MEХANİKA

mu’mkin. Eger salmaq ku’shi a’hmiyetke iye bolsa erkin tu’siwdegi tezleniw g alınadı. Eger
suyıqlıqtın’ ag’ısı statsionar bolmasa, onda ag’ıs sezilerliktey o’zgeretug’ın ta’n waqıt τ alınıwı
kerek. Sonlıqtan
249
v , v0,
r,
l,
ρ , η,
c,
g,
τ
shamaları arasında qozg’alıs ten’lemeleri bar bolg’anlıqtan, olar arasında funktsionallıq
baylanıstın’ orın alıwı kerek. Olardan altı dana o’lshemsiz kombinatsiyalar du’ze alamız.
v r
Usıg’an , eki qatnası ha’m o’lshem birligi joq to’rt dana san kiredi:
l
v 0
ρl
v
Re =
η
0
2
v0
F = .
gl
v
M
c
0 = ,
τ
=
l
0 v
S .
l v0
= ,
ν
27-59a
27-59b
27-59c
27-59d
O’lshemlik qag’ıydası boyınsha usı o’lshem birligi joq kombinatsiyalardın’ biri
qalg’anlarının’ funktsiyası bolıwı kerek. Mısalı:
yamasa
v ⎛ r
⎞
= f ⎜ , Re, F,
M,
S⎟
⎝ l
⎠
v 0
⎛ r
⎞
v = v0 f ⎜ , Re, F,
M,
S⎟
.
⎝ l
⎠
(27-60)
(27.61)
Eki ag’ıs ushın joqarıda keltirilgen altı o’lshem birligi joq kombinatsiyalardın’ besewi eki
ag’ıs ushın birdey bolsa, onda altınshı kombinatsiya da qalg’anları menen birdey bolıp shıg’adı.
Bul ag’ıslardın’ uqsaslıg’ının’ ulıwmalıq nızamı. Al ag’ıslardın’ o’zleri bolsa mexanikalıq
jaqtan yamasa gidrodinamikalıq uqsas dep ataladı.
(27-59a) Reynoldas (1842-1912) sanı, (27-59b) Frud sanı, (27-59c) Max sanı, (27-59d)
Struxal sanı dep ataladı. Max penen Struxal sanları fizikalıq jaqtan tu’sindiriwdi talap etpeydi.
Al Reynoldas ha’m Frud sanlarının’ fizikalıq ma’nislerin tu’sindiriw kerek. Eki sannın’ da
o’lshem birligi joq ekenligine itibar beriwimiz kerek. Reynoldas sanı kinetikalıq energiyanın’
jabısqaqlıqtın’ bar bolıwı saldarınan ta’n uzınlıqta jog’alg’an kinetikalıq energiyasına
proportsional shama bolıp tabıladı. Ҳaqıyqatında da suyıqlıqtın’ kinetikalıq energiyası
1 2 3
η v0
2
Ekin ~ ρ v0
l . Jabısqaq kernew din’ ma’nisin ten maydan l qa ko’beytiw arqalı
2
l
jabısqaqlıq ku’shin tabamız. Bul ku’sh η v l shamasına ten’ bolıp shıg’adı. Bul ku’shti ta’n
uzınlıqqa ko’beytsek jabısqaqlıq ku’shi jumısın tabamız:
jumısqa qatnası
0
2
A ~ η v0l
. Kinetikalıq energiyanın’