MEХANİKA

47
5-1 su’wret. Eyler mu’yeshleri eki dekart
koordinatalarının’ o’z-ara jaylasıwın tolıg’ı
menen ta’ripleydi ( x ',
y')
tegisligi ( x , y)
tegisligin η tuwrısı boyınsha kesedi.
Bul formulalardan qattı denelerdin’ aylanıw ko’sherine perpendikulyar bolg’an radiustın’
boyında alıng’an noqatlarının’ tolıq tezleniwinin’ vektorları o’z-ara parallel ha’m aylanıw
ko’sherine qashıqlıg’ına proportsional o’sedi (su’wrette ko’rsetilgen). Radiusqa salıstırg’andag’ı
ωτ
ω&
tezleniwdin’ bag’ıtın ta’ripleytug’ın α mu’yeshi tgα
= = , yag’nıy R ge g’a’rezli emes.
2
ω ω
Aylanıw ko’sheri ken’islikte o’zgermey qalatug’ın jag’dayda qattı denenin’ noqatlarının’
⎡dω
⎤
tezleniwi vektorlıq formada w τ =
⎢
, r
⎣ dt ⎥
, w n [ ω,
v]
⎦
= , n w w w + = τ tu’rinde beriledi (usı
paragraftan aldın’g’ı 4-paragraftı qaraw kerek).
Aylanıwdın’ bir zamatlıq ko’sheri. Tegis qozg’alısta qattı denenin’ awhalı usı qattı
denenin’ barlıq noqatları parallel qozg’alatug’ın bir kese-kesiminin’ awhalı menen tolıq
anıqlanadı. Al tegisliktegi bul kese-kesimnin’ awhalı (turg’an ornı) usı kese-kesimdegi
noqatlardı baylanıstıratug’ın kesindinin’ awhalları (turg’an orınları) ja’rdeminde anıqlanadı. Usı
kesindinin’ bazı bir waqıt ishindegi 0 0 B A awhalınan AB awhalına ko’shiwin (orın
almastırıwın) qaraymız (to’mendegi 5-3 su’wrette keltirilgen). Bul awısıwdı eki awısıwg’a
jikleymiz:
1) 0 0 B A awhalınan AB awhalına ilgerilemeli ko’shiw, bunday jag’dayda sızıq o’z-o’zine
parallel qalıp ko’shedi;
2) aylanbalı qozg’alıs, bunday qozg’alıstın’ na’tiyjesinde O’ noqatı arqalı o’tiwshi, qattı
denenin’ qozg’alıs bag’ıtına perpendikulyar ko’sher do’gereginde α mu’yeshine burıladı.
n