MEХANİKA

E =
mc
1−
v
2
2
126
/ c
2
(16.13)
formulası menen anıqlanadı. Bunnan tınıshlıqta turg’an massası nolge ten’ emes qa’legen
bo’lekshenin’ ( v = 0)
energiyag’a iye bolatug’ınlıg’ı kelip shıg’adı. Bunday energiyanı
A.Eynshteyn tınıshlıqtag’ı energiya dep atadı:
2
t mc E = . (16.14)
Biz keyinirek tınıshlıqtag’ı energiyanın’ haqıyqatında da bar ekenligin ha’m onın’
energiyanın’ basqa tu’rlerine o’te alatug’ınlıg’ın ko’remiz.
Erkin bo’lekshenin’ tolıq energiyası tınıshlıqtag’ı energiya menen kinetikalıq energiyanın’
qosındısınan turadı:
E = mc + .
2
Ekin
(16.10) nın’ «waqıtlıq» qurawshısı tolıq energiya menen bılayınsha baylanısqan:
p
ct
mc E
= m c u ct = = .
2 2
1−
v / c c
Basqa so’z benen aytqanda relyativistlik bo’lekshenin’ dinamikalıq хarakteristikaların
bo’lekshenin’ energiyası menen impulsın baylanıstıratug’ın to’rt o’lshemli p μ vektorın anıqlap,
onı bılayınsha jazamız:
⎛ E ⎞
p μ = ⎜ , px,
py,
pz
⎟.
⎝ c ⎠
Bul vektordı energiya-impulstin’ 4 vektorı dep ataymız.
(16.15)
4 vektordı tu’rlendiriw qag’ıydasınan [(16.7) formulanı qaran’ız] bir inertsial esaplaw
sistemasınan ekinshisine o’tkende bo’lekshenin’ tolıq energiyası menen impulsin tu’rlendiriw
formulaları kelip shıg’adı:
2
E − v0px
px
− Ev0
/ c
E '=
, p'
2 2
x =
, p'
2 2
y = py,
p'z
= pz
,
1−
v / c 1−
v / c
yag’nıy energiya menen impuls bir biri menen baylanısqan ha’m biri arqalı ekinshisi tu’rlenedi
eken. Bul vektordın’ kvadratı invariant bolıp tabıladı ha’m tu’rlendiriwde ol o’zgermey kaladı:
2
2
E 2 2 2
2
− px
− py
− p
2
z
x y z
c
E'
= 2
c
(16.11) ha’m (16.13) formulaların tikkeley qoyıw arqalı
2 2
− p'
−p'
−p'
= inv.