MEХANİKA

yamasa
m v
2
m v
−
2
118
2 2
2 1 = −(
U2
−
U ).
Bul ten’lemeni bılayınsha qaytadan ko’shirip jazıw mu’mkin:
Demek ulıwma jag’day ushın
m v
2
m v
=
2
2
2
2 + U2
1 +
m v
2
2
+ U = const
ekenligi kelip shıg’adı. Bul ten’lik energiyanın’ saqlanıw nızamı dep ataladı. U potentsial
energiya bolıp tabıladı. Sonın’ menen birge bul ten’leme energiyanın’ bir tu’rden ekinshi tu’rge
o’tiw nızamın da beredi.
1
U .
16-§. Relyativistlik bo’leksheler dinamikası
Minkovskiydin’ to’rt o’lshemli ken’isligi. To’rt o’lshemli vektorlar. Energiya-impulstin’ to’rt
o’lshemli vektorı. Relyativistlik bo’lekshenin’ qozg’alıs ten’lemesi.
Minkovskiydin’ to’rt o’lshemli ken’isligi. Klassikalıq u’sh o’lshemli ken’isliktin’
koordinataları usı koordinatalardın’ o’zleri arqalı tu’rlenedi. Mısalı Dekart ko’sherlerin xy
tegisliginde φ mu’yeshine burg’anda [(16.1) su’wret] koordinatalardı tu’rlendiriw nızamı
tu’rine iye boladı.
x =
y =
z =
x'cos
x'sin
z'.
ϕ − y'sinϕ,
ϕ + y'cosϕ,
1
(16.1)
(16.1) formulalarg’a waqıt kirmeydi ha’m t = t'
sıyaqlı bolıp tu’rlenedi. Al (13.23) – (13.24)
Lorents tu’rlendiriwleri bolsa (16.1) tu’rlendiriwlerine uqsas, biraq bul tu’rlendiriwler
ken’isliktin’ koordinataları menen waqıt momentinin’ koordinatasın baylanıstıradı.
16-1 su’wret. Dekart ko’sherlerin xy
tegisliginde φ mu’yeshine burıwdag’ı
koordinatalardı tu’rlendiriw.