Kompyuteriň düzüm bölekleri

logiki operasiýalary geçiriji gurluşlar; maglumatlary
saklaýan registrler, hasaplaýjylar
(счетчики), komandalar we maglumatlar
adresini kesgitleýji gurluş; kompýuteriň beýleki
gurluşlaryny birleşdiriji daşky interfeýsler.
Merkezi prosessoryň esasy hasiýeti şeýledir:
prosessoryň arhitekturasynyň tipine ýa-da
seriýasyna, komandalary we adresleri kesgitleýji
gurluşlary goldaýjy ulgam, ýygylygy
(MHz) razrýadlylygyna (bit) baglydyr.
Arhitekturanyň tipi düzgün boýunça öndüriji firma enjamlary esasynda
kesgitlenilýär. Arhitekturanyň tipini komandalaryň ýa-da gurluşlaryň we
olaryň giňeltmeleriniň düzümleriniň özara baglanşygy düzýär. Bu iki
parametr, esasanam, personal kompýuteriň mümkinçilik derejesiniň hilini
we ýokary derejeli öndürijiligini kesgitleýär.
Merkezi prosessoryň razrýady (разрядность) onuň neslini we
beýleki gurluşlaryň arasyndaky maglumatlaryň alyş - çalyş tizligini we şol
sanda prosessoryň tizligini kesgitleýär. Adatça aşakdaky maglumatlaryň
tipi ulanylýar: bit (bir razrýad), ýarymbaýt (4 bit), bayt (8 bit), söz (16 bit)
ikeldilen söz (32 bit). Ilkinji Intel x86 seriýaly prosessorlaryň razrýady 8
bit bolup, bir baýtyň üsti bilen maglumatlary
iberip we kabul edip bilýärdi. Häzirki döwür
mikroprosessorly personal kompýuterler 32
bit razrýad-da daşky gurluşlar bilen maglumatlaryň
geçirilişi bolup geçýär, şol sanda,
64 bit maglumatlaryň üsti bilen içerki operasiýalaryň
geçirilişi bolup geçýär.
Häzirki wagtda, AMD, Intel Itanium,
Xeon ýaly prosessorlarda 64 bitli adres registrleri
ulanylýar. Prosessoryň takt ýygylygy
– bu birnäçe şertli elementar görkezmeler prosessoryň ýerine ýetirmegi
üçin gerek bolan wagtyň minimal kwant bölegidir. Takt ýygylygy megagersde
ölçenilýär we bütin kompýuter ulgamynyň öndürijilik häsiýetini
- 11 -