MEХANİKA

tegis tolqın bolıp tabıladı. Porshen Ω jiyiligindegi garmonikalıq terbelis jasasa payda bolg’an
tolqın sinusoidallıq tegis tolqın boladı.
Meyli porshen y0( t ) = A cosω
t garmonikalıq terbelis jasasın. Porshenge tiyip turg’an gaz
molekulaları da usınday terbelis jasay baslaydı. Porshennen x qashıqlıg’ında turg’an
x
bo’leksheler τ = waqtı o’tkennen keyin keshigip terbele baslaydı. Sonlıqtan bul
c
bo’lekshelerdin’ terbelisin bılay jazıwg’a boladı:
275
y(x, t) = A cos ω(t
− τ) = A cos (ω t − ω
x
c
)
(30.1)
Bul juwırıwshı tegis sinusoida ta’rizli tolqınnın’ analitikalıq jazılıwı. y(x, t) koordinata x
penen waqıt t nın’ funktsiyası bolıp tabıladı. Bul formula tolqın dereginen x aralıg’ında turg’an
bo’lekshenin’ qa’legen t waqıt momentindegi ten’salmaqlıq haldan awısıwın beredi. Barlıq
bo’leksheler jiyiligi ω, amplitudası A bolg’an garmonikalıq qozg’aladı. Biraq ha’r qanday x
koordinatalarg’a iye bo’lekshelerdin’ terbeliw fazaları ha’r qıylı boladı. Tolqın frontının’ x
ko’sherine perpendikulyar tegislik ekenligi anıq.
y = A cos ω(t
+
x
c
)
(30.2)
funktsiyası x ko’sherinin’ teris ma’nisleri bag’ıtında tarqalatug’ın juwırıwshı sinusoidal tolqındı
ta’ripleydi.
Bo’leksheler tezlikleri tolqını to’mendegidey tu’rge iye:
∂y
⎛ x ⎞
v , sin .
( x t)
= = −Aω
⎜ ωt
− ω ⎟
∂t
⎝ c ⎠
30-1 su’wret. Tutas ortalıqlar terbelislerin sa’wlelendiriwge arnalg’an sızılma.
(30.3)
Birdey fazada terbeletug’ın bir birine en’ jaqın turg’an noqatlar aralıg’ı tolqın uzınlıg’ı dep
ataladı. Bir birinen s qashıqlıg’ında turg’an noqatlar terbelisindegi fazalar ayırması
ϕ
s
ωs
2πs
= =
c cT
(30.4)
an’latpası ja’rdeminde anıqlanadı. Bul jerde T = 2π
/ ω sinusoidalıq tolqındag’ı noqatlardın’
gramonikalıq terbelisinin’ jiyiligi. Bunday jag’dayda birdey fazada terbeletug’ın bir birine jaqın
noqatlar terebelisindegi fazalar ayırması 2 π ge ten’ bolıwı kerek, yag’nıy: