MEХANİKA

oyınsha tarqalg’an. Sonlıqtan noqat ushın alıng’an ten’leme menen sistema ushın alıng’an
ten’lemelerdi tek g’ana relyativistlik emes jag’daylar ushın salıstırıw mu’mkin.
73
9-1 su’wret. i ha’m j noqatlarına
tu’sirilgen ishki ku’shlerdin’ momenti.
Nyutonnın’ u’shinshi nızamına sa’ykes
bul moment nolge ten’.
Massalar orayı. Relyativistlik emes jag’daylarda massa orayı tu’siniginen paydalanıwg’a
boladı. Da’slep impuls ushın relyativistlik emes jag’daylar ushın jazılg’an impulstan
paydalanayıq.
p
dr
d
d ⎡ 1
i
∑ m0i vi
= ∑m
0i
= ∑m 0i
ri
= m
⎢ ∑m
0i
r
dt dt
dt ⎣m
⎥
⎦
= i
Bul an’latpadag’ı massa m = ∑m0i
dep noqatlardın’ massası alıng’an.
R
1
m
∑
r
= m0i
i
⎤
(9.11)
dR
radius-vektorı sistemanın’ massalar orayı dep atalatug’ın noqattı beredi. = V usı noqattın’
dt
(massalar orayıın’) qozg’alıs tezligi. Demek sistemanın’ impulsı keyingi an’latpanı esapqa
alg’anda bılay jazıladı:
dR
p = m = mV
d t
(9.12)
ha’m sistemanın’ massası menen onın’ massalar orayının’ qozg’alıs tezliginin’ ko’beymesine
ten’. Sonlıqtan da massalar orayının’ qozg’alısı materiallıq noqattın’ qozg’alısına sa’ykes keledi.
Joqarıdag’ılardı esapqa alg’an halda sistemanın’ qozg’alıs ten’lemesi bılay jazamız:
dV
m =
dt
F
(9.13)
Alıng’an an’latpa materiallıq noqat ushın alıng’an qozg’alıs ten’lemesine ekvivalent.
Ayırma sonnan ibarat, bul jag’dayda massalar massa orayına toplang’an, al sırtqı
ku’shlerdin’ qosındısı bolsa sol massa orayına tu’sedi dep esaplanadı.