MEХANİKA

ekenligine iye bolamız.
Kosmoslıq tezlikler. Joqarıda keltirilip o’tilgen finitli ha’m infinitli qozg’alıslar teoriyası
Jerdin’ jasalma joldaslarının’ ushıwı ushın da qollanılıwı mu’mkin.
194
Jerdin’ jasalma joldasının’ massasın m al Jerdin’ massasın M ha’ripi menen belgileymiz.
Jerdin’ awırlıq (Jerdin’ salmaq) maydanındag’ı jasalma joldastın’ yamasa kosmos
korablinin’ (kemesinin’) tolıq energiyası
yamasa
m v
E =
2
2
− G
M m
r
2
m v
E = − mr
g .
2
(24.21)
(24.22)
Eger E nin’ ma’nisi teris bolsa qozg’alıs finitlik boladı ha’m kosmos kemesi ellips ta’rizli
orbita boyınsha qozg’aladı. Shen’ber ta’rizli qozg’alısta
v sh
=
M
G
r
=
gr.
(24.23)
Bul an’latpada g Jer betindegi erkin tu’siw tezleniwi, al r Jer sharının’ radiusı bolg’anda
alıng’an tezlikti birinshi kosmoslıq tezlik dep ataymız (shama menen 7,8 km/s shamasına ten’).
Qozg’alıstın’ infinitli bolıwı ushın E nin’ en’ kishi ma’nisi nolge ten’ boladı. Bunday
jag’dayda tezligi
vp sh
= 2g
r = v 2 ≈ 11,
2 km/s. (24.24)
bolg’an parabola ta’rizli orbita boyınsha qozg’alıs orın aladı. Bunday tezlikti parabolalıq yamasa
ekinshi kosmoslıq tezlik dep ataymız. Parabolalıq tezlik penen qozg’alıwshı kosmos korablinin’
Jerden shaksiz u’lken aralıqqa qashıqlasqandag’ı tezligi da’l nolge ten’ boladı.
E > 0 bolsa ha’m kosmos korablinin’ baslang’ısh tezligi parabolalıq tezlikten joqarı
bolg’anda ( v 0 > vp
) qozg’alıs giperbolalıq qozg’alısqa aylanadı.