MEХANİKA

penen uzınlıqtan g’a’rezli ekenligin esapqa almaymız) tıg’ızlıq ρ nın’ tek z koordinatasınan
g’a’rezli ekenligi kelip shıg’adı. Ҳal ten’lemesi bolg’an (24.8) den basım P ha’m tıg’ızlıq ρ
ja’rdeminde suyıqlıqtın’ temperaturası T anıqlanadı. Solay etip mexanikalıq ten’ salmaqlıqta
suyıqlıqtın’ basımı, temperaturası ha’m tıg’ızlıg’ı tek z tin’ funktsiyaları boladı ha’m x penen
y koordinatalarına baylanıslı bola almaydı.
Endi suyıqlıqtı bir tekli ha’m qısılmaydı dep esaplaymız ( ρ = сonst ). Sonın’ menen birge
erkin tu’siw tezleniwi bolg’an g shamasın da turaqlı dep qabıl etemiz ( g shamasının’ biyiklik z
ten g’a’rezliligin esapqa almaymız). Bunday jag’dayda (27.19) ten’lemeler sistemasının’ keyingi
ten’lemesi an’sat integrallanadı. Usınday integrallawdın’ na’tiyjesinde
224
P = P0
− ρgz
(27.20)
formulası alınadı. İntegrallaw turaqlısı bolg’an P 0 suyıqlıqtın’ z = 0 biyikligindegi basımı,
yag’nıy koordinatalar bası suyıqlıqtın’ erkin betinde jaylastırılg’an jag’daydag’ı atmosferalıq
basım bolıp tabıladı. (27.20) formulası suyıqlıqtın’ ıdıstın’ tu’bine ha’m diywallarına
tu’siretug’ın basımın, sonın’ menen birge suyıqlıqqa batırılg’an qa’legen denenin’ betine
suyıqlıq ta’repinen tu’siriletug’ın basımdı anıqlaydı.
Mısal keltiremiz. Teren’ligi 100 metr bolg’an suwdın’ tu’bindegi basımdı anıqlaw kerek
bolsın ( z = −100
m). Suwdın’ tıg’ızlıg’ın turaqlı ha’m ρ = 1 g/sm 3 qa ten’ dep esaplayıq. Olay
bolsa P = P0
− ρgz
= P0
+ 10 kG/sm 2 . Demek 100 m teren’liktegi suwdın’ basımı Jer betindegi
suwdın’ basımınan 10 kG/sm 2 shamasına artıq boladı eken.
Barometrlik formula. Qısılmaytug’ın suyıqlıq gidrostatikasına itibar beremiz. P basımı
tek z ko’sherine baylanıslı bolg’an jag’daydı qaraymız. Bunday jag’dayda
dP
= −ρg
.
dz
(27.21)
Basım P , tıg’ızlıq ρ ha’m T absolyut temperatura arasındag’ı baylanıs Klapeyron (1799-
1864) ten’lemesi ja’rdeminde beriledi:
ρ
P =
μ
Bul an’latpada μ arqalı gazdın’ molekulalıq salmag’ı belgilengen. R =
1 -1 -1 -1
*mol = 8.31 Dj*K *mol shaması universal gaz turaqlısı dep ataladı.
Endi
RT
dP μPz
= −
dz RT
ten’lemesin alamız. Bul ten’lemenin’ sheshimi
P =
0e P
μgz
−
RT
(27.22)
7
8, 31⋅
10 erg*K -
(27.23)
(27.24)