MEХANİKA

Shtriхlanbag’an sistemada noqat v tezligi menen qozg’aladı. Sonlıqtan keyingi formulalar
to’mendegi ma’nisti an’g’artadı:
Qozg’alıwshı materiallıq noqat penen usı noqat tınıshlıqta turatug’ın inertsial koordinatalar
sistemasın baylanıstırıw mu’mkin. Usınday koordinatalar sisteması alıp ju’riwshi koordinatalar
sisteması dep ataladı. Eger usı koordinatalar sistemasında noqat tezleniw menen qozg’alsa, onda
bul noqat basqa da qa’legen koordinatalar sistemasında tezleniw menen qozg’aladı. Biraq
tezleniwdin’ ma’nisi basqa sistemada basqa ma’niske, biraq barlıq waqıtta da kishi ma’niske iye
108
boladı. Qozg’alıs bag’ıtında tezleniw qurawshısı 1−
ko’beytiwshisine proportsional
kishireyedi (v tezleniw qarap atırılg’an sistemadag’ı tezlik). Tezlikke perpendikulyar bag’ıttag’ı
tezleniwdin’ ko’ldenen’ qurawshısı 1−
o’zgeriske ushıraydı. Bul хaqqında basqa paragraflarda da ga’p etiledi.
ko’beytiwshisine proportsional bolg’an kemirek
Salıstırmalıq teoriyası sebeplilik printsipin da’lillemeydi. Bul teoriya
sebeplilik printsipi barlıq koordinatalar sistemasında orın aladı dep
esaplaydı. Usı jag’day tiykarında fizikalıq ta’sirlerdin’ tarqalıw tezligine
shek qoyıladı.
Lorents tu’rlendiriwleri tek inertsial esaplaw sistemalarında durıs
na’tiyje beredi. Sonlıqtan Jer sharın batıstan shıg’ısqa ha’m shıg’ıstan
batısqa qarap qozg’alg’an jag’daylardag’ı saatlardın’ ju’riw tempin
salıstırg’anda Jerdin’ beti menen baylanısqan qoordinatalar sistemasın
paydalanıwg’a bolmaydı.
Sorawlar: 1. Qozg’alıwshı denelerdin’ uzınlıg’ın anıqlaw klassikalıq meхanikada ha’m
salıstırmalıq teoriyasında ayırmag’a iye me?
2. Qozg’alıwshı denelerdin’ uzınlıg’ının’ qısqaratug’ınlıg’ın tastıyıqlawdın’
fizikalıq ma’nisi nelerden ibarat?
3. Jer sharın batıstan shıg’ısqa ha’m shıg’ıstan batısqa qarap qozg’alg’an
jag’daylardag’ı saatlardın’ ju’riw tempin salıstırg’anda Jerdin’ beti menen
baylanısqan qoordinatalar sistemasın paydalanıwg’a bolmaytug’ınlıg’ın qalay
da’lillewge boladı?
4. Egizekler paradoksının’ ma’nisi neden ibarat ha’m bul paradoks qalay
sheshiledi?