MEХANİKA

ko’leminde o’zgermeydi. Sonlıqtan Δ E nin’ shaması Δ m massalı suyıqlıqtın’ energiyasının’
1 1 C CDD ha’m M MNN1 awhalları arasındag’ı ayırmasına ten’. Massa birligine sa’ykes keliwshi
tolıq energiyanı ε ha’ripi menen belgilep Δ E = ( ε2
− ε1)
Δm
ekenligin tabamız. Bul shamanı
jumıs A g’a ten’lestirip ha’m Δ m ge qısqartıp
P
228
P
1
2
ε 1 + = ε2
+ .
ρ1
ρ2
an’latpasın alamız. Demek ideal suyıqlıqtın’ statsionar ag’ısında toq sızıg’ı boyında
shaması turaqlı bolıp qaladı eken. YAg’nıy
P
ε + = B = const .
ρ
(27.30)
ε +
ρ
P
(27.31)
Bul qatnas Daniil Bernulli (1700-1782) ten’lemesi, al B shaması bolsa Bernulli turaqlısı
dep ataladı. Ol bul jumısının’ na’tiyjesin 1738-jılı baspadan shıg’ardı. Usı ten’lemeni keltirip
shıg’ararda suyıqlıqtın’ qısılmaslıg’ı haqqında hesh na’rse aytılmadı. Sonlıqtan Bernulli
ten’lemesi qısılmaytug’ın suyıqlıqlar ushın da durıs bolatug’ınlıg’ı o’z-o’zinen tu’sinikli. Tek
gana suyıqlıqtın’ ideal suyıqlıq, al ag’ıstın’ statsionar bolıwı talap etiledi.
Endi Jer menen tartısıwdı esapqa alıp ten’lemege o’zgerisler kirgizemiz. D.Bernullidin’
da’slep Jer menen tartısıwdı esapqa algan xalda (27.31)-ten’lemeni keltirip shıg’arg’anlıg’ın atap
o’temiz. Barlıq ε energiyası kinetikalıq ha’m potentsial energiyalardan turatug’ınlıg’ın esapqa
alayıq. Sonlıqtan
v 2
P
+ gh + = B = const .
2 ρ
(27.32)
Bernulli turaqlısı V bir toq sızıg’ının’ boyında tek birdey ma’niske iye boladı. Biraq bir toq
sızıg’ınan ekinshi toq sızıg’ına o’tkende o’zgere aladı. Sonın’ menen birge Bernulli turaqlısı
barlıq ag’ıs ushın birdey ma’niske iye bolatug’ın jag’daylar da bar. Biz ha’zir usı jag’daylardın’
ishinde ju’da’ jiyi ushırasatugın bir jag’daydı qarap o’temiz. Meyli suyıqlıqtın’ tezligi nolge ten’
orınlarda toq sızıg’ı baslanatug’ın ha’m tamam bolatug’ın bolsın. Usınday oblasttag’ı toq
sızıg’ının’ bir noqatın alamız. Onda (27.31)-ten’lemege v = 0 shamasın qoyıwımız kerek.
P
P
Demek B = gh + . Biraq suyıqlıq tınıshlıqta turg’an barlıq oblastlarda gh + = сonst ten’
ρ
ρ
salmaqlıq sha’rti orınlanadı. Demek Bernulli turaqlısı qarap atırılgan jag’daydag’ı suyıqlıqtın’
barlıq ag’ısı ushın birdey ma’niske iye boladı eken.
Bernulli ten’lemesin basqasha fizikalıq shamalardı qollanıw arqalı jazamız ha’m 27-5
su’wretten paydalanamız. 1 S Δ kese-kesiminen o’tetug’ın suyıqlıqtın’ Δm massasının’ tolıq
energiyası 1 E bolsın, al 2 S Δ kese-kesiminen ag’ıp o’tetug’ın suyıqlıqtın’ tolıq energiyası 2 E
bolsın. Energiyanın’ saqlanıw nızamı boyınsha E2 - E 1 o’simi m Δ massasının’ 1 S Δ kese-
S Δ kese-kesimine shekem qozg’altatug’ın sırtqı ku’shlerdin’ jumısına ten’ boladı:
kesiminen 2
E2 1
− E = A.