MEХANİKA

c)
247
27-22 cu’wret.
Ҳawa ag’ısının’ samolet qanatı a’tirapındag’ı
qozg’alısların sa’wlelendiriwshi fotosu’wretler.
Suyıqlıq ag’ısı barlıq ta’replerde sheksizlikke shekem orın aladı dep esaplaymız.
Burıng’ıday ta’sir tiymegen ag’ıs gorizont bag’ıtında dep qabıl etemiz: X ko’sheri ag’ıs
bag’ıtında, al Y ko’sheri vertikal bag’ıtta X ko’sherine perpendikulyar bolsın. Meyli K qanatı
koordinata basında ornalastırılg’an dep qabıl eteyik (27-23-su’wret). Qanattın’ u’stine ha’m
astına bir birinen ten’dey qashıqlıqlarda jaylasqan tap sonday bolg’an qanatlardı ornalastıramız.
Meyli sol qanatlardın’ ha’r birinin’ a’tirapında K qanatının’ a’tirapında payda bolg’anday
tsirkulyatsiyalar payda bolg’an bolsın. Bunday jag’dayda suyıqlıqtın’ ornag’an ag’ısı Y
boyınsha da’wirli bolatı. Eger qon’ısılas qanatlar arasındag’ı qashıqlıq sol qanatlardın’ kesekesiminin’
o’lshemlerinen ju’da’ u’lken bolsa, onda jan’adan qosımsha qanatlardı kirgiziw tek
K qanatına tikkeley jaqın orınlarda esapqa almastay da’rejede ag’ıstı o’zgerte aladı. Tek K
qanatınan alıs orınlarda g’ana aytarlıqtay o’zgerisler orın aladı. ABCD tuwrı mu’yeshli konturın
ju’rgizemiz. Onın’ gorizont bag’ıtındag’ı ta’repleri qon’ısılas qanatlardın’ ortasınan o’tsin. Meyli
onın’ uzınlıg’ı AD onın’ biyikliginen sheksiz u’lken bolsın. AB ha’m CD qaptal ba’riplerinde
tezlik v gorizont bag’ıtındag’ı tezlik v ∞ penen tsirkulyatsiyanın’ saldarınan payda bolg’an v '
tezliktin’ qosındısınan turadı. On’ ma’nistegi tsirkulyatsiya sıpatında saat tili bag’ıtındag’ı
tsirkulyatsiyanı alamız. Usınday tsirkulyatsiyada AB ta’repinde v ' tezligi joqarıg’a qaray
bag’ıtlang’an (ma’nisi on’). Ultanı ABCD bolg’an, al biyikligi su’wret tegisligine
perpendikulyar bir birlikke iye tuwrı mu’yeshli parallelopipedtegi suyıqlıqtı qaraymız. dt waqıtı
o’tkennen keyin parallelopipedtegi suyıqlıq A 'B'C 'D'
ko’lemine awısıp o’tedi. Onın’ qozg’alıs
mug’darı d I dın’ o’simin esaplaymız. Statsionar ag’ısta bul o’sim dt waqıtı ishinde orın
awıstırıw protsessinde suyıqlıqtın’ iye bolg’an qozg’alıs mug’darı menen orın almastırmastan
burıng’ı qozg’alıs momentlerinin’ ayırmasına ten’. Su’wrettin’ Y ko’sheri bag’ıtında tolıq
da’wirli bolatug’ınlıgın eske alıp AA' M ha’m BB' N ko’lemlerindegi qozg’alıs mug’darlarının’
birdey ekenligin an’g’aramız. MDD ' ha’m NCC ' ko’lemlerindegi qozg’alıs mug’darları o’z-ara
ten’. Eger CC' D'
D ko’lemindegi qozg’alıs mug’darınan AA' B'
B ko’lemindegi qozg’alıs
mug’darın alıp taslasaq izlenip atırg’an d I o’simin tabamız. Usı ko’lemlerdin’ ha’r biri l v∞
dt
shamasına ten’ (l arqalı AB = CD ta’repinin’ uzınlıg’ı belgilengen). Bul ko’lemlerdegi gorizont
bag’ıtındag’ı v ∞ tezlikler barlıq ko’lemlerde birdey, al vertikal bag’ıttag’ı v ' tezligi belgisi
boyınsha ayrıladı. Sonlıqtan qozg’alıs mug’darının’ tek vertikal bag’ıttag’ı qurawshısı g’ana
o’sim aladı. Bul osim mınag’an ten’:
dI y
= −2l
v ρ v'dt
.
Biraq 2l v'=
Γ shaması v ' tezliginin’ ABCD konturındag’ı tsirkulyatsiyası bolıp tabıladı.
Al AD ha’m BC ta’repleri tsirkulyatsiyag’a hesh qanday u’les qospaydı. Bul ta’replerdegi v '
tezliginin’ ma’nisi birdey ha’m ABCD konturı boyınsha olar qarama-karsı bag’ıtlarg’a iye.
Usının’ menen birge Γ bolsa tolıq tezlik v = v∞
+ v'
nın’ ABCD konturının’ tsirkulyatsiyasının’
∞