MEХANİKA

Koriolis tezleniwi ushın an’latpanı absolyut tezleniwdi tuwrıdan tuwrı esaplaw arqalı
alıwg’a da boladı. Qozg’alıwshı noqattın’ radius-vektorı ushın jazılg’an an’latpanı
154
r = i'
x'+
j'
y'+
k'
z'
(21.8)
tu’rinde jazıp onı t boyınsha differentsiallaymız ha’m kelesi paragrafta keltiriletug’ın i ', j',
k'
lardın’ waqıttan g’a’rezliligin esapqa alamız, na’tiyjede absolyut tezlik ushın mına an’latpag’a
iye bolamız:
Bul an’latpadag’ı [ ] 0
[ ω, r]
+ v'=
v0
v'
v = + . (21.9)
ω, r = v ko’shirmeli tezlik, al
v = v 'i'+
v ' j'+
v 'k'
(21.10)
' x x x
tezligi bolsa salıstırmalı tezlik bolap tabıladı. Bunnan absolyut tezleniwdi tabamız:
dv
⎡ dr
⎤ dv'
w = = ⎢ ω, + =
+
⎣ t ⎥
'
dt d ⎦ dt
[ ω,
v + v']
+ w [ ω, v']
,
(21.11)
Bul an’latpanı keltirip shıg’arg’anımızda biz aylanıwdın’ mu’yeshlik tezligin turaqlı dep
aldıq ha’m
d v'
d v d v '
x ' y d vz
' d i'
d j'
d k'
= i'+
j'+
k'+
vx
' + v x ' + vx
' = w'+
d t d t d t d t d t d t d t
ekenligin esapqa aldıq. Sonlıqtan absolyut tezleniw ushın (21.2) bolg’an
an’latpasına ja’ne iye boldıq. Bul an’latpadag’ı
[ ω, v ] [ ω, [ ω, r]
]
0
K
[ ω, v']
(21.12)
w = w + w'+
w
(21.2)
w 0 = 0 =
ko’shirmeli tezleniw,
d v'
d v d v '
x ' y d vz
'
w '=
= i'+
j'+
k'
salıstırmalı tezleniw,
d t d t d t d t
[ ω, v']
w K = w'+
Koriolis tezleniwi.
Ko’shirmeli tezleniwdi
w
0
2 2
2
[ ω, [ ω, r]
] = ω, ( ω, r)
− r ω = ω ( d − r)
= ω R
= (21.13)
tu’rinde ko’rsetken maqsetke muwapıq keledi. Bul an’latpadag’ı R aylanıw ko’sherine
perpendikulyar vektor (21-2 su’wret). Solay etip ko’shirmeli tezleniw orayg’a umtılıwshı
tezleniw bolıp tabıladı eken (aylanıwdın’ mu’yeshlik tezligin turaqlı dep esaplag’anımızdı eske
tusiremiz).