02.06.2013 Views

MEХANİKA

MEХANİKA

MEХANİKA

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

188<br />

(bul da astrofizikalıq kalkulyator ja’rdeminde esaplag’an) shaması alınadı.<br />

Jerdin’ ko’lemi<br />

4 3<br />

V = πR<br />

formulası menen anıqlanadı. Bunday jag’dayda joqarıda<br />

3<br />

M<br />

alıng’an massanın’ ma’nisin paydalanıp ρ = = 5,<br />

5<br />

V<br />

tıg’ızlıg’ı bolıp tabıladı.<br />

g<br />

shamasın alamız. Bul Jerdin’ ortasha<br />

3<br />

sm<br />

Quyash penen Jer arasındag’ı qashıqlıqtı R arqalı belgileyik. Bunday jag’dayda usı eki dene<br />

arasındag’ı gravitatsiyalıq tartılıs ku’shi<br />

M<br />

J Q<br />

F g = G . 2<br />

2<br />

M Jv<br />

Jerge ta’sir etiwshi orayg’a umtılıwshı ku’shtin’ shaması FO<br />

= . Bul an’latpada v<br />

R<br />

arqalı Jerdin’ orbita boyınsha qozg’alısının’ (orbitalıq qozg’alısının’) tezligi belgilengen. Jerdin’<br />

Quyash do’gereginde aylanıp shıg’ıw da’wirin T arqalı belgilesek orbitalıq tezliktin’ ma’nisi<br />

2πR<br />

2πRM<br />

J<br />

v = shamasına ten’ boladı. Sonlıqtan FO<br />

= .<br />

T<br />

T<br />

F g = FO<br />

sha’rtinen Quyashtın’ massası ushın M<br />

4π<br />

R<br />

G T<br />

⋅<br />

Tap sol sıyaqlı Aydın’ da massasın esaplawımız mu’mkin.<br />

R<br />

M<br />

2 3<br />

Q = 2<br />

30<br />

≈ 2 10 kg shamasın alamız.<br />

⎛ M ⎞<br />

Erkin tu’siw tezleniwinin’ ma’nisi R ge g’a’rezli ekenligin joqarıda ko’rdik ⎜g<br />

= G 2 ⎟ .<br />

⎝ R ⎠<br />

Usıg’an beylanıslı g nın’ Jer betinen biyiklikke baylanıslı qalay o’zgeretug’ınlıg’ın<br />

ko’rsetetug’ın keste keltiremiz:<br />

Biyiklik, kilometrlerde g, m/s 2<br />

0 9.83<br />

5 9.81<br />

10 9.80<br />

50 9.68<br />

100 9.53<br />

400 1) 8.70<br />

35 700 2) 0.225<br />

380 000 3) 0.0027<br />

1) Jerdin’ jasalma joldasları orbitalarının’ biyikligi.<br />

2) Jerdin’ statsionar jasalma joldasının’ biyikligi.<br />

3) Jer menen Ay arasındag’ı qashıqlıq.<br />

24-1 keste.<br />

Endi joqarıda keltirilgen formulalar tiykarında Jerdin’ betindegi gravitatsiyalıq maydanının’<br />

kernewliligi N0 (maydannın’ berilgen noqatındag’ı bir birlik massag’a iye denege ta’sir etetug’ın<br />

ku’shti maydannın’ sol noqatının’ kernewliligi dep ataymız, al kernewlilikti qashıqlıq r ge<br />

ko’beytsek potentsial kelip shıg’adı) menen potentsialı ϕ 0 di tabamız. Joqarıda aytılg’anlarg’a

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!