MEХANİKA

24
3-4 su’wret. Vektorlardı qosıw. Vektorlardı
qosıw qa’desi awısıwlardı qosıwdın’ ta’biyiy
tu’rdegi ulıwmalastırıwı bolıp tabıladı.
Vektorlardı qosıw ha’m vektordı sang’a ko’beytiw. Vektor tu’sinigin fizikada
qollanıwdın’ en’ a’hmiyetlilerenin’ biri bul vektordın’ awısıwı bolıp tabıladı. Eger bazı bir
materiallıq noqat 1 M awhalınan M 2 awhalına ornın almastıratug’ın bolsın (3-4 su’wret), onın’
orın almastırıwı M M ⃗ vektorı menen ta’riplenedi. Bul vektor 1 M ha’m M 2 noqatların
baylanıstıratug’ın kesindi ja’rdeminde sa’wlelenldiriledi ha’m 1 M den M 2 ge qaray
bag’ıtlang’an. Eger bunnan keyin noqat 2 M noqatınan M 3 noqatına orın almastıratug’ın bolsa
bul eki orın almasıwdın’ izbe-izligi (yamasa bul eki awısıwdın’ qosındısı) M M ⃗ bir orın
almastırıwına ten’ boladı ha’m bul bılayınsha jazıladı:
M M ⃗ +M M ⃗ =M M ⃗.
Bul formula vektorlardı qosıw qa’desin beredi ha’m ko’pshilik jag’dayda parallelogramm
qa’desi dep te ataladı. Parallelogramm qa’desi boyınsha vektorlardın’ qosındısı usı
vektorlar ta’repleri bolıp tabılatug’ın parallelogrammnın’ diagonalının’ uzınlıg’ına ten’.
Orın almastırıwlır mısalında vektorlardın’ qosındısının’ orın almastırıwlardın’ izbe-izliginen
g’a’rezsiz ekenligin ko’riwge boladı. Sonlıqtan
A + B = B + A .
Vektordı on’ belgige iye sang’a ko’beytiw vektordın’ absolyut shamasın vektordın’ bag’ıtın
o’zgertpey sol sang’a ko’beytiwge alıp kelinedi. Eger vektordı belgisi teris sang’a ko’beytsek
vektordın’ bag’ıtı qarama-qarsı bag’ıtqa o’zgeredi.
Vektorlardı skalyar ko’beytiw. Eki A ha’m B vektorlarının’ skalyar ko’beymesi ( A, B)
dep vektorlardın’ absolyut ma’nislerinin’ ko’beymesin sol vektorlar arasındag’ı mu’yeshtin’
kosinusın ko’beytkende alınatug’ın sang’a ten’ shamag’a aytamız. Yag’nıy
( B)
A , = A B cos А,
В .
Ł ł
Skalyar ko’beyme ushın to’mendegidey qag’ıydalardın’ durıs bolatug’ınlıg’ın an’sat
tekserip ko’riwge boladı:
( A, B)
= ( B, A);
( A , B + C)
= ( A,
B)
+ ( A,
C);
( A, α
B)
= α(
A,
B).