MEХANİKA

102
bolg’an interval ken’islikke megzes interval dep ataladı.
Kvadratı nolden kishi, yag’nıy
bolg’an interval waqıtqa megzes interval dep ataladı.
s 0
2 > (14.6)
s 0
2 < (14.7)
Eger interval ken’islikke megzes bolsa, onda eki waqıya bir waqıt momentinde
ken’esliktin’ eki noqatında ju’z beretug’ın koordinatalar sistemasın saylap alıwg’a boladı
2 2 ( s = l > 0,
t = 0)
. Sonın’ menen birge usı sha’rt orınlang’anda eki waqıya bir noqatta ju’z
beretug’ın koordinatalar sistemasın saylap alıw mu’mkin emes (Bunday jag’dayda l = 0 ,
2 2 2
yag’nıy s = −c
t orın alg’an bolar edi, bul s 0
2 > sha’rtine qayshı keledi).
Eger interval waqıtqa megzes bolsa, onda eki waqıya ken’isliktin’ bir noqatında, biraq ha’r
qıylı waqıt momentlerinde ju’z beretug’ın koordinatalar sistemasın saylap alıw mu’mkin (
l = 0,
2 2 2
s = −ct
< 0),
Biraq bul jag’dayda usı eki waqıya bir waqıtta ju’zege keletg’uın
koordinatalar sistemasın saylap alıw mu’mkin emes (bunday jag’dayda t = 0 , yag’nıy
2
s
2
= l > 0 orınlanıp, s 0
2 < sha’rtine qayshı kelgen bolar edi. Solay etip printsipinde sebeplilik
baylanısta tura alatug’ın eki waqıya ushın usı eki waqıya ken’isliktin’ bir noqatında waqıt
boyınsha birinen son’ biri ju’zege keletug’ın koordinatalar sistemasın saylap alıw mu’mkin.
Eki waqıya jaqtılıq signalı menen baylanısatug’ın dara jag’daydın’ da orın alıwı mu’mkin.
Bunday jag’dayda mınanı alamız:
s 0
2 = .
Bunday interval jaqtılıqqa megzes interval dep ataladı.
Waqıyalar arasındag’ı intervaldın’ waqıtqa megzesligi yamasa ken’islikke megzesligi
saylap alıng’an koordinatalar sistemasına baylanıslı emes. Bul waqıyalardın’ o’zlerinin’
invariantlıq qa’siyeti bolıp tabıladı.
İntervallar boyınsha endi mınaday keste keltiremiz:
Eki waqıya ushın
koordinatalar ha’m waqıt
arasındag’ı baylanıs
2
c t < Δx
; Δs
< 0
İntervaldın’ tipi
Waqıyalar arasındag’ı
baylanıstın’ хarakteri
Δ Ken’islikke megzes. Sebep penen baylanıs joq
(sebeplilik joq).
c Δ t > Δx
;
2
Δs
> 0
Waqıtqa megzes. Sebep penen baylanıstın’ orın
alıwı mu’mkin.
cΔ
t = Δx;
2
Δs
= 0
Jaqtılıqqa megzes. Waqıyalardın’ jaqtılıq signalı
menen baylanısqan bolıwı
mu’mkin.
Qozg’alıwshı denenin’ uzınlıg’ı. Qozg’alıstag’ı sterjennin’ uzınlıg’ı dep usı sterjennin’
eki ushına sa’ykes keliwshi qozg’almaytug’ın sistemadag’ı usı sistemanın’ saatı boyınsha bir