MEХANİKA

Bul formulalardag’ı
dv
w = ,
dt
dv0
w 0 = ,
dt
dv'
w'
= tezleniwleri
dt
sa’ykes absolyut,
ko’shirmeli ha’m salıstırmalı tezleniwler dep ataladı.
yamasa vektorlıq tu’rde
in
132
( w'−w
) = m w 0
F = m −
(17.4)
F = −m
w
(17.5)
in
Demek inertsiya ku’shi inertsial emes sistemanın’ ko’shirmeli tezleniwine qarama-qarsı
bag’ıtlang’an.
Arba u’stindegi mayatnik. Gorizont bag’ıtındag’ı ilgerilemeli tezleniwi w0 menen
qozg’alatug’ın inertsial emes esaplaw sistemasındag’ı mayatniktin’ ten’ salmaqlıq halın
karaymız (gorizont bag’ıtında tezleniwshi qozg’alatug’ın arba u’stindegi mayatnik, 17-2
su’wret). Mayatnikke ta’sir etetug’ın ku’shler su’wrette keltirilgen. Arba u’stindegi mayatniktin’
qozg’alıs ten’lemesi
m in
0
0
w '=
T + P + F = T + P − m w = 0,
(17.6)
yag’nıy w ' . Ja’ne tg α = w0
/ g ekenligi sızılmadan tu’sinikli. Bul jerde α arqalı mayatnik ilinip
turg’an jip penen vertikal arasındag’ı mu’yesh belgilengen.
İnertsial koordinatalar sistemasında ta’sir etiwshi ku’shler ha’m qozg’alıs ten’lemesi
o’zgeredi (17-3 su’wret). İnertsiya ku’shi bul jag’dayda bolmaydı. Bul jag’dayda keriw ku’shi T
menen salmaq ku’shi P = m g g’ana bar boladı. Ten’ salmaqlıq sha’rti
m w = T + P = m w
(17.7)
ten’liginin’ orınlanıwın talap etedi. Tap sol sıyaqlı (joqarıda aytıp o’tilgenindey) tg β = w0
/ g
ekenligi anıq.
0
17-3 su’wret. İnertsial esaplaw sistemasında
w 0 tezleniwi menen qozg’alatug’ın
mayatniktin’ ten’ salmaqlıg’ı.
Lyubimov mayatnigi. Tuwrı sızıqlı qozg’alıwshı inertsial emes sistemalardag’ı
qubılıslardı Lyubimov mayatnigi ja’rdeminde ko’rgizbeli tu’rde ko’rsetiw ju’da’ qolaylı.
Mayatnik u’lken massalı ramkag’a ildirilgen. Al bul ramka bolsa vertikal bag’ıtlawshı tros
ja’rdeminde erkin tu’sedi. Ramka qozg’almay turg’anda mayatnik o’zinin’ menshikli jiyiligi