MEХANİKA
MEХANİKA MEХANİKA
dω ekenligi kelip shıg’adı. ω& = shaması noqattın’ mu’yeshlik tezleniwi dep ataladı. Tolıq dt tezleniwdi bılay jazamız: 38 2 2 4 w = w + w τ = R ω + ω& n 2 . (4.19) Mu’yeshlik tezlik ha’m mu’yeshlik tezleniw vektorları. Shen’ber boyınsha qozg’alıs tek g’ana shen’berdin’ radiusı ha’m mu’yeshlik tezlik penen ta’riplenip qoymay, shen’ber jatqan tegisliktin’ bag’ıtı menen de ta’riplenedi. Tegisliktin’ bag’ıtı usı tegislikke tu’sirilgen normaldın’ bag’ıtı menen anıqlanadı. Sonlıqtan shen’ber boyınsha qozg’alıs shen’berdin’ orayı boyınsha o’tiwshi ha’m shen’ber tegisligine perpendikulyar sızıq penen ta’riplenedi. Bul sızıq aylanıw ko’sheri bolıp tabıladı. dϕ shaması elementar mu’yeshlik awısıw dep ataladı. v menen ds qalay baylanısqan bolsa ( ds dϕ v = formulası na’zerde tutılmaqta) ω menen d ϕ de sonday bolıp baylanısqan ω = . Biraq dt dt tezliktin’ ta’riplmesi ushın tek onın’ shaması emes, al bag’ıtı da kerek. Eger awısıw vektorı d s ds arqalı belgilengen bolsa, onda tezlik vektorı ushın an’latpa tu’rine iye boladı. dt Elementar mu’yeshlik awısıw dϕ tek o’zinin’ ma’nisi menen g’ana emes, al sol o’zgeris ju’z beretug’ın tegislik penen de ta’riplenedi. Usı tegislikti belgilep alıw ushın d j di usı tegislikke perpendikulyar bolg’an vektor dep qarawımız kerek. Onın’ bag’ıtı on’ burg’ı qa’desi ja’rdeminde anıqlanadı; eger burg’ını ϕ din’ u’lkeyiw bag’ıtında aylandırsaq, onda burg’ının’ (tesiwdegi) qozg’alıs bag’ıtı d j vektorının’ bag’ıtına sa’ykes keliwi kerek. Biraq d j di vektor dep esaplaytug’ın bolsa, onda onın’ haqıyqatında da vektor ekenligin da’lillewimiz kerek. Meyli dj 1 ha’m dj 2 arqalı eki mu’yeshlik awısıw belgilengen bolsın. Usı shamalardın’ vektorlarday bolıp qosılatug’ınlıg’ın da’lilleymiz. Eger O noqatınan (orayı O noqatı) radiusı bir birlikke ten’ bolg’an sfera payda etetug’ın bolsaq usı mu’yeshlerge sferanın’ betinde sheksiz kishi dl 1 ha’m d l 2 kishi dog’aları sa’ykes keledi (4-6 su’wrette sa’wlelengen). d l 3 dog’ası bolsa u’sh mu’yeshliktin’ u’shinshi ta’repin payda etedi. Sheksiz kishi bolg’an bul u’sh mu’yeshlikti tegis u’sh mu’yeshlik dep esaplawg’a boladı. dj 1 , dj 2 ha’m dj 3 vektorları usı u’sh mu’yeshliktin’ ta’replerine perpendikulyar bolıp jaylasqan ha’m onın’ tegisliginde jatadı. Olar ushın to’mendegidey vektorlıq ten’liktin’ orın alatug’ınlıg’ına ko’z jetkeriw qıyın emes: edi. dj 3 = dj 1 + dj 2 . Demek dj 1 ha’m dj 2 shamaları vektorlar bolıp tabıladı eken. Usını da’lillewimiz kerek
39 4-6 su’wret. Elementar mu’yeshlik awısıwlardın’ ( dj 1 ha’m dj 2 eki mu’yeshlik awısıwlarının’) vektorlıq shama ekenligin da’lilewdi tu’sindiretug’ın su’wret. Bul vektorlardı koordinata ko’sherleri boyınsha qurawshılarg’a jiklewimiz kerek. dj 3 = dj 1 + dj 2 g’a baylanıslı bul qurawshılar vektordın’ qurawshılarınday boladı. Sonlıqtan elementar mu’yeshlik awısıw vektor bolıp tabıladı dep esaplaymız. 4-7 su’wret. Radiusı R bolg’an shen’ber boyınsha qozg’alıwshı noqattın’ mu’yeshlik tezliginin’ vektorı qozg’alıs tegisligine perpendikulyar bag’ıtta bag’ıtlang’an. Vektor bolıw qa’siyetine tek g’ana elementar (sheksiz kishi) mu’yeshlik awısıwdın’ iye bolatug’ınlıg’ın seziwimiz kerek. Shekli mu’yeshke awısıw vektor bolıp tabılmaydı. Sebebi olardı awısıw a’melge asatug’ın tegislikke perpendikulyar bolg’an tuwrılardın’ kesindisi dep qarasaq, bul kesindiler parallelogramm qa’desi boyınsha qosılmay qaladı. Materiallıq noqattın’ sheksiz kishi awısıwı dj sheksiz kishi dt waqıt aralıg’ında ju’zege keledi. Sonlıqtan mu’yeshlik tezlik dj ω = dt vektor bolıp tabıladı. Sebebi d j vektor, al dt skalyar shama. w menen d j lardın’ bag’ıtları birdey ha’m on’ burg’ı qag’ıydası (qa’desi) tiykarında anıqlanadı. Eger esaplaw basın aylanıw ko’sherinin’ ıqtıyarlı noqatına ornalastırsaq (4-7 joqarıdag’ı su’wrette ko’rsetilgen), materiallıq noqattın’ tezligin mu’yeshlik tezlik vektorı formulası arqalı an’latıwımız mu’mkin:
- Page 1 and 2: O’zbekstan Respublikası joqarı
- Page 3 and 4: 3 KİRİSİW Fizika iliminin’ qan
- Page 5 and 6: Joqarıda aytılg’anlardın’ ba
- Page 7 and 8: olıp tabıladı. Usı aytılg’an
- Page 9 and 10: Lektsiyalar tekstlerinde za’ru’
- Page 11 and 12: 11 tabıladı. Bul modellerdin’ d
- Page 13 and 14: sa’ykes kelmey qaladı. Birinshi
- Page 15 and 16: Fizikalıq shamalardın’ o’lshe
- Page 17 and 18: 17 § 3. Ken’islik ha’m waqıt
- Page 19 and 20: Joqarıda keltirilgen bes aksiomala
- Page 21 and 22: Koordinatalar sisteması. Berilgen
- Page 23 and 24: 23 a) b) 3-3 su’wret. TSilindrlik
- Page 25 and 26: 25 Bul jerde α arqalı ıqtıyarl
- Page 27 and 28: 27 i , j, k birlik vektorları aras
- Page 29 and 30: 29 Waqıt dep materiallıq protsess
- Page 31 and 32: ta sinхronlastqan bolıp shıg’a
- Page 33 and 34: Tezliktin’ qurawshıları: 33 dx
- Page 35 and 36: 35 4-2 su’wret. Tezlikler godogra
- Page 37: Noqattın’ shen’ber boyınsha q
- Page 41 and 42: 41 g t h v0t 2 − = 30 m biyiklikk
- Page 43 and 44: Sızılmadan Bunnan 43 vx x = v⋅
- Page 45 and 46: 45 Tek sheksiz kishi mu’yeshlik a
- Page 47 and 48: 47 5-1 su’wret. Eyler mu’yeshle
- Page 49 and 50: Orın almastırıwdı ilgerilemeli
- Page 51 and 52: 3-anıqlama. Materiyanın’ o’zi
- Page 53 and 54: formulasına iye bolamız. Bul form
- Page 55 and 56: yag’nıy F + F = 0 . ik ki ik 55
- Page 57 and 58: 3) Praktikalıq teхnikalıq sistem
- Page 59 and 60: 59 Bul an’latpadag’ı 1 v da’
- Page 61 and 62: formulası menen anıqlanıladı. S
- Page 63 and 64: 63 8-§. Meхanikadag’ı Lagranj
- Page 65 and 66: Salıstırmalıq teoriyasında mass
- Page 67 and 68: printsiptin’ ja’rdeminde biz iz
- Page 69 and 70: tu’rine iye boladı. Al Lagranj-E
- Page 71 and 72: sanlar 1, 2, 3, K , n ma’nislerin
- Page 73 and 74: oyınsha tarqalg’an. Sonlıqtan n
- Page 75 and 76: dL x sirt = M x , dt dL = , y M dt
- Page 77 and 78: 77 9-3 su’wret. Sekiriwshi ta’r
- Page 79 and 80: An’latpalarına iye bolamız. 2.
- Page 81 and 82: ası O arqalı o’tedi dep esaplay
- Page 83 and 84: tu’rine enedi (eger I x = Iy = Iz
- Page 85 and 86: Galiley tu’rlendiriwleri. Qozg’
- Page 87 and 88: formulaları menen anıqlanadı. u
39<br />
4-6 su’wret.<br />
Elementar mu’yeshlik<br />
awısıwlardın’ ( dj 1 ha’m<br />
dj 2 eki mu’yeshlik<br />
awısıwlarının’) vektorlıq<br />
shama ekenligin da’lilewdi<br />
tu’sindiretug’ın su’wret.<br />
Bul vektorlardı koordinata ko’sherleri boyınsha qurawshılarg’a jiklewimiz kerek. dj 3 =<br />
dj 1 + dj 2 g’a baylanıslı bul qurawshılar vektordın’ qurawshılarınday boladı. Sonlıqtan<br />
elementar mu’yeshlik awısıw vektor bolıp tabıladı dep esaplaymız.<br />
4-7 su’wret. Radiusı R bolg’an shen’ber<br />
boyınsha qozg’alıwshı noqattın’ mu’yeshlik<br />
tezliginin’ vektorı qozg’alıs tegisligine<br />
perpendikulyar bag’ıtta bag’ıtlang’an.<br />
Vektor bolıw qa’siyetine tek g’ana elementar (sheksiz kishi) mu’yeshlik awısıwdın’ iye<br />
bolatug’ınlıg’ın seziwimiz kerek. Shekli mu’yeshke awısıw vektor bolıp tabılmaydı. Sebebi<br />
olardı awısıw a’melge asatug’ın tegislikke perpendikulyar bolg’an tuwrılardın’ kesindisi dep<br />
qarasaq, bul kesindiler parallelogramm qa’desi boyınsha qosılmay qaladı.<br />
Materiallıq noqattın’ sheksiz kishi awısıwı dj sheksiz kishi dt waqıt aralıg’ında ju’zege<br />
keledi. Sonlıqtan mu’yeshlik tezlik<br />
dj<br />
ω =<br />
dt<br />
vektor bolıp tabıladı. Sebebi d j vektor, al dt skalyar shama. w menen d j lardın’ bag’ıtları<br />
birdey ha’m on’ burg’ı qag’ıydası (qa’desi) tiykarında anıqlanadı.<br />
Eger esaplaw basın aylanıw ko’sherinin’ ıqtıyarlı noqatına ornalastırsaq (4-7 joqarıdag’ı<br />
su’wrette ko’rsetilgen), materiallıq noqattın’ tezligin mu’yeshlik tezlik vektorı formulası arqalı<br />
an’latıwımız mu’mkin:
Change language