MEХANİKA

( ) ( ) ( ) 2
2
2
x − x + y − y + z z
l = 2 1 2 1 2 − 1 sıyaqlı ten’lemege iye bolamız. Bul g’a’rezsiz
shamalardın’ sanın 6 g’a tu’siredi. Na’tiyjede qattı denenin’ erkinlik da’rejesi i = 6 dep juwmaq
shıg’aramız.
Noqatqa bekitilgen qattı denenin’ qozg’alısın qaraymız. Onı ta’riplew Eyler
mu’yeshelerinin’ ja’rdeminde a’melge asırıladı.
Qattı dene birlik vektorları i ', j',
k'
bolg’an ( x',
y',
z')
koordinatalar sisteması menen qattı
etip bekitilgen bolsın. Bul koordinatalar sistemasının’ bası ha’m qozg’alıs qarap atırılg’an
( x,
y,
z)
koordinatalar sistemasının’ bası bir noqatta bolsın. Onın’ awhalı ( x',
y',
z')
ko’sherlerinin’ ( x,
y,
z)
ko’sherlerine salıstırg’andag’ı jaylasıwları menen tolıq anıqlanadı.
5-1 su’wrette Eyler mu’yeshlerinin’ ϕ, θ ha’m Ψ ekenligi ko’rinip tur. Denenin’ qa’legen
qozg’alısın
funktsiyaları ja’rdeminde anıqlaw mu’mkin.
46
ϕ = ϕ(
t),
θ = θ(
t),
Ψ = Ψ(
t)
Tegis qozg’alıs. Traektoriyalarının’ barlıq noqatları o’z-ara parallel tegisliklerde
jatatug’ın qozg’alıs tegis qozg’alıs dep ataladı. Bunday jag’dayda qattı denenin’ qozg’alısı
parallel tegisliklerdin’ birinin’ qozg’alısı ja’rdeminde anıqlanadı. Al bul tegisliktin’ (kesekesimnin’)
awhalı usı kese-kesimde alıng’an eki noqattın’ ja’rdeminde anıqlanadı. Eki noqattın’
tegisliktegi awhalı to’rt parametrdin’ (koordinatanın’) ja’rdeminde anıqlanadı. Usı parametrler
arasında noqatlardın’ ara qashıqlıg’ının’ turaqlılıg’ına sa’ykes keletug’ın bir qatnas boladı.
Demek bir birinen g’a’rezsiz 3 parametr boladı, yag’nıy erkinlik da’rejesi u’shke ten’.
Aylanbalı qozg’alıs. Aylanbalı qozg’alısta qattı denenin’ eki noqatı barlıq waqıtta
qozg’almay qaladı. Usı eki noqat arqalı o’tiwshi tuwrı aylanıw ko’sheri dep ataladı. Ko’sher
boyında jatırg’an qattı denenin’ barlıq noqatları qozg’alıssız qaladı. Basqa noqatlar ko’sherge
perpendikulyar bolg’an tegislikte de aylanbalı qozg’alıs jasaydı. Bul shen’berlerdin’ orayları
v = ω,
r ge ten’.
ko’sherde jatadı. Qattı denenin’ qa’legen noqatının’ tezligi [ ]
Eger noqattan ko’sherge shekemgi aralıq R ge ten’ bolsa normal, tangensial ha’m tolıq
tezleniwler bılay anıqlanadı 3 :
w
n
2
R ω = , w ωR
= & τ ,
w ω
4 2
= R ω + & .
3 U’stine noqat qoyılg’an ha’ripler waqıt boyınsha alıng’an tuwındını bildiredi.