MEХANİKA

olg’an atomdı tınıshlıqta tırdı dep esaplaymız. Usı jag’dayg’a energiya menen impulstin’
saqlanıw nızamın qollanamız.
mc
2
+ hω
=
hω
=
c
1−
v
mv
1−
v
2
mc
174
2
/ c
2
2
/ c
.
2
,
(22.27)
Fotonnın’ energiyası tınısh turg’an atomnın’ energiyasınan kishi dep esaplaymız, yag’nıy
2
mc >> hω
. Bunday jag’dayda ekinshi ten’likten fotondı jutqan atomnın’ tezligi v ushın mına
an’latpanı alamız:
hω
v ≈ c .
2
mc
(22.28)
mv
Solay etip fotondı jutqannan keyin atom
2
2
kinetikalıq energiyasına iye boladı. Al bul
an’latpag’a (22.28) di qoyg’annan keyin kinetikalıq energiya ushın
ΔE
kin
mv
=
2
2
2 2
1 h ω
= 2
2 mc
(22.29)
an’latpasına iye bolamız. Demek atomda jutılıwının’ na’tiyjesinde fotonnın’ energiyası tolıg’ı
2 2
1 h ω
menen atomnın’ ishki energiyasına aylanbaydı. Foton energiyası h ω shamasının’ 2
2 mc
2 2
1 h ω
bo’limi atomnın’ kinetikalıq energiyasına, al h ω − bo’limi atomnın’ ishki energiyasına
2
2 mc
aylanadı eken.
Fotonnın’ shıg’arılıwı. Fotonnın’ shıg’arılıwı da diagramması 21-1 d su’wrette keltirilgen
soqlıg’ısıw protsesi bolıp tabıladı (bul protsesste ba’rshege u’yrenshikli bolg’an soqlıg’ısıw orın
almaydı, biraq protsess tolıg’ı menen soqlıg’ısıw nızamları ja’rdeminde ta’riplenedi). Bunday
protsessti fizikada a’dette ıdıraw dep ataydı. Foton shıg’arılg’anda atomnın’ ishki energiyası
o’zgeredi, energiyanın’ bir bo’limi foton energiyasına, energiyanın’ ekinshi bo’limi atomnın’
kinetikalıq energiyasına aylanadı. Atomnın’ usı kinetikalıq energiyasın fizikada beriliw
energiyası dep ataydı. Demek fotonnın’ energiyası atomnın’ ishki energiyasının’ o’zgerisi
bolg’an Δ Eishki
shamasınan kishi boladı eken. Bul shamanı energiya menen impulstin’ saqlanıw
nızamlarınan tabıwg’a boladı:
2
mc =
2
mc
2 2
1−
v / c
+ hω,
hω
0 = +
c
mv
2 2
1−
v / c
.
(22.30)