MEХANİKA

al terbelis da’wiri
k
ω = ,
m
π
=
ω
2
T
260
(29.10)
(29.11)
bolg’an garmonikalıq terbelis jasaytug’ınlıg’ın bildiredi. Terbelis da’wiri T nın’ ma’nisi A
amplitudasınan g’a’rezli emes. Bul qa’siyet terbelislerdin’ izoxronlıg’ı dep ataladı. Biraq
izoxronlıq Guk nızamı orınlanatug’ın jag’daylarda g’ana orın aladı. Prujinanın’ u’lken
sozılıwlarında Guk nızamı buzıladı. Bunday jag’daylarda terbelisler de izoxronlıq bolıwdan
qaladı, yag’nıy terbelis da’wirinin’ amplitudag’a g’a’rezliligi payda boladı.
Terbelistin’ amplitudası A menen baslang’ısh fazası δ nın’ (29.9)-differentsial ten’lemeden
anıqlanıwı mu’mkin emes. Bul turaqlılar baslang’ısh sha’rtlerden anıqlanadı (mısalı daslepki
awısıw x yamasa da’slepki tezlik x& shamaları boyınsha). (29.9)-differentsial ten’leme qa’legen
baslang’ısh sha’rtler ushın orınlı boladı. Bul ten’leme biz qarap atırg’an sistemanın’
terbeliwinin’ barlıq kompleksin ta’ripleydi. Bul kompleksten aykın terbelis A menen δ nı beriw
arqalı ayırılıp alınadı.
Denenin’ potentsial ha’m kinetikalıq energiyaları mına ten’lemeler ja’rdeminde beriledi:
1
2
1
2
1
2
2
2
2
E pot = k x , E kin = m v = m x&
(29.12)
Bul energiyalardın’ ekewi de waqıttın’ o’tiwi menen o’zgeredi. Biraq olardın’ qosındısı E nin’
shaması turaqlı bolıp qalıwı kerek:
1 2 1 2
E = k x + m x&
= const .
2 2
(29.13)
Eger (29.1)-an’latpadan paydalanatug’ın bolsaq, onda (29.12)-formulalardan mınalarg’a iye
bolamız:
E
pot
yamasa (29.10) dı itibarg’a alsaq
1 2 2
1
= kA cos
kin
t
2
2
2 2 2
( ω t + δ)
, E = m ω A sin ( ω + δ)
E
kin
1 2 2
= k A sin t
2
Bul formulalardı mına tu’rde de jazıw mu’mkin:
E
pot
( ω + δ)
1 2
1
= kA
kin
t
4
4
2
[ 1+
cos2
( ω t + δ)
] , E = kA [ 1-
cos2
( ω + δ)
]
.