar membran reseptörüne 

bağlandıktan sonra muhtemelen, tirozin kinaz bölgelerinde fosforilasyona 

neden olurlar. Ancak, fosforile olan bu bölgelerin hücre içindeki enzimlerin 

aktivitelerini nasıl değiştirdiği bilinmiyor. Bazı onkojen virusların da 

bu şekilde etki ettiği sanılıyor. İnsulin için söz konusu olan bir başka 

etki mekanizması ise, indirekt olarak hücre içi fosfodiesterazı aktive 

ederek cAMP düzeylerini düşürmesidir. Glukagona ters etkilerinde bu 

mekanizmanın kullanıldığı sanılıyor. 

B- Büyüme Hormonu, Prolaktin ve Koryonik Somatotropin: Bunların 

reseptöre bağlandıktan sonra nasıl etki ettikleri bilinmiyor. Ancak bu 2 

grup arasında bazı ilişkiler mevcut. Örn, GH bazı etkilerini IGF-I (=İnsulin 

Like Growth Factor) aracılığı ile yapar. 

BİLİNEN SEKONDER HABERCİLER 

1- cAMP:Adenilat siklaz yolu : Bu yolla etki yapan hormonlar, reseptör yakınında 

bulunan G-proteinleri (=sinyal ileti proteinleri) aracılığı ile hormonal işaretlerini 

diğer hücresel bileşenlere iletirler. 

Adenilat siklaz, ATP`den, cAMP ve PPi oluşumunu katalizler. Enzim büyük bir integral 

zar proteinidir ve reseptöre G-proteini aracılığıyla bağlanır. 

G-proteini, α, ve γ olarak isimlendirilen 3 alt birimden oluşmuş, intramembranel 

bir proteindir. Guanin nükleotidlerini bağlar. 2 formda bulunur, GTP bağlanmışsa 

adenilat siklaz aktive olur, GDP bağlanmışsa olmaz. Normalde GDP bağlıdır, 

hormon-reseptör kompleksinin oluşmasıyla GTP`ye çevrilir. Geri dönüşü GTPaz 

ile mümkündür. (**Kolera toksini GTPazı inhibe eder.) Aktive adenilat siklaz hücre 

içi cAMP`yi arttırır. cAMP hücre içinde kendisine spesifik protein kinazı aktive 

eder. Bu da spesifik hücresel proteinleri fosforiller. Bu kovalan modifikasyondur. 

Fosforillenen enzimlerin kimisi aktive, kimisi inaktive olur. 

cAMP`nin parçalanması, siklik nükleotid fosfodiesteraz ile olur, metilli 

ksantinler, kafein ve teofilin bu enzimi inhibe eder. 

Etkinin sona ermesi: 

Ya G proteininin bağlandığı GTP`nin GTPaz ile GDP`ye çevrilmesiyle veya 

cAMP`nin fosfodiesteraz ile parçalanmasıyla olur. Sekonder haberci olarak 

cAMP kullanan hormonların çoğu adenilat siklazı aktive ederler ve G 

stimülatör protein kullanan hormonlar olarak bilinirler. Somatostatin, 

Asetil kolin, Anjiotensin II, Opiatlar ve α2 adrenerjikler ise adenilat 

siklazı inhibe eden maddelerdir. Yani bunlar G inhibitör protein 

kullanırlar. 

2- cGMP : Aynen cAMP gibi oluşur. Guanilat siklazın kataliziyle GTP`den 

meydana gelir. Atriopeptidlerden ANP (=Atrial Natriüretik Peptid) membrana 

bağımlı guanilat siklazı aktive ederek cGMP oluşturur. Guanilat siklaz ve cGMP, 

hücrelerin çoğunda vardır ama cAMP`den daha azdır. Nitrik oksit (=NO) de 

cGMP bağımlı bir maddedir. 

3- İnozitol trifosfat (IP3) ve Diaçilgliserol : Hücre zarında bulunan membran 

lipidlerinden olan fosfatidil inozitol 4,5 bisfosfat; Fosfolipaz C ile parçalanarak, 

IP3 ve diaçilgliserol oluşur. Her ikisi de ikinci habercidir.

78 


IP3`ün cAMP`den farkı, direkt enzim aktivasyonu yapmamasıdır. Hücre içi Ca 

konsantrasyonunu artırır. ER`dan depo Ca’u, sitozole saldırır. Ca-kalmodulin 

kompleksi oluşur, bu kalmodulin bağımlı protein kinazı aktive eder. Bu da 

fosforilasyon yapar. Hem cAMP hem IP3 birlikte kullanılabilir. IP3 çok kısa ömürlüdür. 

Etkinin sona ermesi için, IP3 inozitol trifosfataz enzimi ile parçalanır. 

Diaçil gliserol de Ca ile birlikte, membrana bağlı protein kinaz C’ yi aktifler. 

Bu enzim de, hedef enzimlere ATP’den fosfat transfer ederek, bu enzimlerin 

aktivitelerini düzenler. 

4- Ca: Hormon uyarısıyla hücre içinde arttığında kalmoduline bağlanır, kalmodulin 

bağımlı protein kinaz aktive olur ve fosforilasyon olur. Etkinin sona ermesi için 

ya Ca bağlı hale geçer ya da dışarı pompalanır. 

Kalmodulin; bir regülatör proteindir. İskelet kasındaki Troponin-C gibi fonksiyon 

yapar. Kalsiyumun fonksiyonuna aracılık eden bir ara maddedir. 

II- Steroid yapılı hormonların ve D vitamininin reseptörleri, hücre içinde 

sitoplazmada bulunur. Bu hormonlar ise, hedef dokularına taşıyıcı proteinler ile 

götürülürler. 

Hedeflerine ulaşınca taşıyıcı proteinden ayrılıp, membranı geçerek, hücre içinde 

özgün reseptörlerine bağlanırlar. Oluşan hormon-reseptör kompleksi, nükleusa 

transloke olur, DNA’nın spesifik bölgelerine bağlanır. Bunun sonucunda spesifik bir 

genin ekspresyonunda değişiklik olur. Çoğunlukla gen ekspresyonu uyarılır ve 

kodlanan proteinin sentezine yol açar. Bu tip etki oldukça geç ortaya çıkar. 

Etkinin bitmesi için hormon-reseptör kompleksi kromatinden ayrılır, nükleusu terk 

eder ve birbirinden de ayrılır. Bu grup hormonlar; östrojenler, glikokortikoidler, 

mineralokortikoidler, progestinler, kalsitriol ve androjenlerdir. 

III- Tiroid hormonları (T3 ve T4) reseptörü nükleusta olan tek hormon grubudur. 

Reseptörleri nonhiston asidik proteinlerdir ve DNA segmentleriyle kompleks 

yapmışlardır. Hormonun bağlanması, mRNA sentezini arttırır ve muhtemelen enzim 

olan bir proteinin translasyonu olur. Reseptörün T3’e afinitesi T4`den fazladır. 

HORMONLARIN İNCELENMESİ 

HİPOTALAMUS HORMONLARI 

• CRH : Kortikotropin Releasing Hormon 

• TRH : Tirotropin Releasing Hormon 

• GnRH : LHRH : Gonadotropin Releasing Hormon 

• GHRH : Growth Hormon Releasing Hormon 

• GHRIH : Somatostatin : Growth Hormon Inhibiting Hormon 

• PIH : Dopamin : Prolaktin Inhibiting Hormon 

• PRF : PRH : Prolaktin Releasing Hormon 

PIH dışında diğerleri peptid veya protein yapısındadırlar. PIH amino asit 

türevi, katekolaminlerden birisidir.

79 


Hipotalamusta sentezlenen hormonlar, hipotalamik - hipofizial portal sistemle 

doğrudan hipofize geçerler. Hipofiz ön lobuna etki ederek hormon salınmasına veya 

salgının inhibisyonuna yol açarlar. Hipotalamus hormonlarına bu yüzden releasing 

hormonlar denir. Hipofiz arka lob hormonları ise, hipotalamustan salgılanıp, arka 

loba gelir ve depolanırlar. 

PRF’ nin yapısı tam olarak bilinmiyor. Bazı kaynaklara göre PRF bulunmaz ve TRH, 

PRL salınımını uyarıcı rolü de üstlenmiştir. 

HİPOFİZ HORMONLARI 

Hipofiz ( = pitüiter bez ); adenohipofiz, nörohipofiz ve ara lob olarak 3’e ayrılır. 

Adenohipofiz, hipofiz ön lobu, ara lob ve sapın büyük kısmını, nörohipofiz ise arka 

lobu ve sapın kalanını kapsar. 

Ara lob, insanlarda gelişmemiştir, fetusta vardır ama erişkinlerde rudimenterdir. 

CRH ile kontrol edilmez. 

HİPOFİZ ÖN LOB HORMONLARI: 

Hemen hepsi tropik hormonlardır yani başka bir endokrin bezin fonksiyonunu, 

büyüme ve gelişmesini sağlarlar. Peptid-protein yapılı hormonlardır. 

Hemotoksilen eozin boyası ile 3 tip hücre gösterilmiştir: 

A. Kromofoblar : Boyanmazlar. Kortikotrop hücre adını alırlar ve başlıca ACTH 

olmak üzere POMC ailesi hormonların kaynağıdırlar. 

B. Asidofiller: Kırmızı boyanırlar. Somatotrop hücrelerden GH, laktotroplardan 

PRL salınır. Yani, Somatomamotropin ailesi hormonların kaynağıdırlar. 

C. Bazofiller: Mavi boyanırlar. Tirotroplar TSH, gonadotroplar FSH ve LH salarlar. 

Yani Glikoprotein hormon ailesinin kaynağıdırlar. 

Adenohipofiz hormonları 3 grupta incelenir: 

1-POMC ailesi: 

• ACTH 

• β-LPH 

• MSH 

• Endorfinler 

2- Somatomamotropin ailesi: 

• GH 

• PRL 

• hPL (plasenta kaynaklı, human plasental laktojen = koryonik 

somatomamotropin) 

3-Glikoprotein hormon ailesi: 

• TSH 

• LH 

• FSH 

• hCG (plasenta kaynaklı, human koryonik gonadotropin)

80 


HİPOFİZ ARKA LOB HORMONLARI: 

Hipotalamusca sentezlenip, pasif difüzyonla ve aksonal aksla hipofize yollanan 

2 hormon vardır: 

Vazopressin (ADH) : Nörofizin II : Supraoptik nükleus 

Oksitosin : Nörofizin I : Paraventriküler nükleus 

EPİFİZ (=PİNEAL BEZ) 

Serebrum 3. ventrikül arka duvarında yer alır. Esas fonksiyonu bilinmiyor. 

Melatonin pineal parankim hücrelerinde triptofandan sentezlenir. Sentez 

serotonin üzerinden olur. Karanlıkta melatonin yüksek, serotonin düşüktür. Bu 

hormon bazı hayvanlarda gonadotropinlerin (FSH, LH) inhibisyonundan sorumlu, 

fakat insanlarda bu etkisi kesin değil. Ek olarak, pineal bezin sirkadyen ritmin 

kontrolünde rolü vardır. 

TİROİD HORMONLARI 

Tiroid bezinde 3 hormon sentezlenir. 

• T3 

• T4 

• Kalsitonin 

T3 ve T4 amino asit türevi, kalsitonin ise peptid yapılıdır. Tiroid hormonları 

folikül hücrelerinde, kalsitonin ise parafoliküler hücrelerde sentezlenir. 

Tiroid hormonları tirozinden sentezlenir. Biyolojik olarak aktif form, T3’dür ve 

tiroid dışı dokularda T4’den oluşur. T4’ün önemli bir aktivitesi yoktur, öncü 

hormondur. 

Tiroid hormon sentezi için, 2 substrat gereklidir: 

a- İntrensek substrat; bir glikoprotein olan tiroglobulin (TG)’dir. Folikül 

hücrelerinin ribozomal ER’ unda sentezlenir, folikül lümenine verilir. Yaklaşık 120 

adet tirozin içerir. 

b- Ekstrensek substrat; diyette inorganik iyodür olarak bulunan elemental 

iyottur. 

Tiroid hormon biyosentezi 

1- İyot foliküler hücrelerce aktif olarak kandan alınır. Tek değerlikli bazı 

anyonlar burada iyotla yarışır. Örn; perklorat, perteknetat, tiyosiyonat. Bu 

iyot uptake basamağı, tiroid hormon sentezinde hız kısıtlayıcı basamaktır. 

2- Tiroid bezine alınan iyot, tiroperoksidaz ile okside edilip, aktiflenir. Bu 

reaksiyon H2 O2 ve NADPH gerektirir. Aktive iyot, TG üzerindeki tirozin 

bakiyelerine bağlanır. İlk iyotlanma ile 3-monoiyodotirozin (MIT), ikinci ile 

3,5-diiyodotirozin (DIT) oluşur. 

İyodun oksidasyon basamağı, Tioüre grubu ilaçlar ve imidazol ile inhibe edilir. 

MIT ve DIT oluşumu engellenir. Bu ilaçlar, antitiroid tedavide kullanılırlar. 

3- Bu iki molekül birleşir. Bunu ya tiroperoksidaz ya da bir coupling 

enzim katalizler. Daha çok DIT’ lerin birleşmesiyle 3,5,3’,5’-tetraiyodotironin 

(tiroksin, T4) oluşumu tercih edilir. Bir DIT ve bir MIT birleşirse de 3,5,3’triiyodotironin 

(T3) oluşur. Az miktarda 3,3’,5’-triiyodotironin (rT3) de 

oluşabilir.

81 


4- Bu durumda TG üzerinde bağlı DIT, MIT, T3 ve T4 bulunur. Bu şekilde 

kolloidde depolanırlar. Hormon gerekince, kolloid lizozomlarda yıkılır, T4, 

DIT, MIT ve az miktarda T3 serbestleşir. Sitozole verilir, T3 ve T4 dolaşıma 

geçer. DIT ve MIT ise iyodotirozin deiyodinaz ile deiyodinize edilir, iyodür ya 

yeniden kullanılır ya da kana verilir. Kalan kısım amino asitlerine kadar yıkılır 

ve yeniden kullanılır. 

Tiroid sekresyonunda T4 / T3 oranı 10 / 1’ dir. 

Bütün bu kademeler TSH ile uyarılır. Folikül hücrelerinde TSH reseptörleri 

bulunur, sekonder habercisi cAMP’ dir. 

Tiroid hormonları kanda serum proteinlerine bağlı dolaşırlar: 

a- Majör protein, tiroksin bağlayıcı globülindir (TBG): Bir glikoproteindir, 

elektroforezde a1 globülin bandında yürür. T4 için yüksek, T3 için orta 

derecede afinite gösterir. 

b- Tiroksin bağlayan Prealbumin (TBPA, transtretin): Retinolün yanı sıra T4 

de taşır. T3’ü bağlamaz. 

c- İkisine de bağlanmayanlar albümine bağlanır. 

d- Çok azı da serbest dolaşır. T3, T4’ten çok daha hızlı hücreler tarafından 

alınır ve metabolize edilir. 

Taşıyıcı proteinler T3’den çok T4 bağlarlar. Hedef dokulardaki reseptör 

proteinler ise T3’e yüksek afinite gösterirler. 

Dolaşımdaki T3’ün %90’ı, T4’ün periferik değişiminden gelir. Bunu sağlayan 

enzim 5’-deiyodinazdır. İnhibe edilirse T4’ten rT3 oluşumu artar. Örn; 

hepatik siroz ve böbrek yetmezliğinde, glikokortikoidler ile, propil tiyourasil 

tedavisi ile ve fetusta enzimin gen ekspresyonu henüz yetersiz olduğundan 

rT3 yüksek konsantrasyonlardadır. 

Etkileri: 

Hedefi tüm hücre ve dokulardır. 

• Karbonhidrat sentez ve yıkımını artırır. Glukozun barsaktan emilimini artırır. 

Kan şekerini yükseltir. 

• Pek çok dokuda amino asit transportunu artırarak protein sentezini artırır. 

Fizyolojik şartlarda sentezini baskıladığı tek protein hipofizdeki TSH’ dır. 

• Lipid sentezi ve yıkımını artırır. Serum triaçilgliserol ve kolesterol 

düzeylerini azaltır. Kolesterolün safra asitlerine çevrilerek atılmasını 

sağlar. Adipoz dokuda katekolaminler ile indüklenen lipolizi, hormona 

duyarlı lipazı aktive ederek artırır. Kanda serbest yağ asitleri artar, 

karaciğerde keton cismi oluşumunda kullanılır. Periferde ise lipoprotein 

lipazı aktive ederek triaçilgliserol ve keton kullanımını artırır. 

KALSİYUM VE FOSFAT METABOLİZMASIYLA İLGİLİ 

HORMONLAR 

İnsan vücudunda yaklaşık 1000 g kadar bulunan kalsiyumun % 99’u fosfat ile 

kombine bir şekilde, hidroksiapatit şeklinde kemikte yer alır. Kemik kalsiyumunun 

yalnız %1’i plazma kalsiyumu ile serbestçe değiş-tokuşa uğrayan bir havuzdadır. 

İşte hormonlar bu havuza etki ile plazma kalsiyumunu belli bir aralıkta tutmaya 

çalışırlar.

82 


Total serum kalsiyumu 3 formda bulunur: 

1- % 46’sı proteinlere bağlı (% 80’i albümin, % 20’si globülinlere) 

2- % 7’si sitrat, fosfat, laktat ve sülfata bağlı 

3- % 47’si serbest: İyonize kalsiyum (Ca ++ ): Fizyolojik olarak aktif olan 

kısımdır. 

Alkalozda iyonize [Ca ++ ] azalırken, asidozda artar. Çünkü asidozda fazla H + 

iyonları albümine bağlanarak serbest Ca ++ artışına neden olurlar. 

Plazma kalsiyumu, 9-11 mg/dl’dir. Bu düzeyin devamlılığı, 3 hormon kontrolü 

ile sağlanır. Bunlar; PTH, Kalsitriol ve Kalsitonin’dir. 

HORMON KEMİK (Rezorpsiyon) BÖBREK 

(Reabsorb.) 

BARSAK (Absorb.) 

Parathormon Kalsiyum ↑, Fosfat ↑ Kalsiyum ↑, Fosfat ↓ Kalsiyum ↑, Fosfat ↑ 

(İndirekt etki) 

Kalsitriol (D vit.) Kalsiyum ↑, Fosfat ↑ Kalsiyum ↑, Fosfat ↑ Kalsiyum ↑, Fosfat ↑ 

Kalsitonin Kalsiyum ↓ , Fosfat ↓ Kalsiyum ↓ , Fosfat ↓ Etkisiz 

Şekil: Kalsiyum Regüle Edici Hormonların Etkileri 

Parathormon (=PTH): 

84 amino asitlik paratiroid bezlerde sentezlenen bir polipeptiddir. İlk 

sentezlenen form preproPTH’dur. Bundan ribozomal ER’ da pro PTH, 

pro PTH Golgi’ye taşınırken de PTH oluşur. Paratiroidlerde yeterli hormon 

deposu yoktur, devamlı sentezlenmelidir. Depo hormon 1,5 saat kadar idare 

edebilir. 

Hedef organları kemik ve böbrektir. Barsakta, aktif D vitamini sentezini 

uyararak, indirekt etkiye neden olur. Esas olarak kandaki iyonize Ca ve fosfat 

konsantrasyonlarını düzenler. 

• Böbrekte 1α hidroksilazı aktive eder. Özellikle fosfat, sodyum, potasyum, 

magnezyum ve bikarbonat geri emilimini önler. Ca, hidrojen ve 

amonyak geri emilimini ise artırır. 

Primer düzenleyicisi kalsiyumdur. Düşük serum Ca düzeyine yanıt olarak 

PTH artar, kemikten Ca mobilize olur, D vitamini sentezi artar, yine kemikten 

Ca mobilize olur ve barsaktan Ca emilimi artar. Böylece serum Ca düzeyi 

yükselir ve sonuçta PTH düşer. 

Serum fosfat düzeyinin artması ile de PTH stimüle olur. Bu aslında indirekt 

etki, çünkü fosfat artışı kalsiyumda düşme ile PTH salınımını artırır. 

Serum fosfat seviyelerine net etkisi, azaltıcı yöndedir. 

Sekonder habercisi cAMP’ dir. 

Kalsitonin: 

32 amino asitli bir peptiddir. Tiroidin parafoliküler C hücrelerinde sentezlenir. 

Başlıca hedefi kemiktir, ama böbreğe de etki eder, barsakta bir etkisi 

yoktur.

83 


cAMP düzeyini düşürerek (fosfodiesterazı aktifleyerek) etki ettiği sanılmaktadır. 

Kanda hem Ca hem fosfat düzeylerini düşürür. 

Salgının düzenlenmesi kan iyonize Ca düzeyleri ile olur. Yüksek ise kalsitonin 

uyarılır. 

Kalsitriol: 

D3 vitamininin aktif şeklidir. Steroid türevidir. 

Hedefi kemik, barsak ve böbreklerdir. 

** İntrasellüler reseptörlere bağlanarak etki gösterir. 

PANKREAS HORMONLARI 

Pankreas hem ekzokrin hem endokrin görev yapar. Ekzokrin olarak sindirim 

enzimlerini dış salgı kanalıyla barsağa akıtır. Endokrin olarak ise; 

• α hücrelerinden glukagon, 

• β hücrelerinden insulin, 

• δ hücrelerinden somatostatin ve 

• F hücrelerinden pankreatik polipeptid salgılanır. 

İnsulin: 

Sentez yeri ribozomlardır. 21 ve 30 amino asitlik A ve B peptidlerden ibarettir. 

Bu 2 zincir 2 disülfid bağı ile bir arada tutulur. Ayrıca, A peptidin kendi 

amino asitleri arasında da 1 disülfid bağı bulunur. 

İlk olarak çok uzun düz bir zincir halinde preproinsulin sentezlenir. ER’ a 

gelir, pre bölgesi (sinyal peptid) ayrılır ve pro insulin oluşur. Golgi’ye geçer, 

veziküller içinde depolanır. Bu sırada enzimatik hidroliz ile C peptid ve insulin 

oluşur. Hepsi birden vezikülün içinde bulunur, uyarı olunca eksositozla dışarı 

verilir. 

Aktif olan form insulindir. Pro insulin de çok az aktiftir. C peptid tamamen 

inaktiftir. 

• Karbonhidrat metabolizmasındaki etkileri: Hipoglisemik etki yapar. 

• Lipid metabolizmasındaki etkileri: Dolaşımdaki yağ asit miktarını azaltır. 

• Protein metabolizmasındaki etkileri: Hücrelere amino asit girişini uyarır 

ve pek çok dokuda protein sentezini artırır, yıkımı azaltır. Anabolizan 

etkilidir. 

Salgısının düzenlenmesi; 

Uyarı yapanlar: 

1- En önemli faktör kan glukoz düzeyidir. β hücreleri vücutta glukoza en 

duyarlı hücrelerdir. 

2- Amino asitler de uyarıcıdır. Özellikle arginin etkilidir. 

3- Gastrointestinal hormonlar, özellikle GİP, sekretin ve kolesistokinin 

insulin salgısını uyarırlar. 

4- Glukagon pankreastan insulin salınımını lokal olarak uyarır. Ayrıca 

glukagonun oluşturduğu hiperglisemi de insulin uyarılmasına neden 

olur. Yani Glukagon düşüklüğü de insulini uyarır.

84 


İnhibisyon yapanlar: 

Diyetle alınan yakıtlar azaldığında veya travma gibi stres yaratan bir durumda 

insulin sentezi ve salgısı azalır. Bu etkiler başlıca epinefrin üzerinden olur. 

Somatostatin de inhibitördür. 

Glukagon: 

Pankreas adacıklarındaki α hücrelerince salgılanan 29 amino asitli bir 

polipeptiddir. Kan glukoz düzeylerini, hepatik glikojenoliz ve glikoneogenez 

aktivasyonu ile düzenlemeye çalışır. 

Esas hedefi karaciğerdir. Adipoz dokuya da etki eder. Ama kaslarda 

etkisi yoktur. 

• Karbonhidrat metabolizmasında; Güçlü bir glikoneogenetik hormondur. 

• Lipid metabolizmasında; hepatik lipolizi ve yağ asidi oksidasyonunu ve 

asetil coA’dan keton oluşumunu artırır. Adipoz dokudaki lipolitik etkisi 

minimaldir. 

• Protein metabolizmasında; karaciğerin amino asit alımını artırır, 

glikoneogenez için substrat sağlar. Plazma amino asit düzeylerini 

düşürür. 

Salgının düzenlenmesi; 

1- α hücreleri hipoglisemiye duyarlıdır. En önemli faktör düşük kan 

glukozudur. 

2- Proteinli diyetten gelen amino asitler hem glukagon hem insulin salgısını 

artırır. 

3- Yüksek epinefrin ve norepinefrin düzeyleri de glukagon salınımını 

uyarır. 

4- Yüksek kan glukozu veya insulini, glukagonu inhibe eder. Glukoz ve insulin 

düzeyleri yüksekken, glukagon düşüktür. 

5- Somatostatin hem insulin hem glukagon salgısını azaltır. 

Somatostatin: 

14 amino asitlik bir peptiddir. Pankreastan başka hipotalamus, mide ve GİS’in 

diğer kısımlarından da salgılanır. Pankreastan diğer hormonların salınımını 

lokal etkiyle inhibe eder. 

MSS’ deki birçok yerde, nörotransmitter olarak etki eder. 

Pankreatik polipeptid: 

36 amino asitli bir peptiddir. Fonksiyonu tam olarak bilinmiyor fakat, 

somatostatine zıt etki yaparak, barsak motilitesi ve mide boşalmasını 

hızlandırdığı söyleniyor. 

Adrenal Medullanın Katekolaminleri Tirozinden sentezlenirler. 

• Dopamin (D) 

• Epinefrin (E) ve 

• Norepinefrindir (NE) 

Biyolojik olarak aktif aminlerdir ve hepsine birden katekolaminler denir. 

Adrenal medulladan salınan katekolaminlerin % 80’i E’ dir. E başka 

bir dokuda sentezlenmez. NE ise, sempatik sinirlerin innerve ettiği diğer 

dokularda da sentezlenir.

Tirozin 

85 


æ Tirozin hidroksilaz (Halka hidroksilasyonu) Hız kısıtlayıcı basamak enzimidir. 

L- Dopa (3,4- dihidroksi fenilalanin) 

PLP æ Dopa dekarboksilaz (= L- aromatik a.a. dekarboksilaz ) (Dekarboksilasyon) 

Dopamin 

C vit æ Dopamin Hidroksilaz (Yan zincir hidroksilasyonu) 

Norepinefrin 

SAM æ PNMT ( Fenil etanolamin-N-metil transferaz ) (N-metilasyon) 

Epinefrin 

• Tirozin Hidroksilaz : Hız kısıtlayıcı basamak enzimidir. MSS’ de sempatik 

ganglionlar ve adrenal medullada çok miktarda bulunur. Katekolaminlerle 

allosterik olarak inhibe edilir. 

• Tetra hidro biopterin kofaktörüdür. 

• PNMT : Fenil etanolamin-N-metil transferaz : PNMT sadece adrenal 

medullada bulunur. PNMT aktivitesi; glikokortikoidlerle artar, epinefrin 

ile azalır. 

Metabolik etkiler: 

Katekolaminlerin hepatik glikojenolizi ve glikoneogenezi artırmasıyla 

karaciğerden kana glukoz sağlanır. İskelet kası glikojeni de yıkılır ve açığa 

çıkan laktik asit hepatik glikoneogenezde kullanılır. 

• Lipoliz adipoz dokuda uyarılır (hormona duyarlı lipaz aktive edilerek), 

dolaşımdaki serbest yağ asitleri artar. 

Yıkılım ve metabolizmaları: 

Hücrede etkili monoaminooksidaz (MAO) ile oksidatif deaminasyon yoluyla 

inaktive edilirler ve periferde etkili katekol-o-metil transferaz (COMT) ile Ometilasyona 

uğrarlar. Etki sıraları değişebilir. 

• VMA (=3 metoksi 4 hidro mandelik asit); adrenalin ve noradrenalinin ana 

metabolitidir. FEO, nöroblastom, retino blastom, karsinoid tümör ve streste 

artar. 

• HMA (Homo valinik asit = 3 metoksi 4 hidro fenil asetik asit) ise; dopaminin 

son ürünüdür.

86 


ADRENAL KORTEKSİN STEROİDLERİ 

1. Zona Glomeruloza --- Mineralokortikoidler 

2. Zona Fasikülata --- Glikokortikoidler 

3. Zona Retikülaris --- Androjenler 

için salınım yeridir. Bu sıralamada Korteks tabakaları dıştan içe doğru verilmiştir. 

• Kolesterol 5 grup steroid hormonun öncüsüdür: 

• Glikokortikoidler (21 karbonlu) 

• Mineralokortikoidler (21 karbonlu) 

• Androjenler (19 karbonlu) 

• Östrojenler (18 karbonlu) 

• Progesteron (21 karbonlu) 

Sentez ve sekresyon adrenal korteks, gonadlar ve plasentada gerçekleşir. Kortizol 

ve aldosteron yalnız adrenal korteksten salınırlar. Östrojen ve androjenler gonadlar 

ve adrenal korteksten, progesteron ise; korpus luteum ve plasentadan salınırlar. 

Hidrofobik olduklarından kanda proteinlere bağlı taşınırlar. Albümin non spesifik 

bir taşıyıcıdır. Transkortin kortizol, kortikosteron ve aldosteronu, Seks - Hormonu 

Bağlayıcı globülin (SHBG = Gonadal Steroid Bağlayan globülin) ise gonadal 

steroidleri taşır. 

KORTİKOSTEROİD HORMONLARIN SENTEZİ 

Sentez, kolesterolün hidrokarbon zincirinin kısaltılması ve steroidin 

hidroksilasyonunu kapsar. Tüm steroid hormonlar mitokondri ve ER’ da oluşan 

bir seri reaksiyon ile pregnenolondan sentezlenir. Pregnenolon, steroid hormon 

sentezi yolunda ana ara bileşiktir. Desmolaz ve 11β-hidroksilaz mitokondrial, 

diğerleri ER enzimleridir. Yani steroid hormon sentezi, ara maddelerin mitokondri 

ve ER arasında sürekli taşınmasıyla gerçekleşir. 

İlk ve hız kısıtlayıcı basamak mitokondride kolesterolden pregnenolon 

oluşumudur. Bu basamak Desmolaz ile katalizlenir.

87 


Pregnenolon oluşum basamağı, z. fasikülata ve z. retikülarisde ACTH ile, z. 

glomerulozada ise Anjiotensin II ile uyarılır. 

Pregnenolon, düz ER enzimleri olan 3 β-OH steroid DHaz ve İzomeraz 

ile progesterona çevrilir. Bu reaksiyon kortizon ve aldosteron sentezinde 

gereklidir. Bundan sonra hidroksilasyon reaksiyonları oluşur. Bu hidroksilazlar, 

miks fonksiyonlu oksidazlardır ve NADPH ve O 2 kullanırlar. 

Progesteron, z. glomerulozada DOC (11-deoksi kortikosteron), kortikosteron ve 

18 hidroksi kortikosteron oluşumunu içeren transformasyonlarla (21-hidroksilaz, 

11β-hidroksilaz ve 18-hidroksilaz ile) aldosterona çevrilir. 

18-Hidroksilaz sadece glomeruloza hücrelerinde yer alır ve yalnız aldosteron 

sentezinde kullanılır. 

21-Hidroksilaz ve 11β-Hidroksilaz ise; hem kortizol hem de aldosteron sentezi 

için gereklidir. 

Progesteron, z. fasikülatada başlıca kortizol sentezinde kullanılır ve önce 17αhidroksilazla 

17-OH progesterona çevrilir. Bunu takip ederek 21 ve 11 nolu 

karbonlarına hidroksil eklenmesiyle kortizole çevrilir. 

Z. retikülarisde ise pregnenolon, dehidroepiandrosteron (DHEA) ve sülfatlı 

formunun (DHEA-S) oluşumunda kullanılır. 

17 α-Hidroksilaz; kortizol ve seks steroid sentezi için gereklidir. Plasentada 

bulunmadığından, burada östrojen adrenal ve karaciğer kaynaklı DHEA’dan 

sentezlenir. Z.glomerulozada da 17α-hidroksilaz yoktur. 

Fetal adrenal korteks 3-β hidroksisteroid DHaz + İzomeraz enzim kompleksini 

içermediğinden, pregnenolondan kortizol ve aldosteron sentezleyemez, ama DHEA 

sentezleyebilir. Ancak plasenta kaynaklı progesterondan kortizol sentezleyebilir. 

Renin - Anjiotensin - Aldosteron Sistemi : 

Karaciğer ve böbrekte üretilen öncü moleküllerle düzenlenir. Böbrekte 

jukstaglomerüler aparattan renin salınır. 

K iyonlarının fazlalığı, K’ a duyarlı 18-hidroksilazı aktive ederek, 

renin-anjiotensin sisteminden bağımsız bir şekilde de aldosteron sentezini 

uyarabilirler. 

Aldosteronun Etkileri: 

Hedef organ böbreklerdir. Sitoplazmadaki reseptörlerine bağlanır ve gen 

aktivasyonu yapar. Başlıca etkisi distal tüplerde Na tutulumu ve K atılımıdır. 

Na ile birlikte su da geçer. Kan hacmi ve kan basıncı artar.

88 


89 


Glikokortikoidlerin Etkileri: 

• Karaciğerdeki tüm spesifik glikoneogenez enzimlerini indükler. Karaciğerde 

glikojenezi artırıp, glukozun KC’de depolanmasını sağlar. 

• Periferde iskelet kası, adipoz doku, kemik matriksi, lenfoid doku ve deri 

gibi dokularda glukoz kullanımını azaltır, glikolizi inhibe edip, yağ asidi 

kullanımını uyarır. Net etkisi kan glukozunu artırmak şeklindedir. 

• Adipoz dokuda hormona duyarlı lipazın sentezini artırarak, adipoz dokudan 

yağ asitlerinin serbestleşmesini sağlar. Böylece plazma serbest yağ asidi 

konsantrasyonlarını artırır. Bir yandan da anormal bölgelerde lipid 

depolanmasına yol açar, yüz, sırt, omuz gibi. Ketogenezi artırır. 

• Periferde protein katabolik etki yapar. Yani (-) azot dengesi oluşturur. 

Kas, adipoz doku, lenfoid, kemik ve deride. Buradan kana geçen amino 

asit miktarı artar, amino asit alışları azalır. Kana geçen bu amino asitler 

karaciğer tarafından alınıp, hem protein sentezi, hem de glikoneogenez 

için kullanılırlar. Yani, kortizol karaciğerde protein metabolizması üzerine 

anabolik etkilidir. 

RENAL HORMONLAR 

1- Renin: Jukstaglomerüler aparattan salınır. Hipotansiyon ve hiponatremi ile 

salınımı uyarılır. 

2- Eritropoetin: Doku anoksisi ve anemi ile böbrekten salınır. Renal Eritropoetik 

Faktör olarak da isimlendirilir. Glomeruler mezangial hücrelerde ve tübüler 

epitelial hücrelerde sentezlenir. Normalde eritropoetinin % 80-90’ı böbrekler, 

kalanı başlıca karaciğer kaynaklıdır. Kemik iliği ve dalakta eritroid seri gelişimini 

uyarır. Hipoksiye yanıt olarak eritropoetin artışı, dakikalar veya saatler içinde 

gerçekleşir ve 24 saat içinde maksimum seviyelere ulaşır. Ancak sirkülasyona yeni 

eritrositlerin verilmesi günler sürer. Çünkü eritropoetin, RES’ de hemopoetik kök 

hücrelerden proeritroblast oluşumunu uyarır. 

GONAD HORMONLARI 

• Sertoli hücreleri, FSH kontrolü altındadırlar ve androjen bağlayıcı globulin 

üretirler. 

• Leydig hücreleri, LH’ın kontrolü altında kolesterolden pregnenolon 

sentezlerler. Başlıca ürün testosterondur. 

• Plazmada testosteronun % 98’i proteinlere bağlıdır. Bunun çoğu gonadal 

steroid bağlayıcı proteine ve az bir kısmı da albümine bağlı olarak bulunur. 

Biyolojik olarak aktif olan form serbest formdur. 

• Periferde DHT’ a duyarlı dokularda testosteron alınıp, 5α-redüktaz ile DHT’ a 

çevrilir. 

• Folikül içindeki granüloza hücreleri FSH’a duyarlı aromataz aktivitesine 

sahiptir. FSH uyarısıyla östrojen üretilir. Granüloza hücreleri ayrıca İNHİBİN 

üretirler ve bu da FSH’ ı inhibe eder. 

• Teka interna hücreleri ise LH’a duyarlıdır. LH’ a yanıt olarak kolesterolden 

androjen üretirler (başlıca androstenodion). Bu androjenler, granüloza 

hücrelerinde östrojen üretimi için kullanılır. 

Aromataz aktivitesi; overler dışında başlıca adipoz doku, karaciğer, beyin, sertoli 

hücreleri ve ciltte mevcuttur.

90 


GONADAL STEROİD SENTEZİ 

ÖSTROJENLERİN SENTEZİ

GASTROİNTESTİNAL SİSTEM HORMONLARI 

91 


Barsak fonksiyonlarını ; yani motilite ve sekresyonu düzenleyen hormonlardır. 

Bir kısmı, spesifik uyarılara yanıt olarak kan dolaşımına salınır. Bir kısmı ise, 

sentezlendiği yerden intersellüler aralıklara taşınır ve komşu hücreleri etkiler. Buna 

parakrin fonksiyon denir. Bir kısmı da peptiderjik nöronlarda nörotransmitter 

olarak etki yapar. Peptiderjik nöronlar, periferal ve santral sinir sisteminde de 

mevcuttur. Bu peptidler, hem GİS’ de hem de beyinde sentezlenirler. Gastro 

intestinal peptidlerin çoğu, klasik hormon tanımına uygundur. 

• Hormon tanımına uyanlar: Gastrin, Kolesistokinin, Sekretin, GİP, Motilin, 

Pankreatik polipeptid ve Enteroglukagon. 

• Nörotransmitter veya nöromodülatör etkili olanlar: VİP, Somatostatin, Substans 

B (=Substans P), Enkefalinler, Bombesin like peptidler (=BLP) ve Nörotensin. 

1. Gastrin-kolesistokinin ailesi: 

Gastrin: 

Esas olarak mideden antrumdaki G hücrelerinden, ayrıca duedonumdan 

salınır. Peptid yapılıdır. Kolesistokininle benzer amino asit dizileri 

içerdiğinden bazı etkileri ortak olur. Esas görevi mideden asit ve pepsinojen 

salgısını uyarmaktır. Bilinen en güçlü asit salgılatıcı hormondur. Gastrin 

salgısı, mideye protein gelmesiyle uyarılır. Asit fazlalığı ise inhibisyon 

yapar. Etki mekanizması tam bilinmiyor. 

Fizyolojik olarak aktif kısmına pentagastrin de denir. Pentagastrin, 

kalsitonin salgısına yol açar. Medüller tiroid karsinomunda tanı amacıyla 

pentagastrin verilerek kalsitonin artışına bakılır. 

Kolesistokinin: 

Eski adı pankreozimindir. Peptid yapılıdır. Duodenum ve proksimal 

jejenumdan salınır. Pek çok görevi vardır. Pankreatik amilaz sekresyonunu 

ve safra kontraksiyonu ile safranın duodenuma boşalmasını sağlar. Gastrik 

motiliteyi de azaltarak mide içeriğinin barsağa geçişini yavaşlatır. Ayrıca 

pankreastan insulin salgılanmasına da yol açar. Amino asitler (Phe, Trp) ve 

uzun zincirli yağ asitleri salgılanmasını uyarırlar. Beyinde de bulunmuştur. 

Nörotransmitter fonksiyon yaptığı sanılıyor. 

2. Sekretin-glukagon ailesi: 

Sekretin: 

Esas jejenumdan olmakla birlikte, duedonumdan salgılanır. En önemli 

etkisi pankreatik bikarbonat sekresyonunu uyarmasıdır. Mideden gelen 

asit kimusdaki HCl, salgılanmasına yol açar. İntestinal motiliteyi inhibe 

eder. Glukagonla yapıları benzediğinden, glukagon benzeri etkileri 

vardır, lipolizi uyarır. Sekretin salgısı; besinlerin duedonuma geçişi ve 

asidik pH ile uyarılır. 

GIP (Gastrik inhibitör polipeptid): 

Diyetteki yağ ve glukoza cevap olarak, ince barsaklardan salgılanır. Esas 

olarak inhibitör etkileri vardır. Mide motilitesini, gastrin ve HCl salgısını 

önler. Pankreastan glukoz aracılı insulin salgısını uyarır.

92 


VIP:(Vazoaktif intestinal polipeptid): 

Pankreas, barsaktaki nöronlar, MSS ve ürogenital kanaldaki nöronlarda 

sentezlenir. Fizyolojik rolü tam bilinmiyor. Miktarı artınca, barsak lümenine 

su salgılanmasını uyarır, kolera benzeri tabloya yol açar. Ayrıca düz 

kaslarda relaksasyon yapar ve pankreatik bikarbonat salgısını uyarır. 

3.Diğer GİS peptidleri: 

Enteroglukagon: 

Mide ve ince barsaklardan salınır. Pankreatik glukagonun metabolik 

etkilerini kuvvetlendirir. 

Substans P: 

Tüm GİS ve beyinde vardır. Barsak düz kas kasılmasını uyarır. Fizyolojik 

etkileri çok iyi bilinmeyen bir maddedir. 

Bombesin: 

Mide ve duedonum kaynaklıdır. Gastrin ve kolesistokinin salgısını artırır. 

Barsak ve safra kesesi hareketlerini artırır. Beyinde de vardır. 

Motilin: 

İnce barsak kaynaklıdır. Barsak düz kas kasılımını artırır. Mideden HCl 

ve pepsinojen salınımını artırır. 

Somatostatin: 

Mide, duedonum, pankreas ve hipotalamustan salınır. Gastrin, sekretin, 

kolesistokinin, GİP ve motilin sekresyonlarını inhibe eder. Hipotalamus 

kaynaklı olan GHRIH olarak da bilinir. 

Nörotensin: 

İleumdan salınır. Fizyolojik etkisi bilinmiyor. 

Serotonin: 

Güçlü vazokonstriktör etkili bir maddedir. GİS’ de enterokromafin 

hücrelerde ve beyinde üretiliyor. Trombositlerde yüksek miktarlarda var ve 

pıhtılaşma sırasında açığa çıkıyor. Karsinoid tümörlerde yüksek miktarda 

sentezlenir. Birlikte histamin de salınarak, deride kızarıklık, ishal, kusma, 

astım ve dermatite neden olur. 

Enkefalinler: 

Mide, duedonum ve safra kesesinden salınırlar. Opiat benzeri etkiler 

oluştururlar.

1.Sekonder habercisi cAMP olan hormonlar 

A. Gs proteini kullanan (Adenil Siklazı Stimüle Eden Hormonlar) 

CRH (Hipotalamus) 

ACTH, ß-LPH, MSH (Hipofiz, POMC ailesi) 

TSH, FSH, LH, hCG (Hipofiz, Glikoprotein hormon ailesi) 

ADH (Hipofiz arka lob) 

PTH (Paratiroid bezi) 

Glukagon (Pankreas) 

Kalsitonin (Tiroid parafoliküler C hücreleri) 

ß-adrenerjikler 

B. Gi proteini kullanan (Adenil Siklazı İnhibe Eden Hormonlar) 

Somatostatin (GHRIH) (Hipotalamus) Opiatlar 

Asetil kolin α 2 adrenerjikler 

Anjiotensin II 

A.Atrial natriüretik peptid 

B.Nitrik oksit (=EDRF) 

2.Sekonder habercisi cGMP olan hormonlar 

93 


3.Sekonder habercisi kalsiyum veya fosfatidil inozitol türevleri olan 

hormonlar 

Gn RH (Gonadotropin salgılatıcı hormon) Kolesistokinin 

TRH Gastrin 

Vazopressin Substans P 

Oksitosin Asetil kolin (muskarinik) 

Anjiotensin II α 1 adrenerjik katekolaminler 

4.Sekonder habercisi bilinmeyen hormonlar 

A.insulin ve çeşitli büyüme faktörleri B.Diğerleri (Hipofiz, Somatomamotropin ailesi) 

İnsulin Büyüme hormonu (GH) 

İnsulin benzeri büyüme faktörleri (IGF’ler) Prolaktin (PRL) 

Sinir büyüme faktörü (NGF) Koryonik somatotropin (hPL) 

Epidermal büyüme faktörü (EGF) 

Fibroblast büyüme faktörü (FGF) 

Trombosit türevli büyüme faktörü

94 


NÜKLEİK ASİTLER VE DOKU BİYOKİMYASI 

NÜKLEİK ASİTLERİN YAPI ve FONKSİYONLARI 

Nükleik asitler, nükleotidlerin fosfodiester bağlarıyla bağlanmasından oluşurlar. 

NÜKLEOTİDLER; 

1- Azotlu baz 

2- Pentoz 

3- Fosforik asit grubundan meydana gelirler. 

Azotlu bazlar iki gruptur: 

1-Pürinler (Adenin ve Guanin) 

2-Pirimidinler (Sitozin, Timin ve Urasil) 

Hem DNA hem RNA’daki pürin bazları aynıdır. Pirimidin olarak ikisinde de 

sitozin bulunur, ama DNA’da timin bulunurken, RNA’da bunun yerine urasil 

vardır. 

*Aspartat : N1 

} 

*H4 Folat : C2 ve C8 

*Glutamin : N3 ve N9 kaynağı olarak pürin sentezine katılırlar. 

*CO : C6 2 

*Glisin : C4, C5 ve N7 

*Aspartik asit : N1, C4, C5 ve C6 

} 

*CO : C2 kaynağı olarak pirimidin sentezine 

2 

katılırlar. 

*Glutamin : N3 

Pentozlar iki gruptur: 

1- Riboz--RNA yapısında yer alır. 

2- Deoksiriboz--DNA yapısında yer alır. 

Pentozlar, azotlu baza β-N glikozidik bağı ile bağlıdırlar. Hem DNA hem 

RNA nükleotidleri birbirlerine; 5’-3’ fosfodiester bağı ile kovalan olarak 

bağlanmışlardır. 

Nükleotid yapısında yer alan bazlar, hidrofobik bileşiklerdir. Fosfat ve pentoz 

kalıntıları nükleotidlerin hidrofilik omurgasını oluştururlar. 

Nükleik asitler, 5’-3’ yönünde şifrelenirler. 5’ ucunda fosfat grubu ve 3’ 

ucunda hidroksil grubu bulunur.

Serbest Pürin Nükleotidleri: 

AMP, ADP, ATP, 

GMP, GDP, GTP, 

cAMP, cGMP, 

PAPS (Fosfo adenozin fosfo sülfat), 

SAM, 

NAD + , NADP + , FAD + , coA,… 

Serbest Pirimidin Nükleotidleri: 

CMP, CDP açil gliserolde CDP, CTP, 

UDP glukoz, UDP glukuronat, 

UDP galaktozda UDP,... 

DNA’NIN YAPISI VE BİYOFONKSİYONLARI 

95 


DNA, sadece nükleusta kromozomlarda değil, mitokondride de bulunur. 

Prokaryotik hücrelerin nükleusu yoktur, tek bir kromozomu vardır ve plazmid 

şeklinde nonkromozomal sitoplazmik DNA içerirler. 

Hücre çekirdeğindeki DNA, muntazam bir helezon yapısındadır. DNA molekülü, 

pentoz-fosfat zinciri dış tarafta ve pürin-pirimidin bazları iç tarafta olmak üzere, 

birbiri üzerine helezon şeklinde dolanmış iki polinükleotid zincirinden ibarettir. 

Bazı viruslar tek sarmallı DNA içerirler. 

Mitokondrial DNA’da (mtDNA) polinükleotid zincirinin uçları birbiriyle birleşmiş 

olup, DNA molekülü sirküler bir yapı gösterir. 

Bazlar daima 5’ ucundan 3’ ucuna doğru okunur. Fosfodiester bağları 

kimyasallarla ayrılabilir veya bir nükleaz ailesi tarafından enzimatik olarak hidroliz 

edilebilir. 

DNA’da deoksinükleazlar 

RNA’da ise ribonükleazlar hidrolizde görevlidirler. 

** DNA zincirinin iç ve orta kısımlarındaki nükleotidleri ayıran ve serbestleştiren 

nükleazlara endonükleaz, baş veya sonundaki bir nükleotidi serbestleştiren 

nükleazlara ekzonükleaz denir. 

Rekombinant DNA teknolojisinde kullanılan bakteriyel bir enzim, DNA molekülünde 

bulunan özgül bir baz dizisini tanıyan Restriksiyon Endonükleazı ‘dır. Özel diziyi 

görünce etrafındaki fosfodiester bağlarını kırar. Bu enzimin tanıdığı özel dizilere 

palindrom denir. Palindromlar 2 yönde de okunduğunda aynı olan dizilerdir. 

Çift sarmalda, iki zincir ortak bir eksen etrafında bükülmüştür. Antiparaleldirler, 

yani bir ipliğin 5’ ucu, diğerinin 3’ ucu ile eşleşmiştir. DNA sarmalının bir ipliği 

daima diğerinin komplementeridir. Bütün DNA’ların A/T oranı, G/C oranına 

eşittir. (A=T ve G=C’ dir.) 

Baz çiftleri arasında A-T için 2, G-C için 3 tane hidrojen bağı kurulur. Aradaki 

hidrojen bağları bozulunca iplikler ayrılır. Bu pH değişikliği veya ısıtma ile olabilir. 

Fosfodiester bağları ise kırılmaz. DNA’nın H bağları kırılarak, sarmal yapısının 

bozulmasına denatürasyon denir. A-T’i fazla olan DNA’lar daha kolay, G-C’i 

fazla olanlar ise bağ sayısının fazla olmasından ötürü daha zor denatüre olurlar 

ve bunların erime noktaları ve Tm değerleri de nispeten daha yüksektir.

96 


DNA’nın Yapısal Formları: 3 tanedir; 

• B formu, ilk tanımlanandır. Bu yapıya Watson-Crick Modeli de denir. 

Sağa yatık, 3600 lik dönüşte 10 baz vardır ve bazlar sarmalın eksenine 

diktir. 

** Kromozomal DNA’nın primer olarak B formundan oluştuğu 

sanılmaktadır. 

• A formu 

• Z DNA 

RNA’NIN YAPISI VE BİYOFONKSİYONLARI 

RNA molekülü, sınırlı bazı yerlerinde H bağları ile bağlı firkete şeklinde bükülmüş 

ve helezonlaşmış kısımlar içeren tek bir polinükleotid zincirinden ibarettir. 

Bazı viruslarda çift zincirli tipleri de vardır. 

RNA’ların baz içerikleri DNA kadar düzenli değildir. H bağları ile A/U ve G/C baz 

çiftleri meydana gelir. Fakat A=U ve G=C eşitlikleri söz konusu değildir. 

RNA; DNA’daki genetik bilginin protein yapısına dönüştürülmesinde rol oynar. 

Biyofonksiyonları açısından, farklı tiplerde RNA’lar vardır: 

1- rRNA: Ribozomal RNA: Ribozomlarda bulunur. Hücredeki RNA’nın %80’ini 

oluştururlar. rRNA’ların, biyosentezdeki özel görevleri henüz bilinmiyor. 

2- tRNA: Transfer RNA: Antikodon : Solubl RNA: Akseptör RNA: En 

küçükleridir (4S). Hücredeki RNA’nın %15’idir. Her bir tRNA, spesifik amino 

asidini, protein sentezi bölgesine taşır. Her hücrede tRNA moleküllerinin en 

az 20 türü mevcuttur. 

3- mRNA: Messenger RNA: Kodon : Template RNA (Kalıp) : Hücredeki 

RNA’nın %5’ini oluşturur. Büyüklük ve stabilite açısından en heterojen ve en 

kısa ömürlü RNA tipidir. DNA’dan kromozomlarda sentezlenir, nükleustan 

sitoplazmaya, sentezlenecek özel proteine ait genetik bilgiyi taşır. 

4- snRNA: Small Nuclear RNA: Nükleus ve sitoplazmada dağınık bir şekilde 

bulunurlar ve gen regülasyonunda görevlidirler. 

5- hnRNA: Heterojen Nuclear RNA: mRNA’nın öncüsü olarak görevlidirler. 

PÜRİN NÜKLEOTİD SENTEZİ 

2 yolla olabilir: 

1- De novo sentez: Ana maddelerden sentez 

2- Salvaj yolla sentez: Yan Yol: Yıkılımla oluşan bazlardan sentez (Beyinde 

PRPP amidotransferaz aktivitesi düşük olduğundan, eritrositler ve polimorf 

nüveli lökositlerde de bu enzim bulunmadığından yalnız bu yol kullanılır.) 

** Glutamin fosforibozil pirofosfat amidotransferaz. pürin nükleotid 

biyosentezinde HIZ SINIRLAYICI Enzimdir. 

** Ana pürin nükleotidi IMP’dir.

PÜRİN SENTEZİ İNHİBİTÖRLERİ 

97 


• Bazıları, hızla çoğalan mikroorganizmaların büyümesini engeller, örneğin 

Sülfonamidler. PABA’nın yapısal analoglarıdırlar. Bunlar bakterilerde folik 

asit sentezini yarışmalı olarak inhibe ederler. H4 folat oluşamaz ve pürin sentezi 

aksar. Fakat insanlarda folik asit zaten sentezlenmeyip dışardan alındığından, 

sülfonamidler insanda pürin sentezini etkilemezler. 

• Folik asitin yapısal analogları da Dihidrofolat redüktaz inhibitörüdürler. 

Bu enzim inhibe olunca dihidrofolattan tetrahidrofolat sentezlenemez ve pürin 

sentezi aksar. Ör: Metotreksat 

• Spesifik pürin sentezi inhibitörleri insan dokularına çok toksiktir. 

• 6-Merkaptopürin 

• 6-Tiyoguaninin 

• Azatioprin, 

• Adenin arabinozid 

• Azaserin 

PÜRİN NÜKLEOTİD YIKIMI İLE İLGİLİ GENETİK DEFEKTLER 

I) Hiperürisemiler: 

Ürik asidin çözünürlüğü, ortamın pH’ına bağlıdır. Zayıf asittir ve pKa’sı 5,57’dir. 

Plazmada çözünürlük üst sınırı erkeklerde 7 mg/dl, kadınlarda 6 mg/dl’dir. 

Hiperürisemide, ürik asidin sodyum tuzu (mono sodyum ürat) yumuşak doku 

ve eklemlerde birikerek TOFÜS oluşumuna neden olur. 

A- Primer hiperürisemiler: 

PRPP sentetaz defekti: PRPP aşırı aktif veya son ürün inhibisyonuna 

dirençlidir. Hücresel Pi düzeyleri ile regüle olmaz veya pürin nükleozid 

difosfatlarla negatif feed back’e duyarsızdır. Aşırı miktarda PRPP oluşur. 

Pürinlerin de novo sentezi artar, hiperürisemi ve Gut Hastalığı gelişir. 

Parsiyel HGPRT defekti: 

Salvaj yolla GMP ve IMP sentezi azalır. Lesch-Nyhan Sendromu’na benzer 

şekilde, hücrede PRPP düzeyleri yükselir ve pürinlerin de novo sentezi 

hızlanır. Hiperürisemi ve Gut Hastalığı gelişir. Defekt nörolojik semptom 

oluşturacak kadar şiddetli değildir. 

Glikojen depo hastalığı Tip I (Von Gierke): 

Glukoz 6-fosfatazın genetik defektidir. Yüksek glukoz 6-P düzeyleri PFY’ 

nu hızlandırır ve hücre içi riboz-P düzeyleri artar. Bunun sonucunda hücre 

içi PRPP artar ve pürin sentezi hızlanır. Ürik asit oluşumu artar. 

Aşırı Fruktozlu Diyetle Beslenme: 

Fruktoz metabolizmasında görevli enzimlerden Aldolaz B, Fruktokinazdan 

yavaş çalıştığı için Fruktoz 1 fosfat birikir. Hepatosit içi inorganik fosfat 

tükenerek ADP ve AMP, ATP’ ye çevrilemez. Yıkım yoluna girerler ve 

hiperürisemi oluşur. 

B-Sekonder hiperürisemiler: 

• Nükleik asit turnover’ının arttığı durumlar:

98 


Hızlı büyüyen malign doku - lösemi, lenfoma 

Psöriazis 

Radyoterapi 

Travma 

Akut açlık gibi doku yıkımının arttığı durumlar 

• Ürat atılımının azaldığı koşullar: Pek çok farmakolojik ve doğal bileşik, 

sodyum üratın renal emilim ve sekresyonunu etkilerler. 

Renal glomeruler fonksiyon bozukluğu 

Tiazid diüretikler 

Asidoz (Üratların sekresyonu için böbrek eşiğini artırır) 

Düşük doz aspirin kullanımı (Aspirin yüksek dozlarda ürik asit geri 

emilimini engeller) 

II)Adenozin Deaminaz (ADA) eksikliği : 

Şiddetli kombine immun yetmezlik ile birlikte görülür. T ve B hücre 

disfonksiyonu olur. Hücresel deoksi adenozin trifosfat (dATP) 

konsantrasyonları artar, ribonükleotid redüktazın güçlü bir inhibitörüdür. 

Aşırı deoksi adenozin, deoksi inozin ve hipoksantine çevrilemez. Çocuklar iki 

yaşından önce sekonder enfeksiyondan ölürler. 

III)Pürin Nükleozid Fosforilaz (PNP) eksikliği: 

B hücre fonksiyonu normal, T hücre fonksiyonları bozuktur. Ürik asit 

üretimi azalır. Guanozin, d-guanozin, inozin ve d-inozin artar. d-GTP 

eritrositlerde birikir. CDP redüktazın inhibitörüdür. Ayrıca ADP’ nin dADP’ye 

redüksiyonunu uyarır, bu da d-ATP’ ye çevrilir. d-ATP ribonükleotid redüktazın 

inhibitörüdür. 

IV)Hipoürisemiler: 

Plazma ürik asidi 2 mg/dl’nin altındadır. 

A-) Ksantin Oksidaz Eksikliği: 

Herediter olabilir veya ağır KC hasarı sonucu ortaya çıkabilir. Hipoksantin ve 

ksantin atılımı artmıştır. Ksantin taşları görülebilir. 

B-) Sekonder hipoürisemiler: 

• Fankoni Sendromunda tübüler emilim bozukluğuna bağlı olarak 

• Allopürinol gibi hiperürisemi tedavisinde kullanılan ilaçlarla 

• Kronik açlıkta (Akut açlıkta hiperürisemi gelişmesine rağmen) 

PİRİMİDİN NÜKLEOTİD SENTEZİ 

Sentez sitozolde yer alır. 

• Karbomoil fosfat sentezi: 

Bu yolun memelilerdeki hız kısıtlayıcı basamağıdır. Glutamin ve CO 2 ’den 

karbomoil fosfat sentezini, karbomoil fosfat sentetaz II katalizler. Enzim UTP 

ile inhibe, ATP ve PRPP ile aktive olur. Üre sentezindeki karbomoil fosfat sentetaz 

I ise mitokondridedir. 

** Glutamin ve Aspartat hem pürin hem pirimidin sentezinde kullanılırlar. 

Glisin ise yalnız pürin sentezine katılır.

99 


Orotik asit sentezi: 

İkinci basamak, karbomoil aspartat oluşumudur. Enzim aspartat 

transkarbomoilaz (ACT) dır. Prokaryotlarda (E.coli’de) hız kısıtlayıcı 

basamaktır. 

** Ana pirimidin nükleotidi OMP’dir. 

PİRİMİDİN METABOLİZMA BOZUKLUKLARI 

İnsan vücudunda pürin halkaları kırılıp açılamaz. Oysa pirimidin halkası açılabilir. 

Son ürünler olan; karbondioksit, amonyak, ß-alanin ve ß-aminoizobütirat suda 

kolay çözünüp atıldığından pirimidin sentezi artışı, nadiren bir klinik anomaliye 

yol açabilir. ß-alaninden asetil coA ve ß-aminoizobütirik asitten ise süksinil coA 

oluşabilir. 

1- β-Amino izobütirikasidüri 

2- Herediter Orotik Asidüri: 

Tip I ve Tip II olarak 2 türlüdür: 

• Tip I; orotik asit fosforibozil transferaz ve orotidilat dekarboksilazın birlikte 

eksikliğine bağlıdır. 

• Tip II’ de yalnız orotidilat dekarboksilaz eksiktir. 

3- Mitokondrial ornitin transkarbomoilaz eksikliği: 

Mitokondride biriken karbomoil fosfat sitozole geçip, de novo pirimidin sentezinde 

kullanılır. Orotik asidüri gelişir. 

4- Reye sendromu: 

Mitokondrinin üre sentezinde karbomoil fosfatı kullanma yeteneği bozulur ve yine 

orotik asidüri gelişir. 

RİBONÜKLEOTİDLERİN DEOKSİRİBONÜKLEOTİDLERE 

ÇEVRİLMESİ 

DNA’nın yapısında bulunan deoksi ribonükleotidler, ribonükleotidlerin 

indirgenmesiyle oluşurlar. 

• Ribonükleotid redüktaz: 

Nükleozid difosfatların (ADP, GDP, CDP ve UDP) deoksi formlarına (dADP, dGDP, 

dCDP ve dUDP) redüksiyonunu katalizleyen multialt üniteli bir enzimdir. Reaksiyon 

sırasında gerekli hidrojen atomlarının kaynağı, enzimin yapısında bulunan sülfidril 

gruplarıdır. Hidrojenlerini kaybeden 2 sülfidril grubu arasında bir disülfid köprüsü 

oluşur. 

Enzimin deoksi ribonükleotid üretmeye devam etmesi için, disülfid bağının 

redüklenmesi gerekir. Redüksiyon eşitliklerinin kaynağı, enzimin koenzimi olan 

tiyoredoksin denilen sistein içeren bir peptiddir. Tiyoredoksinin 2 SH grubu, H’lerini 

enzime verir ve kendi yapısında disülfid bağı oluşur. Tekrar fonksiyon yapabilmesi 

için redükte olmalıdır. Enzim tiyoredoksin redüktazdır. İndirgeyici güç olarak 

da NADPH kullanılır.

100 


REPLİKASYON, TRANSKRİPSİYON VE TRANSLASYON 

REPLİKASYON: 

DNA’nın hücre bölünmesi sırasında her seferinde replike olması ve taşıdığı 

bilginin de selektif olarak eksprese olması gerekir. 

TRANSKRİPSİYON: 

RNA, DNA’da depolanmış genetik bilginin ekspresyonunda görev alır. 

PROKARYOTLARDA (E.COLI’DE) REPLIKASYON 

DNA sentezinin olabilmesi için; kalıp DNA, RNA primeri, DNA polimeraz, DNA 

ligaz ve 4 deoksi ribonükleotid trifosfat (dATP, dGTP, dCTP ve dTTP) ortamda 

bulunmalıdır. 

E.coli’de 3 polimeraz vardır: 

1-DNA polimeraz I: Hata tamirinde yama yapar, kesikli zincir sentezine katılır. 

2-DNA polimeraz II: Rolü çok açık değil. 

3-DNA polimeraz III: Replikasyondan sorumlu temel enzimdir. 

DNA’nın iki ipliği ayrıldığında her biri yeni bir ipliğin sentezlenmesinde kalıp olarak 

kullanılır. Buna semi konservatif replikasyon denir. Çünkü ana DNA’nın ayrılan 

her bir ipliği, yeni DNA çift ipliğinden birini oluşturur. 

• İki komplementer DNA ipliğinin ayrılması: DNA replikasyonu olabilmesi 

için polimerazlar sadece tek ipliği kalıp olarak kullanabildikleri için, iki ipliğin 

küçük bir bölgede de olsa ayrılması gerekir. Prokaryotlarda, replikasyon tek bir 

nükleotid dizisinde, ökaryotlarda ise DNA boyunca çok sayıda noktada başlar, 

böylece replikasyonun daha hızlı olması sağlanır. 

• Replikasyon çatalının oluşması: İki ipliğin ters yönde dönerek açılması ile 

oluşan ‘’V’’ şeklindeki yapıya replikasyon çatalı denir. Replikasyon DNA 

boyunca orijinden her iki yöne doğru sürer. Replikasyonun başlaması için, orijinin 

unwinding proteinler denen bir grup protein tarafından tanınması gerekir. 

Bunlar: 

DnaA proteini, Tek sarmallı DNA bağlayan proteinler, DNA helikazlar ipliklerin 

açılmasını sağlarlar. 

• Süper kıvrılmaların önlenmesi: İplikler açılırken süper kıvrımlar olabilir. 

Bunları ortadan kaldıran enzimler DNA topoizomerazlardır. 

a) Tip I DNA topoizomerazlar: Reversibl olarak çift sarmalın tek ipliğini 

keser. ATP gerekmez. 

b) Tip II DNA topoizomerazlar: DNA çift sarmalına sıkıca bağlanıp her iki 

iplikte de geçici kırılmalar yaratır. ATP gerekmez. 

Bu enzim grubundan olan DNA Giraz; E.coli’de ki DNA replikasyonunu kolaylaştırır. 

Kinolon grubu antimikrobiyal ajanların hedefi bu bakteriyel enzimdir. Bu enzim 

diğer tip II topoizomerazlardan farklı olarak ATP kullanır.

101 


DNA replikasyonunun yönü: 

DNA polimerazlar, ana nükleotid dizilerini 3’-5’ yönünde okurlar ve yeni DNA 

sentezini 5’-3’ yönünde yaparlar. 

a)Lider zincir: İlerleyen replikasyon çatalı yönünde kopyalanan ipliktir ve 

kesiksiz olarak sentezlenir. 

b)Kesikli zincir: Replikasyon çatalının tersi yönünde ve sürekli kopyalanmayan 

ipliktir. Bu zincirin sentezinde kısa DNA fragmanları kullanılır. Bu kısa, sürekli 

kopyalanmayan parçalara Okazaki fragmanları denir. Bu fragmanlar yaklaşık 

1000 nükleotid içerirler. Birleştirilip sürekli bir iplik haline getirilirler. 

RNA primeri: 

DNA polimeraz, yalnızca tek zincirli kalıp DNA üzerinden sentezi başlatamaz. 

Bir primere gerek duyar, bu da kısa kolunda 3’ ucunda serbest bir OH bulunan 

4-12 nükleotidlik, kalıp DNA’ya komplementer kısa bir RNA parçasıdır. 

Bu OH grubu ilk nükleotidi alır. Yani, DNA polimeraz, serbest hidroksil grubuna 

kalıp DNA’daki nükleotide komplementer deoksi ribonükleotidi bağlar. Spesifik 

bir RNA polimeraz olan Primaz, DNA kalıbına komplementer olan kısa kalıp 

RNA ipliklerini sentezler. 

DNA polimeraz III: 

DNA zincirinin uzamasından esas sorumlu olan enzimdir. Yeni oluşan zincir, 

5’-3’ yönünde, kalıp zincire antiparalel olarak sentezlenir. Uzayan zincire her 

yeni nükleotid eklendiğinde PPi açığa çıkar. DNA zincirinin sentezlenmesi ve 

uzaması için, 4 deoksiribonükleotid trifosfatın (dATP, dTTP, dCTP ve dGTP) 

hepsi bulunmalıdır. Her hangi birisi biterse, DNA sentezi o nükleotidin gerekli 

olduğu yerde kesilir. 

** Nükleotidin şeker kısmında bazı değişiklikler yapılarak oluşturulan belli 

bazı nükleotid analogları, ortama konursa, DNA zincir uzaması durabilir. 

Bu maddelerle DNA replikasyonu bloke edilince, hızlı çoğalan hücrelerin ve 

virusların bölünmesi yavaşlar. Bazı nükleotid analogları şunlardır: 

• Sitozin arabinozid (=Cytarabine)--Antikanserojen olarak kullanılır. 

• Adenin arabinozid (=Vidarabin)--Antiviral olarak kullanılır. 

• Zidovudin (=AZT) 

• Acyclovir 

RNA primerinin uzaklaştırılması ve yerine DNA konması: 

DNA polimeraz III, bir RNA primerine yaklaşana kadar DNA sentezler. Bu 

durumda primer RNA, 5’-3’ ekzonükleaz aktivitesiyle çıkarılır ve sonra boşluk 

DNA polimeraz I ile doldurulur. 

DNA ligaz: 

Son olarak DNA’nın DNA polimeraz III tarafından sentezlenen 5’-P grubu ve 

polimeraz I tarafından sentezlenen 3’-OH grubu DNA ligaz ile birleştirilir. 

ATP, AMP’ ye kadar yıkılır.

102 


ÖKARYOTİK DNA REPLİKASYONU 

Prokaryottakine benzer. 5 tip ökaryotik DNA polimeraz vardır: 

1- Pol α, pol δ ve pol ε: Ökaryotik DNA polimerazların α-ailesine aittirler. 

• Pol α’nın primaz aktivitesi var ve hem lider hem de kesikli zincir için RNA 

primeri sentezler. 

• Pol δ, lider zinciri uzatır. 

• Pol ε, kesikli zinciri uzatır. 

2-Pol β: DNA polimeraz I’e benzer. Yani hata-tamir enzimidir. 

3-Pol γ: Mitokondriyel DNA’yı replike eder. 

• Ökaryotik DNA’nın Organizasyonu: Bir insan hücresindeki toplam 

46 kromozomun total DNA’sı ~ 1 m’dir. Bunun hücre içinde (çekirdekte) 

yerleşebilmesi için çok iyi ve sıkı paketlenmesi gerekir. Ökaryotik DNA histon 

denilen proteinlerle sıkıca bağlanır ve nükleozom halini alır. Nükleozomlar 

ipe dizilmiş boncuklar gibidirler. 

Histonlar çok miktarda lizin ve arginin içeren, küçük ve bazik (fizyolojik pH’da 

pozitif yüklü) proteinlerdir. 5 tanedirler; H1, H2A, H2B, H3, H4. (+) yüklü 

olduklarından, (-) yüklü DNA ile iyonik bağlar kurarlar. Mg+2 gibi (+) yüklü 

iyonlarla birlikte, DNA’nın fosfat gruplarından ileri gelen (-) yüklerini nötralize 

etmeye çalışırlar. 

H1 dışındakiler, her birinden 2 molekül birleşerek nükleozom boncuklarının yapısal 

çekirdeğini oluştururlar. Bunun etrafına DNA sarmal segmenti sarılır. 

** H1 en dokuya ve cinse spesifik olandır, nükleozom çekirdeğinde bulunmaz ama 

bağlayıcı DNA’ya bağlanır. Birkaç değişik tipi vardır. Nükleozomların daha yoğun 

yapılar halinde paketlenmelerine yardımcı olur. 

DNA’DAN RNA SENTEZİ=TRANSKRİPSİYON 

Nükleusta sentezlenen RNA nükleer porlardan sitoplazmaya difüze olur ve protein 

sentezini kontrol eder. 

İki DNA ipliğinden birinin kalıp olarak kullanıldığı kopyalama işlemine 

transkripsiyon denir. 

Prokaryotik Genlerde Transkripsiyon 

RNA sentezinin olabilmesi için; kalıp DNA, RNA polimeraz ve 4 ribonükleotid 

trifosfat (ATP, GTP, CTP ve UTP) ortamda bulunmalıdır. 

• Prokaryotik RNA polimeraz: Bakterilerde tek tip RNA polimeraz bulunur ve 

bu enzim, DNA replikasyonu için kullanılan kısa RNA primerleri dışında tüm 

RNA’ları sentezler. RNA primerleri ise, primaz adı verilen özel bir enzimle 

sentezlenirler. RNA, DNA kalıbına antiparalel olarak, 5’-3’ yönünde 

sentezlenir. 

RNA sentez basamakları 

1-Başlama: RNA polimeraz, DNA üzerinde promoter bölgeye (spesifik 

bağlanma yerine) bağlanır. DNA’yı kalıp olarak kullanarak, RNA sentezler. 

Promoter bölgesinde bulunan nükleotid dizileri Pribnow box: TATA box: 

TATAAT ve (-) 35 dize: TTGACA ‘dır.

103 


2-Uzama: Tanımadan sonra, RNA polimeraz DNA dizisinin bir transkriptini 

sentezlemeye başlar. DNA polimerazın aksine RNA polimeraz, primere 

gerek duymaz. Ayrıca endo ve ekzonükleaz aktiviteleri yoktur. Böylece, DNA 

polimeraz gibi, RNA’daki hataları onaramaz. 

3-Sonlanma: Uzama, bir sonlanma sinyaline kadar sürer. RNA polimeraz, 

DNA kalıbı üzerindeki sonlanma bölgelerini tanıyabilir ya da p faktör 

(sonlanma faktörü) denilen ek bir protein gerekebilir. 

• Rifampin, prokaryotik RNA polimerazın β alt ünitesine bağlanarak başlama 

safhasını inhibe eder ve ilk fosfodiester bağı kurulamaz. Tüberküloz 

tedavisinde kullanılır. 

• Daktinomisin (=Aktinomisin D), DNA kalıbına bağlanır ve RNA polimerazın 

hareketini önler. Antikanserojen bir ilaçtır. 

Ökaryotik genlerde transkripsiyon 

Daha komplekstir. RNA polimeraza ek olarak, birçok transkripsiyon faktörü 

DNA’ya bağlanır. DNA çift sarmalı gevşer. Sonlanma mekanizması ise tam 

bilinmiyor. 

Ökaryotik Hücrelerin Nükleer RNA polimerazları: 

Bulundukları sınıfa göre özel genleri tanırlar. 3 tipi vardır: 

1-RNA polimeraz I: Nükleolusda büyük ribozomal RNA’ların (28, 18 

ve 5.8S) öncüsünü sentezler. 

2-RNA polimeraz II: Protein oluşturmak üzere translasyona uğrayan 

mRNA’ların öncüsünü sentezler. Küçük nükleer RNA (snRNA)’yı da 

sentezler. Bazı viruslarda viral RNA sentezini de sağlar. 

• RNA polimeraz II inhibitörleri: α-amanitin, polimerazla çok sıkı 

bağlanır ve mRNA ve protein sentezini inhibe eder. Yüksek miktarları 

RNA polimeraz III’ü de inhibe edebilir. Zehirli mantarlarda bulunur. 

3-RNA polimeraz III: tRNA, küçük 5S rRNA ve bazı sn RNA’lar gibi 

küçük RNA’ları üretir. 

Mitokondrial RNA polimeraz: Mitokondride bir tip RNA polimeraz bulunur. 

Bu da bakteri polimerazına benzer özellikler taşır. 

PROTEİN BİYOSENTEZİ= TRANSLASYON 

Translasyon yani nükleik asit içindeki bilginin spesifik bir amino asit dizisi oluşturmak 

üzere eksprese olması için genetik kod gerekir. Genetik kod, nükleotid bazlarıyla, 

amino asit dizisi arasındaki eşleşmeyi sağlar. Kodun her biri 3 nükleotid bazından 

oluşur ki buna kodon denir. 

Kodonlar mRNA dilindedir (A,G,C,U). 5’-3’ yazılırlar. 4 baz kullanıldığından 4 3 =6 4 

kombinasyon mümkündür. Bunun 61’i, 20 amino asidi kodlar, 3 tanesi de UAG, 

UGA ve UAA sonlanma kodonudur. Amino asitleri şifreleyen 61 kodondan birisi 

olan metyoninin şifresi AUG ise, aynı zamanda başlangıç kodonudur. 

Genetik Kodun Özellikleri 

1- Spesifiktir: Spesifik bir kodon daima aynı amino asidi kodlar. 

2- Evrenseldir: Genetik kodun spesifikliği evolüsyonun erken dönemlerinden 

beri korunmuştur. Mitokondriyel genom dışında tüm bitki ve hayvan türleri 

için aynıdır.

104 


3- Kalabalıktır: Her kodon tek bir amino aside karşılık geldiği halde, bir 

amino asidin birden fazla kodonu olabilir. Triptofan ve metyonin yalnız birer 

kodona sahip amino asitlerdir. 

4- Üst üste çakışmaz ve süreklidir: Kod, sabit bir başlama noktasından 

başlayarak sürekli baz dizisi şeklinde üçer üçer okunur. Bir mesaj dizisinde 

1-2 nükleotid delesyona uğrar veya eklenirse, okuma çerçevesi değişir ve 

çerçeve kayması mutasyonu meydana gelir. 

Translasyon için Gerekli Bileşenler 

a) Amino asitler 

b) tRNA:Her amino asit için en az bir spesifik tip tRNA gerekir. Her tRNA’da 

3 bazlı bir nükleotid dizisi olan antikodon bulunur ve mRNA üzerinde spesifik 

bir kodonu tanır. 

c) mRNA: Peptid zincirinin sentezi için kalıp olarak kullanılan spesifik 

mRNA’nın bulunması gerekir. 

d) Amino açil-tRNA sentetazlar 

e) Ribozomlar 

f) Protein faktörler: Başlama, uzama ve sonlanma faktörleri gerekir. 

g) Enerji: Peptid zincirine bir amino asit eklenmesi için 4 yüksek enerjili P 

bağı gerekir. 2 ATP amino açil-tRNA sentetaz reaksiyonu için, 1 GTP amino 

açil-tRNA’nın A’ ya bağlanması, 1 GTP de translokasyon için kullanılır. 

Protein biyosentezi, hücrenin yaşamı boyunca en çok enerji tüketici olaylardan 

birisidir. 

Posttranslasyonel Modifikasyonlar 

Hücreden salınacak proteinlerin çoğu ilk önce büyük öncü moleküller halindedir 

ve fonksiyonel olarak inaktiftir. Protein zincirinin parçaları endoproteazlarca 

ayrılır ve aktif molekül açığa çıkar. Proteinin fonksiyonuna göre gerekli ise, 

özel gruplar eklenebilir. Hb için Hem grubu eklenmesi örnektir. S-S bağları 

oluşabilir. Fosforilasyon, hidroksilasyon ve glikozilasyon olabilir. 

Bu reaksiyonların yeri değişiktir. ER, golgi cisimciği veya sekretuar veziküller 

içinde olabilirler. 

1- Fosforilasyon: Protein üzerindeki serin, treonin veya daha nadiren tirozin 

bakiyelerinin OH grupları üzerinden olur. Enzimler protein kinazlardır. Proteine 

(-) yük kazandırır. Süt proteini kazein fosforillidir ve taşıdığı (-) yük sayesinde 

(+) yüklü Ca bağlayabilir. Protein fosfatazlarla da fosfat grupları ayrılır. 

2- Glikozilasyon: Plazma zarının parçası olacak veya hücreden salınacak 

proteinlerin çoğunun serin, treonin veya hidroksilizinlerinin OH gruplarına 

veya asparagine bağlanmış karbonhidrat zincirleri vardır. Bu ekleme ER’ 

da olur (Core Glikozilasyon), Golgide (Terminal Glikozilasyon) daha ileri 

modifikasyonlar yapılır. 

3- Hidroksilasyon: Kollajenin a-zincirinin prolin veya lizin bakiyeleri pürtüklü 

ER’ da hidroksile edilir.

105 


Protein Biyosentezi İnhibitörleri 

• Puromisin: Amino açil-tRNA’daki amino açil-adenozin bakiyesinin 

analoğudur. Ribozomdaki A bölgesine bağlanır ve peptidin ribozomdan 

ayrılmasına engel olur. Hem prokaryot hem ökaryotlarda etkilidir. 

• Streptomisin: Prokaryotlarda, formil met-tRNA’nın P’ ye bağlanmasını 

engelleyerek başlamayı inhibe eder. 30S’e bağlanarak yapısını bozar. 

• Tetrasiklin: Prokaryotlarda amino açil-tRNA’nın mRNA-ribozom 

kompleksine ulaşmasını önler. 

• Kloramfenikol: Prokaryotik peptidil transferaz aktivitesini bloke eder. 

Yüksek dozları mitokondrial protein sentezini de inhibe eder. 

• Eritromisin ve Klindamisin: Prokaryotlarda 50S’e geri dönüşümsüz 

olarak bağlanarak translokasyonu inhibe eder. 

• Siklohekzimid: Ökaryotta 60S’in peptidil transferaz aktivitesini inhibe 

eder. 

• Abrin-risin: Ökaryotta amino açil-tRNA’nın bağlanmasını önler. 

• Difteri ekzotoksini: Ökaryotik uzama faktörünü inaktive eder. Böylece 

translokasyonu engeller. 

DNA’da hasar yapabilen mutajenler 

a) Baz analogları: 5-Bromo urasil ve 2-Amino pürin: 

b) Deamine edici ajanlar: (Alkilleyici olmayanlar): Nitröz asit ve nitröz 

amin, sodyum nitrit ve sodyum nitrat gibi nitröz aside metabolize olan 

bileşiklerdir. 

** Sitozinin Urasile deaminasyonu en sık 

c) Alkilleyici ajanlar: Dimetil nitröz amin ve Dimetil sülfat, bu gruba 

örneklerdir. Bunlar guaninin metillenmesine yol açarlar. 

d) U.V. ışık: Dimerlerin, genellikle TT dimerinin oluşmasına yol açar. 

e) Anaerobik metabolizma sonucu oluşan oksijen radikalleri de DNA’da 

hasar oluştururlar. 

• Süperoksit radikali: SOD ile uzaklaştırılır. 

• Hidrojen peroksit: Katalaz ve GSH peroksidaz ile uzaklaştırılır. 

• Hidroksil iyonu: En mutajen olandır. 

f) İyonize edici radyasyon: X ışınları, gamma ışınları ve radyoaktif 

maddelerin radyasyon partikülleri etkisiyle oluşan iyonlar oldukça 

reaktiftir. 

Kalıcı Mutasyonlar 2 tiptir: 

1- Nokta mutasyonları: 

DNA’daki tek bir bazın, bir başkasıyla yer değiştirmesiyle açığa çıkarlar. 

DNA’daki bir kodon ve dolayısıyla proteindeki bir amino asit farklılaşır. 

• Transversiyon:Pürin yerine pirimidin veya pirimidin yerine pürin bazı 

gelmesidir. 

• Transisyon: Pürin yerine başka bir pürin veya pirimidin yerine başka 

bir pirimidin gelmesidir. 

• Protein özelliklerini değiştirmezse SESSİZ MUTASYON denir. Değişen 

bazı içeren kodon, aynı amino asidi kodlayabilir..

106 


• FARKEDİLEBİLİR MUTASYON: Hb A’nın ß-zincirini şifreleyen gende 

nokta mutasyon sonucu glutamat yerine valin gelmesiyle Hb S oluşur, 

Hb fonksiyonları bozulur ve orak hücreli anemi gelişir. Bir başka örnek 

de Hb M ‘dir. 

2- Katılma (İnsersiyon) ve Eksilme (Delesyon) mutasyonları: Kalıp 

kayma mutasyonları: 

Bir gene bir veya daha fazla bazın katılması veya eksilmesi, o gendeki 

tüm kodonların değişmesine ve tamamen farklı amino asit dizilişine 

sahip protein oluşmasına neden olur. Bu tip mutasyon iç kısımlarda bir 

sonlanma kodonu oluşturursa, normalden daha kısa bir peptid zinciri 

ortaya çıkabilir. 

DNA ONARIM MEKANİZMALARI 

1- Eksizyon tamiri: U.V. etkisiyle oluşan TT dimerleri replikasyonu bloke ederler. 

DNA polimeraz, DNA zincirini ancak dimer bulunan yere kadar replike edebilir. 

TT dimerleri, öncelikle özel bir U.V. spesifik endonükleaz (Excinuclease) ile 

tanınır. Sonra bir eksizyon ekzonükleazı (prokaryotta DNA polimeraz I, insanda 

DNA polimeraz ß ) 5’ ucundan fosfodiester bağını kırarak dimeri serbestleştirir 

ve kalan boşluğu diğer ipliği kalıp olarak kullanarak doldurur. Yeni sentezlenen 

DNA’nın 3’-OH grubu, orijinal DNA sarmalında kalan 5’-P grubu ile birleşir. Bu 

birleşmeyi DNA ligaz yapar. 

2- Baz değişikliklerinin düzeltilmesi: 

a- Anormal bazlar, 

b- Fotoreaktivasyon: 

c- Rekombinasyon tamiri: Replikasyon çatalı henüz eksizyon tamiri 

yapılmamış hasarlı bir bölgeye gelebilir. Sadece bakterilerde olan bir 

mekanizmayla (tanıyıcı enzim: Restriksiyon Endonükleazı), normal DNA 

ipliğinden mutasyonsuz kısım alınıp hasarlı ipliğe eklenir, DNA Polimeraz 

I ve DNA ligaz ile sağlam iplikte oluşan boşluk da aynı enzimlerle 

doldurulur. 

DNA ONARIM DEFEKTLERİ 

1- Xeroderma Pigmentozum: Genetik geçişi otozomal resesiftir ve pirimidin 

dimerlerinin (TT) onarım defektidir. U.V.’ye anormal olarak duyarlıdırlar, melanom 

ve skuamöz hücreli ca gibi cilt kanserlerine yatkınlık vardır. En sık görülen tipi, U.V. 

spesifik endonükleazın yokluğuyla birlikte olandır. 

2- Ataxia Telenjiektazia: Çeşitli organ sistemlerinde şiddetli anomaliler ve 

lenforetiküler kanserle karakterizedir. Hastalardan alınan sağlam hücreler kültürde 

x-ışınlarına aşırı duyarlıdır. 

3- Fankoni Anemisi: Ölümcül aplastik anemi: X-ışınları tarafından oluşturulan 

hasar onarılamaz. 

4- Hutchinson-Gilford ve Bloom sendromu: 2 farklı prematür yaşlanma 

sendromu.

KOLLAJEN LİFLER 

DOKU BİYOKİMYASI 

107 


Temel yapı üniteleri tropokollajendir. Glikoprotein yapısındadır. İnsanda en 

bol bulunan proteindir. Fibrözdür, çeşitli çözücülerde çözünmez. Kollajen lifler 

mekanik etkilere çok dayanıklıdır ama esneme özellikleri yoktur. Kıkırdak, kemik 

ve deride bulunur. 

Kollajen hücre dışında fonksiyon yapan proteinlerden birisidir. 

Tropokollajenler arasında Aldol çapraz bağları kurulur, bu bağlar lizin ve 

hidroksilizin arasındadır. Çapraz bağları kuran enzim lizil oksidazdır. Cu içerir 

ve Cu eksikliğinde kollajen yapımı bozulur. 

ELASTİK LİFLER 

Temel yapı üniteleri tropoelastindir. Çok fazla uzayıp, kısalma özelliği vardır, 

kollajenin aksine lastik benzeri bir yapıdır. Tropoelastin bir polipeptid zinciridir ve 

nonpolar amino asitler bulunur. Kollajenle benzer tarafı glisin ve alaninden zengin 

olmasıdır, valin ve lizin de çok bulunur. Prolin ise kollajenden azdır. Hidroksiprolin 

çok az, hidroksilizin hiç bulunmaz. Karbonhidrat da içermez. 

Olgun elastinde, elastin polipeptid zincirlerini bir lif ağına bağlayan kovalan 

çapraz bağlar bulunur. Bu bağlar lizinden zengin bölgelerde kurulur ve başlıca 

izodesmozin ve desmozin yapıları meydana gelir. Elastini parçalayan enzimler 

elastazlardır. 

• α-1 Antitripsin, güçlü bir proteaz olan nötrofil elastazını inhibe ederek, 

alveoler duvar elastininin yıkılımını engeller. Bu protein, başlıca karaciğerde 

sentezlenir. Monosit ve alveoler makrofajlarda sentezlenen ise elastazın lokal 

doku hasarını önler. Özellikle akciğerler için çok önemlidir. Eksikliğinde alveoler 

duvarda bağ dokusu harabiyeti, rejenerasyon mümkün olmadığından amfizemle 

sonuçlanır. 

KAS DOKUSU 

a- Çizgili kas: İskelet kası: Çizgili ve istemlidir. 

b- Düz kas:Çizgisiz ve istemsizdir. 

c- Kalp kası: Çizgili ve istemsizdir. 

Çizgili kaslar, elektriksel olarak uyarılabilen bir membran olan sarkolemma ile 

sarılmıştır. Kas hücresinin sitoplazması da sarkoplazma olarak adlandırılır. 

Çizgili kasda enine ve boyuna çizgiler bulunur. Boyuna olanlar miyofibrillerden 

(lifçik), enine olanlar her lifçikteki ince ve kalın filamanlardan ileri gelir. Hücre 

zarı olan sarkolemma içeri doğru girintiler yaparak Z çizgisini meydana 

getirir. 

Miyofibrildeki kalın filamanlar koyu renkli A bandını oluşturur, koyu bant 

üzerindeki daha açık bölgeye H zonu denir. Sadece ince filamanlarca oluşturulan 

açık renkli bölgeye ise I bandı denir. I bandı ortasındaki koyu çizgiler ise Z çizgisi 

adını alır.

108 


İki Z çizgisi arasına da sarkomer denir. 

Filamanları oluşturan proteinlere kontraktil proteinler denir. Bunlar aktin, miyozin, 

tropomiyozin ve troponinlerdir. Miyozin kalın, diğerleri ince filamanlar olarak 

bilinirler. 

1- Miyozin: Fibröz bir proteindir. Kas proteinlerinin % 55’ini oluşturur. Miyozin 

baş kısmı; ATP bağlama fonksiyonuna ve ATPaz aktivitesine sahiptir. 

2- Aktin: Globüler alt ünitelerden meydana gelen fibröz bir proteindir. Kas 

proteinlerinin % 25’ini oluşturur. 2 tipi vardır; Globüler (G-aktin) ve Fibriler 

(F-aktin). 

3- Tropomiyozin: 2 polimer arasındaki olukta, F-aktine birleşen α ve β olmak 

üzere 2 zincirden oluşan fibröz bir moleküldür. 

4- Troponinler: Çizgili kaslara özgüdür. 

• Troponin T; Tropomiyozine bağlanır. 

• Troponin C; yapısal olarak kalmoduline benzer ve Ca bağlayıcı rolü vardır. 

• Troponin I; Aktin polimeri üzerinde bulunur ve aktinin miyozinle etkileşimini 

inhibe eder.

109 


İskelet Kasında Kontraksiyon 

Kontraksiyon olması için miyozin başının aktinle temas etmesi gerekir. Dinlenme 

halinde ayrıdırlar. Kontraksiyon sırasında sarkoplazmik retikulumdan Ca açığa 

çıkar. Açığa çıkan Ca’ların 4 molekülü, 1 Troponin C ile bağlanarak, miyozin 

başı konformasyonu değişen ve böylece bağlanma bölgesi açığa çıkan aktinle 

bağlanır ve aktin, miyozin başındaki ATP azı aktive eder. ATP hidrolizi ile 

enerji elde edilir. Bu enerji miyozin başının hareketinde kullanılır. Böylece, 

ince filamanlar sarkomerin merkezine doğru çekilir. Kontraksiyonun sona 

ermesinde, Ca’un sarkoplazmik retikulumun sisternalarına Ca ATPaz ile 

pompalaması rol oynar. Kas kasıldığı zaman, kalın yada ince filamanların 

boylarında herhangi bir değişiklik olmaz. Sadece kasılma sırasında aktin ve 

miyozin üst üste gelerek, I bandı daralır. A bandı ise aynı kalır. 

Düz Kaslarda Kontraksiyon 

Düz kasta troponin bulunmaz. Kasılma kontrolü miyozin başındaki 

hafif zincirlerle olur. Sarkoplazmada bulunan miyozin kinaz (Hafif zincir 

kinaz) enzimi normalde inaktiftir. Aktiflenmesi için önce Ca-kalmodulin 

kompleksine bağlaması gerekir. Düz kasa uyarı gelmesiyle hücre içine Ca 

boşalır. 4 Ca, kalmodulin ile kompleks yapar, bu kompleks inaktif miyozin 

kinaza bağlanıp, ATP’den fosfat grubunu miyozine transfer eder. Aktin-miyozin 

etkileşerek, kasılma gerçekleşir. 

NÖROTRANSMİTTERLER 

• Asetil kolin (Ach): İlk tanımlanan nörotransmitterdir. Başlıca; eksitatör 

fonksiyonludur. Buna rağmen beynin bazı bölgelerinde nöronal akışı inhibe 

eder. 

• Uykunun REM döneminin indüksiyonunda primer öneme sahiptir. 

• Noradrenalin (NA): NA ise geniş olarak inhibitör etkilidir. Ve Ach gibi alt 

beyin ve beyin sapında yer alır. Ancak beynin bazı bölgelerinde eksitatör olduğu 

gösterilmiştir. 

• Emosyonel yanıtların düzenlenmesinde görevlidir. 

• Dopamin (DA): PIF: İnhibitör etkili bir NT’dir. 

• Önemli bir fonksiyonu, muskuler aktivitenin kontrolüdür. 

• 5-Hidroksi triptamin: (=5-HT)= Serotonin: Başlıca presinaptik inhibitör 

etkilidir. 

• Ana fonksiyonu uyku siklusu ve uyanıklığın düzenlenmesidir. 

• Gamma Amino Bütirik Asit (GABA): İnhibitör etkilidir. 

• Ana fonksiyonu; fiziksel aktiviteyi azaltmaktır. 

• Diğer amino asitler: 

Glutamat ve Aspartat beyinde yüksek miktarlarda bulunurlar ve hipokampus ve 

korteksi de içeren pek çok alanda GABA’ nın aksine uyarıcı etki yaparlar. 

Glisin ise, GABA gibi inhibitör etkilidir. 

Bu nörotransmitterler dışında pek çok madde de MSS’ de nöronlar arası iletişimi 

etkilerler. Mesela; kahvenin kafeini, çayın teofilini ve kakaonun teobramini 

nöronların uyarılma eşiğini düşürerek, nöronal eksitabiliteyi artırırlar. Sitriknin 

de nöron eksitabilitesini artırıcı role sahiptir.

110 


Nitrik Oksit: 

Davranış ve hafızayla ilgili bölgelerde saptanmış. Presinaptik terminallerde 

depolanmaz, gerektiğinde sentezlenir. Postsinaptik nöronda genellikle 

membran potansiyelini fazla değiştirmez, fakat hücre içi metabolik 

fonksiyonları değiştirerek etki yapar. Bu etkilerini cGMP aracılığıyla 

gösterir.

ÖZEL KONULAR 

SERUM METALLERİ VE METALLO PROTEİNLER 

ESER ELEMENTLER 

Element İlgili Enzimler 

111 


Demir Sitokrom Oksidaz, Katalaz, Peroksidaz, Ksantin Oksidaz, Akonitaz 

Bakır 

Çinko 

Süperoksit Dismütaz, Sitokrom Oksidaz, Lizil Oksidaz, Ferrooksidaz I, 

Tirozinaz, Dopamin Hidroksilaz 

Karbonik Anhidraz, ALA Dehidraz, RNA Polimeraz, Alkol 

Dehidrogenaz, 

Laktat Dehidrogenaz, Gliseraldehid 3-P Dehidrogenaz 

Magnezyum Heksokinaz, Piruvat Kinaz, Glukoz 6 Fosfataz, Transketolaz 

Mangan Arginaz, Ribonükleotid Redüktaz, Piruvat Karboksilaz 

Potasyum Piruvat kinaz 

Nikel Üreaz 

Molibden Ksantin Oksidaz, Dinitrogenaz, Aldehit Dehidrogenaz 

Selenyum Glutatyon Peroksidaz, Tiroperoksidaz, 5’- Deiyodinaz 

Kobalt Homosistein Metil transferaz 

Kalsiyum Amilaz, Fosfolipaz A 2, Rennin 

Kofaktör Olarak İnorganik Elementleri Gerektiren veya İçeren Bazı Enzimler 

Demir: 

En iyi bilinen eser elementtir. Total vücut demir içeriği 4-5 g’dır. 

Vücut demirinin % 70’i Hb içinde eritrositlerde, % 5’i Mb içinde kaslarda, % 

20’si Ferritin ve Hemosiderin şeklinde KC, dalak ve kemik iliğinde, kalan % 

5 ise, oksidatif enzimlerin (sitokromlar, triptofan pirolaz ve katalaz) yapısal 

bileşeni olarak bulunur. Kan dolaşımındaki (Totalin yalnızca % 0,1’i) Fe, 

transferrine bağlıdır. 

Eksikliğinde azalmış Hb yapımı ile anemiler oluşur. Demir eksikliğinin 3 evresi 

tanımlanmıştır: 

1. Demir depolarının azalması 

2. Demiri yetersiz eritropoez 

3. Demir eksikliği anemisi 

Demir eksikliği genellikle diyetle azalmış alım, artmış kayıp veya depolanmış 

demirin mobilizasyonunda blok ile oluşur. Demirin mobilizasyonunda blok pek 

çok kronik hastalıkta oluşur ve kronik hastalık anemisinden sorumludur.

112 


Demir toksisitesinde 3 olası mekanizma ileri sürülüyor: 

1- Serbest radikallerin oluşumu ile lipid peroksidasyonu (Fenton reaksiyonu 

- Fe ve hidrojen peroksidin hidroksil radikali oluşturmaları ile) 

2- Kollajen oluşumunun stimülasyonu - Fibrozis (KC ve pankreasta) 

3- DNA hasarı - Hepatosellüler ca 

*** Hemokromatozis, doğumsal genetik bir defekttir ve bozuk demir 

absorbsiyonu + hiperpigmente cilt + Diabetes mellitus ile bağlantılıdır. 

Demir durumunun değerlendirilmesinde pek çok metot vardır; 

1- Serum demir konsantrasyonu: Erkeklerde 80 - 150 µg/dl 

Kadınlarda 70 - 130 µg/dl’dir. 

2- Kemik iliği yaymasının Prussian mavisi ile boyanması: Bu boya demir 

için spesifiktir. Fakat rutinde kullanılmaz. Çünkü, son derece invazivdir. Son 

çare olarak başvurulabilir. 

3- Serum Ferritin konsantrasyonu: Demir depolarının değerlendirilmesinde 

yararlıdır. Normalde serumda çok az bulunur. 

Erkeklerde--20-250 ng/mL 

Kadınlarda--10-120 ng/mL’dir. 

*** Serum Ferritini demir eksikliği tanısında; 

• En spesifik, 

• En sensitif ve 

• En güvenilir göstergedir. 

4- Transferrin (Tf) satürasyonunun hesaplanması: Sirküle eden demirin 

göstergesidir. Son zamanlarda diyetle demir alımını, oldukça hassas bir 

şekilde gösterir. Serum demiri ve total demir bağlama kapasitesi üzerinden 

hesaplanır: 

Serum Demiri 

X 100= % Tf satürasyonu 

TIBC 

Erkeklerde %20-50 

Kadınlarda %15-50 dir. 

• Transferrin: 

• Elektroforezde β 1 bandındadır. 

• Plazmada Fe +3 taşır. 1 molü, 2 mol demir bağlar. 

• Yaklaşık olarak 1/3’ü demir ile satüredir. (%30-40 satürasyon) 

• Karaciğerde sentezlenir. 

• Glikoprotein yapısındadır. 

** TIBC= 280-300 µg/dl’dir. 

5- Azalmış demir miktarları hem sentezini de bozacağından; Hb, hematokrit 

ve çeşitli eritrosit indeksleri de ölçülebilir. Ancak bunlar, demir eksikliğinin 

ileri dönemi için göstergedirler. 

6- Çinko Protoporfirin / Hem (=ZPP/H) oranı da demir durumun 

değerlendirilmesi için kullanılır. Eritropoez için yeterli demir yoksa, gelişmekte 

olan eritrositlerde çinko protoporfirin birikir. Demir eksikliğinin oldukça erken 

oluşan bir sonucudur. Hassas bir göstergedir.

113 


Demir Metabolizması: Besinlerde demir 2 formda bulunur: 

1- Hem içindeki demir (Ferröz, Fe 2+ ) 

2- Non-hem demir (Ferrik; Fe 3+ ) 

Barsaklardan absorbe edilmesi için, proteinden ayrılmalı ve bivalent (ferröz; 

Fe 2+ ) şekle indirgenmelidir. 

Absorbsiyon, yiyeceklerdeki askorbik asit ve gastrik asidite ile kolaylaşır. Ve 

pankreatik sıvı, tahıllarda bulunan fosfatlar ve fitatlar ile azalır. Antasitler 

ve bazı antibiyotikler de demir emilimini azaltırlar. 

Fizyolojik olarak demir absorbsiyonu, depolanmış demir miktarına ve kemik 

iliğindeki eritropoetik aktiviteye bağlıdır. Besinlerle alınan demirin yaklaşık 

%5-10’u barsaklardan emilir. Demir eksikliğinde, gebelik ve büyüme çağında 

emilim artarak, % 20’lere çıkabilir. 

Absorblanan demir, transport protein (Apoferritin) ile mukozal hücrelere 

taşınır ve hemen tekrar ferrik forma çevrilir. Buradan da plazmaya salınır. 

Plazmada ferrik formdadır ve spesifik demir taşıyıcı proteinler olan 

transferrin ve siderofilinle kombine olur. 

Demir Depolanması: Demir 2 şekilde depolanır: Ferritin ve Hemosiderin. 

Ana depo organları, kemik iliği, KC ve dalaktır. 

Depo demirin % 65’i ferritin halindedir. Bu formdaki demir, hızla 

hemoglobin sentezi için kullanılabilir (Solubl demir). Fakat, genel 

histokimyasal metotlarla demonstre edilemez. 

Depo demirin % 35’i hemosiderin halindedir. Kolayca mobilize edilemez. 

(İn solubl demir) Varlığı prussian mavisi reaksiyonu ile demonstre 

edilebilir. 

İyot: 

Tiroid hormonlarının (T3 ve T4) bileşenidir. Bu hormonların, bazal 

metabolizmaya olan etkilerinden dolayı, iyot büyüme ve vücut dokularının 

özellikle sinir sisteminin gelişiminde önemlidir. 

Eksikliğinde guatr oluşur. İnfantlarda eksikliği KRETENİZM ile sonlanır. 

Cücelik ve zeka geriliği vardır. 

Fazlalığı ile de guatr + hipertroidi oluşur. 

Selenyum: 

Glutatyon peroksidaz aktivitesi için gerekli bir eser elementtir. Selenyumun 

antioksidan rolü, C ve E vitaminleri ile yakın bir şekilde ilişkilidir. 

Selenyumun büyüme, beyin gelişimi ve tiroid fonksiyonları üzerine 

etkileri vardır. Eksikliğinde; anemi, iskelet miyopatisi, artmış kanser riski, 

kardiovasküler hastalık artışı, saç-tırnak ve immun sistem değişiklikleri ve 

tiroid hormon bozuklukları oluşur. 

İyodun dolaşımdan alındıktan sonra oksidasyonunu sağlayan tiroperoksidaz Se 

bağımlıdır. Ayrıca, periferde T4’ü T3’e çeviren 5’ deiyodinaz da Se bağımlıdır. 

Bu yüzden Se eksikliğinde 5’ deiyodinaz aktive olamamakta, T4 ↑, T3 ↓ 

bulunmaktadır. 

Eksikliğinde Keshan Hastalığı görülür.

114 


Çinko: 

Kollajen oluşumu için gerekli olan eser elementtir. Ayrıca insulinin bileşenidir. 

İnsulin pankreas β hücrelerinde çinko iyonlarıyla kandanse olarak 

bulunur. Pek çok enzimin yapısında bulunur. Hücre bölünmesi ve 

büyümesinde, seksüel matürasyonda, fertilitede, gece görmede, immun 

yanıt oluşumunda ve yara iyileşmesinde fonksiyon yapar. Kanda albümine 

bağlı olarak taşınır. 

Akrodermatitis enteropatika kalıtımsal bir çinko eksikliği hastalığıdır. Hepato 

splenomegali ve genital olgunlaşmanın gecikmesiyle gider. Kanlarında 

esansiyel yağ asit seviyeleri de azalmıştır. 

Bakır: 

Demire ek olarak hemoglobin sentezinde gereklidir. Kollajen oluşumunda (Lizil 

Oksidaz) ve miyelin kılıfın devamlılığının sağlanmasında görevlidir. İskelet 

gelişiminde, immun sistem fonksiyonlarında, melanin sentezinde (Tirozinaz) 

ve SOD (Süper Oksit Dismütaz) enziminin yapısında da bulunur. 

Kanda albümine ve serüloplazmine bağlı olarak bulunur. Plazmadaki 

bakırın % 90’ını Seruloplazmin taşır. 

• Hemoglobin sentezi aksayarak anemi ve kollajen sentezi aksayarak 

dissekan aort anevrizması eksikliğinde birlikte oluşan bozukluklardır. 

Menkes’ kinky saç hastalığı; nadir görülen genetik bir hastalıktır. Azalmış 

bakır emilimi ve böylece eksikliği ile sonuçlanır. 

Wilson hastalığı, KC’ de toksik bakır birikimi ile giden bir genetik bozukluktur. 

Diyetsel kaynaklı toksisite son derece nadirdir. 

Bakır-protein kompleksi olan Seruloplazmin, bakır durumunun göstergesidir. 

Yine de, Seruloplazmin seviyeleri, hormonal değişikliklerden ve enflamasyondan 

oldukça etkilendiğinden yararı sınırlıdır. 

• Eritrosit SOD aktivitesi, organizma bakır durumunun en hassas göstergesidir. 

Flor: 

Diş sağlığı için önemli bir eser elementtir. Çürük oluşturan bakterilerin asit 

oluşturmalarını engeller. Ayrıca erişkin kemik yapısının korunmasında da rol 

alır. 

Eksikliğinde, diş çürükleri artar. Kronik toksisitesi, FLUOROZİS olarak 

adlandırılır. Kemik sağlığı, böbrek fonksiyonları ve muhtemelen kas ve sinir 

fonksiyonları etkilenir. 

Mangan: 

Dekarboksilazlar, Hidrolazlar, Kinazlar ve Transferazlar için aktivatör olarak 

davranır. Oksidatif fosforilasyon, yağ asidi metabolizması, protein, kolesterol 

ve mukopolisakkarit sentezlerinde görevlidir. 

• Kanda Hb’e bağlı olarak bulunur. 

Molibden: 

Nükleik asitlerin ürik aside yıkılımında görevli ksantin oksidaz gibi 

metalloenzimlerin bileşenidir.

115 


Krom: 

Normal glukoz metabolizmasının sağlanmasındaki rolünden dolayı, glukoz 

tolerans faktörü olarak da adlandırılır. Krom, insulin etkisinin başlaması 

için gerekli kofaktördür. 

Eksikliğinin, erişkin başlangıçlı diabette bozulmuş glukoz toleransını 

körüklediğine inanılır. Krom içeren tozlara sürekli maruz kalan işçilerde, 

bronş kanserinde artma saptanmıştır. 

Kobalt: 

Vitamin B 12 ’nin yapısında bulunur. Eksikliğinde pernisiöz anemi oluşur. 

Nikel: 

Büyüme, üreme, hematopoez, demir ve çinko metabolizmasında etkilidir. Siroz 

ve kronik üremili kişilerde eksikliği oluşabilir. 

Silikon: 

Kemiğin normal büyümesinde etkilidir. 

SERÜLOPLAZMİN = FERROOKSİDAZ I 

2 değerlikli Fe’in 3 değerlikli demire çevrilmesini sağlayan enzimdir. Bakırlı bir 

proteindir. Wilson hastalığında, yeni doğanda ve nefrotik sendromda seviyeleri 

azalır. Gebelikte, enfeksiyonlarda, miyokard enfarktüsünde ve sirozda artar. 

Serum seviyeleri genellikle, bakır ile paraleldir. Mesela Wilson hastalığında, 

serumda bakır ve Seruloplazmin azalırken, idrar bakırı artmıştır. 

NİTRİK OKSİT (NO) (EDRF) 

Organizmada yaygın olarak bulunan ve çeşitli fonksiyonları olan bir maddedir. 

Damar düz kaslarında gevşeme ile vazodilatasyon yapan endotel kökenli gevşetici 

faktörle (EDRF) aynı madde olduğu düşünülmektedir. 

Sentezinde görevli enzim NO sentazın kalsiyum bağımlı ve bağımsız tipleri 

bulunmaktadır. Argininden sentezi sırasında 2 reaksiyon devreye girmektedir. 

Önce oksijen, argininin guanido grubundaki azotlardan birine fikse olup, sonra 

azotla birlikte yapıdan ayrılmakta NO ve Sitrulin oluşmaktadır. İşlemler sırasında 

NADPH da gereklidir. 

NO sentaz, NADPH ve O 2 kullanmasıyla Sitokrom P 450 enzimlerine 

benzemektedir. 

NO çok kısa ömürlüdür. Nitrit ve nitratlara çevrilerek inaktive edilir. 

NO’in fizyolojik fonksiyonları: 

1- Güçlü vazodilatatör etkilidir. 

2- Trombosit agregasyonunu önler. 

3- Lökositlerden salınan bakteri ve tümör hücrelerinin öldürülmesinde görevli 

güçlü bir toksin gibi davranır. Böylece makrofaj fonksiyonlarını destekler 

4- Beyinde nörotransmitter fonksiyonlara sahiptir. 

5- Hafıza ve düşünme ile ilgili fonksiyonlar yapar. 

6- Renal vasküler rezistansı azaltır ve GFR’ yi artırır.

116 


KOAGÜLASYON 

Koagülasyon, 4 fazdan oluşur: 

1- Hasarın distalindeki kan kaybının azaltılması için, damarların konstriksiyonu 

2- Hasar bölgesinde, gevşek ve geçici bir trombosit tıkacının oluşumu 

3- Trombosit tıkacının çeşitli hücreler yakalayarak, daha stabil bir yapı ve fibrin ağının 

oluşumu 

4- Pıhtının plazmin tarafından parsiyel veya komple çözülmesi 

Vazokonstriksiyon ve trombosit agregasyon oluşumu, prostasiklin (PG I2) ve tromboksan 

A2 (TX A2) tarafından düzenlenir. 

İntrensek ve ekstrensek yollar fibrin oluşumu ile sonuçlanır. 

1-İntrensek yolla aktivasyon: 

Doku hasarı olmaksızın gelişir. Faktör XII’nin kontakt aktivasyonu ile başlar. 

Aktiflenme olayından, damar yüzeyindeki kollajen sorumludur. aPTT (aktive 

parsiyel tromboplastin zamanı) göstergesidir. 

2-Ekstrensek yolla aktivasyon: 

Doku hasarı ile birliktedir. Faktör VII’ nin aktivasyonu ile başlar. PT (protrombin 

zamanı) göstergesidir. 

Bu 2 yolla aktivasyon faktör Xa’da birleşir. Bundan sonraki basamaklar ortaktır. 

Protrombinin trombine dönüşümünü ve fibrinojenden fibrin oluşumunu 

sağlayan bir ortak sona giderler. 

Koagülasyon faktörleri: 

• Faktör I: Fibrinojen 

• Faktör II: Protrombin 

• Faktör III: Doku faktörü (TF) 

• Faktör IV: Ca 2+ 

• Faktör V: Proakselerin : Labil faktör 

• Faktör VII: Prokonvertin 

• Faktör VIII: Antihemofilik faktör A: Antihemofilik globülin (AHG) 

• Faktör IX: Christmas faktör: Antihemofilik faktör B 

• Faktör X: Stuart-power faktör 

• Faktör XI: Antihemolitik faktör C 

• Faktör XII: Hageman faktör 

• Faktör XIII: Fibrin stabilize edici faktör 

• Yüksek molekül ağırlıklı kininojen (HK) 

• Prekallikrein (PK) 

** Von-Willebrand faktörü: Endotel hücrelerinden salınan adeziv proteindir. 

Trombositler arası ve endotel - trombosit arası tutunmayı sağlar. 

** Fibronektin ve Vibronektin: Adeziv proteinlerdir. Hücre yüzeylerinde, 

ekstrasellüler matrikste ve kanda bulunurlar. Endotel hücrelerinde üretilip, 

pıhtılaşmada rol alırlar. Fonksiyonları Von-Willebrand faktörünkine benzer. 

Ekstrasellüler büyük glikoproteinlerdir ve proteoglikanlar arası iletişimde 

görevlidirler. Heparin, fibrin ve kollajenin hücre membranı altındaki 

mikrofilamentlere indirekt olarak bağlanmasında rol alırlar.

Koagülasyon Proteinleri Aktif Form 

Faktör I (Fibrinojen) Substrat 

Faktör II Serin Proteaz 

Faktör III (Doku Faktörü) (TF) Kofaktör = Aktivatör Protein 

Faktör V Kofaktör 

Faktör VII Serin Proteaz 

Faktör VIII Kofaktör 

Faktör IX Serin Proteaz 

Faktör X Serin Proteaz 

Faktör XI Serin Proteaz 

Faktör XII Serin Proteaz 

Faktör XIII Transglutaminaz 

Yüksek Molekül Ağırlıklı Kininojen (HK) Serin Proteaz 

Prekallikrein (PK) Serin Proteaz 

Fibrinolitik Proteinler Aktif Form 

Plazminojen Zimojen 

Plazmin Serin Proteaz 

Doku Plazminojen Aktivatör (tPA) Serin Proteaz 

İnhibitörler Aktif Form 

α 2 -Antiplazmin Serin Proteaz İnhibitör 

Antitrombin III Serin Proteaz İnhibitör 

Plazminojen Aktivatör İnhibitör Serin Proteaz İnhibitör 

Protein C Serin Proteaz İnhibitör 

Protein S Kofaktör 

KOAGÜLASYON PROTEİNLERİNİN AKTİF FORMLARI 

117 


Fibrinolitik sistem proteinleri: Plazminojen ve a 2 -antiplazmindir. 

** Faktör II, VII, IX ve X’ un sentezleri, K vitaminine bağımlıdır. K vitamini 

bunların glutamat kalıntılarını karboksilleyerek ?-karboksi glutamat 

oluşturur. Oluşan, Gla kalıntıları, koagülasyona önemli derecede katkıda 

bulunan Ca 2+ ’u bağlarlar. Kumarin grubu droglar, bu karboksilasyonu 

kısıtlayarak etki yapan antikoagülanlardır. Yani Ca 2+ bağlanmasını 

bozarlar. 

** Pek çok pıhtılaşma faktörü, serin proteazların zimojenleri olarak bulunurlar. 

Bu zimojenler, proteoliz ile aktifleşirler. 

** Plazmada pıhtılaşma faktörleri ile ilgili inhibitörler vardır. Örn., antitrombin 

III. Bunlar koagülasyonun regülasyonuna yardımcı olurlar. Heparin, 

antitrombin III aktivitesini artırarak etki yapan bir antikoagülandır. Antitrombin 

III, trombinden başka, Faktör IX, X, XI ve XII aktivitelerini de kısıtlayabilir. 

** Oluşan fibrin pıhtıları, çapraz bağlar ile güçlenirler. Bu çapraz bağları, 

trombin tarafından aktiflenen transglutaminaz da denen, fibrin stabilize edici 

faktör oluşturur.

118 


HÜCRE ve ORGANELLER 

** Bazı hücreler sürekli bölünürler; 

• Epidermis, Barsak bazal hücreleri, Eritroblastlar, Sperm öncü hücreleri, 

Miyelositler 

**Bazı hücrelerin bölünme yeteneği saklıdır; 

• KC (sadece parsiyel hepatektomiyi takiben bölünür), böbrek, pankreas, 

tiroid, hipofiz, adrenal 

**Bazı hücreler hiç bölünmezler; 

• Nöronlar (uzun ömürlü) 

• Granülositler (kısa ömürlü) 

• Kas hücreleri (ileri derecede farklılaşmış) 

GLİKOKALİKS: 

Hücre yüzeyi örtüsü: Hücre membranının dışında yer alır. Viskoz bir örtüdür. 

Protein, glikoprotein ve bazı proteoglikanlardan oluşmuştur. Solunum ve GİS 

epitel hücreleri üzerinde, koruyucu bir mukus tabakası oluşturur. Ayrıca, bağ 

dokusu hücrelerinde yapıştırıcı rol oynar. 

HÜCRE MEMBRANI: 

Asimetrik bir iç ve dış yüzeyi olan tabakalar tarzındadır. İç yüzde enzim bağlayıcı 

bölgeler bulunurken, dış yüzde de özgün reseptörler yer alır. Bunlar, dokular 

arası fonksiyonlarda, hormon etkilerinde ve hücreler arası tanıma ve haberleşme 

olaylarında görevlidirler. Ayrıca, membran pinositoz ve fagositoz fonksiyonuna 

sahiptir. Hücre membranı amfipatiktir, yani membran bileşenleri hidrofobik ve 

hidrofilik gruplar içerirler. 

Çok lipofilik maddeler hariç, birçok maddeye karşı geçirgen değildir. Yani 

semipermeabldır. Temel metabolit ve iyonlar geçebilir. Membran lipidleri bir 

bariyer oluşturarak su ve suda eriyen maddelerin kompartmanlar arası serbestçe 

hareketini önlerler. Buna rağmen, membranın protein molekülleri membranı 

penetre ederek spesifik maddelerin membrandan geçmesi için özel kanallar 

oluştururlar. İyonlar, glukoz ve üre suda eriyen, buna rağmen oksijen, 

karbondioksit ve alkol yağda eriyen maddelere örneklerdir. Protein kanallar 

selektif olarak bazı maddelerin difüzyonuna izin verirler. Membrana ait çeşitli 

aksaklıklarda özgün hastalıklar oluşabilir: 

• İyodür aktarıcısının yokluğu--Konjenital guatr 

• Düşük dansiteli lipoproteinlerin kusurlu endositozu: Hızlanmış hiperkolesterolemi 

ve koroner arter hastalığı Membranlar, bazıları enzimatik aktiviteye sahip pek 

çok protein taşırlar. Bu enzimlerden bazıları sadece belirli membranlarda 

lokalizedirler ve bu membranların saflaştırılmasını izlemede işaretleyici olarak 

kullanılabilirler: 

• Plazma membranı -- 5’ nükleotidaz, adenilat siklaz, Na+ / K+ ATPaz 

• Endoplazmik retikulum membranı -- Glukoz 6-Fosfataz 

• Golgi kompleksi membranı -- Galaktozil Transferaz 

• İç mitokondri membranı -- ATP sentaz, Süksinat Dehidrogenaz

HÜCRE MEMBRANINDAN TAŞINMA: 

119 


Pek çok ufak yüksüz molekül lipid katmanından serbestçe geçerler. Yüklü 

moleküller, daha büyük yüksüz moleküller ve bazı ufak yüksüz moleküller ise 

kanal veya porlardan ya da spesifik taşıyıcı proteinlerin aracılığı ile nakledilirler. 

Bir maddenin net difüzyonu şunlara bağlıdır: 

• Membrandaki konsantrasyon gradyeni 

• Membrandaki elektriksel potansiyel (genelde hücre içi negatif yüke 

sahiptir.) 

• Membranın maddeye ait geçirgenlik katsayısı 

• Membrandaki hidrostatik basınç gradyenti 

• Sıcaklık. 

Taşınma 3 şekilde olabilir : 

1-Basit difüzyon: Enerji ve taşıyıcı protein gerektirmez. 

2-Kolaylaştırılmış difüzyon: Enerji gerektirmez, taşıyıcı protein 

gerektirir. 

3-Aktif transport: Enerji ve ek olarak taşıyıcı protein gerektirir. 

Basit difüzyon ve kolaylaştırılmış difüzyon, pasif transport şeklidirler. Bunlar 

daima, elektro kimyasal bir gradyen boyunca dengeye doğrudur. Aktif transport 

ise, elektro kimyasal gradyene karşıdır. 

Transport sistemleri: 

1-Uniport: Bir tip molekülü iki yönlü hareket ettirir. 

2-Kotransport: Bir solütün transferi diğer bir solütün aynı zamanda olan 

transferine bağımlıdır. 

A- Simport: Solütler aynı yönde hareket ettirilir. Örneğin; Na + - şeker 

tranportörleri, Na + - amino asit transportörleri 

B- Antiport: İki molekül zıt yönde hareket ettirilir. Örneğin; Na + -Ca 2+ 

değiş tokuşu, Na + - K + değiş tokuşu 

Glukoz transportu çeşitli şekillerde olabilir: 

Glukozun yağ dokusu ve çizgili kaslara girişi, insulinin indüklediği spesifik 

bir transport sistemi ile olur. Glukoz ve Na + , glukoz transportöründeki farklı 

konumlara bağlanırlar. Na + elektro kimyasal gradyen boyunca hücre içine 

alınır ve birlikte glukozu da sürükler. Yani, Na + gradyeni ne kadar büyük 

olursa, o kadar çok miktarda glukoz hücreye girer. Ekstrasellüler sıvı 

Na+’u düşük olursa, hücreye glukoz girişi durur. Simportu harekete geçiren 

Na+ gradyeni, Na + -K + değiş tokuşu ile sağlanır. Yani, glukozla birlikte hücre 

içine giren Na + , hücre dışına atılırken, K + ile yer değiştirmiş olur. Hücre içinde 

biriken glukoz ise, farklı bir uniport ile dışarıya taşınır. Bu olay da, intestinal 

ve renal hücrelerde meydana gelir. 

HÜCRE MEMBRANININ BİLEŞİMİ: 

Membran bileşiminin % 40-50’sini lipidler oluşturur. Yaklaşık % 25’i fosfolipidler, 

% 13’ü kolesterol ve % 4’ü diğer lipidlerden oluşur. Fosfolipidler ve glikolipidler, 

yapılarında hem hidrofilik hem de hidrofobik gruplar taşıdıklarından, çift tabaka 

oluştururlar. Fosfolipidler lateral olarak hareket ederler.

120 


Bunun için membranın akışkan olması gerekir. Kolesterol çift tabaka yapmaz ve 

akışkanlığın düzenlenmesinden sorumludur. Kolesterol genellikle içten çok 

dışta daha büyük miktarlarda yer alır. Membrandaki doymamış yağ asitlerinin 

konsantrasyonları arttıkça, akışkanlık artar. 

Düşük ısıda, membran lipid hareketleri azalır ve akışkanlık da azalır. Membran 

düşük ısıda rölatif olarak soliddir (katıdır). Membranın solid formdan, sıvı forma 

geçiş ısısı lipid bileşimine bağlıdır. Yağ asitleri ve kolesterol 2 önemli etkili bileşendir. 

Doymuş yağ asitleri solid formun stabilizasyonunu sağlar ve böylece akışkanlığı 

azaltırlar. Doymamış yağ asitleri ise, paketlenmeyi bozarak (engelleyerek) 

akışkanlığı artırırlar. 

Sterol içeriğinin akışkanlık üzerine 2 etkisi vardır: 

1- Termal geçiş noktasının altındaki, düşük ısılarda, sterol yağ asitlerinin sıkı 

paketlenmesini önler ve akışkanlığı artırır. 

2- Termal geçiş noktasının üstündeki ısılarda ise, halkalı yapısı yüzünden yağ 

asidi zincir rotasyonlarını engelleyerek akışkanlığı azaltır. 

Yani steroller membranın aşırı katı ve sıvı uçlara gitmesini engeller, yani 

akışkanlığı düzenlerler. 

Membran bileşiminin % 50-60’ ını proteinler oluşturur. Fonksiyon için gerekli, 

globüler proteinlerdir. Çeşitli reseptörler, membrana bağlı enzimler, transport 

proteinleri veya pompalar olarak görev yaparlar. Yüzeysel veya membrana 

gömülü olabilirler. 

• Yüzeysel olanlar: Aktin ve spektrin 

• İntegral olanlar: Rodopsin, Na + -K + ATP az , glikoforin 

Spektrin: 

Eritrosit membranı içinde bir hücre iskeleti oluşturur ve eritrosit rezistansını 

artırır. α ve β isimli 2 polipeptid zincirinden oluşmuştur. Plazma membranına 

direkt olarak bağlı değildir. Ankyrin ve protein 4,1 adlı iki protein 

bağlanmada aracılık yaparlar. Ankyrin bir anyon kanalı parçasıdır ve Klor- 

Bikarbonat değiş tokuşunu sağlar. Protein 4,1 ise aktin ve spektrini birbirine 

bağlayıp, glikoforinin sitozolik yüzüne tutundurur. 

Glikoforin: 

Eritrosit membranında yer alan, glikoprotein yapılı bir membran proteinidir. 

Membran dış yüzünde bulunur, hücre dışına doğru uzanan karbonhidrat 

kalıntıları içerir. Bu karbonhidrat kalıntıları eritrosite çok hidrofilik ve anyonik 

bir palto gibi sarılıp, eritrositin diğer hücreler ve damar duvarlarına tutunmadan 

sirküle etmesini sağlar. 

Membran bileşiminin yalnızca % 3’ünü karbonhidratlar oluşturur. Reseptör 

fonksiyonları vardır, dışa doğru sarkarlar. 

• Miyelin tabaka, pasif elektrik yalıtıcı olarak bazı nöronların çevresinde 

bulunur ve başlıca lipidleri içerir. Burada protein/ lipid oranı en düşük ve 

0,23’dür. 

• Bakteri ve mitokondri membranlarında, enzimlerle katalizlenen metabolik 

prosesler oluşur ve başlıca lipidlerden çok, protein içerirler. Özellikle 

mitokondri iç membranı ETZ üyelerini içerir ve proteinden en zengin 

membrandır.

121 


Kan grubu antijenleri: 

H antijenleri: Eritrosit yüzeyinde bulunan, glikolipid yapılı antijenlerdir. N- 

Asetil galaktozamin, galaktoz veya her ikisinin birden bulunmasına göre farklı 

kan grupları oluşur. 

• Seramid + Oligosakkarit = H antijeni---0 grubu 

• Seramid + Oligosakkarid + N-Asetil galaktozamin--- A grubu 

• Seramid + Oligosakkarid + Galaktoz --- B grubu 

• Seramid + Oligosakkarid + N-Asetil galaktozamin + Galaktoz --- AB 

grubu 

HÜCRE ORGANELLERİ VE İŞARETLEYİCİLERİ 

Organel 

(veya fraksiyon) İşaretleyici Temel fonksiyon 

Nükleus DNA Kromozomları içerir. RNA sentez 

yeri 

Mitokondrial 

matriks 

Glutamat DHaz SAS, Oksidatif deaminasyon 

Mitokondri iç zarı ATP sentaz,Süksinat DHaz SAS, Oksidatif fosforilasyon 

Ribozom RNA Protein sentez yeri 

ER Glukoz-6-Fosfataz Lipid sentez yeri, detoksifikasyonlar 

Lizozom Asit Fosfataz Hidrolazların katalizlediği yıkım 

olayları 

Plazma membranı Na + -K + ATPaz, Adenilat Siklaz, 

5’-nükleotidaz 

Transport, adezyon, iletişim 

Golgi cisimciği Galaktozil Transferaz Glikozilasyon, sülfatasyon 

Peroksizom Katalaz, Ürik asit Oksidaz Bazı yağ asitleri ve a.a. yıkımı, 

Hidrojen peroksit oluşum ve yıkımı 

Sitoskleton Spesifik bir işaretleyici yok Mikroflaman ve mikrotübüller 

oluşumu 

Sitoplazma Laktat DHaz Glikoliz, Yağ asidi sentezi 

Sitoplazmada yer alan olaylar: 

• Yağ asidi ve kolesterol sentezi 

• Glikoliz 

• Pentoz fosfat yolu, Üronik asit yolu 

• Glikojenoliz ve Glikojenez 

• Üre sentezinin son 3 basamağı

122 


MİTOKONDRİ: 

Hücrelerin enerji ihtiyacına göre içerdiği mitokondri sayısı da yüzlerle binler 

arasında değişir. Mitokondri kendi kendine replike olabilir. ATP ihtiyacı fazlaysa bu 

gözlenebilir. Mitokondride sentezlenen ATP, dışarıya taşınır ve hücrenin neresinde 

gerekli ise oraya yollanır. İç membran ve matrikste, ATP oluşumuyla ilgili enzimler 

bulunur. Dış membranda ise, ATP ile direkt ilişkisi olmayan enzimler yer alır. 

* Matrikste yer alan olaylar: 

• Yağ asitlerinin oksidasyonu 

• Glutamatın deaminasyonu (glutamat dehidrogenaz) ve transaminasyon 

• Piruvatın oksidatif dekarboksilasyonu (piruvattan, asetil coA oluşumu) 

• SAS enzimleri (süksinat dehidrogenaz dışında) 

• Üre siklusunun ilk 2 basamağı (karbomoil fosfat sentetaz ve ornitin 

transkarbomoilaz) 

• * İç mitokondri membranında yer alan olaylar: 

• ETZ (solunum zinciri) 

• Yağ asidi zincir uzatılması 

• Karnitin açil transferazlar 

• SAS enzimi olarak, süksinat dehidrogenaz 

* Dış mitokondri membranında yer alan olaylar: 

• Mono amino oksidazlarla katekolamin inaktivasyonu 

• Yağ asidi zincir uzatılması 

• KC hücreleri, mitokondri açısından en zengin, üreme hücreleri ise, mitokondriden 

en yoksun hücrelerdir. 

• İç mitokondri zarına bağlı partiküllerde, ATP’ yi hidroliz etme özelliği vardır. 

Buna mitokondrial ATPaz veya F1 ATPaz aktivitesi denir. 

• Mitokondri iç zarı; su, oksijen ve CO2 için geçirgendir. 

• Mitokondri dış zarında protein / lipid oranı 1,1’dir. İç zar ve matrikste protein 

/ lipid oranı; 3,2’dir. Yani daha fazladır. (Özellikle ETZ enzimleri ile iç zar 

proteinden en zengin hücre membranıdır. ) 

• Hücrede ATP sentezi mitokondride, hidrolizi ise sitozolde olur. Sitozolde açığa 

çıkan fosfatın sentezde kullanılması için, mitokondriye girmesi gereklidir. 

NÜKLEUS: 

Hücrenin kontrol merkezidir. DNA yani gen depo yeridir. Genler hücre proteinlerinin 

özelliklerini belirler ve hücre reprodüksiyonunu kontrol ederler. Nükleus çift 

membranlıdır ve dış membran endoplazmik retikulum membranı olarak devam 

eder. Ayrıca bu 2 nükleer membran arası boşluk da ER kompartımanı ile 

bağlantılıdır. 

NÜKLEOLUS: 

Çoğu hücre nükleusu bir veya daha fazla sayıda nükleolus içerir. Membranı yoktur. 

RNA’lara özgü genlerin yüzlerce kopyası nükleolusda bulunabilir. Yüksek miktarda 

RNA ve proteinlerden oluşur. Fonksiyonu ribozomların granüler subünitlerini 

oluşturmaktır. Protein sentezi sırasında nükleolus genişler, membran porlarından 

sitoplazmaya taşınır ve olgun ribozomların oluşumunda rol oynar. Olgun ribozomlar 

da hücresel proteinlerin sentezinde görev yaparlar.

ENDOPLAZMİK RETİKULUM: 

123 


• Kaba (ribozomal, granüllü, pürtüklü) endoplazmik retikulum protein 

senteziyle; 

• Düz (ribozomsuz) endoplazmik retikulum lipid senteziyle ilgilidir. 

Ayrıca, düz endoplazmik retikulumda, detoksifikasyon olayları gerçekleştirilir. 

Sitokrom P 450 aracılığı ile hidroksilasyon, glukuronidasyon ve amino asitlerle 

konjugasyon olayları bu organelin görevidir. 

RİBOZOMLAR: 

Hücre proteinlerinin sentezini gerçekleştiren protein molekülleri içeren ve genellikle 

kümeler halinde bulunan organellerdir. mRNA modellerinden protein sentezi 

ribozomlarda olur. Ribozomlar 2 esas nükleoprotein alt birimden oluşmuştur. Bu 

2 alt birim, birbirine eşit olmayan hacimlere sahiptir. 

Ribozomal Endoplazmik Retikulumda: 

• Membran bütünlüğünü tamamlayan integral proteinler 

• Lizozomal enzimler 

• Golgi ve ER integral membran proteinleri 

• Plazma proteinleri gibi hücre dışına yollanan proteinler sentezlenir. 

Serbest ribozomlarda ise: 

• Sitozolik proteinler 

• Plazma membranlarının iç yüzündeki ekstrensek proteinler 

• Nükleer DNA tarafından şifrelenmiş mitokondrial proteinler 

• Peroksizomal proteinler sentezlenir. 

Golgi cisimcikleri: 

Granüllü ER’ da sentezlenen proteinlerin taşındığı ve hücreden salgılanmadan 

önce granüllerde depolandığı organeldir. Bazı proteinlerin posttranslasyonel 

modifikasyonlarında rol alır. Mesela terminal glikozilasyonlar ile 

glikoproteinlerin sentezi, parsiyel proteoliz ile pro insulinin insuline çevrilmesi, 

fosforilasyonla kazein gibi fosfoproteinlerin sentezlenmesi, sülfatasyon ile 

kondroitin-sülfat oluşumu golgide yer alan olaylardır. 

LİZOZOMLAR: 

Golgi cisimciklerinin ürünüdürler. Tek zarla çevrili, sitoplazmadan daha asidik 

(pH

124 


a- İntravasküler sıvı: Plazma: Total vücut suyunun yaklaşık % 10’udur. 

b-İnterstisyel sıvı: Total vücut suyunun yaklaşık % 20’sidir. Hücreler arası 

boşlukları dolduran sıvıdır. Diğer 2 sıvı kompartmanı arasında, aracı ve 

tamponlayıcı olarak çalışır. 

Lenfoid sıvı hem bileşimi, hem de fonksiyonuyla interstisyel sıvıya 

benzediğinden, bu bölük içine girer. 

Plazma interstisyel sıvıdan, kapiller tek katlı endotel hücreleri ile ayrılır. Bu 

yarı geçirgen bir membrandır. Su ve difüzlenebilen küçük moleküllerin geçişine 

izin verir. Ancak, protein gibi büyük molekülleri geçirmez. 

c-Transellüler sıvı: Total miktarı 15,2 ml/kg kadardır. Damar endotelinden 

başka, epitellerin çevirdiği boşluklarda bulunur. Sindirim salgıları, BOS, intra 

oküler sıvı, sinovial sıvı, intraperitoneal, intraperikardial ve intraplevral sıvıları 

içerir. Özel hücreler tarafından salgılanırlar ve bileşimleri de farklıdır. 

İntra ve ekstrasellüler sıvı arasında 3 ana yapısal fark bulunur: 

1- Ekstrasellüler sıvıda başlıca katyon (% 90’ı) Na+’dur. Hücre içinde ise, 

temel katyon K+’dur. (% 70’i) İkinci sırada da Mg+ gelir. 

2- Ekstrasellüler sıvıda başlıca anyonlar, Cl- ve HCO3- ‘dır. (% 80-85’i) Hücre 

içinde ise; çoğu organik bileşik fosforillenmiş olduğu için, temel anyon 

fosfattır. Bunu proteinat, sülfat ve diğer organik asitler takip eder. 

3- Hücre içi protein miktarı kan plazmasından yüksektir. 

ANYON GAP 

Plazmanın her litresinde 154 mEq anyon ve 154 mEq katyon vardır. Rutin 

ölçümlerde; Na + , K + , Cl- ve HCO 3 - kullanılır. Ölçülen anyonlar ve katyonlar 

arasında oluşan matematiksel farklılığa anyon gap denir. 

Na + - ( Cl - + HCO 3 -) = 8-16 mEq/L 

8-16 mEq/L’lik fark; 

• Ölçülmemiş anyonlara bağlıdır: Proteinat, sülfat, fosfat, organik asitler. 

• Ölçülmemiş katyonlara bağlıdır: Potasyum, kalsiyum, magnezyum. 

Artmış anyon gap nedenleri 

1- Ölçülmemiş katyonların azalması 

• Hipokalemi, hipokalsemi, hipomagnezemi 

2- Ölçülmemiş anyonların artması: 

• Üremi (Fosfat, sülfat) 

• Laktik asidoz 

• Keto asidoz 

• Toksik maddelerin alımı (Metanol, etilen glikol, salisilat) 

• Büyük doz antibiyotikler 

• Artmış net protein yükü 

3- Analiz hataları: 

• Na+’un yüksek ölçülmesi 

• Cl- veya HCO3-’ın düşük ölçülmesi

Azalmış anyon gap nedenleri 

1- Ölçülmemiş katyonların artması 

• Hiperkalemi, hiperkalsemi, hipermagnezemi, paraproteinler 

2-Ölçülmemiş anyonların azalması: 

• Hipoalbüminemi 

• Dilüsyon 

3- Analiz hataları: 

• Na + ’un düşük ölçülmesi 

• Cl- veya HCO3-’ın yüksek ölçülmesi 

ASİDOZ VE ALKALOZLAR 

ASİT-BAZ DENGESİ 

125 


Asit-baz dengesindeki bozukluğun varlığı, arter kan pH veya pCO2’si ve venöz 

bikarbonat ölçümü yapılarak anlaşılabilir. 

Normal değerler 

• pH = 7,35 – 7,45 

• pCO2 = 35 – 45 mm Hg 

• HCO3- = 22 – 28 mEq/L 

• HCO3- / H2 CO3 = 20 

Eğer bozukluk respiratuar orijinli ise, kompansasyon primer olarak 

böbreklerden H+ ve zayıf asit karakterli NH4+ iyon ekskresyonuyla gider, 

yani metaboliktir. 

Eğer bozukluk metabolik orijinli ise, kompansasyon CO2 ekspirasyonunun 

artması veya azalması ile sağlanır, yani respiratuardır. 

Bozukluk Gösterge 

Metabolik Asidoz 

Metabolik Alkaloz 

Solunumsal Asidoz 

Solunumsal Alkaloz 

pH 

pCO2 - HCO / H2CO 3 

3 

pH 


3 

pH 


3 

pH 


3 

Kompansasyondan 

önce 

↓ 

N 

↓ 

↑ 

N 

↑ 

↓ 

↑ 

↓ 

↑ 

↓ 

↑ 

Kompansasyondan 

sonra 

N’e yakın 

↓ 

N 

N’e yakın 

↑ 

N 

N’e yakın 

↑ 

N 

N’e yakın 

↓ 

N 

Şekil: Asit-Baz Bozukluklarında Çeşitli Değerlerin Rölatif Değişiklikleri

126 


1-Metabolik Asidoz: 

Primer bikarbonat eksikliğidir. Metabolik asidoz, artmış endojen veya 

eksojen asitlerden salınan H + ‘in bikarbonatla birleşmesi veya artmış 

bikarbonat kaybı ile olabilir. 

Genellikle 2 kategoriye ayrılır: 

• Normokloremik: Anyon gap artışı ve normal klor seviyeleri ile 

birliktedir. 

• Hiperkloremik: Normal anyon gap ve artmış klor seviyeleri ile 

birliktedir. 

Kompansasyon için, hiperventilasyon ile CO atılımı artırılıp, 

2 

organizmadaki karbonik asit azaltılır. Böbrekten bikarbonat geri emilimi 

ile birlikte H + + ve NH atılımı artar. 

4 

2-Metabolik Alkaloz: 

Primer bikarbonat fazlalığıdır. Kompansasyon için, solunum yavaşlatılarak, 

CO2 atılımı azaltılır ve pH düşürülmeye çalışılır. Böbreklerden de 

bikarbonat geri emilimi azalır, böylece alkali idrar çıkarılır. 

3-Solunumsal Asidoz: 

Primer karbondioksit fazlalığıdır. Kompansasyon için, idrarla H+ ve 

NH4+ atılımı ve bikarbonat (HCO3-) geri emilimi artar. 

4-Solunumsal Alkaloz: 

Primer karbondioksit eksikliğidir. Hiperventilasyon ile oluşur. Böbrek 

azalan karbonik asidi düzeltmek için, bikarbonat geri emilimini azaltır. 

Ek olarak, H+ ve NH4+ atılımı da azalır. 

5-Kombine asit-baz bozuklukları: 

Bunlar, iki veya daha fazla primer asit-baz dengesizliğinin 

kombinasyonundan veya yetersiz kompansasyon ile ortaya çıkabilirler. 

Örneğin kronik respiratuar asidozlu bir hastanın, aşırı diüretik almasıyla, 

metabolik alkaloz eklenebilir. Çünkü, diüretikler arterial volümü azaltırlar, 

K+ eksikliğine sebep olurlar, sonuçta metabolik alkaloz süper empoze 

olur. Bu hastada, CO 2 ve pCO 2 artmış ve birlikte K+ azalmıştır. Aspirin 

zehirlenmesinde, kombine respiratuar alkaloz ve metabolik asidoz 

görülür. Başlangıçta, aspirin respiratuar kemoreseptörleri uyararak 

respiratuar alkaloza neden olur. Ayrıca, aspirin asit yapılı olduğundan 

(Salisilat) metabolik asidoza yol açar. Düşük pCO 2 ile birlikte normal 

pH aspirin zehirlenmesini gösterir. Küçük çocuklarda, metabolik 

asidoz baskınken, daha büyük çocuklar ve erişkinlerde respiratuar 

alkaloza eğilim belirgindir. Bu kombinasyon, renal hastalığı ve hepatik 

yetmezliğe bağlı hiperventilasyonu olan hastalarda da görülebilir.

NONPROTEİN NİTROJEN MADDELER 

Serumda 15’den fazla NPN (Non protein nitrojen) bileşiği vardır. Totalin; 

• Üre: % 45 ( % 20-40 mg) 

• Amino asitler: % 20 

• Ürik asit: % 20 

• Kreatinin: % 5 

• Kreatin: % 1-2 

• Amonyak: % 0,2’sini oluştururlar. 

İdrarda bulunan azotlu madde miktarları ise şöyledir: 

• Üre: 15-20 g/gün 

• Ürik asit: 0,7 g/gün 

• Hippurik asit: 0,6 g/gün 

• Kreatinin: 0,5-1 g/gün 

• Amonyak: 0,7 g/gün 

• Amino asitler: 150 mg/gün 

127 


Üre: 

Protein metabolizmasının son ürünüdür. KC’ de sentezlenir. Oluşan ürenin 

çoğu idrarla atılır. Glomerüllerden süzüldükten sonra bir kısmı reabsorbe 

olur. 

• Üre, serumda ve idrarda en fazla bulunan NPN maddedir. 

BUN= Kan Üre Azotu 

BUN (mg/dl) x 2,14 = ÜRE (mg/dl) 

Normal değerler: 

• BUN= 8-18 mg/dl 

• Üre= 20-40 mg/dl 

Plazma üre artışı ile giden durumlar: 

1-Pre renal: Konjestif kalp yetmezliği, şok, hemoraji, dehidratasyon 

Yüksek proteinli diyet, protein katabolizması artışı 

2-Renal: Akut ve kronik böbrek yetmezliği, glomerulonefrit, tübüler nekroz 

3-Post renal: İdrar yollarında obstrüksiyon (Taş, tümör, ciddi 

enfeksiyonlar...) 

Plazma üre azalışı ile giden durumlar: 

1-Protein alımının azalması 

2-Ciddi KC hastalıkları (Amonyak artışı ile birlikte) 

3-Gebelik 

Kreatin: 

Kreatin, KC ve pankreasta 3 amino asitten (arginin, glisin ve metyonin) 

sentezlenir. Sentezlendikten sonra, vasküler sisteme difüze olur ve özellikle 

kaslarca alınıp, burada ATP’den gelen fosfatla fosforillenir. Kreatin fosfat, 

yüksek enerji deposudur ve hızla ATP’ye çevrilebilir. Kreatin ve kreatin fosfat, 

spontan olarak su kaybederek kreatinine çevrilir. Kreatin, glomerüllerden 

filtre edilir fakat proksimal tubuluslardan büyük miktarda reabsorbe edilir.

128 


Bundan dolayı, idrarda kreatin atılımı çok azdır. 

İskelet kası nekrozu veya atrofisine yol açan durumlarda kan ve idrar kreatin 

miktarı artar. Artmış seviyeleri, renal disfonksiyonlar ile ilgili değildir. 

Kreatinin: 

Her gün oluşan endojen kreatinin miktarı sabittir ve beslenmeden, 

hidrasyondan ve protein metabolizmasından etkilenmez. Glomerüllerden 

süzülen kreatinin, tubuluslardan emilime uğramaz ve idrar büyük miktarda 

kreatinin içerir. Serum kreatinin ölçümleri, yararlı bir renal fonksiyon indeksidir 

ve primer olarak glomeruler filtrasyonu ölçmede kullanılır. Çünkü, böbrek dışı 

nedenlerden etkilenmez. 

*Böbrek hastalıklarında, plazma kreatinin değerleri artar. 

Plazma BUN/Kreatinin oranı=10’dur. Bu oran > 10 ise azotemi 

prerenaldir. 

Ürik asit: 

Pürin metabolizmasının son ürünüdür. Pürin bazlarının ürik aside çevrilmesi 

KC’ de olur. glomerüllerden süzüldükten sonra, % 90 proksimal tubuluslardan 

reabsorbe olur. Distal tubuluslardan sekrete edilir. Trigliseridler, keton cisimleri 

ve laktik asit distal tubuluslardan salgılanma sırasında ürik asit ile yarışırlar. 

Tiazid grubu diüretikler ürik asit ekskresyonunu azaltırlar. Salisilatlar ise, düşük 

dozlarda ürik asit ekskresyonunu azaltırken, yüksek dozlarda artırırlar. Sekrete 

edilemeyen ürik asit GİS’den sekrete edilip, barsak bakterilerince yıkılır. 

Plazma ürik asit düzeyi: 

Çocuklarda--2,0-5,5 mg/dl 

Erişkin kadınlarda--2,6-6,0 mg/dl 

Erişkin erkeklerde--3,5-7,2 mg/dl 

Amonyak: 

Amino asitlerin barsakta, bakterial veya digestiv enzimlerle deaminasyonu 

sonucu açığa çıkar. Ayrıca, egzersiz sırasındaki iskelet kasından metabolik 

reaksiyonlar sonucu da salınır. KC’ de üre sentezinde kullanılır. Diğer 

non protein nitrojen maddelerin aksine, amonyak seviyeleri renal 

fonksiyonlardan bağımsızdır. Kan seviyeleri, şiddetli KC hastalıklarında 

artar. 

KLİRENS TESTLERİ 

Renal klirens testleri, böbreklerin ekskresyon fonksiyonlarının etkinliği hakkında 

önemli bilgiler sağlar. Hafif ve orta derecede difuz glomerul hasarını göstermede 

en iyi tetkiklerdir. 

Klirens; 1 dakikada herhangi bir maddeden temizlenen plazma miktarını 

gösterir. 

U 1,73 

Klirens X = ⎯⎯ x V x ⎯⎯ 

P A

129 


U=İdrardaki madde miktarı (mg/dl) 

P=Plazmadaki madde miktarı (mg/dl) 

V= Dk’da çıkan idrar volümü (ml/dk) 

A=Vücut alanı 

Gerçek GFR ölçülmek isteniyorsa, plazmadan temizlenecek maddede şu özellikler 

olmalıdır: 

1- Bu madde plazma proteinlerine bağlanmamalıdır. 

2- Glomerüllerden tamamen süzülmelidir. 

3- Tubuluslarda hiçbir değişikliğe uğramamalıdır. Yani, reabsorbe veya sekrete 

edilmemelidir. 

** İnulin ve mannitol bu özelliklere sahiptirler. 

GFR’ yi ölçen testler: 

1- İnulin klirensi (eksojen) 

2- Kreatinin klirensi (endojen) ** En uygun olandır. 

3- Üre klirensi 

• İnulin klirensinin dezavantajı inulinin eksojen olmasıdır. Aslında, glomeruler 

filtrasyonu en doğru ölçen maddedir. Normal değeri 125 ml/dk’dır. 

• Rutin ölçümlerde kreatinin kullanılır. Çünkü kreatinin, glomerüllerden 

süzüldükten sonra tubuluslarda değişmeksizin idrarla atılır. Ancak, kan 

düzeyleri çok artarsa tubuluslardan sekrete edilir. Bu yüzden endojen 

kreatinin klirensi tercih edilir. Normal değerleri kadınlarda 108 ± 20 

ml/dk ve erkeklerde 105 ± 20 ml/dk’dır. 

• Eskiden kreatinin yerine üre kullanılırmış. Fakat ürenin tubuluslardan 

reabsorbsiyonu vardır ve artık kullanılmaz. 

TÜBÜLER FONKSİYONU ÖLÇEN TESTLER 

Renal kan akımının (RBF) ölçülmesinde kullanılırlar. En güvenilir sonuçların elde 

edilmesi için, filtrasyona ek olarak, tübüllerden de sekrete edilen bir madde seçmek 

gereklidir. 

1- PAH (Para amino hippurik asit) klirensi: Normal değeri 580-600 ml/dk’dır. 

2- PSP (Fenol sülfoftalein) klirensi 

3- Konsantrasyon testleri 

4- Dilüsyon testleri 

β 2 mikroglobulin: Serum ve idrar seviyeleri, renal ekskretuar fonksiyonun bir 

göstergesidir. glomerüllerden kolayca geçer ve proksimal tubuluslardan emilerek, 

tübüler epitel hücrelerinde metabolize edilir. İdrarda atılımının artması, tübüler 

hasarın göstergesidir. Özellikle renal transplantasyon sonrası organ reddinin 

olup olmadığının göstergesidir. Böbrek yetmezliği ve kanserlerde de plazmada 

artar.

130

1 BİYOKİMYA - DrTus

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?