MEХANİKA

qarawg’a bolatug’ınlıg’ı ko’remiz. Waqıttın’ o’tiwi menen bul bir zamatlıq ko’sher denede de,
ken’islikte de orın almastıradı degen juwmaqqa kelemiz.
Endi qattı denenin’ qozg’alısının’ en’ ulıwmalıq jag’dayın qaraymız. Denede ıqtıyarlı O
n’oqatın saylap alamız. Qattı denenin’ qozg’alısın O noqatının’ tezligine ten’ v0
ilgerilemeli
qozg’alısqa ha’m usı noqat arqalı o’tetug’ın bir zamatlıq ko’sher do’geregindegi aylanbalı
qozg’alısqa jiklew mu’mkin. Bir zamatlıq aylanıwdın’ mu’yeshlik tezligi vektorın ω arqalı
belgilep qattı denenin’ basqa bir ıqtıyarlı A noqatının’ tezligin bılayınsha jazamız:
144
. (19.12)
Bul an’latpada r arqalı O noqatınan A noqatına o’tkerilgen radius-vektor belgilengen (19-7
su’wret). İlgerilemeli qozg’alıstın’ tezligi v a’lbette O noqatının’ saylap alıng’an ornına
0
g’a’rezli. Biraq mu’yeshlik tezlik ω qattı denedegi O noqatının’ qaysı orında saylap
alıng’anlıg’ınan g’a’rezli emes. Solay etip bul noqattı ko’rsetpey-aq qattı denenin’
aylanıwının’ mu’yeshlik tezligi haqqında aytıwg’a boladı. Usı jag’daydı da’lillewimiz kerek.
Basqa bir O’ noqatın ıqtıyarlı tu’rde saylap alamız ha’m qattı denenin’ aylanısın usı noqatqa
tiyisli etemiz. Sa’ykes mu’yeshlik tezlikti ω'
arqalı belgileymiz. Onda da’slepki A noqatının’
tezligi v endi basqasha jazıladı:
Bul an’latpada r'
arqalı O’ noqatınan A noqatına o’tkerilgen radius-vektor belgilengen.
Ga’p tek bir noqattın’ tezligi haqqında bolıp atırg’anlıqtan bul an’latpa (19.12) menen sa’ykes
keliwi kerek. Bul
an’latpasın beredi. Bul an’latpag’a r '= r + R qosındısın qoyamız ( R arqalı O'O
vektorı
belgilengen). Usının’ menen bir qatarda O noqatının’ tezligin O’ noqatının’ tezligi menen onın’
a’tirapındag’ı ω'
tezligi menen aylanıw tezligin vektorlıq qosıw arqalı alıw mu’mkin ekenligin
dıqqatqa alamız, yag’nıy
Usı an’latpanı esapqa alıp
an’latpasın yamasa
ten’ligin alamız.
r
[ ω r ]
v v , =
0 +
v = v +
[ ω',
r'
]
di saylap alıwdın’ ıqtıyarlı ekenligine baylanıslı
0'
[ ω , r ] = v + [ ω',
r'
]
0 +
0'
.
[ ω'
R ]
v = v + ,
0
0'
[ ω , R ] + [ ω,
r ] = v + [ ω'
( r R)
]
v + , +
0'
' 0'
[ ω , r ] = [ ω',
r ]
ω =
ω'
.
→