MEХANİKA

Bul an’latpada 1
biyiklikler belgilengen.
12
60
( h1
+ h2
) = mg
h1
mg
h2
A = mg
+ . (7.22)
h menen 2
h arqalı materiallıq noqat da’slep ha’m aqırında iyelegen
7-3-a) ha’m b) su’wretlerde ko’rsetilgen jag’daylardı talqılap salmaq ku’shinin’ islegen
jumısının’ o’tilgen joldan g’a’rezsiz ekenligin, al bul jumıstın’ tek g’ana da’slepki ha’m aqırg’ı
orınlarg’a baylanıslı ekenligin ko’riwge boladı.
7-3 su’wret.
Salmaq ku’shinin’ jumısının’
ju’rip o’tken joldın’ uzınlıg’ınan
g’a’rezsiz ekenligin ko’rsetetug’ın
su’wret.
Ekinshi mısal retinde oraylıq ku’shler maydanında islengen jumıstı esaplaymız. Oraylıq
ku’sh dep barlıq waqıtta oray dep atalıwshı bir noqatqa qaray bag’darlang’an, al shaması sol
orayg’a deyingi aralıqqa baylanıslı bolg’an ku’shti aytamız. Bul oraydı ku’shler orayı yamasa
ku’shlik oray dep ataydı. Mısal retinde Quyash penen planeta, noqatlıq zaryadlar arasındag’ı
ta’sirlesiw ku’shlerin aytıwg’a boladı. Anıqlama boyınsha elementar jumıs dA = F ds cos ( F ds)
.
Bul jerde ds cos ( F ds)
elementar orın almasıw d s vektorının’ ının’ ku’shtin’ bag’ıtındag’ı
(radius-vektordın’ bag’ıtı menen birdey) proektsiyası. Sonlıqtan dA = F( r)
d r jumısı tek g’ana r
qashıqlıg’ına g’a’rezli boladı. Sonlıqtan jumıs A 12 bılay anıqlanadı:
A
12
=
r2
r1
F(
r)
dr.
Bul integraldın’ ma’nisi tek 1- ha’m 2-noqatlar arasındag’ı qashıqlıqlar 1
baylanıslı.
r ha’m 2
(7.23)
r ge
Joqarıda keltirilgen mısallardag’ı ku’shler konservativ ku’shler dep ataladı. Bunday ku’shler
jag’dayında islengen jumıs jolg’a g’a’rezli bolmay, tek g’ana da’slepki ha’m aqırg’ı noqatlar
arasındag’ı qashıqlıqqa baylanıslı boladı. Joqarıda keltirilgen awırlıq ku’shleri menen oraylıq
ku’shler konservativ ku’shler bolıp tabıladı.
Konservativ bolmag’an barlıq ku’shler konvervativ emes ku’shler dep ataladı.
Bir tekli awırlıq maydanındag’ı potentsial energiya. Materiallıq noqat h biyikliginen Jer
betine qulap tu’sse awırlıq ku’shleri A = m g h jumısın isleydi. Biz Jerdin’ betindegi biyiklikti
h = 0 dep belgiledik. Demek h biyikliginde m massalı materiallıq noqat U = m g h + C
potentsial energiyasına iye boladı. S turaqlısının’ ma’nisi nollik qa’ddige sa’ykes keletug’ın
orınlardag’ı potentsial energiya. A’dette C = 0 dep alınadı. Sonlıqtan potentsial energiya
U = m g h
(7.25)