MEХANİKA

Tezliktin’ qurawshıları:
33
dx dy dz
vx = , v y = , vz = ,
dt dt dt
Qozg’alıs traektoriya parametrleri arqalı berilgen jag’dayda traektoriya menen o’tilgen
joldın’ waqıtqa g’a’rezliligi belgili boladı. Jol da’slepki dep qabıl etilgen noqattan baslap alınadı.
Traektoriyanın’ ha’r bir noqatı s shamasının’ belgili bir ma’nisi menen anıqlanadı. Demek
noqattın’ radius-vektorı s tin’ funktsiyası bolıp tabıladı ha’m r = r(
s)
ten’lemesi menen beriledi.
Olay bolsa
dr
dr
v = = ⋅
dt ds
ds
dt
(4.7)
Δ s arqalı traektoriya boylap eki noqat arasındag’ı qashıqlıq, Δ r arqalı usı eki noqat
arasındag’ı tuwrı sızıq boyınsha qashıqlıq belgilengen. Eki noqat bir birine jaqınlasqan sayın usı
eki shama arasındag’ı ayırma jog’ala baslaydı. Sonlıqtan:
dr
Δr
Δr
Δr
= lim = lim ⋅ = τ .
ds Δs→0 Δs
Δs→0
Δr
Δs
Bul jerde τ arqalı traektoriyag’a urınba bolg’an birlik vektor belgilengen. Anıqlama
ds
boyınsha = v traektoriya boyınsha tezliktin’ absolyut ma’nisi. Sonlıqtan
dt
(4.8)
v = τv
(4.9)
Bul jerde tezliktin’ traektoriyag’a urınba bag’ıtında ekenligi ko’rinip tur.
4-1 su’wret. Orın awıstırıw, tezlik ha’m
tezleniw tu’sinigi ushın kerek bolg’an su’wret.
Traektoriyanın’ eki noqatı arasındag’ı ortasha
tezlik bag’ıtı boyınsha awısıw vektorına ten’.
Ortasha tezlik traektoriyag’a urınba bag’ıtında
da emes. O arqalı esaplaw bası belgilengen.
Tezleniw. Tezleniw dep tezliktin’ o’zgeriw tezligine aytamız. t ha’m t + Δt
waqıt
momentlerindegi tezlikler v ( t)
ha’m v ( t + Δt)
bolsın. Demek Δ t waqtı ishinde tezlik v( t + Δt)
-
v ( t)
o’cimin aladı. Δ t waqtı ishindegi ortasha tezleniw:
Δv
w ort ( t,
t + Δt)
= .
Δt
(4.10)