MEХANİKA

dω
ekenligi kelip shıg’adı. ω& = shaması noqattın’ mu’yeshlik tezleniwi dep ataladı. Tolıq
dt
tezleniwdi bılay jazamız:
38
2 2
4
w = w + w τ = R ω + ω&
n
2
.
(4.19)
Mu’yeshlik tezlik ha’m mu’yeshlik tezleniw vektorları. Shen’ber boyınsha qozg’alıs tek
g’ana shen’berdin’ radiusı ha’m mu’yeshlik tezlik penen ta’riplenip qoymay, shen’ber jatqan
tegisliktin’ bag’ıtı menen de ta’riplenedi. Tegisliktin’ bag’ıtı usı tegislikke tu’sirilgen normaldın’
bag’ıtı menen anıqlanadı. Sonlıqtan shen’ber boyınsha qozg’alıs shen’berdin’ orayı boyınsha
o’tiwshi ha’m shen’ber tegisligine perpendikulyar sızıq penen ta’riplenedi. Bul sızıq aylanıw
ko’sheri bolıp tabıladı.
dϕ shaması elementar mu’yeshlik awısıw dep ataladı. v menen ds qalay baylanısqan bolsa (
ds
dϕ
v = formulası na’zerde tutılmaqta) ω menen d ϕ de sonday bolıp baylanısqan ω = . Biraq
dt
dt
tezliktin’ ta’riplmesi ushın tek onın’ shaması emes, al bag’ıtı da kerek. Eger awısıw vektorı d s
ds
arqalı belgilengen bolsa, onda tezlik vektorı ushın an’latpa tu’rine iye boladı.
dt
Elementar mu’yeshlik awısıw dϕ tek o’zinin’ ma’nisi menen g’ana emes, al sol o’zgeris ju’z
beretug’ın tegislik penen de ta’riplenedi. Usı tegislikti belgilep alıw ushın d j di usı tegislikke
perpendikulyar bolg’an vektor dep qarawımız kerek. Onın’ bag’ıtı on’ burg’ı qa’desi
ja’rdeminde anıqlanadı; eger burg’ını ϕ din’ u’lkeyiw bag’ıtında aylandırsaq, onda burg’ının’
(tesiwdegi) qozg’alıs bag’ıtı d j vektorının’ bag’ıtına sa’ykes keliwi kerek. Biraq d j di vektor
dep esaplaytug’ın bolsa, onda onın’ haqıyqatında da vektor ekenligin da’lillewimiz kerek.
Meyli dj 1 ha’m dj 2 arqalı eki mu’yeshlik awısıw belgilengen bolsın. Usı shamalardın’
vektorlarday bolıp qosılatug’ınlıg’ın da’lilleymiz. Eger O noqatınan (orayı O noqatı) radiusı bir
birlikke ten’ bolg’an sfera payda etetug’ın bolsaq usı mu’yeshlerge sferanın’ betinde sheksiz
kishi dl 1 ha’m d l 2 kishi dog’aları sa’ykes keledi (4-6 su’wrette sa’wlelengen). d l 3 dog’ası
bolsa u’sh mu’yeshliktin’ u’shinshi ta’repin payda etedi. Sheksiz kishi bolg’an bul u’sh
mu’yeshlikti tegis u’sh mu’yeshlik dep esaplawg’a boladı. dj 1 , dj 2 ha’m dj 3 vektorları usı
u’sh mu’yeshliktin’ ta’replerine perpendikulyar bolıp jaylasqan ha’m onın’ tegisliginde jatadı.
Olar ushın to’mendegidey vektorlıq ten’liktin’ orın alatug’ınlıg’ına ko’z jetkeriw qıyın emes:
edi.
dj 3 = dj 1 + dj 2 .
Demek dj 1 ha’m dj 2 shamaları vektorlar bolıp tabıladı eken. Usını da’lillewimiz kerek