MEХANİKA

jabısqaqlıqqa baylanıslı kinetikalıq energiyanın’ jog’alıwı suyıqlıqtın’ o’zinin’ kinetikalıq
energiyasına salıstırg’anda salıstırmas da’rejede az bolıwı kerek, yag’nıy A ' >
238
ten’sizligine alıp keledi. Bul jerde ν belgisi menen kinematikalıq jabısqaqlıq belgilengen.
η
ν =
ρ
1
(27.50)
(27.51)
A’dette η shamasın ν shamasınan ayırıp ko’rsetiw kerek bolg’an jag’daylarda η nı
dinamikalıq jabısqaqlıq dep ataydı.
Potentsial ha’m iyrim qozg’alıslar. Suyıqlıqtardın’ qozg’alısı haqqında ga’p etilgende
qozg’alıslardı potentsial ha’m iyrim qozg’alıslarg’a bo’lemiz. Belgilengen waqıt momentindegi
suyıqlıqtın’ v (r)
tezlikler maydanın qaraymız. Suyıqlıqta С tuyıq konturı alamız ha’m aylanıp
shıg’ıwdın’ on’ bag’ıtın belgileymiz (27-14 su’wret). Meyli τ arqalı birlik urınba vektor, d s
arqalı on’ bag’ıtta o’tkerilgen kontur uzınlıg’ı elementi belgilengen bolsın. С tuyıq konturı
boyınsha alıng’an
( v d )
Г = vτ
ds = s
(27.52)
integralı С konturı boyınsha tezlik vektorının’ tsirkulyatsiyası dep ataladı. Eger tsirkulyatsiya
tuyıq kontur boyınsha nolge ten’ bolsa suyıqlıqtın’ qozg’alısı potentsial qozg’alıs dep ataladı.
TSirkulyatsiya nolge ten’ bolmag’an jag’dayda qozg’alıstı iyrimli qozg’alıs dep ataymız.
Biz qarap atırg’an jag’daydag’ı suyıqlıq ag’ıp atırg’an ken’isliktin’ oblastı bir baylanıslı dep
qabıl etiledi. Bunın’ ma’nisi mınadan ibarat: usınday oblasttag’ı qa’legen kontur
deformatsiyanın’ ta’sirinde ag’ıs ishinde turg’an deneni kesip o’tpesten noqatqa alıp kelinedi.
Eger oblast bir baylanıslı bolmasa (mısalı tordın’ a’tirapınan ag’ıwshı suyıqlıq) joqarıda
keltirilgen anıqlamanı to’mendegidey eskertiwler menen tolıqtırıw kerek boladı. С sıpatında
qa’legen konturdı almastan, suyıqlıqtın’ shegaralarınan shıg’ıp ketpesten u’zliksiz
deformatsiyanın’ ta’sirinde noqatqa alıp keliniwi mu’mkin bolg’an ıqtıyarlı tuyıq konturdı
alamız. Ag’ıslar ishindegi en’ a’hmiyetlisi tegis ag’ıs dep atalatug’ın haqıyqıy ag’ıslardı
ideallastırıw jolı menen alınatug’ın ag’ıs bolıp tabıladı. Meyli ag’ıstın’ ishindegi dene sıpatında
kese-kesimi ıqtıyarlı bolg’an sheksiz uzın tsilindr alıng’an, al suyıqlıq bolsı usı tsilindrdin’
ko’sherine perpendikulyar bag’ıtlang’an bolsın. Bunday jag’dayda sol ko’sherge perpendkulyar
bolg’an bir tegisliklerdin’ birewindegi ag’ıstı qaraw menen shekleniw mu’mkin. Usınday
tegisliktegi ag’ıstı tegis ag’ıs dep ataymız. Ag’ıs ishindegi tsilindrdi o’z ishine qamtımaytug’ın
qa’legen kontur boyınsha (mısalı С konturın, 27-15 su’wretti qaran’ız) alıng’an tezliktin’
tsirkulyatsiyası nolge aylanatug’ın bolsa ag’ıstı potentsial ag’ıs dep ataymız. Biraq tsilindrdi
qorshaytug’ın С konturı boyınsha tsirkulyatsiyanın’ nolge ten’ bolmawı mu’mkin. Potentsial
ag’ısta tsilindrdin’ a’tirapın bir ret aylanıp shıg’atug’ın barlıq tuyıq konturlar ushın Γ
tsirkulyatsiyasının’ bir ma’niske iye bolatug’ınlıg’ın ko’rsetiw qıyın emes. Eger Γ ≠ 0 bolsa,
onda tsirkulyatsiya menen potentsial ag’ıs haqqında ga’p etiledi.
Potentsial ag’ıstın’ anıqlaması konservativlik ku’shlerdin’ anıqlamasına ju’da’ uqsas.
Sonlıqtan potentsial ag’ısta A ha’m B noqatların tutastırıwshı tuyıq emes sızıq boyı menen