MEХANİKA
Share Embed Flag
Download ePaper

MEХANİKA

MEХANİKA MEХANİKA

abdikamalov.narod.ru
from abdikamalov.narod.ru More from this publisher
02.06.2013 Views

Samolet qanaatının’ ko’teriw ku’shi. U’ziliw qubılısı menen ko’teriw ku’shinin’ payda bolıwı tikkeley baylanıslı. Bizdi tiykarınan samolettın’ qanatına ta’sir etetug’ın ko’teriw ku’shi qızıqtıraldı. Biraq basqa formag’a iye deneler ushın da ko’teriw ku’shinin’ payda bolıw mexanizmleri samolettın’ qanatına tasir etetug’ın ko’teriw ku’shinin’ mexanizmi menen birdey bolatug’ınlıgın atap o’tiw kerek. Turaqlı tezlik penen ushıwshı samolettın’ ken’isliktegi orientatsiyası o’zgermeydi dep esaplaymız. Demek bunday ushıwda samoletqa ta’sir etiwshi barlıq ku’shlerdin’ momentleri bir birin ten’lestiredi degen so’z. Samolettın’ impuls momenti bolsa turaqlı bolıp qaladı. A’piwayılıq ushın hawada ten’ o’lshewli qozg’alatug’ın, bag’ıtı sızılmag’a perpendikulyar bag’ıtlang’an ayırım qanattı qaraymız (27-18 su’wret). Qanattın’ uzınlıg’ın sheksiz u’lken dep esaplaymız. Bunday qanat sheksiz uzınlıqqa iye qanat dep ataladı. Qanat penen baylanısqa esaplaw sistemasına o’tken qolaylı. Sol maqsette qanattın’ S massa orayına koordinata basın ornatamız. Bul esaplaw sistemasının’ inertsial bolatug’ınlıg’ın o’zio’zinen tu’sinikli dep esaplaymız Solay etip biz qanattı qozg’almaydı, al hawanın’ qozg’alısın tegis dep esaplaymız. Ta’sir tiymegen xawa ag’ısı a’lbette ten’ o’lshewli boladı. Ga’plerimizdin’ bir ma’nisli bolıwı ushın to’mende aytılatug’ın barlıq qozg’alıs momentlerin sol С noqatına salıstırıp alamız. Qanattın’ o’zinin’ qozg’alıs mug’darının’ momenti nolge ten’. Sonlıqtan bul haqqında ga’p etpesek te boladı. 244 27-18 su’wret. Ҳawada ten’ o’lshewli qozg’alatug’ın, bag’ıtı sızılmag’a perpendikulyar bag’ıtlang’an samolet qanatının’ su’wreti. Ko’teriw ku’shinin’ payda bolıwı ushın qanat simmetriyalı bolmawı kerek yamasa qanat qozg’alatug’ın gorizont bag’ıtındag’ı tegislikke qarata simmetriyag’a iye bolmawı sha’rt (bunday simmetriyanı a’dette gorizont bag’ıtındag’ı tegislikke qarata aynalıq simmetriya dep ataymız). Mısalı o’z ko’sheri do’gereginde aylanbaytug’ın do’n’gelek tsilindr jag’dayında ko’teriw ku’shinin’ payda bolıwı mu’mkin emes. Demek biz aytıp atırg’an aynalıq simmetriya joq dep esaplaymız. Endi shegaralıq qatlamda qanattan qashıqlasqan sayın hawa bo’lekshelerinin’ tezligi artatug’ınlıg’ın eske tu’siremiz. Sonın’ saldarınan shegaralıq qatlamdag’ı qozg’alıs iyrimlik qozg’alıs bolıp tabıladı ha’m sog’an sa’ykes aylanıwdı o’z ishine aladı. Qanattın’ u’stinde aylanıw saat strelkasının’ qozg’alıw bag’ıtında, al to’meninde qarama-qarsı bag’ıtta qozg’aladı (eger suyıqlıq ag’ısı soldan on’g’a qaray qozg’alatug’ın bolsa). Meyli qanattın’ to’menindegi shegaralıq qatlamda turg’an hawa massası bir yamasa bir neshe iyrim tu’rinde julıp alınıp ketedi dep esaplaymız. Aylanıwshı qozg’alısqa qatnasqanlıqtan bul massa o’zi menen birge belgili bir impuls momentin alıp ketedi. Biraq hawanın’ ulıwmalıq qozg’alıs momenti o’zgere almaydı. Eger qanattın’ u’stingi ta’repinde shegaralıq qatlamnın’ u’zip alınıwı bolmasa qozg’alıs momentinin’ saqlanıwı ushın qanattın’ sırtı boyınsha ag’ıs saat strelkası bag’ıtında qozg’alıwı kerek. Basqa so’z benen aytqandı qanattın’ sırtı arqalı tiykarg’ı ag’ısqa qosılıwshı saat strelkası bag’ıtındag’ı hawanın’ tsirkulyatsiyası payda boladı. Qanat astındag’ı tezlik kishireyedi, al u’stinde u’lkeyedi. Sırtqı ag’ısqa Bernulli ten’lemesin qollanıwg’a boladı. Bul ten’lemeden tsirkulyatsiya na’tiyjesinde qanattın’ astında basımnın’ ko’beyetug’ınlıg’ı, al u’stinde azayatug’ınlıg’ı kelip shıg’adı. Payda bolg’an basımlar ayırması joqarıg’ı qaray bag’ıtlang’an ko’teriw ku’shi sıpatında ko’rinedi. Al julıp alıng’an iyrimler qanattın’ u’stingi ta’repinde payda bolsa «ko’teriw» ku’shi to’men qaray bag’ıtlanadı.

Ma’seleni teren’irek tu’siniw ushın ideal qozg’alıstın’ ag’ısına qoyılg’an juqa plastinkanı qaraymız (27-19 su’wret). Eger plastinka ag’ıs bag’ıtında koyılgan bolsa (27-19 a su’wret) suyıqlıqtın’ tezligi nolge aylanatugın kritikalıq noqatlar plastinkanın’ shetlerindegi A ha’m B noqatlarında jaylasadı. Eger plastinka ag’ısqa perpendikulyar qoyılg’an bolsa, onda sol eki kritikalıq noqat plastinkanın’ ortasına qaray jılısadı, al ag’ıs tezligi plastinkanın’ shetindegi A ha’m B noqatlarında maksimumg’a jetedi (27-19 b su’wret). Eger plastinka ag’ısqa qıyalap qoyılg’an bolsa (27-19 c su’wret), onda 1 K ha’m K 2 kritikalıq noqatları plastinkanın’ orayı menen shetleri arasındag’ı aralıq orınlarg’a iye boladı. Ag’ıs tezligi bul jag’dayda da plastinkanın’ shetlerinde maksimallıq ma’niske iye boladı. Kritikalıq K 2 noqatının’ a’tirapın qaraytug’ın bolsaq tezlik noqattın’ joqarısına salıstırg’anda to’mende u’lkenirek. Sebebi to’mengi ag’ıs alıstinkanın’ A shetine salıstırg’anda plastinkanın’ B shetine a’dewir jaqın jaylasqan. Ag’ıstın’ usınday kartinası baslang’ısh momentte ha’m jabısqaq suyıqlıqtın’ ag’ıwında payda boladı. 245 27-19 su’wret. İdeal suyıqlıqtın’ ag’ısına qoyılg’an plastinka. Samolettın’ qanatı jag’dayında da qanattın’ astındag’ı hawanın’ ag’ısı qozg’alıstın’ basında qanattın’ artqı ushın aylanıp o’tedi ha’m qanattın’ u’stin aylanıp o’tiwshi hawa menen KD sızıg’ı boyınsha ushırasadı (27-20 a su’wret). Bul jag’dayda da’slep ayırıp turıw beti payda boladı, al keyin bul bet iyrimge aylanadı ha’m aylanıs saat tili bag’ıtına qarama-qarsı bag’ıtlang’an boladı (27-20 b su’wret). Bul jag’day 27-22 su’wretlerde keltirilgen fotosu’wretlerde de ko’rinip tur. Sol su’wretlerdin’ da’slepki ekewinde (27-22 a ha’m b su’wret) qanat qozg’almaytug’ın esaplaw sistemasındag’ı ag’ıs, al keyingi su’wrette (27-22 с su’wret) ta’sir tiymegen suyıqlıq tınıshlıqta turg’an esaplaw sistemasındag’ı ag’ıs sa’wlelendirilgen. İyrimler qozg’alıs mug’darı momentin alıp ketedi, al qanattın’ a’tirapında saat tili bag’ıtındag’ı tsirkulyatsiya payda boladı. Qanat astındag’ı ag’ıs tezliginin’ u’lkeyiwi, al qanattın’ u’stindegi ag’ıs tezliginin’ kemeyiwi qanattın’ to’mengi shetine jetemen degenshe u’zilis noqatının’ awısıwına alıp keledi (27-21 su’wret). Eger jabısqaqlıq ku’shleri bolmag’anda quyınlardın’ bunnan bılay payda bolıwı orın almag’an ha’m sog’an sa’ykes qanattın’ a’tirapındag’ı tsirkulyatsiya toqtag’an bolar edi. Jıbasqaqlıq ku’shleri awhaldı o’zgertedi. Usının’ na’tiyjesinde qanattın’ a’tirapındag’ı tsirkulyatsiya a’stelik penen toqlaydı. U’ziliw sızıg’ı qanattın’ ushınan joqarı qaray jılısadı, yag’nıy iyrimlerdin’ payda bolıwı ushın ja’ne de sharayatlar tuwıladı. Jan’adan payda bolg’an iyrim tsirkulyatsiyanı ja’ne ku’sheytedi ha’m u’ziliw noqatın qanattın’ ushına qaytarıp alıp keledi. Samolet turaqlı tezlik penen qozg’alg’anda joqarıda ta’riplengen protsess qaytalanatugın xarakterge iye boladı. İyrimler qanattın’ artqı ushınan da’wirli tu’rde u’ziledi ha’m tsirkulyatsiyalın’ turaqlı shamasın tamiyinleydi.

Ma’seleni teren’irek tu’siniw ushın ideal qozg’alıstın’ ag’ısına qoyılg’an juqa plastinkanı<br />

qaraymız (27-19 su’wret). Eger plastinka ag’ıs bag’ıtında koyılgan bolsa (27-19 a su’wret)<br />

suyıqlıqtın’ tezligi nolge aylanatugın kritikalıq noqatlar plastinkanın’ shetlerindegi A ha’m B<br />

noqatlarında jaylasadı. Eger plastinka ag’ısqa perpendikulyar qoyılg’an bolsa, onda sol eki<br />

kritikalıq noqat plastinkanın’ ortasına qaray jılısadı, al ag’ıs tezligi plastinkanın’ shetindegi A<br />

ha’m B noqatlarında maksimumg’a jetedi (27-19 b su’wret). Eger plastinka ag’ısqa qıyalap<br />

qoyılg’an bolsa (27-19 c su’wret), onda 1 K ha’m K 2 kritikalıq noqatları plastinkanın’ orayı<br />

menen shetleri arasındag’ı aralıq orınlarg’a iye boladı. Ag’ıs tezligi bul jag’dayda da<br />

plastinkanın’ shetlerinde maksimallıq ma’niske iye boladı. Kritikalıq K 2 noqatının’ a’tirapın<br />

qaraytug’ın bolsaq tezlik noqattın’ joqarısına salıstırg’anda to’mende u’lkenirek. Sebebi<br />

to’mengi ag’ıs alıstinkanın’ A shetine salıstırg’anda plastinkanın’ B shetine a’dewir jaqın<br />

jaylasqan. Ag’ıstın’ usınday kartinası baslang’ısh momentte ha’m jabısqaq suyıqlıqtın’<br />

ag’ıwında payda boladı.<br />

245<br />

27-19 su’wret.<br />

İdeal suyıqlıqtın’ ag’ısına<br />

qoyılg’an plastinka.<br />

Samolettın’ qanatı jag’dayında da qanattın’ astındag’ı hawanın’ ag’ısı qozg’alıstın’ basında<br />

qanattın’ artqı ushın aylanıp o’tedi ha’m qanattın’ u’stin aylanıp o’tiwshi hawa menen KD<br />

sızıg’ı boyınsha ushırasadı (27-20 a su’wret). Bul jag’dayda da’slep ayırıp turıw beti payda<br />

boladı, al keyin bul bet iyrimge aylanadı ha’m aylanıs saat tili bag’ıtına qarama-qarsı<br />

bag’ıtlang’an boladı (27-20 b su’wret). Bul jag’day 27-22 su’wretlerde keltirilgen<br />

fotosu’wretlerde de ko’rinip tur. Sol su’wretlerdin’ da’slepki ekewinde (27-22 a ha’m b su’wret)<br />

qanat qozg’almaytug’ın esaplaw sistemasındag’ı ag’ıs, al keyingi su’wrette (27-22 с su’wret)<br />

ta’sir tiymegen suyıqlıq tınıshlıqta turg’an esaplaw sistemasındag’ı ag’ıs sa’wlelendirilgen.<br />

İyrimler qozg’alıs mug’darı momentin alıp ketedi, al qanattın’ a’tirapında saat tili bag’ıtındag’ı<br />

tsirkulyatsiya payda boladı. Qanat astındag’ı ag’ıs tezliginin’ u’lkeyiwi, al qanattın’ u’stindegi<br />

ag’ıs tezliginin’ kemeyiwi qanattın’ to’mengi shetine jetemen degenshe u’zilis noqatının’<br />

awısıwına alıp keledi (27-21 su’wret). Eger jabısqaqlıq ku’shleri bolmag’anda quyınlardın’<br />

bunnan bılay payda bolıwı orın almag’an ha’m sog’an sa’ykes qanattın’ a’tirapındag’ı<br />

tsirkulyatsiya toqtag’an bolar edi. Jıbasqaqlıq ku’shleri awhaldı o’zgertedi. Usının’ na’tiyjesinde<br />

qanattın’ a’tirapındag’ı tsirkulyatsiya a’stelik penen toqlaydı. U’ziliw sızıg’ı qanattın’ ushınan<br />

joqarı qaray jılısadı, yag’nıy iyrimlerdin’ payda bolıwı ushın ja’ne de sharayatlar tuwıladı.<br />

Jan’adan payda bolg’an iyrim tsirkulyatsiyanı ja’ne ku’sheytedi ha’m u’ziliw noqatın qanattın’<br />

ushına qaytarıp alıp keledi. Samolet turaqlı tezlik penen qozg’alg’anda joqarıda ta’riplengen<br />

protsess qaytalanatugın xarakterge iye boladı. İyrimler qanattın’ artqı ushınan da’wirli tu’rde<br />

u’ziledi ha’m tsirkulyatsiyalın’ turaqlı shamasın tamiyinleydi.

logo

Ürünler

Kaynaklar

Şirketler

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!