Boryum ve Toryum Madenleri Sektörü Sektör Araştırması - Türkiye ...

SEKTÖREL ARAŞTIRMALAR 

BOR VE TORYUM MADENLERİ 

SEKTÖRÜ 

Erdal ERTUĞRUL 

ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ 

MART 2004 

ANKARA

ISBN 975 -7406 - 34 -1 

© Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. 

Erdal ERTUĞRUL 

Kıd. Uzman 

e-ertugrul@tkb.com.tr 

Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. 

Araştırma Müdürlüğü 

İzmir Cad. No: 35 Kızılay/ANKARA 

Tel: (0312) 417 92 00 

(0312) 418 21 67 

Fax: (0312) 417 01 47 

Türkiye Kalkınma Bankasında Basılmıştır. 

ii

İÇİNDEKİLER 

TABLOLAR LİSTESİ................................................................................ V 

GİRİŞ ........................................................................................................ 1 

A- BOR 

I. SEKTÖRÜN, ÜRÜNÜN TANIMI VE KULLANIM ALANLARI.................. 4 

iii 

Sayfa 

No 

I.1. Sektörün Tanımı...................................................................................... 4 

I.2. Ürünün Tanımı......................................................................................... 5 

I.3. Kullanım Alanları...................................................................................... 8 

I.3.1. Bazı Bor Kimyasalların Kullanım Alanı...................................... 9 

I.3.2. Bor Ürünü Kullanan Sektörler.................................................... 11 

II. ÜRETİM YÖNTEMLERİ, TEKNOLOJİ VE MALİYETLER........................ 16 

II.1. Dünya ve Türkiye'de Bor Üretim Yöntemleri............................................ 16 

II.2. Teknoloji.................................................................................................. 17 

II.3. Maliyetler................................................................................................. 17 

III. DÜNYA'DA MEVCUT DURUM................................................................. 19 

III.1. Dünya Bor Rezervi................................................................................... 19 

III.2. Dünya Bor Ürünleri Üretimi...................................................................... 20 

III.3. Dünya Bor Tüketimi.................................................................................. 24 

III.4. Dünya Dış Ticareti.................................................................................... 25 

III.4.1. Dünya İhracatı........................................................................... 26 

III.4.2. Dünya İthalatı............................................................................. 29 

IV. TÜRKİYE'DE MEVCUT DURUM.............................................................. 32 

IV.1. Türkiye Bor Rezervi.................................................................................. 32 

IV.2. Türkiye Bor Ürünleri Kapasitesi ve Üretimi............................................. 33 

IV.2.1. Türkiye Bor Ürünleri Kapasitesi................................................. 33 

IV.2.2. Türkiye Bor Ürünleri Üretimi...................................................... 34 

IV.3. Türkiye Bor Tüketimi................................................................................ 37 

IV.4. Türkiye Dış Ticareti.................................................................................. 38 

IV.4.1. Türkiye İhracatı.......................................................................... 38 

IV.4.2. Türkiye İthalatı........................................................................... 43 

IV.5. Yeni ve Tevsi Yatırım Planları.................................................................. 43 

IV.6. Araştırma-Geliştirme Faaliyetleri.............................................................. 44 

V. BOR VE ÜRÜNLERİNİN SATIŞ FİYATI................................................... 46 

VI. TALEP VE İHRACAT PROJEKSİYONU.................................................. 50

B- TORYUM 

I. SEKTÖRÜN, ÜRÜNÜN TANIMI VE KULLANIM ALANLARI.................. 52 

iv 

Sayfa 

No 

I.1. Sektörün Tanımı....................................................................................... 52 

I.2. Ürünün Tanımı......................................................................................... 52 

I.3. Kullanım Alanları...................................................................................... 53 

II. TEKNOLOJİ.............................................................................................. 53 

III. DÜNYA'DA MEVCUT DURUM................................................................. 54 

III.1. Dünya Toryum Rezervi............................................................................ 54 

III.2. Dünya Toryum Ürünleri Üretimi................................................................ 54 

III.3. Dünya Tüketimi........................................................................................ 55 

III.4. Dünya Dış Ticareti.................................................................................... 55 

IV. TÜRKİYE TORYUM REZERVİ................................................................. 56 

C- GENEL DEĞERLENDİRME.............................................. 58 

EKLER...................................................................................................... 63 

Ek 1:Eti Holding A.Ş. Tarafından Yapılan Bor Ürünleri İle İlgili 5 Adet Ön 

Fizibilite Özeti.......................................................................................... 

64 

Ek 2: Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü Kanunu.................................................. 74 

Ek 3: Bor Madeninin Tarihçesi......................................................................... 80 

KAYNAKÇA.............................................................................................. 88

TABLOLAR LİSTESİ Sayfa 

No 

A- BOR 

TABLO 1 BOR VE ÜRÜNLERİNİN GTİP NUMARALARI............................................ 4 

TABLO 2 DÜNYA BOR REZERVİ VE KAYNAĞI........................................................ 19 

TABLO 3 ANA ÜLKELER İTİBARİYLE DÜNYA BOR ÜRETİMİ................................. 21 

TABLO 4 NİHAİ KULLANIM ALANLARINA GÖRE DÜNYA BOR TÜKETİMİ............. 25 

TABLO 5 DÜNYA HAM BOR VE BOR ÜRÜNLERİ İHRACAT MİKTARI.................... 26 

TABLO 6 DÜNYA HAM BOR İHRACAT MİKTARLARI............................................... 27 

TABLO 7 DÜNYA BOR ÜRÜNLERİ İHRACAT MİKTARLARI..................................... 28 

TABLO 8 ÖNEMLİ ÜLKELER İTİBARİYLE BOR ÜRÜNLERİ İHRACATI................... 28 

TABLO 9 DÜNYA HAM BOR VE BOR ÜRÜNLERİ İTHALAT MİKTARI..................... 29 

TABLO 10 DÜNYA HAM BOR İTHALAT MİKTARLARI................................................ 30 

TABLO 11 DÜNYA BOR ÜRÜNLERİ İTHALAT MİKTARLARI...................................... 30 

TABLO 12 ÖNEMLİ ÜLKELER İTİBARİYLE BOR ÜRÜNLERİ İTHALATI.................... 31 

TABLO 13 İŞLETMELER İTİBARİYLE TÜRKİYE BOR REZERVİ................................ 32 

TABLO 14 OCAK DURUMU VE KONSANTRE ÜRÜN TENÖRLERİ........................... 33 

TABLO 15 İŞLETMELERİN HAM BOR VE RAFİNE BOR ÜRÜN 

KAPASİTELERİ........................................................................................... 

33 

TABLO 16 YILLAR İTİBARİYLE ETİ HOLDİNG A.Ş.'NİN İŞLETME BAZINDA BOR 

VE BOR ÜRÜNLERİ ÜRETİM MİKTARLARI.............................................. 

35 

TABLO 17 BOR BİLEŞİKLERİNİN YURTİÇİ TÜKETİMİ............................................... 37 

TABLO 18 KULLANIM ALANLARINA GÖRE TÜRKİYE BOR BİLEŞİKLERİ 

38 

TÜKETİMİ.................................................................................................... 

TABLO 19 TÜRKİYE BOR ÜRÜNLERİ İHRACAT MİKTARLARI.................................. 39 

TABLO 20 TÜRKİYE HAM BOR ÜRÜNLERİ İHRACAT MİKTARLARI......................... 39 

TABLO 21 TÜRKİYE RAFİNE BOR ÜRÜNLERİ İHRACAT MİKTARLARI................... 40 

TABLO 22 2003 YILI KONSANTRE VE RAFİNE BOR İHRACAT MİKTARLARI VE 

41 

DEĞERLERİ................................................................................................ 

TABLO 23 YILLAR İTİBARİYLE HAM BOR VE İŞLENMİŞ BOR İTHALATI................. 43 

TABLO 24 HAM BOR ÜRÜNLERİN FİYATLARI........................................................... 46 

TABLO 25 ABD'NİN İTHAL ETTİĞİ HAM BOR ÜRÜNLERİNİN YIL SONU 

FİYATI.......................................................................................................... 

47 

TABLO 26 TÜRKİYE'NİN HAM BOR ÜRÜNLERİ ORTALAMA İHRACAT 

47 

FİYATLARI................................................................................................... 

TABLO 27 ABD'NİN YIL SONU SODYUM BORATLAR FİYATI................................... 48 

TABLO 28 TÜRKİYE'NİN BOR ÜRÜNLERİ ORTALAMA İHRACAT FİYATLARI......... 49 

TABLO 29 ETİ HOLDİNG'İN FABRİKA SATIŞ FİYETI.................................................. 49 

TABLO 30 TABİİ BORAT VE KONSANTRE. İLE BORİK ASİT İHRAÇ FİYATLARI..... 49 

TABLO 31 TÜRKİYE KONSANTRE VE RAFİNE BOR PROJEKSİYONU.................... 51 

B- TORYUM 

TABLO 1 DÜNYA TORYUM CEVHERİ REZERVİ...................................................... 54 

TABLO 2 DÜNYA MONAZİT ÜRETİMİ....................................................................... 55 

TABLO 3 ABD'NİN TORYUM BİLEŞİKLERİ DIŞ TİCARETİ....................................... 55 

TABLO 4 TORYUM GÖRÜNÜR REZERVLERİ.......................................................... 56 

TABLO 5 TORYUM GÖRÜNÜR REZERVLERİ.......................................................... 56 

v

GİRİŞ 

Toplumların sanayileşerek kalkınmaları, hammadde ve maden kaynaklarından verimli bir 

şekilde yararlanmaları ile yakından ilişkilidir. Tarihi süreç içerisinde toplumlar, doğal 

kaynaklarını verimli ve akılcı yöntemlerle kullanabildikleri ölçüde gelişmiş ve 

zenginleşmişlerdir. Bunun yanı sıra günümüzde, büyük boyutlu doğal kaynaklara sahip bazı 

ülkelerin kalkınmalarını tamamlayamamış olması şaşırtıcı değildir. Çünkü asıl önemli olan, 

kaynaklara sahip olmanın yanında, onlardan gerektiği gibi yararlanabilmelerinin yollarını da 

bulabilmektir. Madencilik, insanlık tarihi kadar köklü bir geçmişe sahip, toplumların 

gelişiminde birinci derecede rol oynayan bir olgudur. 

Madencilik, yapısı itibari ile diğer sektörlerden farklı bir konuma sahiptir. Kendi içinde zor ve 

zahmetli bir uğraş iken kimi sektörlere göre (inşaat, enerji, nakliye, gıda vb) yaklaşık 5 katı 

düzeyde katma değer yaratan, gittiği yörelere alt yapı götüren, ülke ekonomisi açısından 

stratejik önemi olan bir alandır. Madencilik sektöründe 53 farklı maden ve mineralin 

üretiminin yapıldığı Türkiye'de; dünyada madencilikte adı geçen 132 ülke arasında toplam 

üretim değeri itibariyle 28., üretilen madenlerin sayısı itibariyle 10. sırada yer almaktadır. 

Dünya metal maden rezervlerinin %0.4'ü, endüstriyel hammadde rezervlerinin %2.5'i, 

jeotermal potansiyelin ise %0.8'i ülkemizde olup, ülkemizin dünya maden rezervleri içerindeki 

payı yaklaşık %0.5'dir. 

Bor ürünleri; başta cam, cam elyafı, sabun-deterjan endüstrisi, seramik, metalurji ve tarım 

sektörü olmak üzere çok çeşitli alanlarda ara girdi olarak kullanılmakta olup, günümüz 

teknolojisinde önemli bir yere sahiptir. Bor grubu ürünleri birbirini ikame edebilen ürünlerden 

oluşmaktadır. Başka bir ifade ile, bir bor ürünü, herhangi bir kullanım alanında başka bir bor 

ürününün ticari rakibi olabilmektedir. Çünkü, bor ürünlerinin kullanım alanlarında esas olan 

içerdikleri bor oksit (B₂O₃) miktarıdır. 

Dünyada US Borakx ve Eti Holding ikilisi toplam dünya bor arzının %85'ine yakın bir kısmını 

karşılamaktadır. Bor ürünleri ile ilgili olarak şu anda dünyada bir rezerv sorunu 

bulunmamaktadır. 

Türkiye bor ticareti, ham ve rafine bor üreticisi ve ihracatçısı durumundaki Eti Holding A.Ş.'ye 

bağlı Eti Bor A.Ş. tarafından tek başına gerçekleştirilmektedir. Ülkemiz, dünyanın en büyük, 

en iyi kalitede (tenör) ve açık maden işletmeciliğin getirdiği maliyet avantajlı bor rezervine 

sahiptir. Büyük bir iç tüketim olmamasına (dünya tüketiminin %2-3'ünü kadar) rağmen 

ABD'den sonra en fazla bor cevheri üretimi ülkemiz tarafından gerçekleştirilmektedir. 

Türkiye'nin sahip olduğu yüksek miktar ve kaliteli bor madeninden sağlanacak faydanın en 

1

üst seviyeye çıkarılmasının koşullarını oluşturmak, yani katma değeri yüksek ürünlere 

yönelmek gerekmektedir. 

Dünya bor piyasası yaklaşık 1.2 milyar USD civarında olup, bor minerallerini hammadde 

olarak kullanan özel bor kimyasalları (uç) ürünlerde ki toplam dünya pazarının 100 milyar 

USD'ın üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. 

Türkiye genel ihracatında içerisinde (2002 yılı itibariyle) toplam bor ürünleri ihracatının payı 

%0.57 gibi çok düşük bir düzeyde olup, toplam madencilik ihracatı içindeki payı ise yaklaşık 

%13,7'dir. 2003 yılında ise genel ihracattaki artış nedeniyle toplam bor ürünleri ihracat 

payının düştüğü tahmin edilmektedir. 

İhracat gelirlerini arttırmak, yeni istihdam alanları yaratmak için, ham cevher 

ürünü(konsantre) yerine, katma değeri yüksek rafine ve özel bor kimyasalları ürünlerin üretim 

ve ihracatına ağırlık verilmesi ve dolayısıyla, bor kimyasallarının üretimi konusunda yerli ve 

yabancı kuruluşlarla ortaklıklar kurulması planlanarak, bu kuruluşların sermaye ve teknoloji 

alanında sahip oldukları birikimlerden yararlanılması hedeflenilmelidir. Tabi ki en önemlisi 

ise, bor ve bor ürünlerini kullanan sektörlere yönelik imalat sanayi yatırımlarının yapılması 

son aşama olarak belirtilebilir. 

Toryum madeni, bugün itibariyle ekonomik değeri yüksek olan bir maden değildir. Ancak, 

dünyadaki hızlı bilimsel ve teknolojik gelişmeler dikkate alındığında bu konuda hazırlıksız 

yakalanmamak için Türkiye'nin uluslararası alandaki araştırma-geliştirme çalışmalarına 

katılması gerekmektedir. 

Son yıllarda ülkemizde mevcut olan bor ve toryum maden rezervleri konusu Türkiye 

gündemine çok sık gelmekte ve gerek görsel medyada ve gerekse yazılı basında konunun 

uzmanları, yazarları ve bir çok kişi tarafından tartışılmaktadır. Bu tartışmaların bir çoğunda, 

bu iki maden varlığı sayesinde Türkiye'nin içinde bulunduğu ekonomik-mali sıkıntılarından 

kısa sürede kurtulacağı ve hatta ülke refah seviyesinin daha da yükseleceği iddia 

edilmektedir. Bu iddiaların gerçekçi olup olmadığı konusunda bu iki madenin dünyadaki 

piyasa yapısı, pazar hacmi, fiyatlar ve özellikle bor ürünlerindeki ülkemizin özel kimyasal 

ürün çeşidi ve kapasitesinin gerçek anlamda değerlendirilmesi ve kısa, orta ve uzun vadede 

ne yapılabileceği konusunda ayrıntılı projeksiyonlara gereksinim bulunmaktadır. Son yıllar 

itibariyle böyle gelişmelerin yapıldığı görülmektedir. 

2

A- BOR 

I. SEKTÖRÜN, ÜRÜNÜN TANIMI VE KULLANIM ALANLARI 

I.1. Sektörün Tanımı 

DPT sektör sınıflandırmasına göre Bor Tuzları (Ham Bor) Madencilik Sektörü, Metal Dışı 

Madenler alt grubu içinde; Bor Ürünleri ise, Kimya Sanayinin alt sektörü olan bor ürünleri 

sınıflandırması içinde yer almaktadır. 

Sanayinin en önemli temel taşlarından birisi ve katma değeri yüksek olan bor ürünleri 

sektörü, dünyada az sayıda üretici ve çok sayıda tüketicinin olması nedeniyle oligopolist bir 

piyasa yapısına sahiptir. Ham bor ürünlerinin bir bölümü endüstride direkt olarak 

kullanılmakla birlikte, büyük bir bölümü de rafine ürün üretiminde kullanılmak üzere 

işlenmektedir. Türkiye rezerv, üretim ve cevher kalitesi açısından önemli bir avantajı 

bulunmakla birlikte, işlenmiş ürün pazarı açısından henüz yurtiçi ve yurtdışı piyasada 

istenilen düzeyde değildir. 

Bor ürünleri bazı sanayi dallarında konsantre, bazılarında ise rafine ürünler olarak 

kullanılmaktadır. Bazı durumlarda ise, uygunluk ve fiyata göre rafine ve konsantre bor 

ürünleri birbirlerinin yerini alabilmektedir. Bazı bor ürünleri, diğer bor ürünlerinin hammaddesi 

olabilmektedir. Türkiye'de üretilen bor ürünlerinin her birine ait Gümrük Tarife İstatistik 

Pozisyon (GTİP) numaraları Tablo 1'de verilmektedir. 

TABLO 1: BOR VE ÜRÜNLERİNİN GTİP NUMARALARI 

ÜRÜNLER 

Ham Bor Ürünleri 

GTİP 

Tinkal 2528 10 0000 11 

Kernit (Razorit) 2528 10 0000 12 

Diğer Tabii Sodyum Boratlar, Bunların Konsantreleri 

2528 10 0000 19 

(Kalsine Olsun Olmasın) 

Kolemanit 2528 90 0000 11 

Üleksit 2528 90 0000 12 

Borasit 2528 90 0000 13 

Priseit 2528 90 0000 15 

Diğer Tabii Sodyum Boratlar, Bunların Konsantreleri 2528 90 0000 19 

İşlenmiş Bor Ürünleri 

Dibor Trioksit 2810 001000 00 

Metaborik Asit 2810 00 9010 00 

Orto Borik Asit (Borik Asit) 2810 00 9090 11 

Diğer Borik Asitler 2810 00 9090 19 

Sodyum Boratlar (Anhidrit) 2840 20 1000 00 

Diğer Boratlar 2840 20 9090 00 

Sodyum Perborat Monohidrat 2840 30 0010 11 

Diğer Sodyum Perboratlar (Perboraks) 2840 30 0010 19 

Diğer Peroksiboratlar (Perboratlar) 2840 30 0090 00 

3

I.2. Ürünün Tanımı 

Bor, doğada tüm canlıların yaşantısını devam ettirmesi için vazgeçilmez elementlerden 

biridir. Yeryüzünde toprak(10-20 ppm), kayalar ve suda (deniz suyu 0.5-9.6 ve tatlı suda 

0.01-1.5 ppm aralığında) yaygın olarak bulunur. Periyodik sistemin üçüncü grubunun 

başında bulunan, simgesi (B) ve atom numarası 5 olan Bor elementi, ağırlığı 10.81, ergime 

noktası 2190°C, kütle numaraları 10 ve 11 olan iki kararlı izotop oluşur ve elektron eksiği 

bulunur. Bor ürünleri ile ilgili tanımlar aşağıda verilmektedir. 

Ham Bor Cevheri (Tüvenan): Bor minerallerince zengin yataklardan, uygun madencilik 

yöntemleri ile çıkarılması sonucunda elde edilmiş olan ve herhangi bir zenginleştirme ve 

sınıflandırma gibi işlemlere tabi tutulmamış bor ürünleridir. Örnek; tinkal cevheri, kolemanit 

cevheri, üleksit cevheri. 

Konsantre Bor: Cevher hazırlama ve zenginleştirme işlemine (kırma, eleme, öğütme, 

yıkama, sınıflandırma) tabi tutulan bor cevherinden, gang minerallerinin uzaklaştırılması ve 

B₂O₃ içeriğinin yükseltilmesiyle teknolojik olarak doğrudan veya dolaylı olarak kullanılabilir 

duruma getirilmesi sonucunda elde edilen üründür. Örnek; konsantre tinkal, konsantre 

kolemanit, konsantre üleksit, öğütülmüş kolemanit. 

Rafine Bor (Bor Kimyasalları): Uygun yapıdaki ham bor cevheri veya konsantre bor cevheri 

kullanılarak kimyasal reaksiyon yapılmaksızın veya yapılarak ana mineral harici maddelerin 

uzaklaştırılması sonucunda elde edilen veya bir kimyasal reaksiyonla girdilerdeki ve 

reaksiyon sonucu oluşan yabancı maddelerin uzaklaştırılmasına yönelik rafinasyon işlemleri 

sonucu üretilen ürünlerdir. Bu ürünler genel olarak ekonomik bazda bor sağlayıcısı (kaynağı) 

ve özel bor ürünlerinin (özel bor kimyasallarının) üretiminde kullanılırlar. Örnek; boraks 

dekahidrat, boraks pentahidrat, borik asit, bor oksit. 

Özel Bor Ürünü (Özel Bor Kimyasalları - Uç Ürünler): Rafine bor ürünlerinin daha ileri 

rafinasyona ve/veya metalurjik veya kimyasal bir işleme tabi tutulmasıyla elde edilen spesifik 

bir amaç için kullanılan ürünlerdir. Örnek; çinko borat, bor nitrür, bor karbür, sodyum bor 

hidrür, ferrobor. 

Bor elementinin kimyasal özellikleri, morfolojisine ve tane büyüklüğüne bağlıdır. Mikron 

ebadındaki amorf bor (toz halde, siyah ve kahverengi) kolaylıkla ve bazen şiddetli olarak 

reaksiyona girerken, kristal bor (siyah, gevrek, sert ve katı) kolay reaksiyona girmez. Bor, 

yüksek sıcaklıkta su ile reaksiyona girerek borik asit ve diğer ürünleri oluşturur. Mineral 

asitleri ile reaksiyonu, konsantrasyona ve sıcaklığa bağlı olarak yavaş veya patlama şeklinde 

olabilir ve ana ürün olarak borik asit oluşur. 

4

Bor tabiatta serbest halde bulunmaz ve doğada 150 den fazla mineralin yapısı içinde yer 

almasına rağmen, ekonomik anlamda bor mineralleri kalsiyum, sodyum ve magnezyum 

elementleri ile hidrat bileşikleri halinde teşekkül etmiş olarak bulunur. Bor, çok çeşitli bileşik 

yapma kapasitesine ve nötronları absorbe etme özelliğine sahip olup, endüstrinin 

vazgeçilmez hammaddelerinden bir tanesidir. Dünyada en yaygın kullanım alanına sahip 

elementlerin başında gelmektedir. 

Bor ürünlerinin nihai kullanımında asıl işlevi bünyelerindeki değişik oranlardaki bor oksit 

(B₂O₃) içeriği olduğu için, çeşitli bor ürünlerinin birbirine ikame özelliği mevcuttur. Bir başka 

ifade ile, bir bor ürünü aynı zamanda başka bir bor ürününün ticari rakibi olabilmektedir. 

• Bor Minerallerinin Sınıflandırması 

Bor minerallerinin alt ürün bazında çok çeşitli olup, bu çalışmada genellikle ticari öneme 

sahip bor mineralleri konusunda açıklamalara yer verilecektir. 

1- Kristal Suyu İçeren Boratlar (Kernit, Tinkal, Probertit, Üleksit, Kolemanit, Pandermit vb) 

2- Bileşik Boratlar (Hidroksil ve/veya diğer tuzlar ile) (Borasit, Fluoborit, Szaybelit vb) 

3- Borik Asit (Sassolit-Doğal Borik Asit) 

4- Susuz Boratlar 

5- Borofluoritler 

6- Borosilikat Mineraller (Akzinit ve Turmalin Grubu) 

Endüstride kullanılan bor ürünleri, üretim aşamaları ve prosesleri ile kullanım alanları dikkate 

alınarak; konsantre bor, rafine bor ve özel bor ürünleri (uç ürünler) şeklinde 3 grupta 

sınıflandırılabilir. 

Konsantre Bor ( Ham Bor) Ürünleri 

Dünyada üretilen bor cevherinin hemen hemen tamamı bir zenginleştirme işleminden 

sonra, parça ya da öğütülmüş konsantre halinde pazarlanır ve kullanılır. Bu tür ürünler 

ham bor olarak tanımlanmaktadır. Doğada yaklaşık 230 çeşit doğal bor mineralinden 

ticari değere sahip ve bünyelerinde değişik oranlarda bor oksit (B₂O₃) içeren bor 

minerallerinin en önemlileri aşağıda verilmektedir. 

Tinkal (Doğal Boraks), Kolemanit, Üleksit, Probertit, 

Borasit, Pandermit, Szyabelit, Hidroborasit ve Kernit 

5

Tinkal (Doğal Boraks); monoklinaldir ve kristal yapısı kısa prizma şeklindedir. 

Dilinimi nadiren iyi, gevrek ve konkodial kırılarak ezilir. Yeni kesilmiş saf boraks 

temizdir ve cam gibidir. Fakat bir çok numuneler tebeşir beyazıdır. 

Kolemanit; monoklinaldir ve bir çok yataklarda parlak kristaller, oyuklar içinde 

bulunur. Beyaz-gri ve yeşilimsi-gri gibi tipik renkleri vardır. Su içinde çok ağır erir 

fakat asitte çok kolayca eriyebilir. Isıtıldığı zaman kolemanit çatırdıyarak pudra 

halinde kavrulur. 

Üleksit; tek tek büyük kristallerden ziyade ipek gibi lif demetleri teşkil ederler. 

Beyaza çalan şeffaf bir mineral olup, görünüşüne de uygun olarak "pamuk gülü" diye 

adlandırılmaktadır. Üleksit soğuk suda az, sıcak suda daha fazla asit içinde kolayca 

erir. 

Kernit (Rasorit); monoklinaldir, fakat kristal şekli genellikle yarılma ile kapanır. 

Yarılma iki yönde mükemmeldir. Diğer yönlerde bu kadar mükemmel değildir ve 

mineral dağınık, kıymık lifler halinde kolayca ezilir. 

Türkiye'de tinkal (sodyum kökenli), kolemanit (kalsiyum kökenli) ve üleksit (sodyum- 

kalsiyum kökenli) konsantreleri üretilmektedir. 

Rafine Bor (Bor Kimyasalları) Ürünler 

Borun çok sayıda bileşiği olmakla beraber teknik olarak büyük miktarlarda üretilen ve 

uluslararası pazarlarda söz sahibi olan dört ana bileşiği vardır. Sanayide kullanılmak 

üzere veya laboratuar araştırmaları için üretilen diğer bor ürünleri ise genellikle bu 4 ana 

bileşikten üretilirler. Rafine bor ürünleri borun en çok tüketilen türevlerini oluşturmaktadır. 

Bu bileşikler; 

Boraks Pentahidrat, Boraks Dekahidrat, Susuz Boraks, Borik Asit, 

Sodyum Perborat Monohidrat, Sodyum Perborat Tetrahidrat 

Boraks; tinkal olarakta isimlendirilen ve sodyum tetraborat dekahidrat bileşiminde 

olan boraks, endüstride çok kullanılan bir bor ürünü olduğu gibi, doğada da büyük 

rezervler halinde bulunan bir bor mineralidir. Rafine boraks, doğal halde bulunan 

boraks mineralinden, kernit, kolemanit, üleksit ve pandermit gibi kalsiyum 

boratlardan veya boraks ihtiva eden göl sularından elde edilir. Ancak, kalsiyumlu 

boratlardan boraks üretiminin göl sularından , doğal boraks (tinkal) cevherinden ve 

kernitten boraks üretimine kıyasla daha pahalı olduğu görülür. 

Sodyum Tetraborat-Pentahidrat; çeşitli metodlarla boraks üretiminin kristalleşme 

safhasında ortamın şartları değiştirilerek sodyum tetraborat pentahidrat elde edilir. 

Sodyum tetraboratın, dekahidrat veya pentahidrat şeklinde kristalleşmesi öncelikle 

ortamın sıcaklığına bağlıdır. Pentahidrat genellikle buharlaşma metodu ile boraks 

üretiminde bir yan ürün olarak alınır. Konsantre edilmiş ve 5-6 molekül suyu 

uçurulmuş boraks cevheri veya konsantre kernit cevheri de ham pentahidrat olarak 

"Razorit 46" adı altında pazarlanabilir. 

6

Susuz Sodyum Tetraborat; boraksın kademeli olarak ısıtılıp kristal suyunun 

uçurulması yoluyla elde edilir. 

Borik Asit; beyaz, parlak, altıgen pulcuklar halinde kristalleşen ve suda eriyen bir 

asittir. Borik asit, endüstride en çok kullanılan bor ürünlerinden biridir. Boraks, kernit, 

kolemanit, üleksit, borasitten ve boraks ihtiva eden göl sularından çeşitli metotlarla 

elde edilir, granüle veya kristalize olarak pazarlanır. 

Bor Trioksit; renksiz, camsı yapıda, çok higroskopik bir maddedir. Metaborik asit 

halinde kristalize edilebilir. Kolaylıkla borik asite dönüştürülebilir. Borik asitin 

ısıtılmasıyla elde edilir. 

Sodyum Perporat; üretimde birkaç metod vardır. Bu metotların en önemlileri ve 

ekonomik olarak uygulanabilenleri suda çözdürülmüş borakstan kimyasal yolla ve 

elektroliz yoluyla elde edilir. 

Her üç rafine bor ürünün üretiminde hammadde olarak tinkal kullanılabiliyor. Ancak 

Türkiye ve Avrupa'da borik asit üretiminde kolemanit ve üleksit kullanılıyor. Sodyum 

perborat ise hem tinkal den hem de borakstan üretilebiliyor. 

Türkiye'de halen borik asit, boraks dekahidrat, boraks pentahidrat, sodyum perborat 

tetrahidrat, sodyum perborat, monohidrat ve susuz boraks üretilmektedir. 

Özel Bor Ürünleri (Özel Bor Kimyasalları - Uç Ürünler) 

Daha önce belirtilen ham ve rafine ürünlerden üretilirler. En önemli özelliklerini ileri 

teknoloji gerektiren yöntemler ile üretilmeleri oluşturmaktadır. Ham ve rafine bor 

ürünlerine göre üretilen uç ürün sayısı daha fazladır. Belli başlı uç ürünler arasında; 

Amorf Bor, Kristalin Bor, Bor Flamentleri, Bor Halidleri, 

Özel Sodyum Boratlar, Fluoborik Asit, Trimetil Borat, 

Sodyum Bor Hidrürler, Bor Esterleri 

Bor kimyasalları günümüzde yaygın olarak kullanılmakta olup, zamanla yeni kullanım 

alanları bulmaktadır. Bu bileşikler yüzyıla damgasını vuracak değerde olduğu 

araştırmacılar tarafından çok sık ifade edilmektedir. 

I.3. Kullanım Alanları 

Bor, mineralleri bazı alanlarda ham olarak kullanılabildiği gibi genel olarak rafine bor 

bileşiklerine ve özel bor ürünlerine dönüştürüldükten sonra endüstride geniş bir kullanım 

alanı bulmaktadır. Bugün konsantre, rafine ürün ve bor kimyasalları (uç ürünler) şeklinde, en 

az 200'ünde alternatifsiz olmak üzere, 250'yi aşkın kullanım alanı olmuştur. 

7

Özellikle gelişmiş sanayi ülkeleri sanayilerinin vazgeçilmez temel girdisi olan bor, üretimde 

kullanılacak hammadde içine değişik miktarlarda (ppm seviyesinden, %30'lara kadar) 

katılarak olmazsa olmaz temel bir girdi özelliğindedir. Bu anlamda ham ve rafine bor ürünleri 

"sanayinin tuzu" unvanını almıştır. Nasıl ki tuzsuz yemek insanın haz ve lezzet duygularını 

karşılamaktan uzaksa, bor olmadan üretilen sanayi ürünlerinde standart bir üretim olmaktan 

uzak olacaktır. 

Gelişen teknolojiler de, bor kullanımı ve bor bağımlılığı artmakta, borun stratejik mineral 

olma özelliği giderek daha da belirginleşmektedir. 

I.3.1. Bazı Özel Bor Ürünlerinin Kullanım Alanları 

1- Amorf Bor: Günümüzde askeri amaçlı olarak karakteristik yeşil renkli hedef aydınlatma 

malzemesi ve roketlerde ateşleyici olarak kullanılmaktadır. Amorf borun fiyatı 2.000 $/kg'dır. 

Yüksek Teknoloji Seramik ve Kompozitleri Araştırma Merkezi (YTSKAM) laboratuarlarında 

500 Kg/Yıl kapasiteli bir tesis mevcuttur. 

2- Kristalin Bor: Metal borürlerin hazırlanmasında kullanılır. Yarı iletkenlerde dapont 

element olarak ve laser teknolojisinde kullanılmaktadır. Kristalin borun fiyatı 5.000 $/kg'dır. 

3- Bor Karbür: Parlak siyah renkli, kristal yapılı, fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı çok 

dayanıklı bir malzemedir. Borun en stratejik ve ara hammaddesi niteliğinde olan bu 

malzemenin en önemli özellikleri, elmastan sonra ikinci sertliğe sahip olması, nötron 

absorbsiyon kabiliyetidir. Yüksek sıcaklığa dayanımı diğer bor bileşiklerinin 

sentezlenmesinde ara hammadde özelliğine sahip olmasıdır. Başlıca kullanım alanları ise, 

refrakter endüstrisinde antioksidan olarak, nükleer reaktörlerde kontrol çubuklarında, 

radyasyondan koruyucu duvarlarında, lepleme sanayinde aşındırıcı olarak, tel haddelerinde 

kılavuz olarak, ekstrüzyon kalıplarında, metal matrisli kompozitlerde, düşük yoğunluklu 

sermetlerde, alüminyum matrisli kompozitlerde, katı füze yakıtlarında, yüzey borlama 

reaktiflerinde ve diğer borürlerin üretiminde kullanılmaktadır. 

ESK-Almanya ve Mudanjiang-Çin başlıca üreticileridir. Yaygın kullanım alanı olan ve ticareti 

her yıl artan bu kadar önemli ve stratejik bir malzemeyi Türkiye şimdilik üretememektedir. 

4- Bornitrür: 21. yüzyılın maddesi olmaya şimdiden aday bir malzemedir. Grafite benzer 

yapıta fakat beyaz renkte hafif bir maddedir. Hekzagonal bor nitrür YTSKAM 

laboratuarlarında pilot çapta borik asitten ve/veya bor karbürden yüksek sıcaklıkta 

sentezlenmesi ile üretilmektedir. 

8

5- Hekzagonal bornitrür, günümüzde beyaz grafit adı ile anılmaktadır. Yüksek sıcaklığa 

dayanıklı oksidasyon direnci yüksek bir malzemedir. Toz olarak üretilen hekzogonal bornitrür 

yüksek sıcaklıkta yağlama malzemesi olarak çok geniş kullanım alanı bulabilmektedir. Diğer 

bazı silikat tozları ve ilavelerle süpansüyon halinde sprey olarak satılmaktadır. Örneğin, 

kalıpların yağlanmasında çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Yüksek sıcak ve basınçta 

presleme ile üretilen takozlar kolayca işlenebilir. Cam, metalurji sektöründe nozül olarak 

kullanılmaktadır. 6x6x6 cm boyutlarında bir bornitrür takoz 3.000 USD fiyatındadır. hBN - 

TiB₂ kompozitleri termal buharlaştırma kayıkçıklarında kullanılır. 

6- Kübikbornitrür; elmas sertliğinde mükemmel bir malzemedir. Suni elmas olarakta 

anılmaktadır. Bütün aşındırıcılarda elmasın yerini almaktadır. İTÜ-KOSGEB ve YTSKAM ile 

birlikte bu malzemenin nano boyutlarında üretimi ve teknoloji transferi konusunda çalışmalar 

yürütmektedir. Çalışmalarda üretilen kübik bornitrür 5-10 nanometre boyutlarındadır. 1 gramı 

4 USD'dir. İleride bu malzemenin hidrojen vb gazları taşıyıcı ortam olarak kullanılması 

gündeme gelecektir. 

Zımparalama ve cilalama işlemlerinde, sondaj başlıklarının dişlilerinde, granit ve mermer 

sanayiinde, metallerin işlenmesinde kullanılmaktadır. Bu yüzyıl içerisinde kesici takım ucu 

olarak kullanılan WC-Co sert metallerin yerini bor nitrür kompozitleri alacak olup, 

18x12x1 mm boyutlarındaki bornitrür kompozitin fiyatı 112 USD'dir. 

7- Bor Alaşımları (Borürler): borun geçiş elementleri olan demir, nikel, kobalt ve diğer 

metaller ile yapmış olduğu alaşımlardır. Bu alaşımlar çeliğin borlanmasında, bor esaslı 

amorf malzeme üretiminde ana malzeme niteliğindedir. 

8- Ferrobor, nikel bor, kobalt bor; bu alaşımlar YTSKAM 'da geliştirilmiş derin daldırmalı 

ark ocağında, borik asidin karbo termal redüksiyonu ile üretilmektedir. Ferro bor çeliğe bor 

alaşımlandırma amacı ile verilmektedir. En önemli kullanım alanı, trafo çekirdeklerinde amorf 

malzeme olarak kullanılmasıdır. Bu malzemenin kobaltlı, nikelli cinsleri özellikle yüksek 

frekanslı trafo çekirdeklerinde vazgeçilmez bir malzemedir. Fiyatı 50 USD/KG'dır. 

Bu malzemeden üretilen saç kılı inceliğindeki amorf tellerden EKG vb cihazların sensörleri 

imal edilmektedir. Bu tellerin fiyatı 200 USD/KG'dır. Nikel-bor alaşımından üretilen toz 

malzeme cam kalıpların yüzeyinin sertleştirilmesinde kullanılmaktadır. Fiyatı 40 USD/KG'dır. 

9- Bor Filametleri; havacılık sanayi, spor malzemeleri için kompozitler üretimlerinde, 

10- Bor Halidleri; İlaç sanayi, katalistler, elektronik parçalar, bor flamentleri ve fiber optikler, 

9

11-Özel Sodyum Boratlar; fotoğrafçılık kimyasalları, yapıştırıcılar, tekstil, "finishing" 

bileşikleri, deterjan ve temizlik malzemeleri, yangın geciktiricileri, gübre ve zirai ilaçlar, 

12- Fluoborik Asit ve Trimetil Borat; kaplama solüsyonları, fluoborat tuzlar, sodyum bor 

hidrürler, 

13- Sodyum Bor Hidrürler; borun hidrojenle yaptığı bileşiklerdir. Özel kimyasalları 

saflaştırma, kağıt hamuru beyazlaştırma, metal yüzeylerin temizlenmesi, 

14- Bor Esterleri; polimerizasyon reaksiyonlar için katalist, polimer stabilizatörleri, yangın 

gecikriricileri olarak kullanılmaktadır. 

I.3.2. Bor Ürünü Kullanan Sektörler 

1- Cam Sanayi: Bor, pencere camı, şişe camı vb. sanayilerde ender hallerde kullanılır. Özel 

camlarda ise borik asit vazgeçilmeyen bir unsur olup, rafine sulu/susuz boraks, borik asit 

veya kolemanit/boraks gibi doğal haliyle kullanılmaktadır. Çok özel durumlarda potasyum 

pentaborat ve bor oksitler kullanılmaktadır. Bor, ergimiş haldeki cam ara mamulüne 

katıldığında onun vizkozitesini, yüzey sertliğini ve dayanıklılığını arttırdığından, ısıya karşı 

izalasyonunun gerekli görüldüğü cam mamullerine katılmaktadır. 

2- Cam Elyafı: Ergimiş cama %7 borik asit verecek şekilde boraks pentahidrat veya 

üleksitprobertit katılmaktadır. Maliyete bağlı olarak sulu veya susuz tipleri kullanılmakta, bazı 

hallerde de borik asitten yararlanılmaktadır. Arzulanan yalıtım derecesine göre çeşitli 

spesifikasyonlar tanımlanır. Roll, loft veya sünger halinde imal edilmektedir. Binalarda yalıtım 

amacıyla kullanılmaktadır. 

Hafifliği, fiyatının düşüklüğü, gerilmeye olan direnci ve kimyasal etkilere dayanıklılığı 

nedeniyle plastiklerde, sınai elyaf vb. de, lastik ve kağıtta yer edinmiş olan cam elyaf, 

kullanıldığı malzemelere sertlik ve dayanıklılık kazandırmaktadır. Böylece sertleşmiş 

plastikler otomotiv, uçak sanayinde, çelik ve diğer metalleri ikame etmeye başlamıştır. Ayrıca 

spor malzemelerinde de (kayaklar, tenis raketleri vb) kullanılmaktadır. 

Yapılmakta olan araştırmalar cam elyafın yeni kullanım alanlarının da olacağını 

göstermektedir. Trafik işaretleri, karayolu onarımı birer örnek olarak verilebilir. Bu gibi 

mamullerde E camı kullanıldığından, rafine kolemanit tercih edilmektedir. E tipi cam elyafı, en 

çok kullanılan tür olup %90 uygulamada tercih edilmektedir. İngiltere'de oto başına 75 kg 

cam yünü tüketilmektedir. Fransa'da Renault firması, üzerine poliyester paneller monte 

edilen metal şasi imalatına girmiştir. Otomobillerde borun kullanılması, arabaların ağırlığını 

10

azaltmakta ve dolayısıyla yakıt tüketimini azaltmaktadır. Ayrıca, araçlarda paslanmayı 

geciktirmektedir. 

3- Optik Cam Elyafı: Işık fotonlarının etkin biçimde transferini sağlamaktadır. İngiliz 

Felecon'un ürettiği yeni bir elyaf saniyede 140 milyon baytı 27 km uzağa taşıyabilmektedir. 

Bu lifler %6 borik asit ihtiva etmektedir. Phillips'in Hollanda'daki fabrikasında bu lifler 

üretilmektedir. 

4- Borosilikat Camlar: Camın ısıya dayanması, cam imalatı sırasında çabuk ergimesini ve 

devitrifikasyonunun önlenmesini sağlayan bor; yansıtma, kırma, parlama gibi özelliklerini de 

arttırmaktadır. Bor, camı asite ve çizlmeye karşı korur. Cam tipine bağlı olarak; cam eriğinin 

%0.5 ile %0.23'ü bor oksitten oluşmaktadır. Genellikle cama boraks, kolemanit, borik asit 

halinde karma olarak ilave edilmektedir. Otolar, fırınlar, çamaşır makinaları, çanak/çömlek 

vb. de bu tür camlar tercih edilmektedir. ABD'de bu tür cam üreten 100'e yakın firma vardır. 

5- Seramik Sanayi: Emayelerin vizkozitesini ve doygunlaşma ısısını azaltan borik oksit 

%20'ye kadar kullanılabilmektedir. Özellikle emayeye katılan hammaddelerin %17-32'si borik 

oksit olup, sulu boraks tercih edilir. Bazı hallerde borik oksit veya susuz boraks da kullanılır. 

Seramik karo kaplama, süs ve sofra malzemeleri üreticilerinin üretimlerinde kullandıkları 

sır'ın ana hammaddesi frit'tir. Bor ürünleri de frit'in en önemli hammaddeleri olup, seramik 

sektörü ürünler maliyetlerini etkilemektedir. 

Metalle kaplanan emaye onun paslanmasını önler ve görünüşüne güzellik katar. Çelik, 

aluminyum, bakır, altın ve gümüş emaye ile kaplanabilir. Emaye asite karşı dayanıklılığını 

arttırır. Mutfak aletlerinin çoğu emaye kaplamalıdır. Banyolar, kimya sanayi techizatı, su 

tankları, silahlar vb. de kaplanır. Seramiği çizilmeye karşı dayanıklı kılan bor, %3-24 

miktarında kolemanit halinde sırlara katılır. 

6- Temizleme ve Beyazlatma Sanayi: Sabun ve deterjanlara mikrop öldürücü (jermisit) ve 

su yumuşatıcısı etkisi nedeniyle %10 boraks dekahidrat ve beyazlatıcı etkisini arttırmak için 

toz deterjanlara %10-20 oranında sodyum perborat katılmaktadır. 

Çamaşır yıkamada kullanılan deterjanlara katılan sodyum perborat aktif bir oksijen kaynağı 

olduğundan etkili bir ağırtıcıdır. Perboratların çamaşır yıkamada klorlu temizleyicilerin yerini 

alması sıcak ve soğuk su kullanımına bağlıdır. Çünkü perboratlar ancak 55° C'ın üstünde 

aktif hale geçerler. Ancak ABD'de kullanılan aktivatör kullanımı ile bu sorun giderilmeye 

çalışılmıştır. Dünya perborat talebinin büyük bir bölümü Batı Avrupa tarafından 

tüketilmektedir. 

11

7- Tarım: Bor mineralleri bitki örtüsünün gelişmesini arttırmak veya önlemek maksatıyla 

kullanılmaktadır. Bor, değişken ölçülerde, bir çok bitkinin temel besin maddesidir. Bor 

eksikliği görülen bitkiler arasında yumru köklü bitkiler (özellikle şeker pancarı), kaba yoncalar, 

meyve ağaçları, üzüm, zeytin, kahve, tütün ve pamuk sayılmaktadır. Bu gibi hallerde susuz 

boraks ve boraks pentaborat veya disodyum oktaboratın mahsulün üzerine püskürtülmesi 

suretiyle uygulanmaktadır. 

Bor, sodyum klorat ve bromosol gibi bileşiklerle birlikte otların temizlenmesi veya toprağın 

sterilleştirilmesi gereken durumlarda da kullanılmaktadır. 

8- Yanmayı Önleyici (Geciktirici) Maddeler: Borik asit ve boratlar selülozik maddelere, 

ateşe karşı dayanıklılık sağlarlar. Tutuşma sıcaklığına gelmeden selülozdaki su moleküllerini 

uzaklaştırırlar ve oluşan kömürün yüzeyini kaplayarak daha ileri bir yanmayı engellerler. 

Ateşe dayanıklı madde olarak selülozik yalıtım maddelerinin kullanımı borik asit tüketiminin 

artmasına yol açmıştır. ABD'de kullanılmakla birlikte, son yıllarda çok fazla 

yaygınlaşmamıştır. 

Bor bileşikleri plastiklerde yanmayı önleyici olarak giderek artan oranlarda kullanılmaktadır. 

Bu amaç için kullanılan bor bileşiklerinin başında çinko borat, baryum metaborat, borfosfatlar 

ve amonyum fluoboratlar gelir. 

9- Metalurji: Boratlar yüksek sıcaklıklarda düzgün, yapışkan, koruyucu ve temiz, çapaksız 

bir sıvı oluşturma özelliği nedeniyle demir dışı metal sanayinde koruyucu bir curuf oluşturucu 

ve ergitmeyi hızlandırıcı bir madde olarak kullanılmaktadır. 

Bor bileşikleri, elektrolit kaplama sanayinde, elektrolit elde edilmesinde sarf edilmektedir. 

Borik asit nikel kaplamada, fluoboratlar ve fluoborik asitler ise; kalay, kurşun, bakır, nikel gibi 

demir dışı metaller için elektrolit olarak kullanılmaktadır. 

Alaşımlarda, özellikle çeliğin sertliğini artırıcı olarak kullanılmaktadır. Bu konuda ferrobor 

oldukça önem kazanmıştır. Çelik üretiminde 50 ppm bor ilavesi çeliğin sertleştirebilme 

niteliğini geliştirmektedir. Kanada, Almanya, Japonya ve Türkiye'de çelik üretiminde florit 

yerine kolemanit kullanılmaktadır. 

10- Nükleer Uygulamalar: Atom reaktörlerinde borlu çelikler, bor karbürler ve titanbor 

alaşımları kullanılır. Paslanmaz borlu çelik, nötron absorbanı olarak tercih edilmektedir. 

Yaklaşık her bir bor atomu bir nötron absorbe etmektedir. 

12

Atom reaktörlerinin kontrol sistemleri ile soğutma havuzlarında ve reaktörün alarm ile 

kapatılmasında (B₁₀) bor kullanılmaktadır. Ayrıca nükleer atıkların depolanmasında da 

kolemanit kullanılmaktadır. 

11- Enerji Depolama: Termal storage pillerindeki, sodyum sülfat ve su ile yaklaşık %3 

ağırlıktaki boraks dekahidratın kimyasal karışımı günümüzün güneş enerjisini depolayıp, 

gece ısınma amacıyla kullanılabilmektedir. Ayrıca, binalarda tavan malzemesine konulduğu 

taktirde güneş ışınlarını emerek, evlerin ısınmasını sağlayabilmektedir. 

Ayrıca, bor, demir ve nadir toprak elementleri kombinasyonu (METGLAS) %70 enerji 

tasarrufu sağlamaktadır. Bu güçlü manyetik ürün; bilgisayar disk sürücüleri, otomobillerde 

direk akım motorları ve ev eşyaları ile portatif güç aletlerinde kullanılmaktadır. 

12- Otomobil Hava yastıkları ve Antifriz: Bor hava yastıklarının hemen şişmesini sağlamak 

amacıyla kullanılmaktadır. Çarpma anında, elementel bor ile potasyum nitrat toz karışımı 

elektronik sensör ile harekete geçirilir. Sistemin harekete geçirilmesi ve havayastıklarının 

harekete geçirilmesi için geçen toplam zaman 40 milisaniyedir. Ayrıca otomobillerde antifriz 

olarak ve hidrolik sistemlerde de kullanılmaktadır. 

13- Atık Temizleme: Sodyum borohidrat atık sulardaki civa, kurşun, gümüş gibi ağır 

metallerin sulardan temizlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. 

14- Yakıt: Sodyum tetraborat, özel uygulamalarda yakıt katkı maddesi olarak 

kullanılmaktadır. Daha önce Amerikan Donanması tarafından uçuş yakıtı olarak 

kullanılmıştır. Karboranlar için Amerikan Deniz Araştırma Ofisi ve Amerikan Ordusu 

tarafından katı roket yakıtı olarak kullanılması için araştırmalar yapılmıştır. 

Dibor, B₂H₆ ve B₅B₉ gibi bor hidratlar; uçaklarda yüksek performanslı potansiyel yakıt olarak 

araştırılmışlardır. Boraneler hidrojenle karşılaştırıldığında daha yüksek performansla 

yanmaktadır. Fakat, pahalı, toksit ve yakıldığında açığa çıkan bor oksit çevresel açıdan 

uygun değildir. 

15- Sağlık: BNCT(Boron Neutron Capture Therapy) kanser tedavisinde kullanılmaktadır. 

Özellikle beyin kanserlerinin tedavisinde hasta hücrelerinin seçilerek imha edilmesinde 

kullanılmakta ve sağlıklı hücrelere zararın enaz düzeyde olması nedeniyle tercih 

edilmektedir. Ayrıca, insan vücudunda normalde bulunan bor, bazı ülkelerde tabletler 

şeklinde üretilmeye başlamıştır. 

13

16- Diğer Kullanım Alanları: Ahşap malzeme koruması için sodyum oktabor kullanılır. 

%30'luk sodyum oktabor çözeltisi ile muamele görmüş tahta malzeme yavaş yavaş 

kurutulursa bozunmadan ve küllenmeden uzun süre kullanılabilir. 

Silisyum üretiminde bor triklorür, polimer sanayinde, esterleme ve alkilleme işlemlerinde ve 

etil benzen üretiminde bor trifluorür katalizör olarak kullanılmaktadır. 

Bor karbür ve bor nitrür, döküm çeperlerinde yüksek sıcaklığa dayanıklı (refrakter) malzeme 

püskürtme memelerinde de aşınmaya dayanıklı (abrasit) malzeme olarak kullanılan önemli 

bileşiklerdir. 

Araçların soğutma sistemlerinde korozyonu önlemek üzere boraks, antifiriz karışımına katkı 

maddesi olarak ta kullanılır. 

Tekstil sanayinde, nişastalı yapıştırıcıların viskozitlerinin ayarlanmasında, kazeinli 

yapıştırıcıların çözücülerinde, proteinlerin ayrıştırılmasında yardımcı madde, boru ve tel 

çekmede akıcılığı sağlayıcı madde, dericilikte kireç çöktürücü madde olarak boraks 

kullanılmaktadır. 

Son yıllarda borun otomobil yakıtlarında kullanılması ile ilgili araştırmalara sık 

rastlanmaktadır. Bor hidrür ya da sodyum bor hidrür kullanılarak depolama sorununu ortadan 

kaldıran ve borlu yakıtların otomotiv endüstrisinde kullanılacağı ile ilgili araştırmalar 

yapılmaktadır. 

Borun önümüzdeki yıllarda önemli miktarda kullanılabileceği bir üretim dalı da çimento 

sanayidir. 

Ülkemizde bor sanayinin geliştirilmesi için, Eti Holding A.Ş. tarafından özel bor kimyasalları 

ile ilgili 8 adet ön fizibilitesi hazırlanmıştır. Bunlardan bor oksit ve sulu bor'un (disodyum 

oktaborat tetrahidrat) Eti Holding A.Ş tarafından ve ferro-bor, bor nitrür, sır-frit, fiber glas, ve 

çinko borat gibi diğer 6 adet özel bor kimyasallarının ise özel sektör ile işbirliği yapılarak veya 

ürün temini konusunda desteklenerek üretilmesi kararlaştırılmıştır. Eti Holding A.Ş. 

tarafından ilgili yatırımcılar ile görüşmeleri devam etmekte olup, 5 yatırım konusu ön fizibilite 

çalışmaları kamuoyuna açıklanmıştır. Çalışmanın EK 1 kısmında Eti Holding A.Ş tarafından 

açıklanan ön fizibilite konuları ile ilgili bilgi verilmiştir. 

14

II. ÜRETİM YÖNTEMLERİ, TEKNOLOJİ VE MALİYETLER 

II.1. Dünya ve Türkiye'de Bor Üretim Yöntemleri 

• Cevher Çıkarma 

Bor mineralleri, doğada masif olarak diğer mineraller ve kayaçlarla birlikte veya çözelti olarak 

sularda bulunmaktadır. Dolayısıyla üretim yöntemleri de bulundukları yer ve derinliğe göre 

değişmektedir. Karada masif olarak bulunan bor bileşikleri; cevherin bulunduğu derinliğe ve 

fiziksel yapısına bağlı olarak açık ocak veya kapalı ocak yöntemi veya çözelti madenciliği 

yöntemi ile üretim yapmaktadır. Sularda bulunan borlar ise özellikle çözelti madenciliği 

yöntemi ile üretilmektedir. 

Dünyada en fazla bor minerali açık ocak yöntemi ile üretilmektedir. Cevher, örtü tabakasının 

fiziksel özelliklerine göre delme-patlatma ile gevşetilir. Cevherin üzerindeki örtü tabakası 

alındıktan sonra, cevher çıkartılır. Bu işlemler sırasında ekskavatör ve loderler kullanılır. 

Amerika, Türkiye, Arjantin, Şili, Çin ve Rusya'da açık ocak yöntemi ile üretim yapılmakta olan 

ocaklar mevcuttur. Ayrıca, Güney Amerika ve Çin'de üst kayacın alınmasından sonra el ile 

selektif madencilik yapılmakta olduğu bilinmektedir. 

Açık ocak yöntemine göre daha pahalı olan yeraltı madenciliği ise Türkiye(Bigadiç), Amerika 

(Billie Madeni, Death Valley) ve Çin (Lioning)'de yapılmaktadır. 

Diğer bir yöntem olan çözelti madenciliği ile; Amerika Searles Lake, Kaliforniya ve Çin- 

Qinghai Basin'de ticari bor üretimi yapılmaktadır. 

• Cevher Zenginleştirme (Konsantrasyon) 

Zenginleştirme teknikleri, operasyonun ölçeğine ve cevherin çeşidine bağlı olarak 

değişmektedir. Zenginleştirilmiş üleksit, kolemanit, boraks veya borik asit alışılmış madencilik 

operasyonunun nihai ürünleridir. Kolemanit konsantreleri direk cam endüstrisinde veya borik 

asit tesislerinde hammadde olarak kullanılmaktadır. 

Konsantrasyon tesisinde kırma, ıslatma, yıkama, eleme, triyaj ve öğütme gibi ürünün ve 

pazarın özelliğine göre değişik işlemler yapılmaktadır. 

Ama genellikle cevher su ile yıkanarak kil minerallerinden ayırma ardından da sınıflandırma 

işleminden ibaret olup, farklı boyutlarda konsantre ürün elde edilir. Bunun yanı sıra kırma- 

harmanlama tesisi ile, ürünün homojen karışımının sağlanmasın ve belli bir ebatta kırması 

sağlanmakta, ham bor öğütme tesisi ile de, daha önce kırılan ürünün çok küçük parçalar 

haline (mikron) getirmektedir. 

15

II.2. Teknoloji 

Ham borat üretiminin bir bölümü endüstride direkt olarak kullanılmakla birlikte büyük bir 

bölümü de rafine ürün üretiminde kullanılmak üzere işlenmektedir. Rafine bor ürünlerinin 

üretimi için konsantratörden veya göl sularından alınan ham boratlar, sıcak ana çözelti içinde 

çözülerek belli bir (B₂O₃) doygunluğuna eriştikten sonra titreşimli elekten geçirilerek içindeki 

iri taş ve kil taneleri ayıklanmakta ve tinkerlere beslenmektedir. Tinkerlerden alınan zengin 

çözelti, kristalizatörlere verilerek boraks pentahidrat veya boraks dekahidrat elde edilmekte 

ve çözeltisinden ayrılıp kurutulduktan sonra satışa hazır hale gelmektedir. 

Susuz boraks ise boraksın 980°C'de ergitilmesi ile elde edilir. Fırından alınan sıvı haldeki 

boraks soğutulup, levha haline getirildikten ve kırıldıktan sonra satışa sunulur. 

Borik asit ise, bor çözeltilerinin veya granül boratların sülfürik asit ile muamelesi ile elde 

edilmektedir. Kolemanitten borik asit üretiminde öncelikle filtrasyon veya çökelme yoluyla 

kalsiyum sülfat elimine edilmekte ve filtrattan borik asit kristalleri elde edilerek 50°C'ın altında 

kurutma ve öğütme işlemlerinden sonra satışa sunulmaktadır. Kaliforniya'da hammadde 

olarak kernit kullanılarak alternatif bir prosesle 180.000 ton/yıl borik asit üretimi yapılan bir 

tesis mevcuttur. 

II.3. Maliyetler 

Ham bor ve konsantre bor cevheri üretim maliyetlerini etkileyen en önemli faktörlerin 

başında, cevherin konumu, yüzeye yakınlığı (açık-kapalı işletme veya tuzlu sularda olması), 

cevherin tenörü ve nakliye masraflarıdır. 

Bor bileşikleri üretiminde birim üretim maliyetini etkileyen en önemli unsur ise, üretimde girdi 

olarak kullanılan bor cevheri veya konsantresinin üreticiye birim maliyetidir. Kullanılan cevher 

veya konsantrenin içeriğinin zenginliği, üretim teknolojisi ve nakliye masrafları bor bileşiği 

üretiminde tüketilen cevher veya konsantrenin birim maliyetini etkileyen en önemli 

unsurlardır. 

Büyük ölçüde bor bileşiği gerçekleştiren ve üretiminde büyük miktarda bor cevheri ve 

konsantresi tüketen Batı Avrupa Ülkeleri ve Japonya'nın bor cevheri ve konsantre üretimi 

olmadığından, bu ihtiyaçlarını Türkiye ve ABD ve diğer bor üreticisi ülkelerden ithal ederek 

temin etmek zorundadır. Diğer taraftan ABD bor bileşiği üreticilerinin tükettikleri cevher ve 

konsantre kalitesi, Türkiye'de Eti Holding A.Ş.'nin ürettiği cevher kalitesi kadar yüksek 

olmadığından ve ek olarak enerji tüketen bir takım işlemlere sokulduğundan, cevher ve 

konsantrenin bor bileşiği imalatında girdi olarak tüketime hazır hale getirilmesi üretim 

16

maliyetini arttırmaktadır. Bor bileşikleri üretimde enerji maliyetinin en fazla olduğu bor bileşiği 

susuz boraks üretimidir. 

Dolayısıyla, sanayide girdi olarak kullanılmakta olan bor cevherinin üretim ve satış 

maliyetlerinin yüksek olması durumunda, borların yerini alabilecek diğer hammaddelere 

yönelme durumları mevcuttur. Bu konuda dikkatli olunması ve pazarın sürekli izlenmesi 

gerekmektedir. 

ABD'de rafine sodyumlu bor (Boraks) imalatında enerji maliyetlerinin ve diğer ekonomik 

faktörlerin, bu ürünlerin üretim maliyetlerini ve satış fiyatlarını etkilediği bilinmektedir. Susuz 

boraks ve kalsine bor üreticilerini ve tüketicilerini daha düşük enerji kullanımını ve masrafı 

gerektiren ve daha düşük fiyatlı hidratlı bor bileşiklerinin, kalsine edilmemiş bor bileşiklerinin 

ve konsantrelerinin üretim ve tüketimine yöneltmiştir. 

17

III. DÜNYA'DA MEVCUT DURUM 

III.1. Dünya Bor Rezervi 

Dünya bor rezervi genellikle üç bölgede toplanmaktadır. Amerika'da Güney-Batı Mojave 

Çölü, Türkiye'yi de içeren Güney-Orta Asya orojenik kemeri ve Güney Amerika And Dağları 

kuşağıdır. Yüksek konsantrasyonda ve ekonomik boyuttaki bor yatakları, borun oksijenle 

bağlanmış bileşikleri olarak daha çok Türkiye ve ABD'nin kurak, volkanik ve hidrotermal 

aktivitesi yüksek olan bölgelerde bulunmaktadır. 

Dünyanın en önemli bor yataklarına sahip ülkeler ise Türkiye, ABD ve Rusya'dır. Dünya bor 

rezervi konusunda kesin bir rakam vermek güç olmakla birlikte, Tablo 2'de ülkeler itibariyle 

170 milyon ton B₂O₃ görünür rezerv (üç boyutu ile belirlenmiş cevher kütlesi) ve 473 milyon 

ton B₂O₃ muhtemel rezerv (baz rezerv - iki boyutu ile belirlenmiş cevher kütlesi) olduğu 

görülmektedir. 

TABLO 2: DÜNYA BOR REZERVİ VE KAYNAĞI - 2001 (BİN TON B₂O₃) 

ÜLKELER GÖRÜNÜR % MUHTEMEL % 

REZERV 

REZERV 

TÜRKİYE 30.000 17.6 150.000 31.7 

AMERİKA 40.000 23.5 80.000 16.9 

RUSYA 40.000 23.5 100.000 21.1 

ÇİN 27.000 15.9 36.000 7.6 

KAZAKİSTAN 14.000 8.2 15.000 3.2 

ŞİLİ 8.000 4.7 41.000 8.7 

PERU 4.000 2.4 22.000 4.7 

BOLİVYA 4.000 2.4 19.000 4.0 

ARJANTİN 2.000 1.2 9.000 1.9 

İRAN 1.000 0.6 1.000 0.2 

TOPLAM 170.000 100.0 473.000 100.0 

Kaynak: The Economics of Boron, Roskill, Tenth Edition, 2002 

Tablodan da görüldüğü gibi, B₂O₃ bazında dünya görünür bor rezervin ilk beş sırasında 

Amerika (%23.5), Rusya (%23.5), Türkiye (%17.6), Çin (%15.9) ve Kazakistan (%8.2) yer 

almaktadır. Bu beş ülke dünya görünür bor rezervinin %88.7'sini oluşturmaktadır. 

Dünya bor rezervinin yerli bazı kaynaklarda (TMMO, Eti Holding ) ise farklı şekilde 

verilmektedir. (TMMO'na göre, Eti Holding A.Ş.'nin uhdesinde bor ruhsat alanları toplam 

17.000 km²'lik bir alanı kapsamaktadır. Bu alanın yaklaşık 13.000 km²'lik kısmında rezerv 

tespiti henüz yapılamamıştır. Rezerv tespitinin yapılabilmesi için en iyimser tahminle 62.500 

m²'ye bir arama sondajı yapılması gerektiği göz önüne alındığında, gereken sondaj adedi 

270.000 olup, bunun maliyeti ise bugünkü fiyatlar ile 3 Milyar Doları bulmaktadır). Bu 

kaynaklara göre Dünya toplam bor rezervi B₂O₃ bazında 366 milyon ton görünür, 522 milyon 

18

ton muhtemel+mümkün olmak üzere toplam 888 milyon ton olduğu ifade edilmektedir. 

Türkiye'nin bor rezervi ise, görünür bazda 224 milyon ton, muhtemel ve mümkün bazda 339 

milyon ton olmak üzere toplam 563 milyon tondur. Bu kaynaklara göre Dünya bor rezervinde 

Türkiye'nin payı %64-70'dir. ABD'nin ise görünür bazda 40 milyon ton, muhtemel ve mümkün 

bazda 80 milyon ton ve toplam 120 milyon ton rezervle dünya toplam bor rezervinin 

%13.5'ine sahiptir. 

Dünyadaki bor rezerv ömürleri açısından incelendiğinde, dünyadaki toplam 610 yıl bor 

rezervinin 389 yıl gibi büyük bir kısmı Türkiye'de olduğu ve bunu 69 yıl ile Rusya ve 55 yıl ile 

de ABD'i izlemektedir. 

III.2. Dünya Bor Ürünleri Üretimi 

Dünya bor üretimine yıllar itibariyle incelendiğinde, üretimin iki ana ülke tarafından 

gerçekleştirildiğini görmekteyiz. 1970 yılında dünya üretiminin %66.4'ünü Amerika, 

%15.9'unu Türkiye gerçekleştirirken, diğer ülkelerin payı ise yalnızca %17.7'dir. 

Özel bor kimyasalları, spesifik özellik arz eden kimyasal yapıları ile bir çok alan ve sektörde 

kullanılmaktadır. Bu konuda yeterli ve güvenilir rakamlar bulunmamaktadır. Ancak, ABD'de 

bor kimyasallarının üretiminde, yaklaşık yıllık toplam 60-70.000 ton B₂O₃ bor tüketiminin 

olduğu bilinmektedir. Dünyadaki toplam tüketim oranının 1/5 ve 1/4'ünü hesaplayacak 

olursak, 2000 yılı toplam 1.536.000 ton B₂O₃ olan bor üretiminin 307.200-384.000 ton B₂O₃'ü 

özel bor kimyasalları üretiminde kullanıldığı varsayılabilir. Bu bor kimyasalları arasında, 

çinko borat, bor karbürler, bor nitrürler çok önemli kullanım alanına sahiptir. 

Dünya bor üretim miktarı yıllar itibariyle Tablo 3'de verilmektedir. Tablodan da görülebileceği 

gibi dünya bor üretimindeki son yıllardaki artışın en önemli etkisi Türkiye bor üretim 

artışından kaynaklanmaktadır. 

19

TABLO 3: ANA ÜLKELER İTİBARİYLE DÜNYA BOR ÜRETİMİ (BİN TON - B₂O₃ ) 

YIL TÜRKİYE AMER. ARJ. ÇİN ŞİLİ KAZ.TAN RUSYA DİĞER TOPLAM 

1970 122 510 5 31 - 94 - 762 

1971 229 515 6 32 - 96 - 878 

1972 248 551 9 32 - 120 - 960 

1973 255 602 11 32 - 120 - 1.020 

1974 291 562 12 33 - 140 - 1.038 

1975 242 547 13 33 - 140 - 975 

1976 220 572 14 22 - 120 - 948 

1977 301 667 14 27 - 120 - 1.129 

1978 346 706 22 27 9 130 2 1.242 

1979 281 725 23 27 1 130 4 1.191 

1980 320 710 27 27 1 130 7 1.222 

1981 333 671 21 27 1 130 6 1.189 

1982 306 551 21 27 - 130 5 1.040 

1983 260 578 19 27 - 130 4 1.018 

1984 331 605 24 27 1 130 4 1.122 

1985 259 577 27 27 2 130 4 1.026 

1986 349 571 33 27 2 130 8 1.120 

1987 374 625 31 95 5 130 5 1.265 

1988 473 578 46 95 11 130 5 1.338 

1989 447 562 44 74 46 130 14 1.317 

1990 476 608 24 75 46 120 10 1.359 

1991 460 626 20 93 34 107 15 1.355 

1992 402 554 21 127 71 11 82 16 1.284 

1993 410 574 25 155 41 8 61 18 1.292 

1994 433 550 37 188 30 7 65 15 1.325 

1995 435 728 42 140 74 5 87 18 1.529 

1996 494 581 58 157 52 4 74 18 1.438 

1997 549* 604 72 136 60 4 63 19 1.507 

1998 552* 587 47 137 98 6 60 18 1.505 

1999 536* 618 52 110** 114 11 60 21 1.522 

2000 504* 546 61 105** 118 12 60 25 1.431 

2001 517* 650 61 110** 119 12 60 17 1.546 

(*) Üretimin tahmini %35'i ham cevherdir. 

(**) Ofis verileri ve Roskill tahminidir. 


Dünyada en önemli bor üretici ülkeler ve şirketler ise aşağıda kısaca verilmektedir. 

Arjantin: Ülkedeki önemli bor rezervleri Jujuy, Salta ve Catamarca da bulunmaktadır. 

Önemli üreticiler ise; Rio Tinto Zin. Corp.(RTZ)''a bağlı şirketi Borakx Arjantina SA, 

Uluslararası SR Minerals Barbados şirketinin bağlı kuruluşu Sucersal Argantina ve Ulex SA 

gibi şirketlerdir. Tinkal, kolemanit, üleksit ve İnyonit/kernit üretilmektedir. 

Bolivya: Boron Chemicals International Ltd ve Trans America Industries Ltd firmalarının 

ortak kuruluşu olan Boron Chemicals Processes firması ham bor cevheri üretimi 

yapmaktadır. Buradan üleksit, borik asit ve sodyum perborat üretmiştir. Bolivya da diğer bor 

üreticileri ise Compania Minera Tierra Ltd, Copla Ltd'dir. 

Şili: Ülkenin bor yatakları Arjantin ve Bolivya sınırında oluşmuştur. Esas üretimi üleksittir. En 

büyük üreticisi Quiborax olup, üleksit ve borik asit üretmektedir. Minera del Boro, Minera 

20

Ascotan, Boroquimica diğer küçük üreticilerdir. Ouiboraks dünyada bilinen en büyük üleksit 

yataklarına sahiptir. Firma borik asit, sentetik kolemanit ve satılık üleksit üretimi için 150.000 

ton üleksit üretimi gerçekleştirmiştir. Yıkanmış üleksit esas alınarak cam elyafı endüstrisi için 

üretim yapılmaktadır. 

Quiboraks firması, Frank and Shulte/Almanya firmasının bir kolu olan Frank's Alloys and 

Mineral Corp.'u Asya, Avusturalya ve Yeni Zelanda da borik asit pazarlaması için ajan tayin 

etmiştir. Ayrıca aynı firma, Quiboraks firmasının üleksit ve sentetik kolemanit satışlarında da 

dünya ajanıdır. 

SQM firması ise borik asit ve üleksit üretmektedir. Az miktarda üleksit üreten Sdad 

Boroquimica ve borik asit üreten Occidental Chemical SAI gibi bir çok şirket vardır. 

Çin: Çin Mineral Endüstrisi verilerine göre, yıllık boraks üretimi 10.000 ile 18.000 ton/yıl borik 

asit ile 77.000 ile 110.000 ton/yıl boraks olarak belirtilmiştir. Jilin, Lianoing, Quinghain ve 

Tibet bölgelerinde, boraks, borik asit, 12.000 ton kapasiteli ham bor, 30.000 ton kapasiteli 

ham demir bor ile askerit ve tetra bor üretilmektedir. 

Peru: Ülkede esas bor üretimi üleksit olarak yapılmaktadır. 1998 yılında, Quimica Oquendo 

firması tarafından yıllık 30.000 ton kapasiteli ve yüksek kaliteli borik asit tesisi açılmıştır. 

Şirket ayrıca, 15.000 ton/yıl kapasiteli üleksit tesisine sahiptir. İtalyan Colorobbia Grubun bir 

kolu olan Inka Bor tarafından da önemli oranda bor üretimi gerçekleştirilmektedir. 

Rusya: Bor üretimi ülkenin Vladivostok yakınlarında olup, danburite ve datolite olarak elde 

edilmektedir. Bu ürünler direkt olarak cam üretiminde kullanılabilmekte veya diğer bor 

bileşikleri üretimi için hammadde olabilmektedir. 

Boratlar; JSC (Dalniegorsk'da) bor firması tarafından üretilmektedir. Rusya 200.000 ton/yıl 

kapasite ile en büyük borik asit üreticisi olup, 1994 yılında Japon Nippon Denko firması ile 

ortak bir kuruluş haline gelmiştir. 

Kazakistan: Uzun yıllar, eski Sovyetler Birliği'nin bor kaynaklarının büyük bir kısmının 

Kazakistan'da bulunduğu ve toplam üretimin %95'ini bu kaynaklardan karşılandığı ifade 

edilmektedir. 1996 yılında 1 milyon tonu aştığı tahmin edilen toplam bor üretiminin 1997- 

1998 yıllarında gerilediği ve son yıllarda 40.000 - 50.000 ton olduğu tahmin edilmektedir. 

Ülkede, 50 m derinlikte, %20 B2O3 içerikli 20 milyon ton bor rezervine sahiptir. Boratlar, 

JSC Inderbor tarafından üretilmektedir. 

21

İngiltere: İngiltere'de yerleşik RTZ Corp. PLC firması, ABD ve Arjantin'de madencilik 

operasyonları yapan dünyanın en büyük bor üreticisi olan RTZ Borax'ın bir koludur. Firmanın 

Fransa ve İspanya'daki borat rafinelerinde ve Hollanda'da bulunan stoklama ve terminalleri 

ile İngiltere'deki depolama tesislerinde ortaklığı bulunmaktadır. 

ABD: Dünyanın en büyük borat üreticisi ülkesi olan ABD'de bor üretimi ilk kez 1864 yılında 

başlamıştır. 1979 yılında üretim 1.44 milyon ton ham bor cevher üretimi ile en üst noktaya 

ulaşmıştır. 1998 yılında 1.2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. ABD'de bor üretimi yapan 

firmalar ise; 

US Borax Inc.,: Sermayesinin tamamı RTC Corp.'a bağlı RTZ Borax Ltd firmasının bir 

uzantısıdır. Ürün bazında yıllık kapasiteleri; 

Borik Asit 250.000 ton/yıl, 

Pentaborat 900.000 ton/yıl, 

Dekaborat 80.000 ton/yıl, 

Susuz Borik Asit 5.000-10.000 ton/yıl, 

Susuz Boraks 25.000 ton/yıl 

Şirket ayrıca en büyük boraks pentahidrat üreticisidir. 

Nort American Chemical (NACC): Harris Chemical Group bir holding olup, bu holdinge 

bağlı NACC şirketi bor ve soda külü üretiminde faaliyet göstermektedir. Susuz boraks ve 

borik asit olarak 79.000 ton/yıl (B₂O₃) kapasiteye sahiptir. Ayrıca boraks pentahidrat 

kapasitesi de 20.000 ton/yıl'dır. 

Firma, Western'de de üretim yapmakta olup, kapasitesi 21.000 ton/yıl b2o3 olup, ürünler 

ise, boraks dekahidrat, pentahidrat, susuz boraks ve borik asittir. 

Firmanın kabaca toplam 43.000 ton/yıl borik asit, 130.000 ton/yıl susuz boraks, boraks 

pentahidrat ve dekahidrat kapasitesi olduğu tahmin edilmektedir. 

Fort Cady Minerals Corp. : Firmanın bor rezervlerinin Mojave Çölü'nde %6,4 B2O3 tenörlü 

150 milyon ton kolemanit cevheri rezervi olduğu tahmin edilmektedir. Firma borik asitten 

sentetik kolemanit üretmekte olup, 90.000 ton/yıl kapasiteli borik asit kapasitesinin olduğu 

tahmin edilmektedir. 

American Borate Co. : Death Valley'de 227.000 ton kapasiteli madene sahiptir. 

22

III.3. Dünya Bor Tüketimi 

Bor talebi, diğer endüstriyel minerallerde olduğu gibi, diğer sektörlerdeki üretim düzeyinin bir 

yansıması olarak kabul edilmektedir. Dünya bor cevherinin ve rafine bor bileşiklerinin 

tüketiminin artışı ve devamlılığı bu ürünlerin tüketiminin en fazla olduğu sanayileşmiş 

ülkelerdeki; 

- Borların imalatta girdi olarak kullanıldığı yeni tüketim alanlarının bulunmasına, 

- Borların halen girdi olarak kullanıldığı mevcut nihai ürünlerin ve endüstrinin tüketimine, 

- Gelişmiş ülkelerdeki (özellikle Batı Avrupa ve Kuzey Amerika) ekonomik duruma, 

bağlı olarak değişmektedir. 

Bor madeni, 

- bazı sanayi dallarında konsantre, 

- bazılarında ise rafine bor ürünü olarak, 

- Bazı durumlarda ise, uygunluk ve fiyata göre rafine ve konsantre bor ürünleri birbirinin 

yerine kullanılmakta, 

- Diğer bazı durumlarda ise tüketici farklı rafine bor ürünleri ile birbirinin yerine 

kullanılabilmekte, 

- Bazı bor ürünleri, diğer bor ürünlerinin ham maddesi olabilmektedir. 

Bazı bor ürünlerinin kullanımı ile ilgili olarak; 

Kolemanit: Borik asit ve boraks üretiminde kullanılırken, bir çok uygulamada ise direkt 

kullanılmaktadır. Sodyum tercih edilmediği tekstil, kalite cam elyafı gibi cam sanayinde 

kolemanit direkt olarak kullanılmaktadır. Kolemanit'ten borik asit, boroksit ve sodyum 

perborat üretilmektedir. 

Tinkal: Boraks dekahidrat, boraks pentahidrat ve susuz boraks üretilmektedir. 

Üleksit ve Probertit: Kaliteli cam elyafı ve borosilikat camlarında ve diğer boratların 

üretiminde kullanılmaktadır. 

Bazı bor ürünlerinden, boraks pentahidrat, boraks dekahidrat, susuz boraks, borik asit, bor 

oksit ve zenginleştirilmiş üleksit gibi boraks ürünleri yüksek miktarda kullanılmaktadır. Özel 

bor bileşiklerinden perborat gibi bileşikler deterjan sanayinde kullanılmaktadır. 

Dünya toplam borat tüketimi B₂O₃ içeriği olarak yaklaşık 1,5 milyon ton olarak tahmin 

edilmektedir. Tüketim değeri, 1970'li yıllardan bu yana ikiye katlamış olup, bu artış sabit yıllık 

artışlarla değil, daha ziyade çoğu yıllarda aşırı talep dönemlerinin sonucu olarak ulaşılmıştır. 

Kullanım alanlarına göre borun bölgesel tahmini tüketimi ise Tablo 4 'de verilmektedir. 

23

TABLO 4: NİHAİ KULLANIM ALANLARINA GÖRE DÜNYA BOR TÜKETİMİ (2001- BİN TON B₂O₃) 

Kuzey 

Amerika 

Güney 

Amerika 

Batı 

Avrupa 

Doğu 

Avrupa 

Asya/ 

Pasifik 

Afrika/ 

Orta Doğu 

TOPLAM 

Yalıtım Cam Elyafı 180 5 100 5 10 - 300 

Tekstil Cam Elyafı 80 20 75 10 40 - 225 

Borosilikat Cam 25 10 70 5 10 - 120 

TOPLAM CAM 285 35 245 20 60 - 645 

Deterjan 25 - 185 10 20 - 240 

Seramik 15 30 80 20 45 5 195 

Tarım 15 10 35 5 5 5 75 

Diğer 35 75 140 45 35 15 345 

TOPLAM 375 150 685 100 165 25 1.500 


Tablodan da görüldüğü gibi, borun asıl kullanıcıları olarak Batı Avrupa ve Kuzey Amerika 

ülkeleridir. Bu iki bölge ülkelerinden Batı Avrupa %45.7'sini ve Kuzey Amerika ise %25.0'ı 

olmak üzere toplam dünya tüketiminin yaklaşık % 70.7'sini tüketmektedir. Güney Amerika ve 

Asya/Pasifik ülkeleri sırasıyla %10 ve %11'ini, Doğu Avrupa ve Afrika/Orta Doğu ülkeleri ise 

%6.7'sini ve %1.7'sini tüketmektedir. 

Borun başlıca kullanım alanı cam endüstrisidir. Bu alandaki kullanımın 2001 yılında yaklaşık 

645 Bin ton olup ve bu da dünya bor kullanımının %43'ü olduğu tahmin edilmektedir. Cam 

endüstrisindeki toplam kullanımın %44.2'sini Kuzey Amerika (özellikle ABD) ve %38'ini ise 

Batı Avrupa'ya ait olduğu görülmektedir. Dünya toplam cam endüstrisinin %46.5'i yalıtım cam 

elyafı, %34.9'u tekstil cam elyafı ve %18.6'sı ise borosilikat cam elyafı oluşturmaktadır. 

Borun ikinci sıradaki kullanım alanı, deterjan ve ağartıcılardır. Deterjan sektöründeki 

kullanımın 2001 yılında 240 Bin ton olup, dünya bor kullanımının %16'sı oluşturmaktadır. Bu 

kullanımın büyük bir bölümünü (%77'si) Batı Avrupa ülkeleri tarafından kullanılmakta olduğu 

dikkati çekmektedir. 

Borun diğer önemli kullanım alanları ise, %13 ile seramik (özellikle Batı Avrupa'da) ve %5 ile 

tarım sektörleri gelmektedir. 

III.4. Dünya Dış Ticareti 

Dünya bor ve bor ürünleri ihracatı ve ithalatı, ham bor (konsantre), bor ürünleri ve toplam bor 

ve bor ürünleri olarak üç ana kısımda ele alınacaktır. Toplam bor ve bor ürünleri ihracatı 

2001 yılı itibariyle 1.632.972 ton olup, bunun %45.3'ü ham bor ve geri kalan kısmı ise bor 

24

ürünlerinden oluşmaktadır. Batı Avrupa grubu içerisinde yer alan Türkiye'nin dünyanın en 

önemli ham bor ihracatçısı konumundadır. 

III.4.1. Dünya İhracatı 

• Toplam Ham Bor ve Ürünleri İhracatı 

Dünya ham bor ve ürünleri toplam ihracatı 1997 yılında 1.980.659 ton iken 2001 yılında 

1.076.134 ton düzeyinde gerçekleşmiştir(Roskill-2002). Ancak 2001 yılı dünya toplam bor 

ihracatı içerisinde Türkiye'nin ihracat miktarı bulunmamaktadır. 2001 yılında Türkiye'nin 

toplam bor ve bor ürünleri ihracatının yaklaşık 556.838 ton civarında olduğunu ve bu miktarı 

da toplam ihracata (Batı Avrupa'ya) eklediğimizde, dünya bor ve bor ürünleri 2001 yılı 

ihracatının 1.632.972 ton dolayında gerçekleştiği tahmin edilmektedir. 

TABLO 5:DÜNYA HAM BOR VE BOR ÜRÜNLERİ İHRACAT MİKTARI (TON)(%) 

1997 1998 1999 2000 2001 1997 1998 1999 2000 2001 

B. Avrupa 1.112.502 1.029.012 973.673 855.587 887.662 56,2 52,6 50,7 47,5 54,4 

D. Avrupa 67.410 73.469 70.323 62.719 75.939 3,4 3,8 3,7 3,5 4,7 

K. Amerika 650.258 641.981 560.895 614.684 392.877 32,8 32,8 29,2 34,1 24.0 

G. Amerika 145.267 192.558 199.469 216.947 219.940 7,3 9,8 10,4 12,1 13,5 

Afrika 1.065 341 1.022 986 1.022 0,1 0,0 0,1 0,1 0,06 

Asya 4.086 19.756 114.198 49.210 55.506 0,2 1,0 5,9 2,7 3,4 

Okyanusya 61 45 97 125 26 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 

TOPLAM 1.980.659 1.957.162 1.919.677 1.800.258 1.632.972 100 100 100 100 100 


Tablodan da görüldüğü gibi, dünya bor ve ürünleri ihracat miktarı yıllar itibariyle azalma 

eğiliminde ve özellikle 2001 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık %9,3 civarında düşüşün 

olduğu dikkati çekmektedir. Ancak bu düşüşteki en önemli unsur ABD'deki rafine bor ürünü 

ihracatında ki %40.8'lik ve Türkiye'nin ham bor ihracatındaki %15,6'lık düşüşlerden 

kaynaklanmaktadır. 

Bölgesel bakımdan dünya bor ve bor ürünleri ihracat dağılımında yıllar itibariyle büyük 

değişiklikler görülmemektedir. Son beş yıl itibariyle toplam bor ve ürünleri ihracatında, Batı 

Avrupa'nın yaklaşık %51 - %56 pay ile ilk sırada, Kuzey Amerika'nın %24 - %34 pay ile ikinci 

sırada ve Güney Amerika'nın da %7 - %14 pay ile üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir. 

Batı Avrupa ve Kuzey Amerika hariç diğer bölgelerde yıllar itibariyle bor ve bor ürünleri 

ihracat miktarların ve özellikle Güney Amerika ve Asya'da arttığı anlaşılmaktadır. 2001 yılı 

itibariyle doğal olarak bor rezervlerin olduğu Batı Avrupa(%54.4), Kuzey Amerika(%24.0) ve 

Güney Amerika'nın(%13.5) toplam bor ve bor ürünleri ihracatından aldığı payın %91,9 

olduğu görülmektedir. 

25

• Ham Bor Ürünleri İhracatı 

Dünya toplam bor ve bor ürünleri ihracatı içerisinde ham bor ihracatının payı son beş yıl 

içerisinde %42,7 ile %50,4 arasında değiştiği, 2001 yılında ise %45,3'lük pay aldığı 

görülmektedir. Dünya ham bor ihracat miktarları bölgesel olarak yıllar itibariyle Tablo 6'da 

verilmektedir. 

TABLO 6: DÜNYA HAM BOR İHRACAT MİKTARLARI (TON)(%) 

1997 1998 1999 2000 2001 1997 1998 1999 2000 2001 

B. Avrupa 762.001 680.931 725.077 643.716 552.878 86,1 81,5 75,0 77,4 83,0 

K. Amerika 35.486 24.853 29.946 32.499 30.115 4,0 3,0 3,1 3,9 4,5 

G. Amerika 86.289 115.382 111.107 132.077 131.005 9,7 13,8 11,5 15,9 19,7 

Afrika 796 69 679 634 577 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1 

Asya 662 14.238 100.510 23.231 25.148 0,1 1,7 10,4 2,8 3,8 

T.HAM B. 885.244 835.473 967.319 832.157 739.723 100 100 100 100 100 

T.BOR İHR. 1.980.659 1.957.162 1.919.677 1.800.258 1.632.972 

% 44,7 42,7 50,4 46,2 45,3 


Dünya ham bor ihracatı 1997 yılında 885.244 ton iken 2001 yılında %16.4'lük bir düşüş ile 

739.723 ton olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. 2001 yılı itibariyle dünya ham bor 

ihracatındaki düşüşün yalnızca Batı Avrupa Bölgesi grubu içerisinde bulunan Türkiye'den 

kaynaklanmaktadır. Ham bor ihracatında (2001 yılında 479.007 ton) Batı Avrupa Bölgesi'nin 

%86.6'sını ve Dünyanın ise %64.8'i Türkiye tarafından gerçekleştirilmekte olup, dünyada 

ham bor ihracatçısı olan en önemli ülkedir. Türkiye'nin ham bor cevheri ihracatı yanında 

rafine bor ihracatına da ağırlık vermesi gerektiği ve en büyük ham bor ihracatçı ülke 

olmasına rağmen son yıllarda ham bor ihracatında azalma (1997-2001 arasında %34.5) 

olduğu görülmektedir. 

Dünya ham bor ihracatında ilk sırada bulunan Türkiye'den sonra sırasıyla; Arjantin (61.377 

ton), Şili (59.060 ton), Belçika (52.937 ton) ve ABD (30.115 ton) ülkeleri gelmektedir. 

• Bor Ürünleri İhracatı 

Dünya toplam bor ürünleri ihracatının (2001 yılı itibariyle) %52.9'unu rafine bor ve 

perboratları, %38.2'sini borik asit ve oksitleri ve %8.8'sini ise perboratlar oluşturmaktadır. 

Dünya bor ürünleri ihracat miktarları ve dağılımı Tablo 7'de verilmektedir. 

26

TABLO 7: DÜNYA BOR ÜRÜNLERİ İHRACAT MİKTARLARI (TON)(%) 

1997 1998 1999 2000 2001 1997 1998 1999 2000 2001 

B. Avrupa 350.501 348.081 248.596 211.871 256.953 32,0 31,0 26,1 21,9 31,5 

D. Avrupa 67.410 73.469 70.323 62.719 75.939 6,2 6,5 7,4 6,5 9,3 

K. Amerika 614.772 617.128 530.949 582.185 362.762 56,1 55,0 55,8 60,1 44,5 

G. Amerika 58.978 77.176 88.362 84.870 88.935 5,4 6,9 9,3 8,8 10,9 

Afrika 269 272 343 352 445 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 

Asya 3.424 5.518 13.688 25.979 30.358 0,3 0,5 1,4 2,7 3,7 

Okyanusya 61 45 97 125 26 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 

TOPLAM 1.095.415 1.121.689 952.358 968.101 815.418 100 100 100 100 100 

T.BOR İHR. 1.980.659 1.957.162 1.919.677 1.800.258 1.632.972 

% 55,3 57,3 49,6 53,8 49,9 


Dünya bor ürünleri ihracatı 1997 yılında 1.095.415 ton iken %25,6'lık bir azalma ile 2001 

yılında 815.418 ton olarak gerçekleşmiştir. Dünya bor ürünleri ihracatındaki azalma ABD'deki 

rafine bor ve perborat ürünlerindeki %40.8'lik düşüşten kaynaklanmaktadır. 

Tablodan da görülebileceği gibi, Dünya bor ürünleri ihracatında ilk sırayı %44.5 ile Kuzey 

Amerika, ikinci sırayı %31.5 ile Batı Avrupa, üçüncü sırayı %10.9 ile Güney Amerika ve 

dördüncü sırayı da %9,3 ile Doğu Avrupa ülkeleri almaktadır. Önemli ülkeler itibariyle dünya 

bor ürünleri ihracat rakamları Tablo 8'de verilmektedir. 

TABLO 8: ÖNEMLİ ÜLKELER İTİBARİYLE BOR ÜRÜNLERİ İHRACATI - 2001 (TON) 

Rafine Bor ve 

Perboratlar 

% Borik Asit 

Ve Oksitleri 

% 

Perboratlar 

% 

Toplam % 

ABD 267.871 62.1 86.231 27.7 7.889 10.9 361.991 44.4 

Almanya 72.380 16.8 3.011 1.0 62.483 86.3 137.874 16.9 

Rusya 6.662 1.5 69.275 22.2 2 0.0 75.939 9.3 

Türkiye 0 0.0 68.724 22.1 173 0.2 68.897 8.4 

Şili 880 0.2 44.398 14.3 0 0.0 45.278 5.6 

Arjantin 14.798 3.4 7.773 2.5 49 0.1 22.620 2.8 

İspanya 10.211 2.4 3.937 1.3 0 0.0 14.148 1.7 

Toplam(7) 372.802 86.4 283.349 83.2 70.596 97.5 726.747 89.1 

G.Toplam 431.659 100 311.378 100 72.381 100 815.418 100 

% 86.4 91.0 97.5 86.1 


Dünya bor ürünleri ihracatının ilk sırasında %44.4 ABD gelmektedir. Diğer ülkeler ise, 

%16.9 pay ile Almanya, %9.3 pay ile Rusya, %8.4 pay ile Türkiye, %5.6 pay ile Şili ve %2.8 

pay ile Arjantin oluşturmaktadır. 

Ülkelerin bor ürünleri ihracatı içerisindeki dağılımına bakıldığında ise, ABD'nin %74'ünü, 

Almanya'nın %52.5'i ve Arjantin'in %25'ini rafine bor ürününden oluştuğu dikkati 

çekmektedir. Bunun yanı sıra Rusya'nın %91.2'si ve Türkiye'nin de %99'luk kısmını borik asit 

ihracatı oluşturmaktadır. 

27

III.4.2. Dünya İthalatı 

• Toplam Ham Bor ve Ürünleri İthalatı 

Dünya ham bor ve ürünleri toplam ithalatı 1997 yılında 1.903.595 ton iken 2001 yılında 

2.149.180 ton düzeyinde gerçekleşmiştir. 

TABLO 9: DÜNYA HAM BOR VE BOR ÜRÜNLERİ İTHALAT MİKTARLARI (TON)(%) 

1997 1998 1999 2000 2001 1997 1998 1999 2000 2001 

B. Avrupa 1.086.193 1.166.127 1.260.722 1.232.030 1.061.048 57,1 60,1 56,5 54,2 49,4 

D. Avrupa 67.743 110.025 147.568 162.449 100.222 3,6 5,7 6,6 7,2 4,7 

K. Amerika 217.305 193.790 236.170 275.304 258.824 11,4 10,0 10,6 12,1 12,0 

G. Amerika 136.023 146.247 172.271 177.107 166.384 7,1 7,5 7,7 7,8 7,7 

Afrika 12.113 12.728 10.489 10.517 11.680 0,6 0,7 0,5 0,5 0,5 

Asya 342.655 283.397 383.945 394.563 531.067 18,0 14,6 17,2 17,4 24,7 

Okyanusya 41.563 28.648 22.118 19.935 19.955 2,2 1,5 1,0 0,9 0,9 

TOPLAM 1.903.595 1.940.962 2.233.283 2.271.905 2.149.180 100 100 100 100 100 


Dünya bor ve ürünleri ithalat miktarı yıllar itibariyle artma eğiliminde ve özellikle 1999 yılında 

bir önceki yıla göre yaklaşık %15,1 civarında artışın olduğu ancak son yıl itibariyle düşüşün 

olduğu dikkati çekmektedir. İncelenen dönem itibariyle bor ve ürünleri ithalatında %12,9'luk 

artışın olduğu görülmektedir. 

Bölgesel bakımdan dünya bor ve bor ürünleri ithalat dağılımında yıllar itibariyle özellikle Batı 

Avrupa'daki düşüş ve Asya'daki artış birlikte son beş yıl itibariyle, Batı Avrupa'nın yaklaşık 

%49,4-60,1 pay ile ilk sırada, Asya'nın %14,6-24,7 pay ile ikinci sırada ve Kuzey Amerika'nın 

%10 - 12,1 pay ile üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir. 2001 yılı itibariyle Batı 

Avrupa(%49.4), Kuzey Amerika(%12.0) ve Asya'nın(%24.7) toplam bor ve bor ürünleri 

ihracatından aldığı payın %86.1 olduğu görülmektedir. 

• Ham Bor Ürünleri İthalatı 

Dünya toplam bor ve bor ürünleri ithalatı içerisinde ham bor ithalatının payı son beş yıl 

içerisinde %31,1 ile %38,1 arasında değiştiği, 2001 yılında ise %38,1'lik pay aldığı 

görülmektedir. Dünya ham bor ithalat miktarları bölgesel olarak yıllar itibariyle Tablo 10'da 


28

TABLO 10: DÜNYA HAM BOR İTHALAT MİKTARLARI (TON)(%) 

1997 1998 1999 2000 2001 1997 1998 1999 2000 2001 

B. Avrupa 325.238 332.893 366.053 367.424 300.124 50,5 55,2 48,0 45,6 36,6 

D. Avrupa 46.144 59.553 104.876 116.527 81.009 7,2 9,9 13,7 14,5 9,9 

K. Amerika 69.350 49.352 64.946 69.581 47.782 10,8 8,2 8,5 8,6 5,8 

G. Amerika 78.488 79.244 83.172 103.922 98.972 12,2 13,1 10,9 12,9 12,1 

Afrika 3.681 3.168 2.205 3.464 2.619 0,6 0,5 0,3 0,4 0,3 

Asya 99.218 70.859 140.837 143.660 287.657 15,4 11,7 18,5 17,8 35,1 

Okyanusya 21.378 8.058 935 536 860 3,3 1,3 0,1 0,1 0,1 

TOPLAM 643.497 603.127 763.024 805.114 819.023 100 100 100 100 100 

T.BOR İTH. 1.903.595 1.940.962 2.233.283 2.271.905 2.149.180 

% 33,8 31,1 34,2 35,4 38,1 


Dünya ham bor ithalatı 1997 yılında 643.497 ton iken 2001 yılında %27.3'lük bir artış ile 

819.023 ton olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. 2001 yılı itibariyle dünya ham bor 

ithalatındaki artışın kaynaklandığı ülkenin Asya grubu içerisinde bulunan Malezya olduğu 


Dünya ham bor ithalatının son beş yıl içerisinde toplam olarak 3.633.785 ton civarında 

olduğu, bu dönem içerisindeki ithalatın %14.8'ini İtalya, %11.5'ini Brezilya, %11.1'ini Rusya, 

%11'ini İspanya, %7.7'sini Malezya, %7.9'unu ABD, %6.5'ini Belçika(son üç yıllık) ve 

%5.4'ünü ise Japonya'nın gerçekleştirdiği dikkati çekmektedir. Son beş yıl içerisinde dünya 

ham bor ithalatının %76'sı yukarıda belirtilen 8 ülke tarafından yapılmıştır. 

• Bor Ürünleri İthalatı 

Dünya toplam bor ürünleri ithalatının (2001 yılı itibariyle) %62.7'sini rafine bor ve perboratları, 

%25.9'unu borik asit ve oksitleri ve %11'ini ise perboratlar oluşturmaktadır. Dünya bor 

ürünleri ithalat miktarları ve dağılımı Tablo 11'de verilmektedir. 

TABLO 11: DÜNYA BOR ÜRÜNLERİ İTHALAT MİKTARLARI (TON)(%) 

1997 1998 1999 2000 2001 1997 1998 1999 2000 2001 

B. Avrupa 760.955 833.234 894.669 864.606 760.924 60,4 62,3 60,9 58,9 57,2 

D. Avrupa 21.599 50.472 42.692 45.922 19.213 1,7 3,8 2,9 3,1 1,4 

K. Amerika 147.955 144.438 171.224 205.723 211.042 11,7 10,8 11,6 14,0 15,9 

G. Amerika 57.535 67.003 89.099 73.185 67.412 4,6 5,0 6,1 5,0 5,1 

Afrika 8.432 9.560 8.284 7.053 9.061 0,7 0,7 0,6 0,5 0,7 

Asya 243.437 212.538 243.108 250.903 243.410 19,3 15,9 16,5 17,1 18,3 

Okyanusya 20.185 20.590 21.183 19.399 19.095 1,6 1,5 1,4 1,3 1,4 

TOPLAM 1.260.098 1.337.835 1.470.259 1.466.791 1.330.157 100 100 100 100 100 

T.BOR İTH. 1.903.595 1.940.962 2.233.283 2.271.905 2.149.180 

% 66,2 68,9 65,8 64,6 61,9 


Dünya bor ürünleri ithalatı 1997 yılında 1.260.098 ton iken %5,6'lık bir artış ile 2001 yılında 

1.330.157 ton olarak gerçekleşmiştir. Dünya bor ürünleri ithalatında ilk sırayı %57.2 ile Batı 

29

Avrupa, ikinci sırayı %18.3 ile Asya ve üçüncü sırayı da %15.9 ile Kuzey Amerika ülkeleri 

almaktadır. Önemli ülkeler itibariyle dünya bor ürünleri ithalat rakamları Tablo 12'de 


TABLO 12: ÖNEMLİ ÜLKELER İTİBARİYLE BOR ÜRÜNLERİ İTHALATI - 2001 (TON) 

Rafine Bor ve 

Perboratlar 

% Borik Asit 

ve Oksitleri 

% 

Perboratlar 

% 

Toplam % 

Almanya 122.090 14.6 21.186 6.2 16.363 11.1 159.639 12.0 

Fransa 64.419 7.7 34.339 10.0 22.550 15.3 121.308 9.2 

İspanya 85.190 10.2 25.783 7.5 0 0.0 110.973 8.4 

ABD 35.112 4.2 55.930 16.3 19.035 13.0 110.077 8.3 

Belçika 89.027 10.7 11.347 3.3 7.984 5.4 108.358 8.2 

İtalya 78.295 9.4 9.290 2.7 10.446 7.1 98.031 7.4 

Japonya 40.202 4.8 37.565 10.9 969 0.7 78.736 5.9 

Kanada 45.548 5.5 9.276 2.7 4.347 3.0 59.171 4.5 

İngiltere 41.094 4.9 13.320 3.9 3.846 2.6 58.260 4.4 

Brezilya 24.598 3.0 6.829 2.0 20.161 13.7 51.588 3.9 

Toplam(10) 625.575 75.0 224.865 65.3 105.701 71.9 956.141 72.2 

G.Toplam 833.821 100 344.115 100 146.909 100 1.324.845 100 

% 75,0 65,3 71,9 72,2 


Tablodan da görüldüğü gibi, dünya bor ürünleri ithalatı sıralamasında Almanya, Fransa, 

İspanya, ABD, Belçika, İtalya ve Japonya olarak sıralanmaktadır. Bor ürünleri ithalatının 

%72,2'si on ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. 

30

IV. TÜRKİYE'DE MEVCUT DURUM 

IV.1. Türkiye Bor Rezervi 

Dünyadaki önemli bor yatakları Türkiye'de bulunmaktadır. Ülkemizin kuzey-batı bölümünde 

bulunan ve bilinen bor yatakları 4 bölgede yoğunlaşmış olup, yaygın olarak bulunan bor 

mineraller ise tinkal, kolemanit ve üleksit'tir. Bu bölgeler doğudan batıya doğru, Eskişehir- 

Seyitgazi-Kırka, Kütahya-Emet, Bursa-Mustafakemalpaşa-Kestelek, Balıkesir-Bigadiç'tir. 

Türkiye'deki bor cevheri nispeten dar bir sahada büyük yataklar halinde konuşlanmış olup, 

açık ocak yöntemleriyle üretim yapılabilmektedir. Aynı zamanda, bor cevherinin 

zenginleştirilmesi de nispeten kolaydır. Türkiye bor madenleri işletmeciliğini tekel konumunda 

bir kamu kuruluşu olan Eti Holding A.Ş.'ye bağlı 4 işletme tarafından yapılmakta olup, işletme 

bazında bor rezervleri Tablo 13'de verilmektedir. 

TABLO 13: İŞLETMELER İTİBARİYLE TÜRKİYE BOR REZERVİ (MİLYON TON) 

Rezerv Yeri Cevher Rezerv % 

31 

Rezerv 

(B₂O₃) 

% 

Tenör 

(B₂O₃) 

Eskişehir 

Kırka Bor İşlet. 

Tinkal 604 29.2 156 27.7 26-27,5 

Balıkesir 

Üleksit 49 2.4 14 2.5 28-30 

Bigadiç Bor İşlet. Kolemanit 576 27.8 167 29.6 28-30 

Kütahya 

Emet Bor İşlet. 

Kolemanit 835 40.3 225 39.9 26-28 

Bursa 

Kestelek Bor İşlet. 

Kolemanit 7,5 0.3 2 0.3 29-31 

TOPLAM 

2.071,5 100.0 564 100.0 

Kaynak: Eti Holding A.Ş. 

Tablodan da görüldüğü gibi, Türkiye'nin 2.071.500.000 ton bor rezervi bulunmakta olup, B₂O₃ 

bazında ise 564.000.000 ton civarındadır. Bu rezervin (B₂O₃ bazında) %69.9'ini (394 Milyon 

ton) kolemanit cevheri, %27.7'sini (156 Milyon ton) tinkal cevheri ve %2.5'inide (14 Milyon 

ton) üleksit cevheri oluşturmaktadır. 

İşletme bazında bor rezervi ise, Emet Bor İşletmesi (%39.9) ilk sırada olduğu ve bu işletmeyi 

Bigadiç Bor İşletmesi (%29.6+%2.5), Kırka Bor İşletmesi (%27.7) ve Kestelek Bor 

İşletmesinin (%0.3) izlediği görülmektedir. 

Eti Holding ve MTA'nın 2003 yılında özellikle Kütahya-Emet bölgesinde yapılan on adet 

rezerv geliştirme sondajlarının ilk ikisinde 850 Milyon ton (229.5 Milyon ton B₂O₃) ve 

Eskişehir-Kırka bölgesinde yapılan çalışmalarda da 150 Milyon ton (39 Milyon ton B₂O₃) 

olmak üzere toplam 1 Milyar ton (268.5 Milyon ton B₂O₃) ek rezerv tespit edilmiştir. Bu ek

ezervlerle birlikte Türkiye bor rezervin toplam 3.072 Milyon ton (832.5 Milyon ton B₂O₃) 

düzeyine ulaşmıştır. İşletme bazında ocakların durumu ve konsantre tenörler ise aşağıda 


İşletme ve 

Cevher 

Bigadiç 

Kolemanit 

Üleksit 

Emet 

Kolemanit 

Kırka 

Tinkal 

Kestelek 

Kolemanit 

TABLO 14: OCAK DURUMU VE KONSANTRE ÜRÜN TENÖRLERİ 

Bulunuş Ocak 

Yılı Durumu 

1950 1 kapalı 3 adet 

açık ocakta 

tüvenan kolemanit 

ve üleksit, 

1956 Hisarcık ve Espey 

açık ocakları, 

1950-1960 Açık İşletme 

yöntemi, 

1954 Açık İşletme 

yöntemi, 

Kaynak: VIII. 5 Yıllık Madencilik ÖİKR, Bor Tuzları 

IV.2. Türkiye'de Bor Ürünleri Kapasitesi ve Üretimi 

IV.2.1. Türkiye Bor Ürünleri Kapasitesi 

32 

Konsantre 

Tenör 

Tesisi 

(B₂O₃) % 

Kırma-Harmanlama K.Tüvenan 30-32 

Tesisi, Ham Bor Kaba 42 

Öğütme Tesisi, İnce 36 

Ülek. Tüve 30 

Kaba 38 

Kırma, klasifikasyon ve Tüvenan 29 

yıkama, Tesis 41 

Tüvenan 26-27.5 

Tesis 32.5 

Kırma, ıslatma, 

yıkama, eleme ve tritaj 

üniteleri, 

Türkiye'de bor ürün kapasitesi ve üretimi yukarıda bahsedilen 4 işletme yanında bir de 

Bandırma Bor ve Asit Fabrika İşletme Müdürlüğü bulunmaktadır. Bu işletmelerin yıllık ham 

bor ve rafine bor kurulu kapasiteleri Tablo 15'de verilmektedir. 

TABLO 15: İŞLETMELERİN HAM BOR VE RAFİNE BOR KAPASİTELERİ (BİN TON) 

İŞLETME ÜRÜN 

HAM 

BOR 

RAFİNE 

BOR 

Kırka 

Tinkal Konsantresi 800 

Bor İşletme Müd. Boraks Pentahidrat 480 

Bandırma 

Bor ve Asit Fab. İşl. Müd. 

Boraks Deka+Penta Hidrat 

Borik Asit 

Sodyum Perborat 

55 

85 

20 

Bigadiç 

Bor İşletme Müd. 

Konsantre Kolemanit 

Konsantre Üleksit 

Öğütülmüş Kolemanit 

200 

200 

60 

Emet 


Konsantre Kolemanit 

Borik Asit 

Öğütülmüş Kolemanit 

500 

100 

50 

Kestelek 


Konsantre Kolemanit 100 

TOPLAM 1.800 850 

Kaynak: Eti Holding A.Ş., 2002 Faaliyet Raporu

Türkiye'de boraks üretimi 1970 yılına kadar kolemanitten soda ve bikarbonat kullanılarak 

yapılmıştır. Bu yöntem ekonomik olmadığı için 1970'de terkedilerek tinkalden üretime 

geçilmiştir. 

Bandırma boraks tesisi önce 20.000 ton/yıl kapasite ile 1968 yılında kurulmuş, sonradan 

boraks dekehidrat üretim kapasitesi 65.000 ton/yıl'a çıkarılmıştır. 

Kırka bor türevleri tesisi 1984 yılında deneme çalışmalarına başlamıştır. Bu tesis, Kırka 

Konsantratör tesisinden temin edilecek yılda 405.000 ton konsantreyi işleyerek 160.000 

ton/yıl boraks pentahidret, 17.000 ton/yıl boraks dekehidrat ve 60.000 ton/yıl susuz boraks 

üretecek kapasitededir. Halen boraks pentahidrat üretmektedir. 

IV.2.2. Türkiye Bor Ürünleri Üretimi 

Bor cevheri, konsantre bor ve bor bileşikleri üretimi Eti Bor A.Ş.'ye bağlı 5 işletme tarafından 

yapılmaktadır. Türkiye'de büyük rezervlere sahip olan iki ana cevherden tinkal ve 

kolemanitten bor ve bor ürünleri elde edilmektedir. Önemli tinkal yatakları Kırka'da, 

kolemanit yatakları ise Emet ve Bigadiç civarında bulunmaktadır. Diğer bor minerali olan 

üleksit ise Bigadiç'te üretilmektedir. 

• Bigadiç Bor İşletme Müdürlüğü: Bigadiç işletmesinde bir adet kapalı ve üç adet açık 

ocakta tüvenan kolemanit ve üleksit cevheri üretilmektedir. Çıkarılan cevherler, 

konsantratör tesisinde zenginleştirme işlemine tabi tutularak satılık ürün haline 

getirilmektedir. Zenginleştirme tesisinin; 

-- Tüvenan cevher işleme 600.000 ton/yıl 

-- Konsantre cevher 400.000 ton/yıl 

-- Kırma harmanlama tesisi (karışımın ve -25 mm ebadında olması) 16.000 ton/yıl 

-- Hambor öğütme tesisi (-25 mm ürünün -45 mikrona öğütme) 30.000 ton/yıl 

üretim kapasitesine sahiptir. 

• Emet Bor İşletme Müdürlüğü: Emet'te iki ayrı bölgede olan Espey ve Hisarcık açık 

ocak yöntemiyle üretilen cevherler yine buradaki iki konsantratörlerde zenginleştirilerek 

satışa hazır hale getirilmektedir. Zenginleştirme tesislerinin; 

33 

Hisarcık Espey 

-- Tüvenan cevher işleme 900.000 ton/yıl 300.000 ton/yıl 

-- Konsantre cevher 450.000 ton/yıl 120.000 ton/yıl 

üretim kapasitesine sahiptir.

TABLO 16: YILLAR İTİBARİYLE ETİ HOLDİNG A.Ş.'NİN İŞLETME BAZINDA BOR VE BOR ÜRÜNLERİ ÜRETİM MİKTARLARI (TON) 

İŞLETME ADI ÜRÜN CİNSİ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003(*) 

Tüvenan Kolemanit 181.950 250.860 253.786 262.796 292.697 127.002 211.000 295.500 - 

Konsantre Kolemanit 131.000 187.173 218.826 189.413 217.042 97.663 176.884 209.814 261.573 

Tüvenan Üleksit (Toplam) 267.400 359.370 362.594 333.742 315.503 252.350 274.000 131.500 - 

Konsantre Üleksit (Toplam) 173.000 244.900 263.497 220.000 204.794 172.050 187.787 95.420 115.500 

Kırılmış Kolemanit 0 0 0 27.200 25.800 38.628 47.197 60.846 - 

Öğütülmüş Kolemanit 0 0 0 2.654 6.396 13.127 30.214 43.386 61.896 

Tüvenan Hisarcık Kolemanit 505.000 556.000 610.000 800.000 430.000 500.000 419.000 581.000 - 

Tüvenan Espey Kolemanit 150.000 180.000 172.000 183.000 230.000 271.000 294.000 10.000 - 

Konsantre Hisarcık Kolemanit 283.930 298.730 324.000 269.000 196.500 255.500 301.900 306.560 158.489 

Konsantre Hisarcık Kolemanit 67.495 58.340 73.330 78.500 62.500 54.000 61.950 62.070 102.370 

Tüvenan Tinkal (Toplam) 658.800 946.600 1.135.000 1.080.000 1.134.400 1.104.527 1.018.570 1.052.060 - 

Konsantre Tinkal (Toplam) 465.000 660.300 805.000 758.310 765.000 749.360 591.600 635.000 671.000 

Boraks PH (Etibor 48) 137.317 186.079 260.145 253.221 266.340 269.155 250.607 253.565 282.960 

Susuz Boraks 0 1.830 0 0 7.014 0 0 0 - 

Tüvenan Kolemanit 5.769 0 69.006 94.544 151.804 140.373 127.441 145.636 - 

Parça Kolemanit 2.100 0 1.134 0 0 0 0 0 - 


Tüvenan Kolemanit 842.719 986.860 1.104.792 1.340.340 1.104.501 838.375 1.051.441 1.032.136 - 


Boraks Dekahidrat 27.099 27.300 31.100 28.700 27.000 30.200 27.650 34.300 33.030 

Boraks Pentahidrat 11.167 18.000 14.062 14.697 9.950 14.450 10.564 12.604 15.380 

Asitborik 47.000 53.350 46.000 59.355 52.400 76.000 81.450 83.350 89.600 

Sodyum Perborat (Tetra) 9.688 10.100 10.133 5.638 12.750 25.000 16.152 8.670 26.300 

Sodyum Perborat (Mono) 0 355 504 4.671 5.280 6.660 3.105 249 7.115 

Sülfürik Asit 

Kaynak: Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı 

(*) Eti Holding A.Ş. 

95.731 96.243 82.089 50.197 60.537 81.589 78.716 79.451 - 

BALIKESİR 

BİGADİÇ 

KÜTAHYA 

EMET 

ESKİŞEHİR 

KIRKA 

BURSA 

KESTELEK 

TOPLAM 

BALIKESİR 

BANDIRMA 

34

• Kırka Bor İşletme Müdürlüğü : Dünyanın en büyük doğal boraks (tinkal) yatağı olup, 

Kırka-Sarıkaya'da bulunmaktadır. Açık ocak yöntemi ile üretilmektedir. Konsantratör 

tesisinin; 

-- Tüvenan cevher işleme 1.150.000 ton/yıl 


üretim kapasitesine sahiptir. 

• Kestelek Bor İşletme Müdürlüğü : Bir adet açık ocakta üretilen kolemanit cevherleri 

konsantratör tesisinde zenginleştirme işlemine tabi tutularak satılık ürün haline 

getirilmektedir. Konsantratör tesisi kırma, ıslatma, yıkama, eleme ve triyaj ünitelerinden 

oluşmakta olup ; 

-- Tüvenan cevher işleme 200.000 ton/yıl 


üretim kapasitesine sahiptir 

Tablo 16'dan da görüldüğü gibi, işletme bazında tüvenan cevher, konsantre bor ve bor 

kimyasalları ürünlerinin yıllar itibariyle üretim miktarlarının gelişimi ise; 

Tüvenan ürünlerde; 1985 -2002 yılları arasında toplam kolemanit cevheri üretimi 842.719 

ton iken %22.5 artışla 1.032.136 ton, toplam tinkal cevheri üretimi 658.800 ton iken %59.7 

artışla 1.052.060 ton ve toplam üleksit cevheri üretimi ise 267.400 ton iken %50.8 azalış ile 

131.500 ton olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılı itibariyle toplam tüvenan ürünleri üretimin 

%47.5'ini tinkal cevheri, %46.6'sını kolemanit cevheri ve %5.9'unu da üleksit cevheri 

oluşturmaktadır. 

Konsantre ürünlerde; 1985-2003 yılları arasında toplam konsantre kolemanit üretimi 

546.555 ton iken %5.9 artışla 578.782 ton, toplam konsantre tinkal üretimi 465.000 ton iken 

%44.3 artış ile 671.000 ton ve toplam konsantre üleksit üretimi ise 173.000 ton iken %33.2 

azalış ile 115.500 ton olarak gerçekleşmiştir. 2003 yılı itibariyle toplam konsantre bor 

ürünlerinin %49.1'ini konsantre tinkal ürünü, %42.4'ünü konsantre kolemanit ürünü ve 

%8.5'ini de konsantre üleksit ürünü oluşturmaktadır. Bu konsantre ürünlerin yanı sıra 

Balıkesir-Bigadiç'te kırılmış ve öğütülmüş konsantre ürünlerde üretilmektedir. 

Bor kimyasalları ürünlerinde; 1985-2003 yılları arasında toplam bor kimyasalları üretimi 

232.271 ton iken %95.6 artış ile 454.385 ton olarak gerçekleşmiştir. 2003 yılı itibariyle bor 

kimyasalları üretiminin %65.7'si boraks pentahidrat, %19.7'si asit borik, %7.3'ü boraks 

dekahidrat, %5.8'i sodyum perborat(tetra) ve %1.6'sı ise sodyum perborat(mono) 

oluşturmaktadır. Aynı dönemde bor kimyasallarının bütün ürünlerde artış olmakla birlikte, 

35

üretimde (miktar ve oransal olarak) %101 ile boraks pentahidrat, %90.6 ile asit borik en fazla 

artış gösteren ürünler arasında yer almaktadır. Balıkesir-Bandırma tesisinde bor 

kimyasallarının üretiminde ara ürün olarak kullanılan sülfürik asit üretimi de (2002 yılında 

79.451 ton) bulunmaktadır. 

Yurtiçi bor ürünlerinin tüketimi çok düşük miktarlarda olduğu ve üretimin tamamen yurtdışı 

talebe göre belirlenmekte olup, yıllar itibariyle bor ürünlerinde katma değeri yüksek olan 

konsantre ve bor kimyasalları ürünlerinde yönelik üretim artışı olduğu görülmektedir. 

VI.3. Türkiye Bor Tüketimi 

Türkiye, dünyanın en zengin bor minerallerine sahip olmasına karşılık ham bor ve bor ürünleri 

tüketimi, dünya tüketiminin yaklaşık %2-3 gibi son derece düşük seviyededir. Ürün bazında 

bor bileşikleri yurtiçi tüketim miktarları Tablo 17'de verilmektedir. 

TABLO 17: BOR BİLEŞİKLERİNİN YURTİÇİ TÜKETİMİ (TON) 

Sodyum Sodyum 

Deka Penta Borik 

Perborat 

Monohihrat 

Perborat 

Tetrahidrat 

Toplam 

36 

Hidrat 

(iç satış) 

Hidrat 

(iç satış) 

Asit 

(iç satış) 

1996 9.477 12.813 22.653 4.963 4.624 8.607 

1997 10.706 18.669 29.375 4.510 9.674 10.880 

1998 14.644 15.204 29.848 3.620 9.775 8.565 

1999 18.315 16.853 35.168 3.174 8.187 8.670 

Kaynak: 8.Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kimya San. ÖİKR. Bor Ürünleri, 2000 

Türkiye rafine bor satışlarının yaklaşık %90'ı yurt dışına, %10'u ise yurtiçine yapılmaktadır. 

Yurtiçi rafine bor tüketiminde en büyük payı sodyum perborat almaktadır. Eti Holding A.Ş. 

sodyum perborat satışının yaklaşık %95'ini yurtiçine yapmaktadır. Son yıllarda dünyada ve 

ülkemizde deterjan üretiminde sodyum perborat tetrahidrat yerine, sodyum perborat 

monohidrat kullanımının artmasıyla, monohidrat ithalatında hızlı bir artış görülmüştür. Bu 

gelişmeye paralel olarak Eti Holding A.Ş., 4.500 ton/yıl kapasiteli sodyum perborat monohidrat 

tesisini 1997 yılından itibaren devreye sokmuştur. Bu kapasitenin talebi karşılamaması üzerine 

4.500 ton/yıl kapasiteli ikinci tesis 2000 yılında üretime başlamıştır. 

Kullanım alanlarına göre Türkiye'deki bor bileşikleri tüketimi genel olarak Tablo 18'de 

verilmektedir.

TABLO 18:KULLANIM ALANLARINA GÖRE 

TÜRKİYE BOR BİLEŞİKLERİ TÜKETİMİ (1998) 

Tüketim Alanı % 

Cam Endüstrisi 45 

Sabun ve Deterjan Endüstrisi 15 

Sır ve Emaye Endüstrisi 10 

Tarım Sektörü 8 

Diğerleri 22 

Kaynak: 8.Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kimya San. ÖİKR. Bor Ürünleri, 2000 

Tablodan da görüldüğü gibi, bor bileşiklerinin en büyük kullanımı cam endüstrisi tarafından 

tüketilmekte olup, cam endüstrisini ise sabun ve deterjan ile sır ve emaye endüstrisi takip 

etmektedir. 

2000 yılı itibariyle Türkiye bor tüketimi 19.546 ton B₂O₃ olup, bunun %27'si demir çelik, %12'si 

cam ve cam elyafı, %38'i seramik ve firit, %12'si deterjan, %5'i kimya ve %6'sı da diğer 

sektörlerde tüketilmiştir. ABD'de ise (1999 yılında) 416.000 ton B₂O₃ tüketilmiş olup, bu 

tüketimin %73'ü cam endüstrisinde kullanılmıştır. 

VI.4. Türkiye Dış Ticareti 

VI.4.1. Türkiye İhracatı 

Türkiye bor ve bor ürünlerin de rezerv ve üretim miktarı açısından dünyanın önde gelen ülkesi 

olup, yurtiçi talebinin de çok düşük miktarda olması nedeniyle, ülke açısından bor ve bor 

ürünleri satışında dış talebin yapısı önem kazanmaktadır. Dünya bor pazarında rekabet 

içerisinde bulunduğu ABD'nin yerleşik US Borax firması ile birlikte önemli bir konumda 

bulunmaktadır. B₂O₃ bazında 1.5 milyon ton/yıl civarında olan Dünya bor üretiminden Eti 

Holdingin payı %31-32 ve US Borax %39-40 gibi birbirine yakın paylar alırken yaklaşık yıllık 

1.2 milyar US Dolar olan parasal hacimden US Borax'ın aldığı %70'lik pay, Eti Holding A.Ş.'nin 

yaklaşık %20 olan payından 3.5 kat daha fazladır. Bunun nedeni, Eti Holding A.Ş.'nin daha 

düşük miktarlarda rafine bor ürün satışından kaynaklanmaktadır. Tablo 19'da Eti Holding 

A.Ş.'nin yıllar itibariyle ham bor ve rafine bor ihracat miktarları ve değerleri verilmektedir. 

37

TABLO 19: TÜRKİYE BOR ÜRÜNLERİ İHRACAT MİKTARLARI (BİN TON-MİLYON $) 

HAM BOR RAFİNE BOR TOPLAM BOR 

HAM BOR/ 

TOPLAM BOR (%) 

Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer 

1988 842.8 163.4 127.3 49.4 970.1 212.7 86,9 76,8 

1989 816.0 169.2 162.9 57.6 978.9 226.8 83,4 74,6 

1990 681.6 144.7 144.6 53.9 826.2 198.6 82,5 72,9 

1991 656.6 135.4 141.5 48.3 798.1 183.7 82,3 73,7 

1992 604.1 122.1 192.4 68.5 796.6 190.6 75,8 64,1 

1993 616.1 116.0 189.7 63.9 805.7 179.9 76,5 64,5 

1994 648.3 122.1 247.7 80.8 896.0 203.0 72,4 60,1 

1995 709.6 133.0 240.0 82.0 949.6 215.9 74,7 61,6 

1996 759.9 135.6 250.4 85.4 1.010 221.0 75,2 61,4 

1997 738.6 131.6 321.1 103.8 1.059 235.4 69,7 55,9 

1998 697.4 122.5 328.6 108.4 1.026 230.8 68,0 53,1 

1999 672.8 121.0 362.0 115.6 1.035 236.6 65,0 51,1 

2000 579.4 105.9 344.3 108.1 923.7 214.0 62,7 49,5 

2002* - 81.0 - 105.0 - 186.0 - 43.5 

2003* 357.4 67.5 462.3 139.0 819.7 206.5 43.6 32.7 

Kaynak:4. End. Ham. Semp., Ragıp Üncü 

(*) Eti bor A.Ş. 

Yukarda ki tablodan da görüldüğü gibi, Türkiye'nin yıllar itibariyle toplam bor ürünleri ihracatı 

miktar olarak en fazla 980 bin ton ve değer olarak 235 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 

Toplam bor ürünleri ihracatı 1992 yılından 1999 yılına kadar sürekli artış göstermiştir. Ancak 

son yıllarda gelişmiş ülkelerdeki ekonomik durgunluk nedeni ile Dünya bor talebinde düşüşler 

olmuştur. Aynı dönemde olumlu bir gelişme olarak, toplam bor ürünleri içerisinde (miktar ve 

değer) ham bor ürünü payının sürekli olarak azaldığı ve dolayısıyla rafine bor ürünü payının 

belirgin bir şekilde arttığı görülmektedir. 1988 yılında toplam bor ürünleri ihracatı içerisinde 

ham bor ürünü miktar olarak %86.9, değer olarak %76.8 olan payları 2003 yılında sırasıyla 

%43.6 ve %32.7 düzeyine düşmüştür. 2003 yılında 357.4 bin ton (67.5 milyon $) ham bor, 

462.294 bin ton (139.0 milyon $) rafine bor olmak üzere toplam 819.6 bin ton (207.0 milyon 

$) ihracat gerçekleştirilmiştir. Tablo 20'de ham bor ürünleri ihracatının yıllar itibariyle dağılımı 


TABLO 20: TÜRKİYE HAM BOR ÜRÜNLERİ İHRACAT MİKTARLARI (TON) 

Yıllar Tinkal Kolemanit Uleksit TOPLAM 

1989 204.149 491.458 124.470 820.077 

1990 226.620 358.077 96.970 681.667 

1991 186.296 333.808 117.420 637.524 

1992 184.225 327.679 105.835 617.739 

1993 141.990 366.622 104.400 613.012 

1994 145.586 326.788 149.820 622.194 

1995 167.035 347.219 170.150 684.404 

1996 176.569 374.051 185.100 735.720 

1997 181.837 364.752 185.030 731.619 

1998 148.708 338.747 168.300 655.755 

1999 106.800 339.930 206.750 653.480 

2003* -- 306.083 115.235 357.363 

KAYNAK: The Economics of Boron, Roskill, Tenth Edition, 2002 


38

1989 yılında toplam 820.077 ton olan ham bor ürünleri ihracatının ürün bazında %59.9'unu 

kolemanit, %24.9'unu tinkal ve %15.2'sini de üleksit cevheri oluşturmaktadır. 1989-2003 

yıllarında toplam ham bor ürünleri ihracatında %56.4 gibi yarısından fazla bir düşüşün olduğu 

dikkati çekmekte olup, 2003 yılında %85.7'si kolemanit ve %14.3' de üleksit cevheri olmak 

üzere toplam 357.363 ton ihracat yapılmıştır. Tinkal cevheri ihracatının yapılmadığı 

görülmektedir. Eti Holdig A.Ş.'nin yıllar itibariyle ham bor ürünleri ihracatında ki azalışların 

temel nedeni, katma değeri yüksek olan rafine bor ürünlerinin ihracat miktarını arttırmak için 

uyguladığı satış politikasının bir sonucudur. Tablo 21'de Türkiye'nin yıllar itibariyle rafine bor 

ihracatının dağılımı verilmektedir. 

TABLO 21: TÜRKİYE RAFİNE BOR ÜRÜNLERİ İHRACAT MİKTARLARI (TON) 

Yıllar Deka- 

Hidrat 

Penta- 

Hidrat 

Borik 

Asit 

Sodyum Perborat Perborat 

Perborat Monohidrat Tetrahidrat TOPLAM 

1989 ... 145.508 22.547 1.046 ... 400 169.501 

1990 ... 125.330 14.557 3.963 220 ... 144.070 

1991 ... 127.674 12.188 342 460 ... 140.664 

1992 ... 174.557 21.090 1.165 2.606 220 199.638 

1993 ... 165.850 29.076 750 2.078 175 197.929 

1994 ... 201.827 42.957 262 2.763 971 248.780 

1995 ... 203.774 36.940 1.123 7.805 1.107 250.749 

1996 ... ... 45 2.585 9.480 1.100 13.210 

1997 11.939 265.901 32.215 2.546 10.435 911 323.947 

1998 38.904 226.774 30.403 101 10.335 831 307.348 

1999 48.206 257.725 52.588 2.850 12.473 824 322.078 

2003* 28.713 285.648 78.037 5.921 - - **462.294 



(**) 63.955 ton öğütülmüş kolemanit ve 20 ton Etibor-68 ürünleri dahildir. 

Tablodan da görüldüğü gibi, 1989 yılında 169.501 ton olan rafine bor ihracatı 2.7 kat artışla 

2003 yılında 462.294 ton seviyesine yükselmiştir. Rafine bor ürünleri ihracatı içerisinde 

Boraks pentahidrat(%61.8) miktar açısından ilk sırada, borik asit (%16.9) ikinci sırada ve 

öğütülmüş kolemanit (%13.8) ürünü de üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 

konsantre(ham) ve rafine bor ürünlerinin 2003 yılı ihracat miktar ve değerleri Tablo 22'de 


39

TABLO 22: 2003 YILI KONSANTRE VE RAFİNE BOR İHRACAT MİKTAR VE DEĞERLERİ 

Üretim 

Yeri 

Ürün Adı 

Miktar 

(Ton) 

% % 

Değer 

($) 

% % 

Konsantre 

Ürünler 

357.363 43.6 100.0 67.531.015 32.7 100.0 

Emet 

Kolemanit Espey 

Kolemanit Hisarcık 

25.189 

60.990 

3.1 

7.4 

7.1 

17.1 

5.937.557 

9.580.282 

2.9 

4.6 

8.8 

14.2 

Bigadiç Kolemanit Bigadiç 112.580 13.7 31.5 24.660.764 12.0 36.5 

Kestelek Kolemanit Kestelek 43.369 5.3 12.1 12.222.454 5.9 18.1 

Bigadiç Üleksit 115.235 14.1 32.2 15.129.958 7.3 22.4 

Rafine 

Ürünler 

462.294 56.4 100.0 138.987.204 67.3 100.0 

Bigadiç Öğütülmüş Kolemanit 63.955 7.8 13.8 23.959.901 11.6 17.2 

Bandırma Boraks Dekahidrat 28.713 3.5 6.2 8.413.109 4.1 6.1 

Borak Pentahidrat 7.014 0.9 1.5 2.641.174 1.3 1.9 

Borik Asit 78.037 9.5 16.9 30.729.062 14.9 22.1 

Sodyum Perborat 5.921 0.7 1.3 2.285.060 1.1 1.6 

Eti bor-48 (PH) 278.634 34.0 60.3 70.947.458 34.4 51.0 

Etibor-68 20 0.0 0.0 11.440 0.0 0.0 

Genel 

Toplam 

819.657 100.0 - 206.518.219 100.0 - 


2003 yılı toplam konsantre ve rafine bor ürünlerinin ihracatı (miktar olarak) 819.657 ton 

olarak gerçekleşmiş ve bu ihracat miktarının %43.6'sını konsantre bor ürünleri ve %56.4'ünü 

de rafine bor ürünleri oluşturmaktadır. Konsantre bor ürünlerin %67.8'ini konsantre kolemanit 

ve %32.2'sini de konsantre üleksit ürününden meydana gelmektedir. Rafine bor ürünlerinin 

%61.8'ni boraks pentahidrat, %16.9'unu borik asit, %13.8'ini öğütülmüş kolemanit ve %7.5'ini 

ise diğer ürünler oluşturmaktadır. 

2003 yılı toplam konsantre ve rafine bor ürünlerinin ihracatı değer olarak 206.518.219 milyon 

$ olarak gerçekleşmiş ve bu ihracat değerinin %32.7'sini konsantre bor ürünleri ve %67.3'ünü 

de rafine bor ürünleri oluşturmaktadır. Rafine bor ürünlerin %52.9'unu boraks pentahidrat, 

%22.1'ini borik asit, %17.2'sini öğütülmüş kolemanit ve %7.8'ini ise diğer ürünler 

oluşturmaktadır. 

2003 yılı konsantre ve rafine bor ürünlerinin ihracat pazarları ve değerlendirmesi ise; 

Espey Kolemanit: Son yıllarda yüksek arsenik muhtevası nedeniyle alıcıların başka ürün 

arayışına yönelmeleri ve ikame ürünlerin fiyatların uygunluğu Espey kolemanit satışlarının 

geçen yıla göre düşmesine neden olmuştur. 

Hisarcık Kolemanit: Borik asit üreticilerine hammadde satışlarının sona ermesiyle hisarcık 

kolemanit satışları son yıllarda düşmüştür. 

40

Bigadiç Kolemanit: Bigadiç kolemanit ürününün ihracata ayrılan miktarının tamamına yakını 

cam sektörüne satılmakta olup, bu sektördeki alıcıların üretimlerindeki artış, 2003 yılı 

satışların artışına neden olmuştur. 

Kestelek Kolemanit: 2003 yılı ihracat programında öngörülen satışların üzerinde 

gerçekleşmiştir. 

Üleksit: İhracata ayrılan üleksit miktarının tamamına yakını Amerika'daki cam sektörüne 

satılmaktadır. ABD'deki inşaat sektöründeki durgunluk nedeniyle satışlar son iki yılda düşme 

göstermektedir. 2003 yılı üleksit bağlantılarında 2002 yılına göre bir artış olsa da üreticilerin 

borsuz cam üretimine (advantex) yönelmeleri nedeniyle önümüzdeki yıllarda 2001 öncesi 

seviyelerine ulaşılması zor görülmektedir. 

Öğütülmüş Kolemanit: Satışların tamamına yakını Uzak Doğu pazarına yönelik olup, 

fiberglas sektöründe giderek artan talep ve ikame ürünler karşısında ürün avantajı nedeniyle 

son üç yıl itibariyle satışlar artmaktadır. 

Boraks Dekahidrat: Yıllar itibariyle boraks dekahidrat satışları aynı seviyede olup, son yılda 

artış salanmış olup, satışların artmasındaki en büyük pay Uzak Doğu'ya yapılan satışlardaki 

artıışlardır. 

Boraks Pentahidrat (Bandırma): Bandırma ürünü boraks pentahidratın ihracata ayrılan 

miktarın tamamına yakını İran pazarına satılmakta olup, yıllar itibariyle 6.000-7.000 ton 

civarındadır. 

Borik Asit (Bandırma): Yıllık 45-50.000 ton üretim kapasitesine sahip SCL firmasının borik 

asit üretimini sona erdirmesiyle pazarda oluşan boşluk diğer üreticiler ile paylaşılmış olup, 

2003 yılında uygulanan pazar politikalarıyla yeni pazarlara girilmiştir. 

Borik Asit (Emet): 2003 yılı ihracat programında fabrikanın yılın son çeyreğinde devreye 

gireceği ve 40.000 ton civarında satış yapılabileceği planlanmış olmasına rağmen fabrika 

üretime geçmediği için satış gerçekleşmemiştir. 

Sodyum Perborat: 2003 yılı ihracat programında öngörülen miktar ve tutarın, uygulanan 

pazar politikasıyla programın çok üzerinde satış gerçekleşmiştir. 

Etibor-48: Satışların çoğunluğu perborat sektörüne yönelik olup, son yıllarda perborat 

sektöründeki üreticilerin perkarbonat üretimine geçmeleri nedeniyle Dünya Etibor-48 tüketimi 

önemli ölçüde azalmıştır. 

41

VI.4.2. Türkiye İthalatı 

Türkiye'nin cevher, konsantre ve rafine olarak bor ürünü ithalatı düşük seviyede olup ithalatın 

büyük bir kısmını işlenmiş bor ürünlerinden meydana gelmektedir. Yıllar itibariyle düşme 

eğilimi gösteren bor ithalatı, ham bor ve işlenmiş bor ürünleri olarak Tablo 23'de 


TABLO 23: YILLAR İTİBARİYLE HAM BOR VE İŞLENMİŞ BOR İTHALATI 

HAM BOR İŞLENMİŞ BOR TOPLAM 

Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer 

(Ton) ($) (Ton) ($) (Ton) ($) 

1997 6,3 2.543 21.053 15.496 21.059,3 18.039 

1998 39,4 10.718 17.905 12.823 17.944,4 23.541 

1999 1,5 8.289 20.491 14.344.784 20.492,5 14.353.073 

2000 1.571 136.933 21.226 13.299.754 22.297,0 13.436.687 

2001 0,1 147 20.542 12.501.314 147,1 12.501.461 

2002 2.4 33.754 10.859 7.403.855 12.479 7.600.024 

Toplam 1.620,2 196.169 112.076 47.578.026 94.419,3 47.932.825 

KAYNAK: Dış Ticaret Müsteşarlığı 

Tablodan da görüldüğü gibi, Türkiye toplam bor ithalatının büyük bir kısmını işlenmiş bor 

ürünleri oluşturmaktadır. Son 6 yıl itibariyle toplam ham bor ithalatı 196.169 $ ve işlenmiş 

bor ithalatının ise 47.578.026 $ olarak gerçekleşmiştir. Toplam bor ithalatı içinde en yüksek 

ham bor ithalatının 2000 yılında 1.570,5 ton ve 136.933 $ ile kernit cevheri ithalatı yapılmış 

olup, ithalatın diğer yıllar çok düşük düzeylerde oldukları görülmektedir. İşlenmiş bor ithalatı 

ise, 1998 yılından sonra belli bir artış(değer olarak) olduğu görülmektedir. İşlenmiş bor ürünü 

ithatının büyük bir kısmını sodyum perborat monohidrat ürünü oluşturmaktadır. 

IV.5. Yeni ve Tevsi Yatırım Planları 

Dünya bor rezervinin önemli bir miktarını elinde bulunduran Türkiye (Eti Holding), Dünya bor 

pazarında hak ettiği yerde bulunabilmek için bor merkezli yatırımlara ağırlık vererek, 2003 

yılında 114 trilyonluk yatırım öngörmüştür. Finansmanı tamamen Eti Holding tarafından 

karşılanan önemli yatırım projeleri aşağıda verilmektedir. 

1- Kırka III. Bor Türevleri Tesisi : Boraks Pentahidrat (Etibor-48) ürününe olan yurtdışı 

talebin artışına paralel olarak ilave 160.000 ton/yıl BPH üretim kapasiteli tesisin sabit yatırım 

tutarı yaklaşık 25 Milyon US$'dır. Yıllık döviz getiri hedefi yaklaşık 48 Milyon US$ olan tesis 

yatırımı tamamlanarak 2002 yılında üretime başlamıştır. 

2- Emet Yeni Borik Asit Tesisi: Artan dış talebin karşılanması ve bor üreticisi konumunu 

güçlendirmek amacıyla Emet/Kütahya'da 100.000 ton/yıl üretim kapasiteli Borik Asit Tesisi 

42

kurulmasına karar verilmiştir. Yatırım tutarı yaklaşık 110 Milyon US$ olan tesisler 2003 

yılında devreye alınmış olup, yıllık 40 Milyon US$ döviz getirisi sağlayacaktır. 

3- Kırka Tek Kademe Penta Üretimi: Proje ile Kırka Bor İşletmesinde iki kademede üretilen 

boraks pentahidratın üretim verimini arttırmak, maliyetini ve çevre sorunlarını azaltmak için 

tüvenan tinkalden direkt olarak boraks pentahidrat üretimi amaçlanmaktadır. Her biri 50 

ton/saat kapasiteli tesisin yatırım tutarı yaklaşık 15 Milyon US$ olup, proje sonucunda 

takriben %13 verim artışı sağlanacaktır. 1. Ünitesi tamamlanan tesisin 2000 yılında geçici 

kabulü yapılarak işletmeye alınmıştır. Kırma, ara stok ile şalt tesisinin yapımı için çalışmalar 

sürdürülmektedir. 

4- Bandırma Sülfürük Asit Tesisi: Önemli ihraç ürünlerinden borik asitin üretiminde ana 

girdi olan sülfürik asitin üretimi için Bandırma'da mevcut eski tesisin yerine 240.000 ton/yıl 

kapasiteli teni bir sülfürük asit tesisinin kurulmasına karar verilmiştir. Yatırım tutarı yaklaşık 

78 Milyon US$ olan tesis, Şubat-2004 tarihinde üretime alınmıştır. 

Bu yatırımlardan ilave olarak 2003 yılında; 

-- Bor Master Arama Projesi, 

-- Bandırma Demineralize Su Ünitesi Islahı, 

-- Bandırma Su İsale Hattı, 

-- Bandırma Stok Sahalarının Rehabilitasyonu, 

-- Bandırma İhraç Stok Sahası, 

-- Bigadiç Nusrat İstasyonundan Cevher Nakli, 

-- Bigadiç II. Öğütme Tesisi, 

-- Kırka Su Toplama Havuzu ve Arazi Islahı, 

-- Kırka Atık Göleti İnşaatı, 

-- Kestelek Yeni Bor Konsantratör Tesisi, 

projeleri de yer almaktadır. Bunun yanı sıra 04/06/2003 tarih ve 4865 sayılı kanunla idari ve 

mali özerkliğe sahip kısa adı BOREN olan Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü kurulmuştur. Bu 

kanun amacı;Türkiye ve dünyada bor, ürün ve teknolojilerinin geniş bir şekilde kullanımını, 

yeni bor ürünlerinin üretimini ve geliştirilmesini teminen değişik alanlarda kullanıcıların 

araştırmaları için gerekli bilimsel ortamı sağlamak ve araştırmak olarak belirlenmiştir(EK 2). 

IV.6. Araştırma-Geliştirme Faaliyetleri 

Eti Holding Ar-Ge Dairesi ve diğer kuruluşlar ile ortaklaşa yapılarak 1997-2002 yılları 

arasında tamamlanmış ve devam eden projeler ana başlıklar itibariyle aşağıda verilmektedir. 

43

Tamamlanmış Projeler 

1- "Disodyum Oktaborat Tetrahidrat"'ın Pilot Ölçekte Üretimi - 1998 

2- Bor Minerallerinin İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri - 1997, 1998, 2000 

3- Kırka Tinkal Cevherinin Scrubbing Koşullarının Araştırılması - 1999 

4- Emet Bor İşletmesi Espey Ocağı Kolemanit Cevher ve Konsantrelerinde 

Greigite Minerallerinin Araştırılması Projesi - 2000 

5- Kestelek Konsantratör Tesisi Ara Ürün Stokları B₂O₃ İçeriklerinin İyileştirilmesi 

Çalışması - 2000 

6- Fındık, Ayçiçeği, Şekerpancarı ve Mısır Bitkilerinde Borlu Gübre Kullanımı 

Üzerine Araştırmalar - 2001 

7- Borik Asit Ana Çözeltisinin İyon Değiştirici Kolonda Temizlenmesi Pilot Çalışması-2001 

8- Bandırma Bor Bileşikleri Tesisi Atıksu Arıtım ve Geri Kazanma Pilot Çalışması - 2001 

9- Kestelek Kolemanit Cevherlerinin Zenginleştirilmesine Yönelik Laboratuar Ölçekli 

Deneyler - 2001 

10- Kırka ve Yöresindeki İçme ve Kullanma Suları ile Topraktaki Yıllık Bor Yükünün 

Tayini - 2001 

11- Bor Cevher ve Yankayaçlarında Lityum İçeriğinin Belirlenmesi ve Değerlendirme 

Olanaklarının Araştırılması - 2002 

12- Emet Bor İşletmesi Hisarcık Eski Atık Barajının Boşaltılması ve Barajdaki 

Malzemenin Değerlendirilmesi Projesi - 2002 

13- Tinkal'den Borik Asit ve Sodyum Sülfat Üretimi - 2002 

14- Borik Asitten Bor Oksit Üretimi - 2002 

15- Çinko Borat Üretimi - 2002 

Devam Eden Projeler 

1-Sinterlenmiş Boksit Üretimi 

2- Nadir ve Soy Metaller Projesi 

3- İkincil Bor Türevleri Üretimi 

- Sodyum Borhidrür Üretimi - Bor Karbür Üretimi - Bor Nitrür Üretimi 

4- Atıklardan Kıymetli Maddelerin Kazanılması ve Atıkların Çevresel Etkilerinin Azaltıl. 

5- Tesislerdeki Problemlerin Çözümlenmesi ve Proseslerinin Geliştirilmesi 

6- Disodyum Oktaborat Tetrahidrat'ın Kullanım Alanlarının Araştırılması 

7- Bor ve Bileşikleriyle Temasın İnsan Sağlığı ve Çevre Üzerine Etkilerinin Araştırılması 

8- Düşük Tenörlü Cevherlerin Zenginleştirme Olanaklarının Araştırılması 

9- Boraks Penta-Deka Hidrat Tozları, Borik Asit, Bor Oksit ve Disodyum Oktaborat 

Tetrahidrat'ın Kompaktlama Yöntemiyle Peletlenmesi ve Boyut Ayarlanması 

44

V. BOR VE ÜRÜNLERİNİN SATIŞ FİYATI 

• Ham Bor (Konsantre) Ürünleri Satış Fiyatı 

Ham bor ürünleri satış fiyatları parça kolemanitin % 40-42 B₂O₃ içeriğine göre Bandırma FOB 

fiyatları ile Arjantin ve Şili fiyatları Tablo 24'de verilmektedir. 

TABLO 24: HAM BOR ÜRÜNLERİNİN FİYATLARI (1980-2002) 

KOLEMANİT % 40-42 B₂O₃ ŞİLİ ÜLEKSİT 

TARİH 

TÜRK Parça, Konsantre 

Kolemanit Bandırma 

Fob 

Avrupa 

ABD/Japonya 

ARJANTİN 

Öğütülmüş, 

Torbalanmış 

%40 B₂O₃ 

Fob 

Lima?n 

US$/Ton DM/Ton US$/Ton US$/Ton 

1980 270-275 - - - 

1984 295-325 - - - 

1989 330-365 - - - 

1992 Aralık 300-365 - - - 

1993 Mayıs 300-365 - 360-400 - 

1994 Temmuz 290-340 - 360-400 - 

Kasım 290-360 - 360-400 - 

1995 Nisan 290-295 500-550 360-400 - 

1997 Kasım 290-295 500-550 400-450 - 

1998 Mart 290-295 500-550 400-450 250-300 

1999 Nisan 280-290 490-535 400-450 250-300 

2000 Mart 280-290 490-520 400-450 250-300 

Temmuz 280-290 490-520 400-450 220-250 

Ekim 270-290 490-505 

EURO/Ton 

400-450 220-250 

2002 Ocak 270-290 250-258 400-450 220-250 

Haziran 270-290 250-258 


400-450 220-250 

1980'li yılların sonlarına kadar dengede olan fiyatlar, 1995 yılından itibaren düşmeye 

başlamıştır. Özellikle, 1988 yılında dünyada borik asit kapasitesinin artması ve borik asittin 

büyük oranda kolemanit yerine kullanılabilmesi nedeniyle kolemanit fiyatlarında düşmesine 

neden olmuştur. 1989 yılında Türk kolemaniti 300-365 US$/Ton iken, 2002/Haziran ayında 

270-290 US$/Ton düzeyinde olduğu görülmektedir. 

45

TABLO 25: ABD'NİN İTHAL ETTİĞİ HAM BOR ÜRÜNLERİNİN 

YILSONU FİYATLARI (US$/TON) 

Türkiye 

Kolemaniti 

46 

Şili 

Üleksiti 

1992 535 270 

1993 656 332 

1994 212 231 

1995 191 257 

1996 295 200 

1997 295 200 

1998 295 200 

1999 290 200 

2000 270-290 200 


Amerika'nın Türkiye'den ithal ettiği kolemanitin fiyatı 1993 yılında 656 US$/Ton ve Şili'den 

ithal ettiği Üleksitin fiyatı 332 US$/Ton iken, 2000 yılında Türk kolemanitinin 270- 

290US$/Ton ve Şili üleksitin fiyatı ise 200 US$/Ton seviyesine kadar gerilemiştir. 

TABLO 26: TÜRKİYE'NİN HAM BOR ÜRÜNLERİ 

ORTALAMA İHRACAT FİYATLARI (US$/TON) 

Yıllar Kolemanit Tinkal Üleksit 

1989 248 159 144 

1990 276 155 143 

1991 259 159 143 

1992 259 162 151 

1993 222 164 152 

1994 230 161 147 

1995 234 161 154 

1996 226 161 151 

1997 219 158 148 

1998 219 161 154 

1999 213 167 150 


Türkiye ham bor ortalama ihracat fiyatlarında ise, yıllar itibariyle kolemanitin fiyatında sürekli 

bir düşüşün olduğu ve Tinkal ve üleksitin fiyatlarında ise büyük bir değişimin olmadığı 

görülmektedir.

• Rafine Bor Ürünleri Satış Fiyatı 

Dünya bor üretiminde ilk sırada yer alan ABD, aynı zamanda önemli bir tüketicidir. Dolaysıyla 

bu ülkedeki bor ve bor bileşiklerindeki dalgalanmalar dünya bor fiyatları üzerinde etki 

yapmaktadır. Avrupa pazarındaki bor fiyatları ise ithal edildikleri üretici ülkelerin fiyat 

dalgalanmalarını yansıtmaktadır. Dünya bor cevheri pazarında ürün kalitesi nedeniyle Türk 

ham ve konsantre bor ürünleri tercih edilmektedir. 

TABLO 27: ABD'NİN YIL SONU SODYUM BORATLAR FİYATI (US$/TON*) 

Boraks USP Sodyum 

Tarih Susuz Deka- Penta- Sodyum Perborat 

Boraks Hidrat Hidrat Borat Tetrahidrat 

1980 Mart 489 190 212 603 550 

1981 Ocak 553 207 231 687 550 

1982 Ocak 609 220 246 760 650 

1983 609 220 246 760 650 

1984 Kasım 629 226 253 840 650-730 

1985 Mart 647 232 259 980 650-730 

1986 Mart 647 243 271 1.020 650-730 

1987 Nisan 647 243 271 1.040 650-730 

1988 647 243 271 1.040 650-730 

1989 Şubat 690-698 259-379 292 1.040 650-730 

1990 Şubat 690-698 259-379 292 1.040 730-790 

1991 690-698 259-379 292 1.040 730-790 

1992 Ekim 690-698 285-405 321-381 1.040 730-790 

1993 690-698 285-405 321-381 1.040 730-790 

1994 Ocak 765 302 339 1.040 730-790 

1995 765 302 339 1.040 730-790 

1996 Haz. 802 346 402 1.040 730-790 

1997 802 346 402 1.040 730-790 

1998 802 346 402 1.040 730-790 

1999 846 - 376 1.040 730-790 

2000 846 - 374 1.040 730-790 

2001 846 - 376 1.040 730-790 


(*) Brüt ağırlık 

47

TABLO 28: TÜRKİYE'NİN BOR ÜRÜNLERİ 

ORTALAMA İHRACAT FİYATLARI (US$/TON) 

Deka- Penta- Borik Sodyum Perborat Perborat 

Hidrat Hidrat Asit Perborat Monohidrat Tetrahidrat 

1989 - 296 701 584 - 632 

1990 - 315 749 731 1.717 - 

1991 - 317 655 688 1.383 - 

1992 - 329 577 723 1.072 727 

1993 - 314 451 763 1.043 596 

1994 - 311 432 514 971 610 

1995 - 315 472 559 1.107 649 

1996 - - 655 578 1.100 625 

1997 355 303 468 298 911 543 

1998 346 304 442 540 831 529 

1999 340 294 - 468 824 496 


Eti Holding A.Ş.'nin bor ürünleri ile ilgili 1988-2002 yılları arası yurtiçi satış fiyatları Tablo 

29'da verilmektedir. 

TABLO 29 : ETİ HOLDİNG FABRİKA SATIŞ FİYATI 

Boraks Penta Boraks Deka Borik Asit 

(Standart) FOB (Kristal) FOB (Kristal) FOB 

1998 (DM/Ton) 750 710 870 

1999 (DM/Ton) 730 700 850 

2000 (DM/Ton) 725 695 810 

2001 ($/Ton) 771 

725 

907 

2001 (DM/Ton) 340 

330 

400 

2002 ($/Ton) 325 300 390 

Kaynak: B. Özaslan, 1. Uluslararası Bor Sempozyumu Tebliği,2002 

Eti Holding A.Ş.'nin ihraç ettiği tabii bor ürünleri, konsantreleri ile borik asit fiyat bilgileri ise 

Tablo 30'da verilmektedir. 

TABLO 30: TABİ BORAT VE KONSANTRELERİ İLE 

BORİK ASİT İHRAÇ FİYATLARI ($/TON) 

1999 2000 2001 2002 

Tabii Borat ve Konsantrasyonu 184 187.4 - - 

Borik Asit - 361 359 - 

Borik Asit - - - 410 

Borik Asit - - 350 CIF - 

Kaynak: B. Özaslan, 1. Uluslararası Bor Sempozyumu Tebliği,2002 

Not: Fiyatlar OAİB ve İMMİB'den elde edilmiştir. 

Bor ürünlerinin gelecekteki fiyat eğilimleri, teknolojik gelişmeye bağlı olarak yeni ikame 

mallarının ortaya çıkması veya üzerinde çalışmalar yapılan potansiyel ikama malların nihai 

ürünlerinin üretiminde kullanma durumları, yeni kullanım alanlarının ortaya çıkması, ürün 

geliştirme, yeni üreticilerin (özellikle rafine bor ürünleri üreticileri) spot bazlı satışlarla da olsa 

piyasa dengelerini bozma eğilimleri gibi faktörlerin bir yansıması olacağı tahmin edilmektedir. 

48

VI. TALEP VE İHRACAT PROJEKSİYONU 

Genel Tüketim Talebi 

Çok geniş ve çeşitli alanlarda ticari olarak kullanılan bor mineralleri ve ürünleri talebinin, son 

yılarda dünya ekonomisindeki daralma ve ikame ürün fiyatları nedeniyle durağan bir halde 

seyretmektedir. 

Yıllık tüketim projeksiyonu ham borlarla yapılması oldukça güçtür. Çünkü ham bor ürünleri 

direkt ve rafine olarak satılabilmekte veya Türkiye rafine bor ürünlerine ham madde girdisi 

olarak kullanılmaktadır. 

Bor bileşiklerine olan yurtiçi ve yurtdışı talep artışı, üç önemli sektörlerdeki üretim artışına 

bağlı olup, 

-- Isıya dayanıklı cam ve özel camların üretim artışıyla boraks pentahidrat, 

-- Sabun ve deterjan endüstrisin de sodyum perborat monohidrat, 

-- Sır ve emaye endüstrisindeki gelişmelerde boraks dekahidrat 

tüketimini arttıracaktır. 

Uzun vadeli projeksiyonlarda; enerji krizlerin bir sonucu olarak bor tuzlarının cam ve seramik 

sanayilerinde, özellikle cam ürünü imalatında bugünden daha fazla tüketileceği uzmanlar 

tarafından iddia edilmektedir. Benzer şekilde tarım sektörünün bor talebi de Dünya nüfus 

artışına paralel olarak artacaktır. Bor, plastik ve metallerin dayanıklılığını önemli ölçüde 

artırmaktadır. Bu da daha yüksek binaların, daha uzun köprülerin ve daha hafif ve güçlü 

otomobillerin yapılmasına olanak vermektedir. 

Türkiye İhracat Projeksiyonu 

Yurtiçi konsantre bor ürünler dış talebe bağımlı olup, bu ürünlerin piyasa talebi; 

• Ürün fiyatına, 

• Malın girdi olarak kullanıldığı endüstrilerdeki teknolojik gelişmelere, 

• Üretici ve kullanıcı tercihlerine, 

• Genel ekonomik trend, 

• Malın kullanıcıya (uzak ülkelerdeki) maliyetinin yüksek olmasına, 

• Alternatif teknolojilerin ve ikame malların bulunması ve kullanılması, 

gibi bir çok faktöre bağlıdır. Özellikle fiber glas, deterjan endüstrisi gibi kullanım alanlarında 

zaman zaman talep değişikliği/kaymaları yaşanmaktadır. Ayrıca bor ürünleri ile ilgili analiz 

49

yaparken kullanım alanlarının yaklaşık %80'inde konsantre bor ve rafine bor ürünleri birbirinin 

tam ikame edebildiklerini göz önünde tutmak gerekmektedir. 

Ürünün piyasa talebini belirleyen başlıca faktörler ise; nihai ürünün üretim teknolojisi, ikama 

mallar ve çevresel faktörlerdir. Endüstriyel kullanıcılar dikkate alındığında, bor ürünlerinin 

girdi olarak kullanıldığı bazı nihai ürünlerin mevcut üretim teknolojisi gereği bor ürünlerine 

olan talebin fiyat esnekliği oldukça düşük olarak tanımlanabilir. 

Bor ürünlerinin tüketimi (yaklaşık %70) endüstriyel bazda üretim yapan, güçlü pazarlık 

gücüne sahip, sektörlerinde lider veya sektörlerine yön veren, teknoloji üretimi yapan 

organizasyonlar tarafından yapılmaktadır. Bor ürünlerine olan talebin önce sürekliliğini 

sağlamak ve artırmak, piyasayı alternatif teknolojilere zorlamamak, ikame mallarının 

kullanımına itmemek için bu organizasyonlarla "partner" olarak tanımlanabilecek bir iş ilişkisi 

içinde çalışılması gerekmektedir. 

Aslında, bor ürünlerine olan piyasa talebini incelerken, doğru sonuçlara daha yakın olabilmek 

için endüstriyi konsantre ve rafine bazda incelemekten çok B₂O₃ bazında incelemek daha 

doğru olacaktır. 

Son yıllarda dünya pazarındaki daralma ve tüketim artışındaki düşük seviyeler varsayımı 

dikkat alınarak önümüzdeki yıllarda yeni devreye giren ve girecek rafine bor ürünlerinin 

mevcut pazar payını arttıracağı da göz önüne alındığında; yıllık %2'lik bir artışın olacağı 

(yaklaşık yıllık 5 milyon $) ve fiyatların sabit kaldığı kabul ederek Tablo 31'de Türkiye bor 

ihracat projeksiyonu verilmektedir. 

TABLO 31: TÜRKİYE TOPLAM BOR VE ÜRÜNLERİ 

İHRACAT PROJEKSİYONU ($) 

TOPLAM BOR İHRACATI 

2003* 213.000.000 

2004** 255.000.000 

2005 260.000.000 

2006 265.000.000 

2007 270.000.000 

2008 275.000.000 

(*) Gerçekleşme (geçici) 

(**) Hedeflenen 

Eti Holding A.Ş. 2004 yılı ihracat hedefinin %90'ının bağlantısının şimdiden yapıldığı ve yeni 

devreye giren rafine ürün tesisleri ile birlikte ihracatın artacağı ve bu ihracat değerlerinin 

yaklaşık %70'ini rafine bor ürünleri olacağı tahmin edilmektedir. 

50

B-TORYUM 

I. SEKTÖRÜN, ÜRÜNÜN TANIMI VE KULLANIM ALANLARI 

I.1. Sektörün Tanımı 

DPT sektör sınıflandırmasına göre Toryum cevheri; madencilik sektörü, enerji hammaddeler 

alt grubu içinde uranyum ile birlikte nükleer enerji hammaddeleri alt ayrımında 

sınıflandırılmaktadır. Uranyum gibi, toryum da bir nükleer yakıt hammaddesidir. 

I.2. Ürünün Tanımı 

Toryum, İsveçli kimyacı J.J. Berzelius tarafından 1828 yılında keşfedilmiştir. Radyoaktif bir 

element olup, (Th) sembolüyle gösterilir. Kurşun yumuşaklığında ve kolay işlenebilen (tel 

haline getirilen) ve saf halinde iken gümüşsü gri bir metaldir. Doğada serbest halde 

bulunmayan toryum'un 60 kadar minerali vardır (Uranyum da doğada serbest halde 

bulunmaz). Ancak toryum ekonomik olarak yalnızca monazit (monazite) ve torit (thorite) 

minerallerinden kazanılmaktadır. Bu minerallerde genellikle nadir toprak elementleri ile 

birlikte bulunmaktadır. 

Atom numarası 90, atom ağırlığı 232,038, erime noktası 1750°C, kaynama noktası 3850°C 

ve özgül ağırlığı 11,71 gr/cm³ tür. Toryumun Th-223'ten Th-235'e varan on üç tane radyoaktif 

izotopu vardır. Doğal halde bulunan tek izotopu Th-232 olup, bunun yarılanma ömrü 

1,39.10¹º senedir. 

Uranyum ve plütonyum atomlarının çekirdeklerinin parçalanması sonucu elde edilen nükleer 

güç, günümüzde çeşitli ülkelerde, insanoğlu için kontrol edilebilir enerji teminine önemli 

katkıda bulunmaktadır. Uranyum gibi, toryum da bir nükleer enerji hammaddesidir. 

Doğada yaygına yakın bir dağılımı olmakla birlikte, yoğun yataklar halinde çok az bulunur. 

Toryum oksit tüm oksitler arasında erime noktası en yüksek olanıdır(3300°C). Havada az 

miktar oksijenin varlığı durumunda toryumun rengi parlak griden siyaha dönüşür. Toz halinde 

iken kendiliğinden tutuşur. 

Toryum tek başına fisil (doğrudan nükleer yakıt olarak kullanılan) madde olmadığından 

doğrudan nükleer yakıt olarak kullanılmamakta ve bir tetikleyiciye gereksinimi vardır. 

Uranyum izotopu U235 veya Plütonyum izotopu Pu239 ile birlikte kullanıldığında toryum 

kaynak maddesinden nötron-Th232 tepkimesinin sonucunda U233 fisil maddesi üretilir. 

Genel nükleer reaktör kalbi tasarımı itibariyle U233 nötron ekonomisi açısından en iyi yakıt 

tipidir. 

51

I.3. Kullanım Alanları 

Toryumun en çok kullanılan bileşiği ThO2'dir. Bu da toryum hidrooksit veya diğer toryum 

tuzlarının kızdırılmasıyla ele geçer. ThO₂'nin kızdırıldığı zaman ortaya çıkan ışığın önemli bir 

kısmı gözle görülebilen sahada olduğundan, toryum CeO₂ ile birlikte aydınlatma (lamba 

gömleği) gayesiyle kullanılır. Toryum 1880 yılından bu yana hem evlerde lüks lambaları ve 

hem de sokak lambalarında ışık kaynağı olarak kullanılmıştır. 

Toryum-232 atom çekirdeği parçalanabilen metal olmakla birlikte, nötron absorbsiyonu ile 

uranyum-232'e dönüştürülebildiğinden önemli bir nükleer enerji kaynağı olur. Yakıt çevirimi 

sorunu nedeniyle, bugün için toryumla çalışan ticari ölçekli santraller bulunmamakla birlikte, 

bu tip santrallerin prototiplerinin İngiltere, Almanya, ABD ve Hindistan'da uzun zamandır 

denendiği bilinmektedir. Doğada uranyumdan daha yaygın halde bulunur. Ancak doğrudan 

nükleer yakıt olarak kullanılamamaktadır. Bunların yanı sıra; 

-- Yüksek ısıya dayanıklı pota, cam ve seramiklerin üretiminde, 

-- Magnezyumla olan hafif ve yüksek sıcaklığa dayanıklı alaşımı nedeniyle roket ve 

uçakların yapımında, 

-- Radar ve mikrodalga fırınların en önemli parçası olan "Magnetron" adlı elektron 

yayıcı tüpleri üretiminde, 

-- Toryum florür; yüksek sıcaklık seramiklerinde, 

-- Toryum oksit; nükleer yakıtlarda, tıpta, tungstenli kaynak elektrodu üretiminde, 

-- Yüksek kaliteli kamera merceklerinde, 

-- Televizyon gibi elektronik araçlarda bulunan tungsten filamanların kaplanmasında 


II. TEKNOLOJİ 

Toryum teknolojisinde fiziksel zenginleştirme yöntemlerini takiben H₂SO₄, HNO₃, HCL veya 

NaOH liçi ile ThO₂ kazanımı yöntemleri kullanılmaktadır. Yapılan zenginleştirme 

çalışmalarında, toryumun cevher yapısında dissemine bir dağılım göstermesi sebebiyle 

fiziksel zenginleştirme çalışmalarından olumlu sonuç alınamamaktadır. 

52

Orijinal cevhere uygulanan toryum özütlemesi çalışmalarında, yüksek oranda HNO₃ veya 

H₂SO₄ tüketimi nedeniyle düşük ThO₂ içeren bu cevher için prosesin ekonomik olmadığı 

tespit edilmiştir. Ancak, sahadan radyometrik ayrımla alınan yüksek tenörlü (%1,92 ThO₂) 

cevher üzerinde gerçekleştirilen katıdan özütleme ve toryum bileşikleri yapılması 

çalışmalarında daha düşük asit tüketimleri nedeni ile olumlu sonuçlar elde edilebilmiştir. 

III. DÜNYA'DA MEVCUT DURUM 

III.1. Dünya Toryum Rezervi 

Toryum rezervine ilişkin doğrudan çalışmalar yapılmadığından, dünya toryum rezervine 

ilişkin veriler sağlıklı değildir. Dünya toryum rezervi içinde Türkiye'deki toryum rezervinin ilk 

sırada olduğu görülmektedir. Tablo 1'de ülkeler itibariyle toryum rezerv miktarları 


TABLO 1: DÜNYA TORYUM CEVHERİ REZERVİ (TON) 

Ülke Rezerv % 

Avustralya 340.000 19.1 

ABD 300.000 16.9 

Hindistan 300.000 16.9 

Norveç 180.000 10.1 

Kanada 100.000 5.6 

Güney Afrika 39.000 2.2 

Brezilya 18.000 1.0 

Malezya 4.500 0.3 

Diğer Ülkeler 100.000 5.6 

Türkiye 380.000 21.3 

Toplam 1.780.000 100.0 

Kaynak: U.S. Geological survey minerals year book-2002 

Dünya toplam toryum rezervi 1.780.000 ton civarındadır. Bu toplam rezervin %21.3 ile 

Türkiye, %19.1 ile Avustralya ve %16.9 payları ile ABD ve Hindistan'ın oluşturduğu 


Ancak uluslararası istatistiklerde Türkiye rezervinin belirtilmediği görülmektedir. Bunun 

nedenlerinden birincisi, ya rezerv bilgileri Uluslararası Enerji Ajansına bildirilmemiş, ya da 

toryum rezervleri monozit kökenli olmadığı için bu bilgiler uluslararası listelere alınmamış 

olabilir. 

III.2. Dünya Toryum Üretimi 

Toryum üretimi, bazı ülkelerde nadir toprak elementleri içeren monazit yataklarının 

aranmasına yönelik çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu mineraller aynı zamanda toryum da 

53

içerdiklerinden, toryum yan ürün olarak değerlendirilmiştir. Toryum ekonomik olarak yalnızca 

monazit (monazite) ve torit (thorite) minerallerinden kazanılmakta olup, Dünya monazite 

üretimi Tablo 2'de verilmektedir. 

TABLO 2: DÜNYA MONAZİT ÜRETİMİ (Brüt Ağırlık - Ton) 

Ülke 1998 1999 2000 2001 2002 

Brezilya 200 200 200 200 200 

Hindistan 5.000 5.000 5.000 5.000 5.000 

Malezya 517 1.147 818 510 500 

Srilanka 200 200 - - - 

Toplam 5.920 6.550 6.020 5.710 5.700 


Tablodan da görüldüğü gibi 2002 yılı itibariyle Dünya'da Monazit üretiminin %87.7'si gibi 

büyük bir kısmı Hindistan tarafından yapılmakta ve Brezilya ve Malezya'nın da kayda değer 

üretimin olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra Çin, Endonezya, Nijerya, Kuzey Kore, Güney 

Kore gibi bazı ülkelerinde çok düşük düzeyde üretim yaptığı bilinmektedir. ABD 1994 yılından 

bu yana monazit üretimi yapmamaktadır. Toryum halen monazitten yan ürün olarak elde 

edilmesi nedeniyle, sadece toryum için işletilen yatak yoktur. 

III.3. Dünya Toryum Tüketimi 

Toryum rezervi olduğu halde üretimi bulunmayan ABD, Dünyanın en büyük toryum 

tüketicisidir. ABD toryum tüketiminin tamamını ithalat yolu ile temin etmektedir. 

Ticari ölçekte tüketiminin olmaması nedeniyle toryumun enerji hammaddesi olarak tüketimi 

yok denecek düzeydedir. 

III.4. Dünya Dış Ticareti 

ABD monazit ithalatının tamamını Fransa'dan, toryum bileşikleri ise Fransa, Kanada, 

Japonya ve Singapur'dan karşılamaktadır. Tablo 3'de ABD'nin toryum bileşikleri dış ticaret 

değerleri verilmektedir. 

TABLO 3: ABD'NİN TORYUM BİLEŞİKLERİ DIŞ TİCARETİ 

2001 2002 

Miktar (Kg) Değer ($) Miktar (Kg) Değer ($) 

İhracat 7.300 291.000 880 260.000 

İthalat 1.850 68.400 650 22.100 


ABD tarafından 2002 yılında 7.300 kg toryum bileşikleri ihracatın, 298 kg Japonya'ya, 289 kg 

Singapur'a, 130 kg Mısır'a, 51 kg Nijerya'ya, 40 kg Trinidat ve Tobago'ya, 27 kg Almanya ve 

25 kg İngiltere'ye gerçekleşmiştir. Bazı toryum bileşiklerinin fiyatı ise; 

54

-- Toryum Oksit'in (%99.9 saflıkta)............... 82.5 0 $/kg 

-- Toryum Oksit'in (%99.99 saflıkta)............. 107.25 $/kg 

--Toryum Nitrat............................................ 27.00 $/kg 

IV. TÜRKİYE TORYUM REZERVİ 

Toryum içeren kompleks cevher sahası, Sivrihisar ilçesinin 20 km kuzey batısında 

Kızılcaören, Karkın ve Okçu köyleri arasında 15 km²'lik bir alanda yer almaktadır. 

MTA tarafından 1959 yılında havadan prospeksiyon sonucu keşfedilerek 1970'li yıllarda 

toryum amaçlı olmak üzere, 1981-1984 yılları arasında Florit, Barit ve Nadir Toprak 

Elementleri (NTE) edütü tamamlanmış ve ruhsat alınan bu yatak, bulma hakkı saklı kalmak 

kaydı ile, 2840 sayılı devletçe işletilecek madenler hakkındaki kanun kapsamında Eti 

Holding'e devredilmiştir. 

Bu yataktaki cevher komposizyonu çok çeşitli minerallerden teşekkül ettiği için "Kompleks 

Cevher" olarak tanımlanmaktadır. Tablo 4 ve Tablo 5'de toryum madeninin iki ayrı yatakta 

görünür rezervleri verilmektedir. 

TABLO 4: TORYUM GÖRÜNÜR REZERVLERİ 

(ESKİŞEHİR -SİVRİHİSAR KÜÇÜK HÖYÜKLÜ SEKTÖRÜ) 

Görünür Rezerv (Ton) 

ThO2 Ce La Nd Y 

Toplam Rezerv 97.560 614.782 442.662 260.678 48.181 

Ortalama Tenör(%) 0,196 1,25 0,90 0,53 0,10 

Ce+La+Nd+Y 

1.367.303 

Toplam Rezerv 

Ce+La+Nd+Y 

Tenörü(%) 

55 

2,78 

TABLO 5: TORYUM GÖRÜNÜR REZERVLERİ 

(ESKİŞEHİR -SİVRİHİSAR KOCA DEVEBAĞIRAN SEKTÖRÜ) 

Görünür Rezerv (Ton) 

ThO2 Ce La Nd Y 

Toplam Rezerv 286.424 1.495.935 1.077.075 634.275 119.674 

Ortalama Tenör(%) 0,217 1,25 0,90 0,53 0,10 

Ce+La+Nd+Y 

Toplam Rezerv 

3.326.959 

Ce+La+Nd+Y 

Tenörü(%) 

2,78 

Kaynak: TAEK Raporu 

Toryum çalışmalarında 400 m derinliğe kadar anomali alınmış ve sahanın ortalama %0.2 

tenörlü 380.000 (97.560+286.424) ton ThO2 rezervin olduğu tahmin edilmektedir. Ortalama 

NTE'nin toplam tenörünün ise %3 olduğu görülmektedir.

Sahalardaki ekonomik mineraller; florit, barit ve bastnazit'tir. Toryum, kompleks bünyesindeki 

monazit ve torobastnazit minerallerinin kafes yapısında yer almaktadır. Teknolojik olarak 

zenginleştirilse bile bugünün şartlarında ekonomik olmayacağı araştırmaya dayalı 

raporlardan anlaşılmaktadır. Bu raporlarda sadece toryumun kazanılmasına yönelik cevher 

çözdürme işlemleri uygulandığında, toryumun yüksek verimle kazanılabileceği fakat işletme 

maliyetinin çok yüksek çıkması nedeniyle sahadaki toryumun yan ürün olarak 

kazanılmasının daha uygun olacağı belirtilmektedir. Tenör dağılımı homojen olmadığından, 

tüm saha için geçerli olabilecek bir tenör dağılım haritası yapmak söz konusu olmamaktadır. 

Toryum ihtiva eden Eskişehir-Sivrihisar cevheri yatağındaki, Yaylabaşı ve Kocayayla 

sektörlerinde yeterli sayıda sondaj yapılamadığından bu bölgeye ait kesin rezerv tespiti 

mevcut değildir. Bu bölgelerle birlikte Malatya-Hekimhan-Kuluncak gibi diğer bölgelerde de 

gerekli çalışmaların yapılması durumunda rezervin iki katına çıkması ihtimali vardır. Ancak 

bu konu ile ilgili kesin sonuca götürecek herhangi bir çalışma yapılmamıştır. 

56

C- GENEL DEĞERLENDİRME 

Bor ülkemizin sahip olduğu en önemli madenlerinden biridir. Bor sanayii ve yan sanayinin 

geliştirilebilme, devamlılığını sağlayabilme ile ihracatta rekabet edebilirlik kapasitesi 

açısından bor mineralleri ülkemiz açısından stratejik nitelikte ulusal bir kaynaktır. Bu alanda 

ulusal çıkarlarımızın ve kamu yararının korunmasını sağlayacak stratejilerin izlenmesi ve 

kontrolü; bor ürünlerinin birbirini ikame etmesi ve bor dışındaki ürünlerde (trona vb) bazı bor 

ürünleri yerine kullanılabilmesi dikkate alındığında, ancak tek elden ve güçlü bir 

organizasyonla, kamu işletmeciliği ile sağlanabilir. 

Bor ürünleri sektörü, dünyada az sayıda üretici ve çok sayıda tüketicinin olması nedeniyle 

oligopolist bir piyasa yapısına sahiptir. Dünya toplam bor rezervinin yaklaşık %64'ü 

Türkiye'de, %9'u ABD'de, %11'i Rusya'da ve diğer rezervler ise Çin, Şili, Bolivya, Peru, 

Arjantin, Kazakistan ve İran'da bulunmaktadır. 2001 yılı dünya bor üretiminin B₂O₃ bazında 

1.546 bin ton olup, bu üretimin %42'si ABD, %33'ü Türkiye tarafından gerçekleştirilmiştir. 

Bor tüketim pazarını gelişmiş ülkeler oluşturmaktadır. Dolayısıyla Türkiye, ihracatının büyük 

çoğunluğunu bu ülkelere yapmaktadır. Ancak ihraç edilen bor esaslı ürünlerin gelişmiş ya da 

daha da az gelişmiş ülkelere olan dağılımına bakıldığında, gelişmiş ülkelere daha çok cevher 

ve konsantre (ham bor) ürünlerinin satıldığı ortaya çıkmaktadır. Bu ürünler katma değeri 

daha düşük olan ürünlerdir. Diğer taraftan Orta Doğu ve Afrika ülkelerine yapılan ihracatın 

hemen hemen tümü rafine bor ürünleridir. Gelişmiş ülkelere ihraç edilen ham borların büyük 

bir kısmı bu ülkelerde rafine ürüne dönüştürülerek kullanılmaktadır. 

Bor talebi, diğer endüstriyel minerallerde olduğu gibi, diğer sektörlerdeki üretim düzeyinin bir 

yansıması olarak kabul edilmektedir. Dünya bor ürünleri tüketim artışı (değişimi) ve bu 

ürünlerin tüketiminin en fazla olduğu sanayileşmiş ülkelerdeki; yeni tüketim alanlarının 

bulunmasına, mevcut girdi olarak kullanılan ürün ve endüstrideki tüketim miktarına ve 

gelişmiş ekonomilerdeki ekonomik duruma bağlı olarak değişmektedir. Dünyadaki en büyük 

ikinci bor ürünleri ihracatçı konumundaki Türkiye'nin de bor ürünleri ihracat gelirleri de bu 

değişkenlere bağlı olarak değişmektedir. 

Bugün itibariyle konsantre, rafine ürün ve özel bor kimyasalları şeklinde, en az 200'ünde 

alternatifsiz olmak üzere, 250'yi aşkın kullanım alanı olmuştur. Özellikle gelişmiş sanayi 

ülkeleri sanayilerinin vazgeçilmez temel girdisi olan bor, üretimde kullanılacak hammadde 

içine değişik miktarlarda katılarak olmazsa olmaz temel bir girdi özelliğindedir. Başlıca 3 

sektör tüketimin büyük bir kısmını gerçekleştirmektedir. En büyük kullanımı %42 ile cam 

yünü alanıdır. Bu alanda hem izolasyon, hem tekstil ve hem de optik elyaf olarak büyük bir 

57

kullanım alanı bulunmaktadır. İkinci büyük kullanım alanı da %17 ile deterjan sektörüdür. 

Bor bileşik itibariyle oksijen taşıyıcıdır. Beyazlatma etkisinden ve oksijen taşımasından dolayı 

bugün deterjan sektöründe sodyum perboratın ana girdisi olarak kullanılmaktadır. Üçüncü 

büyük kullanım alanı da fayans ve sır-sırça olarak emaye sektöründe %12'lik bir kullanım 

oranına sahiptir. 

Borun çok değişik kullanım alanları bulunmakla birlikte, teknolojisi yüksek sanayide 

kullanıldığında çok yüksek fiyatlarla pazarlama şansına sahiptir. Bu pazarlarda rafine borun 

fiyatı 400-500 USD/Ton iken, bordan yapılmış bir tekstil elyafının fiyatı 4.000 USD/Ton, 

sodyum bor hidrürün ise 50.000 USD/Ton'a satılabiliyor. 

Dünya bor pazarı, sınırlı üretici olması ve ürün grubunun birbirine ikame edilebilir 

özelliklerinin ürün çeşitlendirmesi gerekmesi sebebiyle, diğer maden ve metal pazarından 

çok ayrı bir yapıya sahiptir. Bu pazarı diğer maden ve metal borsalarında olduğu gibi, piyasa 

şartlarında oluşan fiyatlara göre alım-satım işlemlerinin gerçekleştirildiği bir pazar olarak 

görmemek gerekir. 1978'den önce ancak 40-60 USD/Ton fiyatla ihraç edilen bazı ham bor 

tuzları, bugün 140-200 USD/Ton fiyatla satılır hale gelmiştir. 

Türkiye 2003 yılında 1.366.873 ton konsantre bor ve 516.281 ton rafine bor üretimi 

gerçekleştirmiştir. Konsantre bor üretiminin %49.1'i tinkal, %42.3'ü kolemanit ve %8.6'sıda 

üleksit oluşturmaktadır. Rafine bor üretiminin ise, %57.8'ini boraks PH (Etibor 48), %17.4'ünü 

asitborik, %12'isini öğütülmüş kolemanit ve %12.8'ini de diğer ürünler meydana 

getirmektedir. 2004 yılında ise konsantre bor üretiminde %4.4'lük azalışın ve rafine bor 

üretiminde ise %24.4'lük bir artış hedeflenmektedir. Aslında Eti Holding'in konsantre üretim 

yapmakta bir sorunu bulunmamaktadır. Rafine tesislerin kapasitelerine ve konsantre 

satışlarına uygun olarak üretim programlanması gerekmektedir. 2002 yılından sonrada bor 

satış politikası çerçevesinde uluslararası pazarda kendi rafine ürünlerimizle rekabet etmemek 

için konsantre tinkal satışı yapılmamaktadır. 

Ülkemiz dünya bor rezervinin %64'üne sahip olup, üretici ülkeler arasında en düşük taşıma 

ve üretim maliyeti ile Dünya bor mineralleri üretiminin %33'ünü gerçekleştiriyor iken, Dünya 

bor ticareti içerisindeki payımız yaklaşık %15'ler civarındadır. Ayrıca, ülkemiz toplam bor 

satış geliri içinde iç pazarın 17 milyon USD gibi %8'lik bir oranda kalması bora dayalı 

sanayimizin ne kadar zayıf, çözülmesi gereken problemleri olduğunun bir göstergesidir. 

Dünyada 1.2 milyar USD değerindeki ham ve yarı mamul bor pazarındaki 200-250 milyon 

USD tutarındaki pazar payımızın arttırılmasından ziyade, ikame özelliğini sınırlama ve katma 

değerin ülkemizde kalmasını sağlayacak ileri teknoloji gerektiren ürün çeşitliliği 

58

oluşturulmalıdır. Ürün çeşitliliği açısından şu anda Türkiye, bir kalsiyum borat olan kolemanit 

cevherinden borik asit üretmekte, bir sodyum borat olan tinkal cevherinden ise boraks 

pentahidrat, boraks dekahidrat, susuz boraks ve sodyum perborat üretimlerini 

gerçekleştirmektedir. Kullanıldıkları alanlara göre bu ürünlerin, sodyum perborat dışında, 

birbirlerinin yerine kullanılmaları mümkün olup, hepsi birbirinin rakibi konumundadır. Bor 

ürünlerinin birbirini ikame özelliği nedeniyle ürün çeşitlendirmesini gerektirmekte, bu durum 

ise büyük yatırımlar, sürekli teknoloji yenileme ve dünya çapında pazarlamayı içeren komple 

bir işletmeciliği zorunlu kılmaktadır. 

Ülkemiz bor cevherinin dünya piyasasındaki gerçek değerine ulaşabilmesi amacıyla 1978 

yılında bor cevheri 2172 sayılı kanunla devletleştirilmiş ve böylece dünyada en büyük bor 

üreticileri ABD'de US Borax ile Türkiye'de Eti Holding A.Ş. olmuştur. Başta bor mineral ve 

türevleri üretimi olmak üzere ülkemizde maden ve işlenmiş madencilik ürünleri ihracatının 

yaklaşık %50'si Eti Holding A.Ş. tarafından gerçekleştirilmektedir. Eti Holding A.Ş.'nin ana 

faaliyet konularını arasında başta bor cevheri olmak üzere alüminyum, perlit madenleri ve 

uhdesinde bulunan trona ve nadir toprak elementleri yatakları da bulunmaktadır. 

Eti Holding'in rakibi konumundaki US Borax ise, 1800'lü yıllardan beri sürekli geliştirdiği 

üretim teknolojisi ve yeni ürünlerin yanı sıra bor kullanım alanlarının genişletilmesine yönelik 

çalışmaları ve köklü yapısı ile de gerçek bir dev konumundadır. Dünya bor pazarından gelir 

olarak %65 ile en büyük paya sahip olan US Borax firması; dünyada bir çok merkezde 

yürüttüğü üretim, depolama, dağıtım ve pazarlama faaliyetlerini, Eti Holding ile 

karşılaştırılamayacak kadar büyük bir organizasyon yapısı ile tek elden kontrol eden 80 den 

fazla ülkede örgütlenmiş bir kuruluştur. US Borax'ın sahibi Rio Tinto Zinc (RTZ), bor cevher 

ve ürünleri yanında, bir çok ülkede titanyum, talk, elmas, bakır, gümüş, boksit, demir cevheri, 

uranyum, altın, çinko, kurşun, molibden, kalay, trona vb. bir çok alanda üretim ve satış 

yapan, dünya titanyum pazarında %40, talk ve elmas pazarında ise %20 gibi çok büyük 

paylara sahip olan çokuluslu bir firmadır. Bu firma, sahip olduğu çok geniş olan pazar ağlarını 

da kullanarak üretim kapasitesini sürekli arttırıp teknolojilerini geliştirmekte, bu sayede 

gerektiğinde rakiplerinden daha ucuz ve kaliteli malı piyasaya sürebilmektedir. Özellikle 

dünya bor tüketiminin yaklaşık %75'ini oluşturan ABD ve Batı Avrupa'da kurduğu etkin 

pazarlama ağı sayesinde bor pazarını kontrolü altında tutmaktadır. 

Türkiye'nin bor ve bor ürünleri ihracat gelirinde (1999 yılı) bugüne kadar ulaştığı en büyük 

değer 237 milyon USD'dir. Bu yıldan sonra dünya talebindeki daralma nedeniyle bor ve bor 

ürünleri ihracat gelirinde düşüşler yaşanmış ve 2002 yılında 186 milyon USD seviyesine 

kadar gerilemiştir. 2003 yılında ise 213 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. Kurum, 2004 

59

yılında 245 ve 2005 yılında ise 295 milyon USD'lık ihracat hedeflemektedir. Ayrıca Eti 

Holding A.Ş., 2002 yılı faaliyet döneminde 16.5 milyon USD iç satış yapmıştır. 

Eti Holding A.Ş. son dönemde rafine bor üretimi ve uluslararası pazarlama ve dağıtım ağını 

güçlendirmeye dönük bor politikası çerçevesinde rafine bor üretim kapasitesini yükseltmek 

için yoğun bir yatırım atağı içerisine girmiştir. Bu kapsamda; Eti Holding A.Ş.'nin kendi 

kaynaklarından sağladığı toplam 200 milyon USD seviyesine yaklaşan, Emet Yeni Borik Asit 

Tesisi, Kırka 3. Bor Türevleri Tesisi, Yeni Sülfürik Asit Tesisi ve Tek Kademe Penta Üretim 

Tesisinden oluşan rafine bor ürünleri yatırımına başlamıştır. Söz konusu yatırımlar 

tamamlanarak 2003 ve 2004 yıllarında devreye alınmıştır. Ayrıca, 100.000 ton/yıl kapasiteli 

Bigadiç II. Ham Bor Öğütme Tesisinin 2005 yılı sonunda işletmeye alınması planlanmakta 

olup, 2004 yılında yeni ürünlere yönelik olarak Susuz Borik Asit, Sodyum Bor Hidrür, Solubor 

(Borlu Gübre) ile ilgili yatırımlar için teklif yapılacaktır. 

Kurumun kendi kaynaklarından yapacağı yatırımlara ek olarak, özel bor kimyasalları 

konusunda 8 adet ön fizibilite hazırlanmış olup, bu ön fizibilitelerin Bor Oksit ve Sulu 

Bor(disodyum oktaborat tetrahidrat) ürünlerini Eti Holding tarafından, Ferro-Bor, Bor Nitrür, 

Sır-Frit, Fiber Glass ve Çinko Borat gibi diğer 6 adet özel bor kimyasallarının ise özel sektörle 

işbirliği yapılarak veya ürün temini konusunda desteklenerek üretilmesi düşünülmektedir. 

Son yıllarda Eti Holdig A.Ş.'nin kimyasal ürün kapasitesindeki artışa bağlı olarak, 1988 

yılında ham bor/ toplam bor ihracat oranı miktar olarak %86.9 ve değer olarak %76.8 iken, 

2003 yılına miktar olarak %43.6 ve değer olarak 32.7 seviyesine gerilemiştir. Yani diğer bir 

deyişle bu süre içerisinde toplam bor ihracatı içerisinde katma değeri yüksek olan rafine bor 

ürünlerinin oranı (miktar ve değer olarak) yükselmiştir. 

ABD'den sonra en fazla bor üretimi gerçekleştiren ülkemizin satılabilir konsantre ve rafine bor 

ürünleri üretiminin yaklaşık %8-10'u iç pazarda tüketilmekte olup, geriye kalan %90-92'si ise 

ihraç edilmektedir. Oysa bu durum ABD'de tam tersine olup bor ürünleri üretiminin %60-65'i 

iç pazarda tüketilmekte, geri kalan ihraç edilmektedir. Bu nedenle Eti Holding A.Ş. dünya bor 

pazarında hak ettiği yere ulaşabilmesi için katma değeri yüksek rafine bor ürünleri ile ürün 

yelpazesini artıracak yeni bor ürünlerine yönelik yatırımlara ağırlık verecek faaliyetlerini 

sürdürmesi gerekmektedir. 

Diğer taraftan, tüketiciye daha etkili ve ekonomik şekilde ulaşarak hizmet verebilmek 

amacıyla pazarlama ve dağıtım ağını güçlendirmelidir. Bu çerçevede bor ürünleri pazarının 

giderek ABD'den Uzak Doğu'ya kayması nedeniyle bu bölgede de pazarlama organizasyonu 

yapılanma çalışmalarına hız verilmelidir. Deneyimli ve nitelikli insan kaynaklarıyla dinamik 

60

or politikası uygulanarak; ürün kalitesi ve çeşitliliğini artırmaya, pazarlama ve dağıtım 

kanallarını güçlendirmeye, Ar-Ge faaliyetleri ile teknoloji ve ürün yenileme kapasitesini 

geliştirmeye, karlılık ve verimliliği arttırmaya odaklanması gerekmektedir. 

Bor maden varlığımızın katma değerinin yurtiçinde kalmasına yönelik sanayinin kurulması ve 

özel sektörün bu sanayide yerini almasını sağlamak üzere; Eti Holding A.Ş.'nin çalışmaları 

yanında, bor ve bor ürünleri ile ilgili sanayinin oluşturulması ve geliştirilmesi için gerekli 

bilimsel ortamı sağlamak, bor ve ürünlerini kullanan ve bu alanda araştırma yapan kamu ve 

özel hukuk tüzel kişiler ile işbirliği yaparak patent ve know-how üretilmesi için kanun ile 

kendisine verilen görevleri yerine getirmek üzere Ulusal Bor Araştırma Enstitüsüne önemli 

görevler düşmektedir. 

Toryum cevheri, bugün için geleceğini bekleyen bir nükleer yakıt hammaddesi 

durumundadır. Doğrudan nükleer bir yakıt olarak kullanılmamakta ve bir tetikleyiciye 

gereksinimi bulunmaktadır. Ancak, günümüzde toryum tabanlı yakıt çevrimi ticari olarak 

kullanılmamaktadır. 

Bu nedenle ülkemizde Eskişehir-Sivrihisar'da bulunan rezervin, mamul ve maden olarak 

satışı bugün için söz konusu değildir. Ayrıca uranyum fiyatlarının günümüzde düşük 

seyretmesi halen uranyuma olan talebin devamını kaçınılmaz kılmaktadır. 

Toryum madeni, bugün itibariyle ekonomik değeri yüksek olan bir maden değildir. Ancak, 

dünyadaki hızlı bilimsel ve teknolojik gelişmeler dikkate alındığında bu konuda hazırlıksız 

yakalanmamak için Türkiye'nin uluslararası alandaki araştırma-geliştirme çalışmalarına 

katılması gerekmektedir. 

61

EKLER 

• EK 1: ETİ HOLDİNG A.Ş. TARAFINDAN YAPILAN BOR 

ÜRÜNLERİ İLE İLGİLİ 5 ADET ÖN FİZİBİLİTE ÖZETİ 

• EK 2: ULUSAL BOR ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ KANUNU 

• EK 3: BOR CEVHERİ TARİHÇESİ 

62

EK 1: ETİ HOLDİNG A.Ş. TARAFINDAN YAPILAN BOR ÜRÜNLERİ İLE İLGİLİ ÖN 

FİZİBİLİTE ÖZETLERİ 

1- BOR KARBÜR ÖN FİZİLİBİTE ÖZETİ 

ÜRÜNÜN TANIMI 

Bor karbür, metal olmayan en önemli gruba ait olup, en sert malzemedir. Mükemmel 

özellikleri arasında : 

• Ekstrem sertliği; onu ancak elmas ve kubik bor nitrür (cBN) aşar. 

• Birçok kimyasal reaksiyonlara karşı dayanımı çok yüksektir. 

• Diğer mükemmel özelliği ise düşük yoğunluğu ile ısı dayanımıdır. 

İçerik bakımından yaklaşık % 80 bor ihtiva etmesi, bileşiğin yüksek ergime noktası ve iyi 

kimyasal ve fiziksel kararlığından dolayı nötronların absorbe edilmesinde bor karbür daha 

etkin ve daha ekonomiktir. İçeriğinde yüksek bor ihtiva etmesi, bor karbürü diğer bor 

bileşikleri üretmede önemli bir kaynak kılmaktadır. Örneğin; en ilginç olanlar arasında, bor 

halojenleri veya borlu metaller bulunmaktadır. Bor karbür 2500°C de, bor oksit bileşimi ve 

karbondan elde edilmektedir. Bileşimdeki sınır aralıkları (bor oranları) nispeten muhteliftir. 

Bor/Karbon oranı 3.8 den 10.4 ‘e kadar; teknik bor karbür için aşağı yukarı değer aralıkları 

ise, 3,9 den 4,3‘e kadar değişmektedir (tipik bor/ karbon oranları 4,0 –4,1 dır.). 

KAPASİTE 

Tesis kapasitesi 24 saat/gün, 330 gün/yıl, üç vardiyalı çalışma düzeni ile 200 ton/yıl 

hammadde sarfiyatı ve 50 ton B4C/yıl üretilecek bir şekilde olacaktır. Elektrik Arc Fırını, 

seçilen kapasiteye göre dizayn ve tasarımı yapılacaktır. 

KULLANIM ALANLARI 

-- Makine ve çalışma aletleri yüzeylerinin işlemesi için kullanılır 

(özellikle sert metallerin lopçukları) 

Başta kesim plakaları olmak üzere, anaç taşlar, her türlü matriksler, soğuk çekilmiş aletler, 

akıcı baskı aletleri, demircilik, matkap uçları, kılavuzluk, ok dövme keskisi, valflar, valf 

yatakları, piston ringleri, silindir düğmeler, silindir burçlar, silindirik yüzeyler, dişli 

mekanizmalar, rulman yatakları, salmastra kutuları, püskürtmeli pompalar, sertleştirilmiş 

oturak yüzeyleri, suni malzeme pres kalıpları, her türlü eğitim alet ve kesiciler, rendeler, 

frezeler, krank miller, ve differansiyaller gibi alanlarda yüzey işlenmesinde kullanılır. 

-- Seramikler ve Sert çalışma malzemelerinin İşlenmesinde(Lopçuklar ve Testereler gibi) 

Örneğin; Oksitli olmayan Seramikler (Si3N4SiC),Oksitli Seramikler (Al2O3ZrO2), Mineraller, 

Quars, tabii ve sentetik taşlar, optik camlar gibi. 

-- Ultrason Delinmeler 

Cam,Seramik, Silisiyum ve Minerallerin işlenmesi için gerekli delinme ortamı. 

-- Metallurji ve Ateşe dayanıklı Alanlarda 

İçinde bağlayıcı olarak karbon bulunan refrakterlerde karbonun oksitlenmesini önlemek için 

(Antioksidant olarak) kullanılır. Bor karbür Termik Nötronların Absorbsiyonun da ve aynı 

zamanda Nükleer kalkan ve kontrol çubukları ve şut daldırma peletlerinde kullanılır. 

--Yüksek randımanlı – Seramikler 

Mühendislik ve seramikli yapı parçaları imalatı için gerekli olan bir hammaddedir. 

-- Metal Matriks Kompoziteleri: 

NE-Metallerin partüküllerinin güçlenmesinde kullanılır. 

-- Termik nozül: 

Örneğin; kum ve alümina püskürtme nozülleri imalatlarında kullanılır. 

Gerek geçmişte olsun gerekse günümüzde, halen Ülkemizde Bor Karbür üretimi 

yapılmadığından, ürün ile ilgili tüm teknik veri için gerek görülmesi halinde, bu alanda yurt 

dışında hizmet veren firmalarla temasa geçilerek teknik yardım talebinde bulunup temin 

edilmesi yoluna gidilecektir. 

63

BOR KARBÜR YATIRIM TUTARI TABLOSU 

HARCAMALAR 

TUTAR 

(BİN ABD $) 

1- Etüd Proje 72 

2- Know-How 45 

3- Arsa Bedeli 84 

4- Arazinin Düzenlenmesi 8,4 

5- İnşaat İşleri 90 

6- Ulaştırma Yatırımları 8,4 

7- Ana Fabrika Makine Donanımları 800 

-- Hammadde Dozajlama, 

harmanlama ünitesi 

50 

-- Fırın Ekipmanları. Otomasyon 450 

-- Öğütme, Ayrışma, Sinterleme 

150 

ve Paketleme 

-- Diğer 50 

8- Yard. İşletmeler Makina Donanımı 100 

9- Taşıma, Sigorta ve Gümrük Gid. 90 

10- Montaj Giderleri 90 

11- Genel Giderler 69,4 

12- Taşıt Araçları 10 

13- İşletmeye Alma Giderleri 9 

ARA TOPLAM 1.476 

14- Beklenmeyen Giderler 118 

SABİT YATIRIM 1.594 

15- İşletme Sermayesi 25 

İLK YATIRIM TOPLAMI 1.619 

BAZI MALİ VE EKONOMİK VERİLER 

PROJE TUTARI 1.619.000 US $ 

-- Sabit Sermaye Yatırımı 1.594.000 US $ 

-- İşletme Sermayesi Yatırımı 25.000 US $ 

YATIRIM DÖNEMİ 3 Yıl 

EKONOMİK ÖMÜR 20 Yıl 

EKONOMİK VERİLER VE RANTABİLİTE 

İç Karlılık Oranı 30.4 

Geri Ödeme Süresi 1.87 Yıl 

Net Bugünkü Değer 2.5 Milyon US $ 

Fayda Masraf Oranı 1.85 

64

2- BOR NİTRÜR ÖN FİZİLİBİTE ÖZETİ 


Bor Nitrür, bor ve azot elementlerinin oluşturduğu, kimyasal formülü BN olan, kimyasal 

metodlarla üretilen bir bileşiktir. Literatür araştırmalarından edinilen bilgilere göre, bor nitrür 

ticari alanda dört ayrı metodla üretilmektedir. Yine literatürden edinilen bilgilere göre bor 

nitrür genellikle, bor oksit, karbon ve azot'un 1450-1600 0C'de kimyasal reaksiyona 

sokulmasıyla elde edilmektedir. 

KAPASİTE 

Kurulacak tesiste refrakter kalite ve seramik kalite olmak üzere iki tür bor nitrür üretilecektir. 

refrakter kalite %92-96 BN, seramik kalite ise minumum %98,5 BN ihtiva edecektir. Her iki 

ürün de pudra şeklinde olacaktır. Tesisin yıllık kapasitesi (refrakter + seramik kalite) 150 ton 

bor nitrür olacaktır. Bu kapasite dünya talebinin %15'ine denk gelmektedir. 


Ticari alanda bor nitrürün iki ayrı kristal formu kullanılmaktadır. Bunlar hegzagonal ve kübik 

bor nitrürlerdir. 

Hegzagonal bor Nitrür; yüksek sıcaklıklarda refrakter özelliği, yüksek termal şok direnci, 

yüksek ısı iletkenliği, elektriksel yalıtkanlık, kimyasal kararlılık, yağlayıcılık ve kolay 

işlenebilirlik gibi üstün özelliklere sahip bir malzemedir. Bu özellikleri nedeniyle, metalurjide 

yüksek sıcaklığa dayanım gerektiren uygulamalarda, yağlayıcı olarak yüksek sıcaklık 

kalıplarında, yalıtkan malzeme olarak elektrik-elektronik endüstrisinde kullanılır. 

Kübik bor nitrür, elmastan sonra bilinen en sert malzemedir. Bu özelliği nedeniyle sert 

malzemelerin kesilmesi ve işlenmesinde, ayrıca yüksek ısı iletkenliği nedeniyle yüksek 

sıcaklıkta kesme ve aşındırma işlemlerinde kullanılmaktadır. 

TÜKETİM 

Dünyada yaklaşık 1000 ton/yıl hegzagonal bor nitrür tüketilmektedir. Bunun pazar değeri 55 

milyon Dolardır. Satış fiyatları miktara ve kaliteye bağlı olarak değişmektedir. Yapılan pazar 

araştırmalarına göre refrakter kalite bor nitrürün 50.000 $/ton civarında satılmaktadır. 

Seramik kalitenin fiyatı ise 52.000-66.000 $/ton arasındadır. Yüksek saflık tiplerinde ise 

siparişin büyüklüğüne ve kaliteye bağlı olarak fiyat 200-400 $/kg arasında seyretmektedir. 

65

BOR NİTRÜR YATIRIM TUTARI TABLOSU 

HARCAMALAR 

TUTAR 

( ABD $) 

1- Etüd Proje 68.000 

2- Know-How 42.500 

3- Arsa Bedeli 67.000 

4- Arazinin Düzenlenmesi 6.700 

5- İnşaat İşleri 85.000 

6- Ulaştırma Yatırımları 6.700 

7- Ana Fabrika Makine Donanımları 750.000 

-- Hammadde Hazırlama 30 

-- Fırın ve Ekipmanları, Otomasyon 230 

-- Liçing, Filtrasyon 140 

-- Kurutma Fırını ve Ekipmanları 200 

-- Diğer(Hammadde stoklama dahil) 150 

8- Yard. İşletmeler Makina Donanımı 100.000 

9- Taşıma, Sigorta ve Gümrük Gid. 85.000 

10- Montaj Giderleri 85.000 

11- Genel Giderler 65.000 

12- Taşıt Araçları 10.000 

13- İşletmeye Alma Giderleri 8.500 

ARA TOPLAM 1.380.000 

14- Beklenmeyen Giderler 110.000 

SABİT YATIRIM 1.490.000 

15- İşletme Sermayesi 316.000 

İLK YATIRIM TOPLAMI 1.806.000 


PROJE TUTARI 1.806.000 

-- Sabit Sermaye Yatırımı 1.490.000 

-- İşletme Sermayesi Yatırımı 316.000 



EKONOMİK VERİLER VE RANTABİLİTE 

İç Karlılık Oranı %90 

Geri Ödeme Süresi 1 Yıl 

Net Bugünkü Değer 34.424.540 US $ 

Kara Geçiş Noktası %10.6 

66

3- ÇİNKO BORAT ÖN FİZİLİBİTE ÖZETİ 


Plastik maddelerin günlük hayatta artan oranlarda kullanılması, bu malzemelerin alev 

almalarının geciktirilmesi işleminin önemini de arttırmıştır. Çinko borat, son yıllarda alev 

geciktirici olarak gittikçe artan oranlarda kullanılan ve bünyesinde bor ihtiva eden kimyasal bir 

maddedir. Çinko borat beyaz, nem çekmez, viskoz, toz bir mamuldür. En yaygın olarak 

kullanılan çinko borat 2ZnO3B2O3 3,5H2O’dır. 

Çinko borat dışında ticari olarak kullanılan önemli alev geciktiricilerden bazıları; alüminyum 

trihidrat (ATH), magnezyum hidroksit, antimon bileşikleri, bromin, klorür ve fosfat 

bileşikleridir. Alüminyum trihidrat, dünya toplam talebinin yarısını teşkil etmektedir. 

KAPASİTE 

Tesis kapasitesinin 10.000 ton/yıl olacağı kabul edilmiştir. Çinko borat (2ZnO3B2O33,5H2O) 

genel olarak borik asit ve çinko oksit hammaddeleri kullanılarak üretilmektedir. 


• Çinko boratlar, alev geciktirici, duman bastırıcı, korozyon geciktirici olarak polimerlerde ve 

kaplamalarda, özellikle PVC, halojenli polyester ve naylonlarda kullanılır. 

• Yüksek dehidrasyon sıcaklığına (290-300°C gibi) sahip olduğu için yüksek sıcaklıklara 

dayanıklı plastik malzemelerin imalatında yaygın olarak kullanılır. 

•Çinko boratlar, kablolarda, yanmaya dayanıklı boyalarda, kumaşlarda, elektrik/elektrotronik 

parçalarda, yanmaya dayanıklı halı kaplamalarda, otomobil/uçak iç aksamlarında, tekstil ve 

kağıt endüstrisinde kullanım alanına sahiptir. 

• Diğer alev geciktiricilerle karşılaştırıldığında çok daha etkili bir duman bastırıcı olması ve 

diğer alev geciktiricilere göre daha ucuz olması sebebiyle, bazı alev geciktiriciler yerine 

tamamen olmasa bile kısmen kullanılır (örneğin Sb2O3’in kullanıldığı alanlarda 

kullanılmaktadır). 

• Son yıllarda çinko boratın, diğer alev geciktiricilerle farklı uygulamalarda kombine kullanımı 

gittikçe artmaktadır. Örneğin, çinko borat halojen içeren ve içermeyen sistemlerde Al(OH)3 ve 

Mg(OH)2 ile birlikte kullanılma özelliğine sahiptir. 

• Çinko borat, alev geciktirici olarak kullanılmasının dışında, mantar ve böcek öldürücü olarak 

ahşap aksamların korunmasında, bor silikat cam hammaddesi ve seramik sanayiinde ergime 

noktasını düşürücü (flux) olarak da kullanılabilmektedir. 

TÜKETİM 

Alev geciktiricilerin tüketildiği en büyük pazarlar ABD (%45) ve Batı Avrupa(%32)’dır. 

Dünyada üretilen alev geciktiricilerin %85’i plastik ürünlerde tüketilmektedir. Alev geciktirici 

malzemelerin dünya pazarı 2 Milyar US$ civarındadır. Bu pazarda ABD'nin payı 758 milyon 

US$, Avrupa'nın payı ise 800 milyon US$'dır. 

67

ÇİNKO BORAT YATIRIM TUTARI TABLOSU 

HARCAMALAR 

TUTAR 

( ABD $) 

1- Etüd Proje 155.000 

2- Know-How - 

3- Arsa Bedeli 250.000 

4- Arazinin Düzenlenmesi 25.000 

5- İnşaat İşleri 155.000 

6- Ulaştırma Yatırımları 25.000 

7- Ana Fabrika Makine Donanımları 1.550.000 

-- Plakalı Eşanjör (Isıtma Ünitesi) 75.000 

-- Reaktör 40.000 

-- Filtre 500.000 

-- Kurutucu 500.000 

-- Vidalı Besleyici 20.000 

-- Borik Asit Silosu 25.000 

-- Çinko Oksit Silosu 20.000 

-- Hammadde Besleyici Kantar 20.000 

-- Paketleme Ünitesi 50.000 

-- Diğer Pompa ve Motorlar vs 150.000 

-- Elektrik Otomasyon 150.000 

8- Yard. İşletmeler Makina Donanımı 500.000 

9- Taşıma, Sigorta ve Gümrük Gid. 197.000 

10- Montaj Giderleri 205.000 

11- Genel Giderler 122.480 

12- Taşıt Araçları 150.000 

13- İşletmeye Alma Giderleri 41.000 

ARA TOPLAM 3.375.480 

14- Beklenmeyen Giderler 270.038 

SABİT YATIRIM 3.645.518 

15- İşletme Sermayesi 1.681.985 

İLK YATIRIM TOPLAMI 5.327.503 


PROJE TUTARI 5.327.503 

-- Sabit Sermaye Yatırımı 3.645.518 

-- İşletme Sermayesi Yatırımı 1.681.985 



EKONOMİK VERİLER VE RANTABİLİTE (1.500 US $) 

İç Karlılık Oranı %43,43 

Fayda Masraf Oranı 4,015 

Geri Ödeme Süresi 2,57 Yıl 


Kara Geçiş Noktası %23.54 

68

4- FERRO BOR ÖN FİZİLİBİTE ÖZETİ 


Ferro bor ağırlık bakımından %10-20 arasında bor ihtiva eden bir demir-bor alaşımıdır. 

Günümüzde ticari boyutlu ferro bor üretimi iki ana metotla yapılmaktadır. Bu metotlar; 

karbotermik reaksiyon ve alüminotermik reaksiyon metotlarıdır. 

Karbotermik reaksiyonla ferro bor üretimi elektrik ark fırınlarında yapılır. Ark fırınına şarj 

edilen hammaddeler; borik asit, kömür ve demir tozudur. Alüminotermik reaksiyonla ferro bor 

üretimi ise potalarda yapılır. Alümino termik reaksiyon için potaya borik asit, demir cevheri, 

alüminyum tozu veya bazen magnezyum tozu yüklenir. 

KAPASİTE 

Türkiye'de 4.000 ton/yıl kapasiteli bir ferro bor tesisi kurulması önerilmektedir. Üretilecek 

ferro bor’un %18 B, %1.5 Si, %0.9 C içereceği varsayılmıştır. 


Ferro bor; çelik, dökme demir, sürekli manyetik malzemeler ve amorf metallerin (camsı 

metaller veya metalik camlar) üretiminde kullanılır. Dünyada üretilen ferro borun yarıdan 

daha fazlası çelik üretiminde kullanılır. Örneğin ABD'de 1999 yılında kullanılan ferro bor 

miktarı 1715 tondur. Bunun 1224 tonu çelik üretiminde kullanılmıştır. Dünya ferro bor 

tüketiminin yaklaşık %10'u Neodmiyum-Demir-Bor sürekli manyetlerinde yapılır. Dünyada bu 

endüstri dalında yaklaşık 1000 ton ferro bor kullanılmaktadır. 

Sürekli manyetler; endüstri ve ulaşımda kullanılan motorlarda ve enerji jeneratörlerinde, tıbbi 

ekipmanlarda, ev eşyalarında ve oyuncaklarda kullanılmaktadır. Elektronik ekipmanlarda ise 

genellikle, video player, bilgisayarlar, hoparlörler, sensörler ve manyetik saklama 

medyasında kullanılmaktadır. Bu manyetler test ve ölçüm cihazlarında, mikro motorlar ile 

mini doğru akım(DC) motorlarında da kullanılmaktadır. Nd-Fe-B manyetleri, bilgisayarlarda 

ve birçok popüler tüketici elektronik eşyasında kullanılan küçük boyutlu ve düşük ağırlıklı 

motorları imal edebilmek için tercih edilen bir malzemedir. Otomobil imalatçılarının araç 

ağırlıgını düşürmek, araçlarda konfor ve emniyeti iyileştirmek, yakıt tüketimi ve egzost gazı 

emisyonunu azaltmak yönündeki teşebbüsleri bu sektörde sürekli manyetler için yeni 

kullanım alanları doğurmaktadır. 

Dünyada bazı paslanmaz çelikler, mikro alaşımlı ve düşük alaşımlı çelikler ve belirli amaçlar 

için üretilen karbon çeliklerinin kompozisyonlarına bor katılır. 

TÜKETİM 

Dünya ferro bor tüketimi 1998 yılında 8563 ton/yıl olmuştur. Bu tüketimin 1885 tonu 

Japonya'da, 1711 tonu Avrupa Birliği Üyesi 12 ülkede, 1746 tonu ABD'de, 1412 tonu Çin'de 

ve geri kalanı diğer ülkelerde yapılmıştır. Türkiye'nin tüketimi yaklaşık 25 ton/yıl'dır. 

Dünyada ferro bor üreten 28 şirket belirlenmiştir. ABD'de 8, Çin'de 6, Japonya'da 5, 

Hindistan'da 4, İngiltere, Almanya, Arjantin, Slovakya ve Norveç'te birer şirket ferro bor 

üretimi yapmaktadır. 

Elektrik Enerjisi 8 cent/kwh alındığında projenin Net bugünkü değeri 5.400.000 US$, iç 

karlılık oranı (IRR) ise %14.5 olmaktadır. Projenin sabit yatırım tutarı 4 milyon US$ olup, geri 

ödeme süresi 9 yıldır. Kurumlar vergisinin %40 olması geri ödeme süresini uzatmaktadır. 

Tesisin kara geçiş noktası %38.7’dir. Yani kapasite kullanım oranı %38.7'ye ulaştığı anda 

tesis kara geçmektedir. 

69

5- TEKSTİL TİPİ CAM ELYAFI ÜRÜNLERİ ÖN FİZİLİBİTE ÖZETİ 


Cam elyafı, düz cam yapımında kullanılan benzer cam hammaddelerinin kullanılmasıyla 

üretilen ince lif (fiber veya tel) şeklinde malzemelerdir. Farklı bileşenlerin ilavesiyle farklı 

türlerde cam elyaflar üretilebilir. Günümüzde 3 farklı cam elyaf çeşidi üretilmektedir. Bunlar; 

• İzolasyon tipi cam elyaf (cam yünü), 

• Tekstil tipi cam elyaf, 

• Optik cam elyaf 

Bunların arasında, yalıtım ve tekstil tip olanları en yüksek üretim oranına sahiptirler. Optik 

cam elyaflar(fiber optikler), iletişim sistemlerinde, verileri çok ince optik fiber içerisinde ışık 

nabız hareketinin ulaşmasını sağlar. Diğer bir ifadeyle, ışık fotonlarının etkin biçimde 

transferini sağlamaktadır. Fiber optikler, düşük kırılma indisli malzeme ile kaplı yüksek 

kırılma indisli camdan oluşur. Fiber optik pazarı, cam elyaf pazarındaki en dinamik sektörü 

olup, üretimi de parasal olarak artmaktadır. 

Cam elyafı üretimi için, farklı bileşime sahip camlar kullanılabilmektedir. Standart 

kuvvetlendirici cam E-glass'dır. İlk E-camı patenti 1943 yılında alınmış olup %9 B2O3 

içeriğine sahiptir. Bu da camın stabilizesini artırmakta ve yüksek çekme mukavemeti 

vermektedir. Yüksek elektriksel dirence sahip olmak için, toplam alkali içeriği %1 ile 

sınırlandırılmıştır. Özellikle elektrik izolasyonunda kullanıldıgı için ilk önce E-glass veya 

elektriksel camı olarak adlandırılmıştır. Daha sonra E-camının içeriği ve alkali kısıtlaması 

değişmiştir. Modern E-camları %6-10 B2O3 içeriğine sahiptir. Bu camlar, gemi yapımı, uzay 

çalışmalarında kullanılan aletlerin (roket vb.) ürünleri gibi birçok endüstri sektöründe 

kullanılmaktadır. C-glass, kimyasal olarak yüksek rezistansa sahip bir cam olup, levhaların 

güçlendirilmesi için tercih edilmektedir. S-glass ise yüksek mukavemete sahip olup borularda 

özel kimyasal rezistans olarak veya ileri düzeyde yüksek mukavemetli binalarda 

kullanılmaktadır. D glass ise, %23 B2O3 içeriği ile en yüksek bor oksit içeriğine sahiptir. 

KAPASİTE 

• Proje Kapasitesi: 30.000 ton cam elyaf/yıl 

• Üretilecek Ürünler: Keçe (6.000 ton/yıl), Kesilmiş Elyaf (4.000 ton/yıl), Sarım(11.000 ton/yıl), 

Sarımdan Dokuma (6.000 ton/yıl) ve İğrilmiş İplikler (3.000 ton/yıl) 


Tekstil tipi cam elyafı yüksek çekme ve çarpma dayanımına sahip, ağırlıkça hafif, kimyasal 

reaksiyonlara karşı oldukça dirençli ve düşük maliyetle üretilebilen bir malzemedir. Bu 

özellikler tekstil tipi cam elyafın son yıllarda geleneksel malzemeler ve metallerin yerine 

gittikçe artan oranlarda kullanılan plastiklerde ve kompozitlerde takviye elemanı olarak 

kullanılmasını teşvik eder. İzolasyon cam elyafı veya cam yünü olarak adlandırılan izolasyon 

tipi cam elyaf, genel olarak binalarda yalıtım amacıyla kullanılır. Optik cam elyaf ise 

haberleşmede kullanılmaktadır. 

Tekstil tipi malzemenin, %17’si dayanımlı plastiklerde, %15’i diğer dayanımlı kullanımlarda 

ve %4’ü diğer alanlarda kullanılmaktadır. Tekstil tipi cam elyaf hem dokuma amaçlı olarak 

(dekorasyon, izolasyon, filtrasyon gibi) hem de cam elyaf takviyeli malzeme (kompozit) 

oluşturmak için kullanılabilir. Bu nedenle tekstil tipi cam elyaf kullanım alanları açısından 

geniş bir yelpazeye sahiptir. Otomotiv sanayiinde, kapı imalinde, kimyasal depoları ve çeşitli 

plastik borularda, cam elyaf takviyeli polyester v.b. üretiminde kullanılmaktadır. Owens- 

Corning firmasının tahminine göre tekstil tipi cam elyaflar 40.000 değişik ürün içerisinde 


70

Otomotiv sektöründen sonra tekstil tipi cam elyafların tüketildiği en önemli pazar elektronik 

sektörüdür. Bu sektörde tekstil tipi cam elyaf baskı devrelerinde ve diğer elektrik yalıtım 

uygulamalarında kullanılır. 

Tekstil tipi cam elyaflar inşaat sektöründe de kullanılmaktadır. Bu sektörde cam elyaf 

duvarlarda muhafaza panellerinde, sıhhi tesisatlarda, banyo malzemelerinde, duvar 

kaplamalarında, alev geciktirici örtülerde, yüzme havuzlarında ve yayalar için köprülerde 

kullanılır. Tekstil tipi cam elyaflar boru yapımında, yakıt tanklarında, depolarda, tarımsal 

aletlerde, endüstriyel makinalarda, koruyucu kask gibi spor aletlerinde ve deniz ulaşım 

araçlarında önemli uygulama alanı bulmaktadır. Cam elyaf takviyeli termoplastikler, malzeme 

taşıma ve stoklama işleminde kullanılan tahta paletlerin yerini de almaktadır. 

Sürekli cam elyaf, sürekli filament cam elyaf, takviye edici cam elyaf veya E-cam elyafı olarak 

da adlandırılan tekstil tipi cam elyafı, plastiklerde, lastik veya kauçuk çimentoda ve diğer 

malzemelerde mukavemet artırıcı olarak kullanılır. 

Cam elyafı, yüksek mukavemeti ve darbe dayanımı, hafifliği, kimyasallara karşı yüksek 

direnci ve genellikle düşük maliyeti sebebiyle çok farklı kullanım alanlarına sahiptir. Örneğin; 

tekstil tipi cam elyaf plastik ve kompozit malzemelerde takviye elemanı olarak kullanılır. Cam 

elyafı, ateşe karşı yüksek direnci sebebiyle yapı sektöründe de önemli kullanım alanına 

sahiptir. 

TÜKETİM 

Dünyada bor konsantrelerinin veya rafine bor ürünlerinin en fazla tüketildiği alanlardan biri 

cam sektörüdür. Dünya cam sektöründe, B2O3 bazında toplam 645.000 ton bor tüketildiği 

tahmin edilmektedir. Oran olarak bu miktar dünya bor tüketiminin %43’üne karşılık 

gelmektedir. Bu tüketimin büyük bir kısmı (yaklaşık %72’si) ABD tarafından 

gerçekleştirilmektedir. 

2001 yılında cam yününde 300.000 ton B2O3 (dünya tüketiminin %20’si), tekstil tipi cam 

elyafında 225.000 ton B2O3 (dünya tüketiminin %15’i) ve borosilikat camlarında 120.000 ton 

B2O3’ün (dünya tüketiminin %8’i) tüketildiğini tahmin edilmektedir. Dünya bor tüketiminde 

cam yünü ve tekstil tipi cam elyafının toplam payının % 35 olduğu göz önüne alındığında, bu 

sektörlerin bor tüketimi için oldukça önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. 

Cam sektöründe, bor ürünleri temel olarak cam yününde, tekstil tipi cam elyaflarda ve 

borosilikat camlarında kullanılmaktadır. Bu alanlarda miktar olarak bor tüketimini 

incelediğimizde 2001 yılında cam yününde 300.000 ton B2O3 (dünya tüketiminin %20’si), 

tekstil tipi cam elyafında 225.000 ton B2O3 (dünya tüketiminin %15’i) ve borosilikat 

camlarında 120.000 ton B2O3’ün (dünya tüketiminin %8’i) tüketildiğini görülmektedir. Dünya 

bor tüketiminde cam yünü ve tekstil tipi cam elyafının toplam payının % 35 olduğu göz önüne 

alındığında, bu sektörlerin bor tüketimi için oldukça önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. 

Türkiye’de tekstil tipi cam elyaf üretiminde tek üretici olan Cam Elyaf Sanayi A.Ş'dir. 1985’de 

4.000 ton/yıl olan kapasite 1999’da 30.000 ton/yıl’a ulaşmıştır. Bu da tekstil tipi cam elyaf 

tüketiminin hızla arttığının göstergesidir. Türkiye’nin primer cam elyaf ithalatı 1998 yılında 

3.000 tondur. Cam Elyaf Sanayi A.Ş.’ nin iç pazara verdiği miktar yıllık 6.000 tondur. 

71

TEKSTİL TİPİ CAM ELYAF YATIRIM TUTARI TABLOSU (ABD $) 

HARCAMALAR İÇ DIŞ TOPLAM 

1- Etüd Proje 1.000.000 2.356.390 3.356.390 

2- Know-How - 1.250.000 1.250.000 

3- Arsa Bedeli 750.000 - 750.000 

4- Arazinin Düzenlenmesi 75.000 - 75.000 

5- İnşaat İşleri 3.621.390 - 3.621.390 

6- Ulaştırma Yatırımları 75.000 - 75.000 

7- Ana Fabrika Makine Donanımları 11.213.900 25.000.000 37.372.745 

-- Cam Üretimi-Hammadde Tesisi 1.616.900 

-- Cam Üretimi-Öğütme Tesisi 3.808.845 

-- Cam Üretimi-Fırın 10.742.400 

-- Cam Elyaf Oluşturma Sistemi 7.793.200 

-- Elyaf Kalınlığını Ayarlama Ünitesi 973.500 

-- Satılabilir Ürün Üretim Makinaları 9.692.000 

-- Fiziksel ve Kimyasal Lab. Aletleri 185.000 

-- Otomasyon Kontrol Sistemleri 2.560.900 

8- Yard. İşletmeler Makina Donanımı 2.518.000 - 2.518.000 

9- Taşıma, Sigorta ve Gümrük Gid. 3.098.552 - 3..098.552 

10- Dış Alım ve Gümrükleme Giderleri 750.000 - 750.000 

11- Montaj Giderleri 3.292.212 580.979 3.873.190 

12- Genel Giderler 1.116.929 1.116.929 2.233.857 

13- Taşıt Araçları 1.200.00 - 1.200.00 

14- İşletmeye Alma Giderleri 774.638 - 774.638 

15- Pt-Rh Proses Maliyeti 1.462.200 - 1.462.200 

ARA TOPLAM 30.947.820 30.569.297 61.517.117 

16- Beklenmeyen Giderler 2.522.083 2.399.286 4.921.369 

SABİT YATIRIM 33.469.903 32.968.583 66.438.486 

17- İşletme Sermayesi 4.509.087 - 4.509.087 

18- Pt-Rh Malzeme Maliyeti - 10.093.580 10.093.580 

İLK YATIRIM TOPLAMI (*) 37.978.990 43.062.163 81.041.153 

(*) Ham madde öğütme tesisi bulunmaktadır. 


PROJE TUTARI 81.041.153 US $ 

-- Sabit Sermaye Yatırımı 66.438.486 US $ 

-- İşletme Sermayesi Yatırımı 4.509.087 US $ 



EKONOMİK VERİLER VE RANTABİLİTE (1.500 US $) 

İç Karlılık Oranı %13.59 

Fayda Masraf Oranı 1.266 

Geri Ödeme Süresi 5,52 Yıl 


Kara Geçiş Noktası %38,6 

72

EK 2: ULUSAL BOR ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ KANUNU 

Kanun No. 4865 Kabul Tarihi : 4.6.2003 

BİRİNCİ BÖLÜM 

Amaç, Kuruluş ve Tanımlar 

Amaç ve kuruluş 

MADDE 1. — Türkiye'de ve dünyada bor, ürün ve teknolojilerinin geniş bir şekilde kullanımını, yeni bor 

ürünlerinin üretimini ve geliştirilmesini teminen değişik alanlarda kullanıcıların araştırmaları için gerekli 

bilimsel ortamı sağlamak, bor ve ürünlerini kullanan ve/veya bu alanda araştırma yapan kamu ve özel 

hukuk tüzel kişileri ile işbirliği yaparak bilimsel araştırmaları yapmak, yaptırmak, koordine etmek ve bu 

araştırmalara katkı sağlamak amacıyla, kamu tüzel kişiliğini haiz, idarî ve malî özerkliğe sahip ve bu 

Kanun ile kendisine verilen görevleri yerine getirmek üzere Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü 

kurulmuştur. Enstitünün kısa adı "BOREN" dir. Enstitünün merkezi Ankara'dadır. 

Enstitünün ilişkili olduğu Bakanlık, Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığıdır. Enstitü, bu Kanunda 

düzenlenmeyen hususlarda özel hukuk hükümlerine tabidir. 

Tanımlar 

MADDE 2. — Bu Kanunda adı geçen; 

a) Bakanlık : Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığını, 

b) Bakan : Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanını, 

c) Enstitü : Ulusal Bor Araştırma Enstitüsünü, 

d) Yönetim Kurulu : Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü Yönetim Kurulunu, 

e) Başkanlık : Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü Başkanlığını, 

f) Başkan : Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü Başkanını, 

İfade eder. 

İKİNCİ BÖLÜM 

Enstitünün Görevleri ve Organları 

Enstitünün görevleri 

MADDE 3. — Ulusal Bor Araştırma Enstitüsünün, 10.6.1983 tarihli ve 2840 sayılı Kanun hükümleri 

saklı kalmak kaydıyla görevleri şunlardır: 

a) Türkiye'nin, bor kimyasalları konusunda dünya pazarında, sahip olduğu cevher zenginliğine koşut 

bir konuma gelebilmesi için kısa, orta ve uzun dönem bor uç ürünleri pazar ve teknolojilerine ilişkin 

politika ve strateji kararlarını almaya ışık tutacak bilgileri oluşturmak. 

b) Bor ve ürünlerinin geniş bir şekilde kullanımı, yeni bor, ürün ve teknolojilerinin geliştirilmesi ve 

üretilmesi amacıyla temel ve uygulamalı araştırma yapmak, yaptırmak, yapmayı özendirmek, değişik 

alanlarda kullanıcıların araştırmaları için gerekli bilimsel ortamı ve alt yapıyı sağlamak, bunun için 

laboratuvarlar kurmak, laboratuvarların kurulmasına destek vermek, mevcut ve/veya kurulacak 

laboratuvarları teçhizat ile desteklemek, Eti Maden İşletmeleri ve bağlı ortaklıkları ile bor konusunda 

araştırma altyapısı olan üniversitelerde araştırma merkezleri kurmak, kurulmasına destek olmak, bor 

ve ürünlerini kullanan ve bu alanda araştırma yapan kamu ve özel hukuk tüzel kişileri ile işbirliği 

yaparak koordinasyonu sağlamak. 

c) Bor ve ürünlerinin geniş bir şekilde kullanımı, yeni bor ürünlerinin üretimi ve geliştirilmesi alanındaki 

bilimsel araştırmaların teknolojik yeniliklere süratle dönüşebilmesi için yöntemler geliştirmek, bu 

alandaki teknolojilerin yurt dışından transferi için gerekli çalışmaları yürütmek, özel sektörün bor ve 

ürünlerinin kullanımı hakkındaki çalışmalara katılımını sağlayacak programlar yapmak, sanayi 

sektörünün Enstitü ile işbirliği yapmasını sağlayacak programlar geliştirmek, mevcut ve geliştirilecek 

yeni bor ürünlerinin çevre ve insan sağlığı üzerine etkilerinin saptanıp, anlaşılmasına yönelik 

araştırmalar yapmak, yaptırmak ve işbirliğini verimli kılacak ortamı oluşturmak. 

d) Kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ile gerçek ve tüzel kişilerin bor ve ürünlerinin geniş bir 

şekilde kullanımı, yeni bor ürünlerinin üretimi ve geliştirilmesi hakkında araştırma isteklerini 

değerlendirmek, Ar-Ge sonuçlarını piyasaya sunmak, bu konularda araştırma yapan gerçek ve tüzel 

kişileri finansman, personel ve teçhizat ile desteklemek. 

73

e) Türkiye'nin taraf olacağı bor ve ürünleri ile ilgili Ar-Ge işbirliği anlaşmalarının hazırlanması ve 

müzakeresinde Eti Maden İşletmeleri ile birlikte Hükümete yardımcı olmak ve bu anlaşmaların 

izlenmesinde ve uygulanmasında 31.5.1963 tarihli ve 244 sayılı Kanun ile 5.5.1969 tarihli ve 1173 

sayılı Kanun çerçevesinde görev almak. 

f) Eti Maden İşletmeleri'nin talep edeceği Ar-Ge projelerini öncelikle ve ücretsiz olarak gerçekleştirmek. 

g) Görev alanına giren konularda ulusal ve uluslararası kongre, seminer gibi bilimsel toplantılara 

bilimsel ve maddi katkı sağlamak, desteklemek, düzenlemek ve bunlara katılmak. 

h) Enstitünün görev alanına giren konularda Türkçe ve yabancı dillerde kitap ve periyodik yayınlarda 

bulunmak ve bu tür yayınları desteklemek. 

ı) Bilgi toplama ve yayma, bilgi bankaları, kütüphane ve arşiv gibi bilimsel destek hizmetleri sağlamak, 

ulusal ve uluslararası kuruluşlarla bu konuda işbirliği yapmak. 

i) Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak. 

Organ ve birimleri 

MADDE 4. — Enstitü aşağıdaki organ ve birimlerden oluşur: 

a) Yönetim Kurulu. 

b) Başkanlık. 

c) Araştırma ve Geliştirme Koordinatörlüğü. 

d) Endüstriyel İlişkiler Koordinatörlüğü. 

e) Bilgi Toplama, İdarî ve Malî İşler Koordinatörlüğü. 

Yönetim Kurulu 

MADDE 5. — Yönetim Kurulu Enstitünün en üst karar organıdır. 

Yönetim Kurulu; 

- Enstitü Başkanı, 

- Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığınca önerilecek altı aday arasından seçilecek üç üye (bu 

üyelerden biri Eti Holding Yönetim Kurulu tarafından önerilecek iki aday arasından), 

- Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca önerilecek iki aday arasından seçilecek bir üye, 

- Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumunun Bilim Kurulu tarafından önerilecek iki aday 

arasından seçilecek bir üye, 

- Yükseköğretim Kurulunun üniversite öğretim üyeleri arasından önereceği iki aday arasından 

seçilecek bir üye, 

- Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından önerilecek iki aday arasından seçilecek bir üye, 

- Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği tarafından önerilecek iki aday arasından seçilecek bir üye, 

Olmak üzere toplam dokuz üyeden oluşur. 

Yönetim Kurulu üyeleri; hukuk, siyasal bilgiler, idarî bilimler ve mühendislik dallarında eğitim veren en 

az dört yıllık yüksek öğrenim kurumlarından mezun olmuş, kamu kurum ve kuruluşlarında ve/veya özel 

sektörde toplam en az on yıl deneyim sahibi ve Enstitünün amacına uygun birikimi olan ve mesleğinde 

temayüz etmiş kişiler arasından Başbakan tarafından atanır. 

Yönetim Kurulu olağan olarak iki ayda bir toplanır. Ancak, Başkanlığın önerisi ile gerekli sıklıkta 

toplanabilir. Yönetim Kurulu kararları, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile alınır. Yönetim Kurulunun 

çalışma usul ve esasları Enstitü tarafından çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir. 

Yönetim Kurulu üyelerinin görev süreleri Enstitü Başkanı hariç üç yıl olup, görev süresi dolan üyeler bir 

dönem daha atanabilir. Yönetim Kurulu Başkanı, Yönetim Kurulu tarafından seçilir. Enstitü Başkanı 

Yönetim Kurulu Başkanı olarak seçilemez. 

Herhangi bir nedenle boşalan Yönetim Kurulu üyeliği için aynı usulle atama yapılır, atanan üye önceki 

üyenin kalan görev süresini tamamlar. 

Yönetim Kurulu Başkan ve üyelerinin görev süreleri dolmadan görevlerine son verilemez. Bu Kanun ile 

kendilerine verilen görevleri ile ilgili olarak işlediği suçlardan dolayı haklarında mahkûmiyet kararı 

kesinleşen Yönetim Kurulu Başkan ve üyeleri, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu uyarınca Devlet 

memuru olmak için aranan şartları kaybettikleri tespit edilen veya üç aydan fazla süre ile hastalık, kaza 

veya başka bir nedenle görevini yapamaz durumda olan veya görev süresinin kalan kısmında 

görevine devam edemeyeceği, üç aylık süre beklenmeksizin tam teşekküllü bir hastaneden alınacak 

heyet raporu ile tevsik edilen Yönetim Kurulu üyeleri süreleri dolmadan atandığı usulle görevden 

alınabilir. 

Yönetim Kurulunun görev ve yetkileri 

MADDE 6. — Yönetim Kurulunun görev ve yetkileri aşağıda belirtilmiştir: 

a) Enstitünün kuruluş amacına uygun çalışmalar ile hükümet programı, kalkınma planı ve yıllık 

programlarla belirlenecek hedef, ilke ve politikalar doğrultusunda Ar-Ge çalışmalarının yapılmasını 

sağlamak. 

b) Enstitünün idarî, malî ve teknik yönden düzenli, verimli ve etkin faaliyette bulunabilmesi için gerekli 

tedbirleri almak ve ilgili yönetmeliklerin yürürlüğe girmesini sağlamak. 

74

c) Enstitünün personel politikasını oluşturmak. 

d) Enstitünün yıllık çalışma programını görüşüp karara bağlamak, çalışmaları izlemek, 

değerlendirmek, yıl sonu faaliyet raporunu hazırlamak ve bütçe taslağını onaylamak. 

e) Enstitünün vereceği hizmetler ve ücretlerin belirlenmesi ile Enstitünün sürekli ve süreli personeli 

tarafından yürütülen araştırma projeleri gelirlerinin masraflar dışında kalan kısmının Başkanın teklifi ile 

dağıtımına karar vermek. 

f) Enstitünün yaptıracağı veya katkıda bulunacağı araştırmaların bütçe ve programlarını Başkanın 

teklifi üzerine onaylamak. 

g) Enstitünün ihtiyaçları için taşınır ve taşınmaz malların, yazılım ve diğer ürünlerin satın alınmasına, 

satılmasına veya kiralanmasına karar vermek. 

h) Enstitü personelinin atanması ve diğer işlemleri hususunda karar almak. 

ı) Enstitünün çalışma alanı ile ilgili olarak en az üçer yıllık stratejik ve birer yıllık performans planı 

hazırlamak ve yayınlamak. 

i) Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak. 

Başkanlık ve başkanın görev ve yetkileri 

MADDE 7. — Başkanlık, Enstitü başkanı ve üç grup koordinatöründen oluşur ve Enstitünün 

görevlerinin yerine getirilmesinde icra kurulu olarak hareket eder. 

Başkan, Enstitünün ita amiri olup, Yönetim Kurulu üyelerinde aranan özelliklere sahip kişiler 

arasından, Bakanın teklifi üzerine, Başbakan tarafından atanır. 

Başkanın görev ve yetkileri şunlardır: 

a) Enstitünün işlevlerinin yerine getirilebilmesi için gerekli taslak çalışma programını ve bütçeyi 

hazırlamak, yönetim kuruluna sunmak, onaylandıktan sonra uygulamak. 

b) Enstitünün gelir gider kesin hesabını ve yıllık faaliyet raporunu Yönetim Kuruluna sunmak ve Enstitü 

bütçesinin uygulanmasını, gelirlerinin toplanmasını, harcamaların yapılmasını ve denetimini sağlamak. 

c) Enstitü personelinin atama ve diğer işlemleri için yönetim kuruluna teklifte bulunmak. 

d) Yönetim Kurulu kararına istinaden Araştırma ve Geliştirme Koordinatörlüğü altında Enstitü temel 

çalışmaları ve piyasadan gelen talepler için Enstitü bünyesinden ya da dışından yerli ve yabancı 

danışman ve uzmanlardan oluşan Ar-Ge grupları kurmak, kaldırmak ve Enstitünün sürekli ve süreli 

personeli tarafından yapılan proje gelirlerinin dağıtımı hakkında önerilerde bulunmak. 

e) Hizmet birimlerinin uyumlu, verimli, disiplinli ve düzenli biçimde çalışmasını temin etmek, Yönetim 

Kurulu ile hizmet birimleri arasındaki organizasyonu ve koordinasyonu sağlamak. 

f) Yönetim Kurulu toplantılarının gündemini, gününü ve saatini belirlemek ve toplantılara katılmak, 

raportörlüğünü yapmak, Yönetim Kurulu kararlarının gereğinin yerine getirilmesini sağlamak ve bu 

kararların uygulanmasını izlemek. 

g) Enstitüyü resmi ve özel kuruluşlar nezdinde temsil etmek. 

Hizmet birimleri 

MADDE 8.—- Enstitünün hizmet birimleri; 

a) Araştırma ve Geliştirme Koordinatörlüğü, 

b) Endüstriyel İlişkiler Koordinatörlüğü, 

c) Bilgi Toplama, İdarî ve Malî İşler Koordinatörlüğü, 

Olmak üzere koordinatörlükler şeklinde teşkilatlanmış hizmet birimlerinden oluşur. Her bir hizmet 

biriminin başında Grup Koordinatörü bulunur. 

Araştırma ve Geliştirme Koordinatörlüğü 

MADDE 9. — Araştırma ve Geliştirme Koordinatörlüğü, bor ve ürünlerinin kullanımı hakkında 

Türkiye'nin bor ve ürünleri sanayi, araştırma ve teknoloji politikaları, hedef, ilke ve yöntemlerine uygun 

olarak Enstitünün yıllık ve revize edilebilir, beş yıllık Ar-Ge programlarını hazırlar. 

Bor ve ürünlerinin geniş bir şekilde kullanımı, yeni bor, ürünleri ve teknolojilerinin geliştirilmesi ve 

üretilmesi hakkında temel ve uygulamalı araştırma yapar, yaptırır ve değişik alanlarda kullanıcıların 

araştırmaları için gerekli bilimsel ortamı sağlar ve bilimsel araştırmaların teknolojik yeniliklere 

dönüşebilmesi için çalışmalar yürütür. 

Enstitünün bünyesinde hangi konularda araştırma ve geliştirme yapılması hususuyla kurulması gerekli 

Ar-Ge grupları ve personel, finans ve teçhizata ilişkin önerilerini Başkana sunar. 

Türkiye'nin taraf olacağı bor ve ürünlerinin geniş bir şekilde kullanımı, yeni bor, ürünleri ve 

teknolojilerinin geliştirilmesi ve üretilmesi ile ilgili Ar-Ge çalışma ve işbirliği anlaşmalarının hazırlanması 

ve uygulanması çalışmalarını yürütür. 

Araştırma ve Geliştirme gruplarının üye sayısı, bu gruplarda çalışacakların nitelikleri ile çalışma usul 

ve esasları Başkanın teklifi üzerine Yönetim Kurulu tarafından kararlaştırılır. 

Endüstriyel İlişkiler Koordinatörlüğü 

MADDE 10. — Endüstriyel İlişkiler Koordinatörlüğü, kamu kurum ve kuruluşları ile üniversiteler, gerçek 

ve tüzel kişilerin bor ve ürünlerinin geniş bir şekilde kullanımı, yeni bor, ürün ve teknolojilerinin 

75

geliştirilmesi ve üretilmesi hakkında araştırma isteklerini değerlendirir, sonuçlandırılmasını sağlar ve 

piyasaya sunar. 

Bor ve ürünlerinin kullanım alanlarının yaygınlaştırılması yeni bor, ürün ve teknolojilerinin geliştirilmesi 

ve üretilmesi hakkında ara8ler, sanayi sektörünün Enstitü ile işbirliği yapmasını sağlayacak 

programları geliştirir ve bu işbirliğini verimli kılacak ortamı sağlar. Özel sektörün bor ve ürünlerinin 

kullanımı hakkındaki çalışmalara katılımını, özel sektörün yaptığı çalışmalara da Enstitünün katılımını 

sağlayacak programlar yapar ve Başkana önerir. 

Ar-Ge çalışması sonuçlarının uygulamaya geçmesi ve yurt dışından teknoloji transferi için gerekli 

çalışmaları yürütür ve Enstitünün gelirlerinin artırılması için öneriler hazırlar. 

Bilgi Toplama, İdarî ve Malî İşler Koordinatörlüğü 

MADDE 11. — Bilgi Toplama, İdarî ve Malî İşler Koordinatörlüğü, Enstitünün bütçesinin hazırlanması, 

gelir ve giderlerinin gerçekleştirilmesi, takibi, denetimi ve değerlendirilmesi, Enstitünün görev alanına 

giren konularda ulusal ve uluslararası kongre, seminer gibi bilimsel toplantılar ile ilgili çalışmaları 

yürütür. 

Muhasebe, ücret ödemeleri, Enstitü varlık ve imkânları ile personelinin idarî işlemlerinin yapılmasını ve 

takibini yerine getirir, bu konularda Başkana önerilerde bulunur ve yıllık faaliyet raporunu hazırlar. 

Enstitünün görev alanına giren konularda Türkçe ve yabancı dillerde kitap ve periyodik yayınlarda 

bulunması ve bu tür yayınları desteklemesi hakkında çalışmalar yapar. 

Bilgi toplama ve yayma, bilgi bankaları, kütüphane ve arşiv gibi bilimsel destek hizmetlerinin verilmesi 

işlemlerini, mevcut ulusal ve uluslararası kuruluşlarla bu konuda işbirliği yapılması çalışmalarını 

yürütür. 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

Personelin Atanma Şartları, Statüsü ve Malî Hakları 

Personelin atanma şartları ve statüsü 

MADDE 12. — Enstitü hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevler, idarî hizmet sözleşmesi ile 

istihdam edilen sürekli personel eliyle yürütülür. Enstitü personelinin pozisyon unvan ve sayıları ekli 

Cetvelde gösterilmiştir. Söz konusu unvanların birimlere dağılımını yapmaya Başkanın önerisi üzerine 

Yönetim Kurulu yetkilidir. Personelin pozisyon unvan ve sayılarında mevcut pozisyon sayılarının iki 

katını aşmamak kaydıyla değişiklik yapılmasına, mevcut hizmet birimlerinin kaldırılmasına ve yeni 

hizmet birimlerinin kurulmasına, Enstitünün teklifi, Bakanın onayı üzerine Bakanlar Kurulunca karar 

verilir. 

Enstitü personeli ücret ve malî haklar dışında 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabidir. 

Enstitüde proje ve araştırmaların gerektirdiği niteliklere sahip proje ve araştırma süresi ile sınırlı olarak 

yeterli sayıda süreli personel istihdam edilebilir. Enstitüde süreli olarak görevlendirilen personelin 

çalıştıkları süre zarfında ücretleri ile sosyal güvenlik ve benzeri yükümlülükleri Enstitü tarafından 

ödenir. Enstitüde bu şekilde istihdam edilen kamu kurum ve kuruluşları personeli kurumlarından izinli 

sayılırlar. Bu kişilerin statüleri ile buna ait her türlü hak ve mükellefiyetleri saklı tutulur. İzinli oldukları 

müddet, terfi ve emekliliklerinde hesaba katılır. Terfi hakkını kazananlar başkaca hiçbir işleme lüzum 

kalmaksızın terfi ettirilirler. Akademik unvanların kazanılması için gerekli şartlar saklıdır. 

Enstitüde yabancı danışman ve uzmanlar da istihdam edilebilir. 

Enstitü personelinin nitelikleri ile sözleşme usul ve esasları, Enstitünün önerisi ve Bakanın onayı 

üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğe konulacak yönetmelik ile tespit edilir. Enstitüde istihdam 

edilecek yabancı danışman ve uzmanların nitelikleri ile sayısı, ücretleri ve sözleşme usul ve esasları 

da bu yönetmelikte düzenlenir. 

Yabancı danışman ve uzmanlar hariç, Enstitü personelinin 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48 

inci maddesinin (A) bendinin (1), (4), (5), (6) ve (7) numaralı alt bentlerinde belirtilen şartlar ile 

Enstitünün amaçlarının gerektirdiği nitelikleri taşımaları zorunludur. 

Malî hakları 

MADDE 13. — Enstitü Başkanı ve Enstitünün sürekli personeli, 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti 

Emekli Sandığı Kanununa tabidir. Başkanın Enstitüde görevli olacağı sürede eski görevleri ile ilişkileri 

kesilir. Ancak, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve özel mevzuatla düzenlenmiş personel rejimine 

tabi ise, Enstitüdeki görevi sona erdikten sonra, başvurması halinde Başbakan tarafından 

müktesebine uygun bir kadroya atanır. 

Emeklilik açısından, Enstitü Başkanı genel müdür, koordinatörler Başbakanlık başkanları, uzmanlar 

bakanlık daire başkanına denk statüde kabul edilir. Diğer personele, 8.6.1949 tarihli ve 5434 sayılı 

Emekli Sandığı Kanununun ek 48 inci maddesinin (b) bendi hükümlerine göre işlem yapılır. 

76

Yabancı danışman ve uzmanlar hariç, Enstitü Başkanı ile sürekli ve süreli personelin aylık ücret ve 

diğer mali hakları, 13.7.2001 tarihli 631 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümleri çerçevesinde 

Bakanlar Kurulu tarafından belirlenir. 

Yönetim Kurulu Başkan ve üyelerine, ayda ikiden fazla olmamak üzere uhdesinde kamu görevi 

bulunanlara (2000) gösterge rakamının, uhdesinde her herhangi bir kamu görevi bulunmayanlara ise 

(3000) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucunda bulunacak miktarda huzur 

hakkı ödenir. 

Yönetim Kurulu Başkan ve üyeleri, Enstitü Başkanı, sürekli ve süreli personel ile vekalet ve istisna 

akdi ile hizmet verenlerin ve yabancı danışman ve uzmanların görevlerinin ifası sırasında yaptıkları 

masrafların hangilerinin Enstitü bütçesinden karşılanabileceğine dair usul ve esaslar yönetmelikle 

belirlenir. 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

Denetim, Gelirler ve Bütçe 

Denetim 

MADDE 14. — Enstitü, 21.2.1967 tarihli ve 832 sayılı Sayıştay Kanununun vize ve tescil hükümleri 

hariç, Sayıştay denetimine tabidir. 

Gelirler ve bütçe 

MADDE 15. — Enstitünün gelirleri şunlardır: 

a) Eti Maden İşletmeleri'nin bor ürünlerinin satışından % 0,2 oranında pay. 

b) Bor madenleri işletmelerinden alınan Devlet hakkının % 15'i. 

c) Enstitüye yapılacak yardımlar, bağışlar ve vasiyetler. 

d) Enstitünün ücret karşılığı verdiği hizmet gelirlerinin tamamı ile sürekli ve süreli personel tarafından 

yapılacak Ar-Ge projeleri karşılığı alınan ücretlerin % 20'si. 

e) Yayın gelirleri. 

f) Patent gelirleri ve sair gelirler. 

Enstitünün gelirlerinin, giderlerini karşılaması esastır. Enstitü gelirleri, Yönetim Kurulunun uygun 

gördüğü bankalarda açılacak hesaplarda tutulur. Bu gelirlerden hesap yılı sonuna kadar harcanmayan 

paralar Maliye Bakanlığına bildirildikten sonra Enstitünün ertesi yıl gelir hesabına aktarılır. Enstitünün 

gelirleri bu Kanunda belirtilen görevlerini tam olarak yerine getirebilmesi için yeterli düzeye gelinceye 

kadar, gerekli malî kaynak Genel Bütçeden karşılanır. 

Enstitünün giderleri Yönetim Kurulunca onaylanan bütçeden karşılanır. 

BEŞİNCİ BÖLÜM 

Son Hükümler 

Malvarlığı 

MADDE 16. — Enstitünün mal ve varlıkları Devlet malı sayılır, haczedilemez, rehnedilemez. 

Uygulanmayacak hükümler 

MADDE 17. — Enstitü, 26.5.1927 tarihli ve 1050 sayılı Muhasebei Umumiye Kanunu ile 21.2.1967 

tarihli ve 832 sayılı Sayıştay Kanununun vize ve tescile ilişkin hükümlerine tabi değildir. 

Muafiyetler 

MADDE 18. — Enstitü ve Enstitünün gelirleri damga vergisi hariç her türlü vergi, resim ve harçtan 

muaftır. Enstitü, yapacağı araştırma ve incelemeler için hiçbir ilmühaber, ruhsatname ve imtiyaz almak 

zorunda değildir. Enstitü tarafından açılacak davalarda teminat aranmaz. 

Eti Maden İşletmeleri'nin, yaptıracağı Ar-Ge projeleri kapsamında alınan patentlerin kullanımı Eti 

Maden İşletmeleri'ne ait olup bunlardan ücret alınmaz. 

Yönetmelikler 

MADDE 19. — Bu Kanunun uygulanmasına ilişkin usul ve esasları gösteren yönetmelikler, Yönetim 

Kurulunun oluşumundan itibaren altı ay içinde ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak hazırlanır 

ve yürürlüğe konulur. 

Bilgi isteme ve gizliliğe uyma 

MADDE 20. — Enstitü, araştırma ve inceleme konuları için gerekli gördüğü her türlü bilgiyi kamu 

kurum ve kuruluşlarından istemeye yetkilidir. Kendilerinden bilgi istenen kamu kurum ve kuruluşları, 

söz konusu isteğe cevap vermek ve gereken kolaylığı göstermekle yükümlüdürler. Enstitü Yönetim 

77

Kurulu üyeleri ve her türlü personeli gizlilik taşıyan bilgileri açıklayamaz, kendilerinin veya başkalarının 

menfaatine kullanamaz. 

GEÇİCİ MADDE 1. — Enstitü Yönetim Kurulu üyelerinin atandığı tarihten itibaren bir yıl süreyle grup 

koordinatörü dışındaki unvanlara, 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye istinaden çalışan ve bu 

Kanun Hükmünde Kararnamenin 7 nci maddesindeki şartları taşıyan personel de atanabilir. 

Yürürlük 

MADDE 21. — Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer. 

Yürütme 

MADDE 22. — Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür. 

17/6/2003 

POZİSYON CETVELİ 

UNVANLAR SAYISI 

Başkan 1 

Grup Koordinatörü 3 

Uzman 13 

Laborant 2 

Tekniker/Teknisyen 2 

Savunma Uzmanı 1 

Sekreter 2 

Büro Görevlisi 2 

Şoför 2 

TOPLAM 28 

78

EK 3: BOR MADENİNİN TARİHÇESİ 

DÜNYADA İLK BOR MADENİNİN BULUNUŞU VE KULLANIMI 

• Uzak Doğu’da (Tibet) 4000 yıl önce bor madeninden insan oğlu haberdardı. Babiller tarafından 

Uzak Doğu’dan getirilerek altın işlemede, Mısırlılar mumyalama işleminde, Romalılar cam 

yapımında, Eski Yunanlılar ve Romalılar temizlikte, Arap doktorların ise ilaç olarak boraks 

kullandığına dair kaynaklar bulunmuştur. Avrupa’ya Marco Polo tarafından Tibet’ten getirilmiştir. 

• Bor bileşenlerinin Tibet’ten getirildiği belirtilmekteyse de, Romalıların Anadolu'daki bulunan 

kaynaklarını kullanmış olmaları büyük bir olasılıktır. 

• İlk borik asit, demir sülfat ile boraksın ısıtılması suretiyle kimya öğretmeni William Homberg 

tarafından elde edilmiştir. 

• Elementer bor 1808 yılında Fransız Kimyacı Gay-Lussac ile Baron Luis Thenard ve bağımsız 

olarak İngiliz kimyacı Sir Humpry Davy tarafından, bor oksidin potasyum ile ısıtılması elde 

edilmiştir. 

• 1790 yılında Güney Amerika And Dağlarında bor madeni bulunmuştur. 

• 1830 yılında İtalya’da borik asit üretimine başlanmış ve yıllık 2000 ton kapasiteye ulaşılmıştır. 

CUMHURİYET ÖNCESİ BOR MADENCİLİĞİ 

• 1850’li yılların başında, İstanbul-Bebekte mermer işleri ile uğraşan Polanyalı mülteci tarafından 

Fransız Mühendis Camille Desmazures’e alçı taşından yapıldığı sandığı heykelleri hediye eder. 

Heykellerde yüksek oranda boraks olduğunu anlayan Fransız Mühendis ve eski ortağı Henri 

Groppler ile birlikte Türkiye’de boraks aramaya başlar. 

• Fransız mühendis ve ortağı aradıkları boraksı Balıkesir-Susurluk ilçesi yakınlarındaki 

Sultançayırı mevkiinde “Pandermit” adı verilen bor mineralini bulurlar. Esasen bu saha 3. ve 4. 

yüzyılda Romalılar tarafından işletilen bir saha olduğu tahmin edilmektedir. 

• 1861 yılında Fransız “Companie Industriel Des Mazures” firması tarafından pandermitin 

işletmesine dönük olarak Padişah’tan 37 dönüm arazi üzerinde “alçıtaşı” madeni çıkartmak üzere 

400.000 lira karşılığında 20 yıllık işletme izni alır. Fransız Mühendis Desmazures ve ortağı 

Groppler, pandermit üretimi yapacaklarını padişahtan ve diğer yabancı şirketlerden saklamışlardır. 

• Bu yıllarda bor madeni Avrupa’da 8000 $/ton fiyatla alıcı bulabilmektedir. 

• Sultançayırı işletmesinin üretime başlamasına müteakip Desmazures Paris civarında bir boraks 

rafine tesisi kurmuş ve Sultançayır’dan çıkardıkları bor cevherini alçı taşı altında yıllarca ucuz 

değer ve harçlar ödeyerek yurt dışına çıkarmıştır. 

• 1880’li yıllarda İtalyan uyruklu M.Cove’ye Desmazures’in madenlerine yakın bir sahada, bir 

maden imtiyazı ihale edilmiştir. Ancak imtiyaz sahası Desmazures’in bor sahasına bitişiktir. 

Bunun üzerine Desmazures, vekili vasıtasıyla ve Fransız Elçiliği kanalıyla Osmanlı Hükümetini 

protesto eder. 

• Protesto yazısını alan Ticaret Nezareti, gerek Osmanlı vatandaşlarının ve gerekse 1867 yılında 

yürürlüğe giren “Yabancıların Mülk Edinmeleri” kanununa göre uygun hareket etmeleri ve maden 

ve gayrimenkul muameleleri için elçiliklerin aracılık etmeleri analaşmalara uygun 

düşmeyeceğinden yazı sahibinin direkt olarak Osmanlı Hükümetine müracaat etmesi gerektiğini 

belirtir (23 Mart 1880). 

• 1887 yılında İngiliz-İtalyan ortak şirketi “Cove-Hanson” firması da pandermit işine girmiştir. 

79

• Fransız Desmazurez’in en geniş bir biçimde Osmanlı Ticaret ve Ziraat Nezareti ve Bursa Valiliği 

tarafından korumaya mazhar olduğu ve Susurluk-Sultançayırı mevkiindeki Pandermit madenini 

talan ettiği anlaşılmaktadır. Bu durum Bursa’ya bağlı bir sancak olan Balıkesir’in vilayet 

olmasından sonra ortaya çıkmıştır. 

• 1881 yılında Fransız Desmazures ile bu kez Osmanlı tebasından Mihran Şirinyan arasında 

pandermit işletme ruhsat sınırları üzerine anlaşmazlık çıkar. Desmazures’e ilk önceleri 37 dönüm 

ve daha sonra 4.000 dönümlük bir sahada işletme izni verilmişse de bunun ile yetinmemiş olup, 

Bursa Valiliğinin yetkisiz ve usulsüz bir şekilde 200.000 dönümlük arazide (M. Cove’nin arazisini 

de içine alacak şekilde) işletme ruhsatı vermiş olduğu, imtiyaza aykırı şekilde kaçak olarak bor 

madeni çıkardığı ve yeni sahada ise herhangi arama yapmadığı Balıkesir Valisi Mehmet Reşit 

Paşa tarafından tespit edilmiştir. 

• Balıkesir Valisi Mehmet Reşit Paşa’nın yukarda ki yazısında zamanın Ticaret ve Ziraat Bakanına 

Türk vatandaşlarının maden ruhsatları ile ilgili 6-7 başvurusunu yaptığı halde hiç birisine olumlu 

yanıt almamıştır. 

• Asmaaltı Girit Tüccarlarından Yusuf Asım Efendi, Fransız Desmazurres ve İngiliz M. Hanson 

şirketlerine verilen Sultançayırı bor madeni sahası ile ilgili olarak Sultana yazdığı mektupta; süresi 

dolan maden sahasının kendisine verilmesini ve madenlerden alınan %5 verginin (rüsumu) 

%20’ye yükselttiğini bildirdiği halde bu talebinden bir sonuç alamamıştır. 

• 1881 yılında Osmanlı’nın gelirleri, borçlarını ve faizlerini ödemeye yeterli değildi. Osmanlı tüm 

borçları Muharrem Kararnamesi çerçevesinde tüm Avrupalı alacaklılara genişletilmiş vergi 

gelirlerinin ve bir kısım üretim işletmelerinin tahsisi (Duyunu Umumiye vasıtasıyla) suretiyle tasfiye 

yoluna gidilmiştir. 

• Duyunu Umumiye’ye terk edilen gelirler kalemi içinde madencilik faaliyetleri alınmamıştır. Bunun 

nedeni madenler yabancılar tarafından işletildiğinden bunlar üzerinden alınan vergilerin yüklenicisi 

de doğal olarak yabancılardı. Avrupa Devletleri ile yapılan kapitülasyon anlaşmaları, Avrupa 

vatandaşlarını kişisel vergiden muaf tutuyordu. Hepsinden önemlisi madencilik faaliyetlerinin 

üretim, ihraç ve kazanılan paranın gizli tutulması ve gözden uzak olmasıydı. 

• Yerli ve yabancı madencilerin maden çıkarmak için yoğun talepleri karşısında Padişah tercihini 

yerli madencilerden yana olmakla birlikte, yabancıların ve elçiliklerden gelen yoğun baskılar 

sonucunda bir türlü karar veremiyordu. 

• Bu durum karşısında, 11 Temmuz 1883 yılında maden ihraç ve nakli tamamen yasaklanmıştır. 

Bor madeni çıkaranlar yasaklama ile birlikte kaçak olarak bor madenini yurt dışına çıkarmaya 

başlamışlardır (13.9.1884). Daha sonraları bu yasaklamanın da yabancıların oyunu olduğu ortaya 

çıkmıştır. Çünkü yasağın başladığı günden, yasağın kaldırılmasına kadar geçen sürede yasak 

uygulanamamıştır. Yasaklamalar kalkar kalkmaz yabancılar tekrar madencilik kaynaklarını geri 

aldılar. 

• Sadrazamlık tarafından 9 Şubat 1887 tarihinde Sultançayırı bor madenlerinin ihalesi, M. Cove ve 

Hanson ve ortaklarına 50 sene müddetle verilmek istenmişse de Padişah tarafından bu imtiyaz 

verilmemiştir. 

• Bu durumda daha önce Desmazüres’le arazi anlaşmazlığına düşen Mihran Şirinyan devreye 

sokulur. Maliye Nazırı Agop Kazasyan Paşa tarafından padişahın haberi olmadan Susurluk 

nahiyesine bağlı Demirkapı Çerkeşbeyleri köyü yakınında bor madeni teslim edilmesi emir olunur. 

Ancak, Osmanlı Ekonomisinde yabancı hakimiyete karşı somutlaşan mahalli tepki nedeniyle yine 

sonuçsuz kalmıştır. Ancak daha sonra tüm yerli halkın direnişine karşın Sultançayırlı bor madeni 

imtiyazı Cove ve Hanson şirketi ile Desmazures ve ortaklarına verilmiştir. 

• 1889 yılında Societe Lyonnasie de Borate de Chaux adlı bir Fransız şirketi de Sultançayırı 

yakınında Aziziye’yi de kapsayan civar sahaların imtiyazını almıştır. 

• 1904 tarihli ferman ile bu imtiyaz, Reşit Paşa ve İngiliz uyruklu William Vitaller’e 60 yıl müddetli 

olarak verilmiştir. 

80

• 1914 yılında kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti tek taraflı olarak kaldırdı. Artık yabancılarda 

Osmanlı yasalarında öngörülen vergi ve benzeri yükümlülüklere tabi oldular. 

CUMHURİYETİN İLK DÖNEMİNDEKİ BOR MADENCİLİĞİ 

• 1919 yılından 1923 yılına kadar süren Ulusal Kurtuluş Savaşı ile Türk Ulusu elinde kalan tüm 

kaynaklar İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan sömürgeci güçlerin Anadolu’dan kovulması ve 

bağımsızlık uğruna harcanmıştır. 

• Cumhuriyetin kuruluşundan sonraki ilk yıllarından itibaren ülkede ulusal bir endüstri kurulmasına 

çalışılmış ve İmparatorluk döneminde bol tavizlerle ve geniş ayrıcalıklarla gerçekleşen yabancı 

sermaye ortaklıklarının temizlenmesine önem verilmiş ve çok kısa sürede çok sayıda yabancı 

sermayeli kuruluşlar kamulaştırılmıştır. 

• Ancak madenlerimiz ve özellikle bor madenleri ya önemi kavranamadığından yada madencilik 

faaliyetinin tabiatından kaynaklanan gözlerden uzak sürdürülmesi nedeniyle dikkatlerden 

kaçmıştır. 

• En son 1904 tarihinde Reşit Paşa ve İngiliz Willam Vitaler’e verilen imtiyaz, civarda mevcut 9 adet 

diğer bor tuzu sahasıyla Kanuni Tevhit(birleşme) görerek 10 Nisan 1927 tarihli Bakanlar Kurulu 

Kararıyla 45 yıl müddetle John Oven Rıd’a ihale olunmuş ve daha sonraki 7 Aralık 1927 tarihinde 

Lord Meven Mervil’e geçen bu sahalar 11 Mart 1938 tarihinde Desmond Abel Smith’e intikal 

etmiştir. 

• Madenlerimiz ve özellikle borlar üzerindeki yabancı (İngiliz) hakimiyeti 14 Mart 1935 tarihinde 

kurulan Etibank’ın, bor madenleri ile ilgilenmeye başladığı 1950’li yılların sonuna kadar devam 

etmiştir. 

• Yine 1935 yılında maden aramaları yapmak için Maden Teknik Arama (MTA) kurulmuştur. 

1950’Lİ YILLARDAKİ BOR MADENCİLİĞİ 

• Türkiye’deki bor tuzu cevherlerinin dünyadaki en güçlü tröst’ün eline geçmesi 1950 yılına rastlar. 

1950 yılında Türkiye yeni bir borçlanma ve yabancı sermayeye imtiyazlar tanıma devresine 

girmiştir. 1938 yılından beri Desmont Abel Smith’in elinde bulunan Sultançayırındaki cevherler, 

kararname ile bu yıllarda “Dünya Tekeli” hüviyetindeki Borax Consolidated Ltd’ne (Rio Tinto) 

devredilmiştir. 

• Türkiye’deki bor tuzu sahalarına ait imtiyazlar her ne kadar farklı kişilerin elinde ise de, esasen bu 

kişilerin üzerindeki tuttukları imtiyaz Boraks Consolidated Ltd şirketi hesabınadır. 

• Borax Consolidated 1899 yılında ABD’nin Pasifik Coast Borax şirketini bünyesine almış, Şili ve 

Peru’daki bor imtiyazlarını ve Türkiye’de Desmazures ve Gropler ile Avrupalı bor madencilerinin 

imtiyazlarını kontrolü altına almıştır. 

• 1950 yılına gelindiğinde Amerika’da Oregon, Nevada ve California’da bir çok bor madeni ocakları 

tükenmiş ve kapatılmıştır. Bu yıllarda Güney Amerika’da Peru, Bolivya, Şili ve Arjantin’deki bor 

madenleri Rio Tinto için birincil kaynak olarak çalıştılar. 

• Borax Consolidated Ltd 1950 yılına kadar Türkiye’de tek üretici olarak faaliyet gösterdi. II. Dünya 

Savaşına kadar Türkiye’den bazen 15-16 bin ton’a kadar yüksek ihracat yaparken, zaman zaman 

bu ihracatın miktarı 2 bin tona kadar düşürmüştür. II. Dünya Savaşı sırasında Türkiye’nin 

Almanya’ya satış yapmasından çekindikleri gibi, savaş dolayısıyla ihracat yapmakta zorlaştığından 

üretimi durdurmuşlardır. 

• Borax Consolidated Ltd, 1954 yılında bor cevherinin tükendiğini ileri sürerek, Sultançayır ocağını 

kapatır. Ancak pasalardaki düşük tenörlü cevherin satışını 1961 yılına kadar sürdürerek 

faaliyetlerine devem eder. Aynı zamanda Türk özel sektörünce bulunan bor madenlerinin üretim 

ve ihracat işlerini izlemektedir. 

81

• Borax Consolidated Ltd hiçbir zaman Türk şirketlerinin bor madeni üretmesi ve ihraç etmesini aynı 

zamanda Türkiye’de bir bor rafineri tesisinin kurulmasını istememiştir. 

• Türkiye’deki faaliyetlerini rölantiye alan Borax Consolidated Ltd 1950 yılından itibaren 

Balıkesir/Bigadiç yöresinde bor madenciliği yapan Ali Şayakçı, Borasit, Mortaş, Rasih ve İhsan 

şirketlerinin zarar etmesine ve bu surette ocakları kapatmasına çalışmaktadır. Türk şirketlerin 

kapanmasını sağlayan İngiliz şirket, fiyatların düşmesinde büyük başarı sağlamıştır. 

• MTA çok gizli olarak Kütahya/Emet yöresinde bor madeni aramaktadır. Emet’te MTA tarafından 

kolemanit yatağı bulunur ve ruhsat 15 Mayıs 1958 tarihinde Etibank’a devredilir ve üretime geçer. 

Bu sıralar İtalyan’larda Türkiye’de bor tuzu arama teşebbüsünde bulunmaktadır. 

• Borax Consolidated Ltd, 1955 yılında yabancı teşvik kanunundan yararlanmak için Türk Boraks 

Madencilik Anonim Şirketini kurar. Şirketin sermayesinin %94’ü Borax Consolidated’e, % 2’si Türk 

hissedarlar ve %4’ü de İngiliz hissedarlara verilmiştir. 

• Bu yıllarda başka bir kararname ile iki yabancı şirkete daha arama ve işletme izni daha verilmiştir. 

Bunlardan biri Amerikan Potash and Chemical Co. diğeri ise Ugine Kuhlman’dır. 

• MTA Enstitüsü 1950 yılları sonlarına doğru Eskişehir/Kırka da arama faaliyetlerini sürdürmektedir. 

• Eskişehir/Kırka da bor ilk defa 1957 yılında Gökçenoluk sahasında bulunur ve 1959 yılında bir 

miktar üretim yapılır. 

• Eskişehir/Kırka bölgesine ilgi artar. Borax Consalidated Ltd. Maden Dairesinden kendi adına 

ruhsat alarak Kırka’da gelir ve ruhsatını Türk Borax Madencilik A.Ş.’ne devrederek aramalara 

başlar. 

• Türk Borax gizlilik içinde yürüttüğü sahalardan ikisinden boraks bulur ve yavaş bir tempo ile 4.000 

ton civarında üretim yapar. Amaç, sahayı başkalarının üretimine kapatarak kendilerinin ABD ve 

diğer yerlerdeki sahalarına rakip çıkmasını ve tekelin kırılmasını istememektedir. Şirket, sahada 8- 

9 milyon ton sodyumlu bor olduğu iddiasındadır. Ancak maden dairesi mühendisleri sahadaki bor 

rezervinin yüzlerce milyon ton olduğu iddiasındadırlar. 

• Türk Borax’ın Kırka’da üzerine kayıtlı 6 adet saha vardır. Ancak bu sahaların elde edilmesinde 

hileli işler yaptığından elindeki ruhsatların 5’i iptal edilir. 

• Türkiye’de yüz yıldan beri faaliyette bulunan Londra merkezli İngiliz Borax Consalidated, Türk bor 

ve cevherinin fiyat ve kalite bakımlarından diğer cevherlerle rekabet imkanı bulunmadığını yakın 

zamana kadar savunduğu halde, 15 milyon lira sermaye ile rafine tesisi kurmak talebinde 

bulunmuştur. 9.2.1963 yılında bir yerli grupla birlikte bir rafine tesisi kurulmasına izin verildiği halde 

bor rafine tesisini kurmamıştır. 

• 1887 yılına Türkiye’de özel hükümlere göre kurduğu ve bugüne kadar getirdiği Borax Consolidated 

Ltd. şirketini 30.9.1963 tarihinden itibaren faaliyetlerine son vermek üzere tasfiye edeceğini ilan 

etmiştir. Açıkladığı rapor ile; Türkiye’de bor minerallerinin tükendiği, çok az sayıda firmanın satış 

yapacağı ve şansının az olduğu, zararına bor endüstrisinin kurulabileceği, Amerika rekabetini 

üstüne çekmemesi gerektiğini, Türk borlarının sodyumlu ve kalsiyumlu olduğu için rekabet 

edemeyeceği gibi argümanlar ileri sürerek Türkiye’nin bor mineralleri piyasasına girmesini 

engellemeyi amaçlamaktadır. 

• 1967 yılında Kırka bor sahasının 1 milyar ton rezervli müthiş zengin bir saha olduğu anlaşılmıştır. 

DÜNYADA BOR YAKITI İÇİN YAPILAN ÇALIŞMALAR 

• Bu arada 1950 yılından beri Balıkesir/Bigadiç ilçesi yakınlarında bor tuzu (kolemanit ve üleksit) 

üretip ihraç eden Türk girişimcileri (Bortaş, Ali Şayakçı, Rasih-İhsan, Yakal Madencilik) kontrolden 

çıkmış Avrupa’ya ve Doğu Bloku ülkelerine ihracat yapmaya başlamışlardır. 

82

• Hitler Almanya’sında roketler üzerinde borlu yakıtlar üzerinde bir proje ekibi çalışmalar yapıyordu. 

Ancak savaşın sonuna geliniyordu. Savaşın sonunda Sovyetler Birliği ve Amerika’da gözlerini bu 

projede çalışan ekibe dikmişlerdi. 2 Mayıs 1945 tarihinde Alman roket ekibi Almanlara teslim oldu. 

7 Mayıs’ta savaş Avrupa’da sona erdi. 

• 30 Eylül 1947 tarihinde 457 Alman bilim adamı ile New Mexico’da kurulan roket tesisinde 

Amerikalılar çalışmalara başladılar. 

• 1953 yılında 1953 yılında ABD’de gerek uzun menzilli füzeler, gerek uçaklar ve gerekse uzaya 

gönderilmesi tasarlanan uyduları taşıyacak roketlerde yüksek enerji yakıtı araştırmaları projeleri 

içinde borlu yakıtlarda dahil edilmiştir. 

• Almanlar borlu yakıtlar üzerinde ciddi çalışmalar yapmışlar ve bu çerçevede ABD’de “zip” yada 

“Hermes” kodları ile anılan projeler uygulamaya konuldu. 

• 1957-58 yıllarında Amerika ile Sovyetler Birliği arasında Dünya yörüngesine uydu gönderme 

çalışmaları ve rekabeti yaşanıyordu. 1957 yılında ilk uydu “Sputnik” Sovyetler tarafından ve 1958 

yılında da Amerikalılar “Explorer” uydularını Dünya yörüngesine yerleştirdiler. 

• İki süper güç arasında her alanda olduğu gibi uzay ve kıtalar arası balistik füze çalışmalarında da 

cereyan eden çalışmalar Macar Profösör Enro Napy’nin “SSCB’nin 1.5 tonlu Sputnik roketinin bor 

ve hidrojen yakıtı kullandığını” rapor etmesi üzerine, dünyanın gözü Türk borlarına çevrilecektir. 

• ABD tarafından uygulamaya konulan “zip fuels” ve “hermes” adlı proje araştırmalarında Türk ve 

Amerikan boru kullanılmaktaydı. Ama Ruslar yakıt için kullandıkları bor cevherini nereden temin 

ediyorlardı? Bu kaynak Türkiye’den başkası olamazdı ve Türk borları yakın takibe alındı. 

• Hüsamettin Yakal’a ait “Yakal Madencilik” tarafından Yunanistan’a satılan 4.000 ton bor cevheri, 

Çanakkale Boğazından çıkıp uluslararası sulara girer girmez Amerikan gemilerince çevrilir ve 

müsadere altına alınır. 

• Bu yıllarda ABD ve NATO tarafından bor stratejik maden olarak değerlendirilerek ihracatı kontrol 

altına alınmıştır. 1958 yılından 1961 yılına kadar geçen süreçte bu yasak “COCOM” olarak bilinen 

tedbirler kapsamında sürdürüldü. 

1960’LI YILLAR 

• Etibank Kütahya kolemanit yataklarının işletme ruhsatı aldıktan sonra kısa sürede müessese 

müdürlüğüne dönüştürmüş ve kolemanit üretim ve ihracatına başlamıştır. Ancak kolemanit’in 

işletmeden ham (tüvenan) olarak satılması, yabancı sanayiye hammadde temin eder bir ülke 

konumunda olmak rahatsızlık nedeni olmaya devam eder. Rafine ürünler üretecek bir fabrika 

yatırımı arayışıyla İtalyan Lardarella ve Borax Consolidated ile yapılan görüşmeler sonuçsuz 

kalmıştır. 

• 1960 yıllarının başında ABD tarafından Türkiye’nin boraks ve borik asit fabrikaları kurmaması 

yönünde sık sık tavsiyelerde bulunur. Boraks ve borik asit üretimine dönük teknolojileri Türkiye’ye 

transfer etmeye yanaşmazlar. 

• Daha sonra hükümet aracılığı ile Polanya’nın Polmax adlı firması ile temasa geçilir ve teknoloji 

transferinde anlaşılmıştır. Bandırma’da 1 Haziran 1964 tarihinde temel atılarak boraks ve borik asit 

fabrikasının inşaat ve montajına başlanır. 

• Ancak sıkıntı bitmemiş ve borik asit üretiminde kullanılacak sülfürik asit fabrikasının kurulması 

gerekmektedir. Bu teknoloji de SSCB’den alınır. Rus firması Neftechimi ile yapılan anlaşma 

sonucu Sülfürik asit fabrikasının 1969 yılında temeli atılarak inşaa ve montajına başlanır. 

• 1970 yılı Türk özel ve kamu sektörünün ham bor ihracatının toplamı 334.291 ton olması, İngiliz ve 

Amerikan sermayeli tröstün kırılmakta olan tekelin ilk ciddi işaretlerini vermekteydi. 

83

• Bu yıllarda bor tuzu madenleri tekrardan Türkiye gündemine oturur. Borax Consolidated’in 

Kırka’da sahip olduğu sahalar usulsüzlükten dolayı birer birer iptal edilirken, bor konusunda 

Cumhuriyet Senatosunda “Bor Araştırma Komisyonu” kurulur ve komisyon İngiliz şirketini ve 

geçmişini, Türk Ekonomisine katkılarını sorgulamaya başlamıştır. 

• İngiliz Borax Consolidated Komisyona gönderdiği dilekçesinde; “ülkeye faydalı olmak ve daha 

fazla döviz geliri sağlamak gayretiyle yıllardan beri yaptığımız teşebbüslerin belli bir zümrenin 

daimi ve sistematik engellemeleri ile karşılaşmış ve bunun sonucunda şirket zarar gördüğü kadar 

Türk Ekonomisi de önemli döviz gelirinden yoksun kalmıştır” ifade etmiştir. 

• Ancak bor üretim ve ihracatı ile uğraşan Türk şirketlerin faaliyetlerini baltalayan şirket, bor madeni 

ihraç fiyatlarının düşmesinde aktif bir rol almıştır. Nitekim bor madeni ihraç fiyatları; 1950’li yıllarda 

tonu 62 $’dan 1960 yılı başında 42 $’a, 1962 yılında 33 $’a, 1965 yılında 23 $’a düşmüştür. 

• Bunun yanı sıra 9 Kasım 1963 tarihinde Maliye Bakanlığı’nın hazırladığı raporda da Borax 

Consolidated şirketinin ülke ekonomisine ve ödemeler dengesine katkı sağlamadığı tespit 

edilmiştir. 

• 1968 yılında Bandırma’da yıllık 20 bin ton boraks dekahidrat fabrikası ile yıllık 6 bin ton kapasiteli 

borik asit fabrikasının inşaat ve montajı tamamlanmış ve Etibank tarafından üretime ve ihracata 

başlanmıştır. 

1970’Lİ YILLAR 

• 1970’li yılların başından sonuna kadar geçen sürede bor madenlerinin sıkça tartışıldığına tanık 

oluyoruz. Türk bor madenlerinin çirkin bir rekabet sonucu neredeyse maliyet fiyatına Avrupa’ya 

ihracının Türk Ekonomisi alehine bir durum getirdiği ve israf edildiği ve bu durumdan kurtulmanın 

ancak devletleştirme ile olacağını açıklayanlar, çeşitli suçlamalara maruz kalmaktadırlar. 

• 1974 yılına gelindiğinde bor madeni ihraç fiyatı 25-30 $ civarında seyretmektedir. Türk Ekonomisi 

için bir kaynak israfı niteliğine bürünen rekabeti ortadan kaldırmak üzere Ticaret ve Enerji 

Bakanlığı, ihracatta taban fiyat uygulamasına geçer ve taban fiyat 70 $/ton olarak belirler. Ancak 

ihracat fiyatı bu taban fiyatın üzerinde (90 $) gerçekleşmeye başlar. 

• Türk özel bor madencilerinin kendi aralarında yaptıkları rekabetin arkasında İngiliz Tröstünün 

oyunları bulunmaktadır. Nitekim bugün olduğu gibi o yıllarda da Belçika, Fransa, İspanya ve 

Hollanda’da bulunan boraks ve borik asit fabrikaları İngiliz şirketine aittir. 

• 1976yılında Balıkesir’in Bigadiç ilçesi civarında faaliyet gösteren Fransız KEMAD Ltd’in (Kimya 

Endüstri Madenleri Ltd Şti.) bir sınır ihlali nedeniyle Bakanlar Kurulu tarafından ruhsatı iptal edilir. 

• 1976 ve izleyen yıllarda bor madenlerinin devletleştirilmesi daha ciddi bir biçimde tartışır olmuştur. 

Bu süreçte yapılan tartışmalar ve devletleştirme beklentileri nedeniyle özel sektör aşırı bir üretim 

faaliyetine girmiş, ocakların normal bakım ve hazırlık faaliyetleri yapılmaksızın çıkarılabilecek 

bütün cevherler üretilerek, ocaklar büyük oranda tahrip edilmiştir. 

• Etibank kapasite artırıcı ve modernizasyon yatırımlarıyla, 1974 yılında boraks dekahidrat 

fabrikasının kapasitesini 55.000 ton/yıl’a çıkarmıştır. 

• 1978 yılında Bandırma Fabrikası rafine ürün yelpazesini genişletmiş ve ürün çeşidine boraks 

pentahidrat ve sodyum perborat ‘da dahil edilmiştir. 

• 4 Ekim 1978 tarih 2172 sayılı Devletçe İşlenecek Madenler Hakkındaki yasa ile bor madenlerinin 

Devlet tarafından aranması ve işletilmesine, eski bor madeni ruhsatlarının da Devlete 

devredilmesine karar verilmiş, Devlete ait bor ruhsat sahalarının hiçbir hakkı, gerçek ve tüzel 

kişilere devretme yetkisi verilmez kaydı geçmiştir. 

84

1980’Lİ YILLARDAN SONRAKİ DÖNEM 

• Dünya Ticaret Örgütünün Marekeş toplantısını takip eden yılın başında Türkiye’de 24 Ocak 1980 

tarihli ekonomik önlemler paketi açılmıştır. 

• 9 Haziran 1980 yılında alınan bir kararla devletçe işletilmesi kararlaştırılan maden sahalarının eski 

hak sahiplerine iadesi kararlaştırılmış, ancak Danıştay’a yapılan itiraz sonucunda yürütmeyi 

durdurma kararı vermiş ve hükümet karara uymak zorunda kalmıştır. 

• 10 Haziran 1983 tarih ve 2840 sayılı yasa ile kamu kuruluşlarına devredilen maden hakları 

yeniden düzenlenir. Bu yasayla demir ve linyit sahalarının bazıları eski sahiplerine devredilir ve 

yasanın 2. maddesine göre “Bor tuzları, trona, asfaltit, uranyum ve toryum madenlerinin aranması 

ve işletilmesi Devlet eliyle yapılır. Bu madenler için 6309 sayılı Maden Kanunu gereğince gerçek 

ve özel hukuk tüzel kişilerine verilmiş olan ruhsatlar iptal edilmiştir” şeklindedir. 

• 1985 yılında Morgan Guarantee Bank tarafından hazırlanıp kabul edilen Özelleştirme Ana Planı 

gereğince, özelleştirilmesi gereken kuruluşlar kapsamına ülke madencilik politikalarını yönlendiren 

ve adeta sektörün lokomotifi konumuna gelen Etibank ta alınmıştır. 

• 1993 yılında Etibank bünyesinde bulunan bankacılık bölümü, Etibank Bankacılık A.O. adıyla 

bağımsız bir bölüm altında Özelleştirme İdaresine devredilir ve 1998 yılında özelleştirilmesi 

tamamlanır. 

• 98/10552 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile, 4 Şubat 1998 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak 

yürürlüğe giren Etibank Genel Müdürlüğünün unvanı Eti Holding A.Ş. olarak değiştirilir. Aynı 

zamanda Etibank’a bağlı ana müesseler; Eti Bor A.Ş., Eti Alüminyum A.Ş., Eti Krom A.Ş., Eti 

Gümüş A.Ş., Eti Bakır A.Ş., Eti Eloktrometalurji A.Ş., Eti Pazarlama ve Dış Ticaret A.Ş. olmak 

üzere 7 adet Anonim Şirkete dönüştürülerek Holding çatısı altında yapılandırıldılar. 

• 98/10552 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun 

Hükmünde Kararnamenin 3. maddesine aykırılık oluşturup, oluşturmadığı ve 2840 sayılı Kanuna 

uygun olup, olmadığı hususlarının Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığının talebi, üzerine 

Başbakanlıkça Danıştay’dan istişare görüş isteminde bulunulur. 

• Danıştay tarafından 233 sayılı KHK’nin 3. maddesine uygun bulunmadığına; Eti Bor A.Ş.’nin 

sermayesindeki özel kişi hisseleri nedeniyle bor tuzu sahalarının işletmesinin 2840 sayılı yasaya 

aykırılık teşkil edeceğine oybirliği ile karar vermiştir. 

• Haziran 1998 tarihinde Serena firması yetkilisi Erhan Aygün ile birlikte Saint Gobain grubuna bağlı 

Vetrotekx Genel Müdürü ve Euromineralleri sahibi Eti Holding’e; Kestelek ocağında bir 

konsantrasyon tesisi kurmak ve Bandırma kanalıyla İtalya’ya sevk etmek istediklerini ve tüm 

masrafların şirketçe karşılanacağını, tüm tüvenan cevherinin taraflarınca alınmasının taahhüt 

altına alınacağı ve bunlar için arazi tahsisinin yeterli olacağı, talebinde bulunur. 

• Euro mineralleri Türkiye’den aldığı bor cevherini öğüterek Saint Gobain grubuna ve Avrupa’ya 

pazarlayan basit bir öğütücü firmadır. Saint Gobain firması ise, Rio Tinto ile yaptığı gizli kartel 

anlaşmalarıyla piyasalara kontenjan (fiyat, miktar vb) koyan uluslararası bir holding şirketidir. 

• 2840 Sayılı yasaya aykırı olan bu teklif, Etibank’ın holdingleşmesinden 4 ay sonra yapılmıştır. 

Ancak bu teklif kabul edilmemiştir. 

• Eylül 1999 tarihinde bu defa da, Serena Endüstri Ürünleri Yatırım Sanayi A.Ş., Eti Bor A.Ş.’ne 

bağlı Kestelek Bor İşletmesinden ihraç kaydı ile yine Kestelek’te yıkama ve öğütme tesisleri 

kurmak suretiyle 20 yıl süreyle yıllık 200.000 ton tüvenan (ham) kolemanit cevheri talep eder. 

• Kasım 1999 tarihinde yapılan çerçeve anlaşması ile 15 yıllık sürede yıllık sözleşmeler halinde, 

yine yıllık 150-200.000 bin ton ihraç kaydı ile kolemanit cevherinin Serena firmasına teslimi 

öngörülür. Ancak imzalanan çerçeve anlaşması duyulur duyulmaz kamuoyu ve baskı gruplarının 

konuyu gündemde tutmaları ile geri adım atılır. 

85

• 2840 sayılı yasa özel sektörün bırakın bor cevherine yaklaşmasını, curuf stokları, pasalarına bile 

dokunamayacağını ve Eti Holding uhdesinde olduğunu hükme bağlamaktadır. Söz konusu yasal 

düzenlemelerin emredici hükümleri altında işletme tanımının sınırlarının olduğu tartışılmaktadır. 

• 25.02.2000 tarihinde Eti Holding; 2840 Sayılı yasanın 2. Maddesindeki “Bor tuzları uranyum ve 

toryum madenlerinin aranması ve işletilmesi devlet eliyle yapılır” hükmündeki “işletme” ifadesinin 

bor madenlerinin aranmasından üretimine, zenginleştirilmesine, rafinasyonuna ve pazarlamasına 

kadar uzana bir çerçevede yorumlandığını ve bu yorumun uygulamaya esas teşkil ettiği, ve diğer 

taraftan “işletme” ifadesinin bor cevherinin üretim ve zenginleştirme ile sınırlı olduğunu, özellikle 

pazarlama faaliyetinin işletme kavramı kapsamı içinde mütalaa edilmesinin mümkün olmadığını 

ve bu nedenle de cevherin zenginleştirilmesi sonrasına ilişkin öğütme, rafinasyon vb. işlemlerle 

pazarlamanın özel sektör kuruluşları tarafından da yapılmasının önünde herhangi bir yasal engelin 

olmadığı görüşünün bulunduğunu, ifade edilmiştir. 

• Eti Holding, “işletme “ kavramı üzerinde doğan hukuki tereddüdün giderilmesi için Danıştay’dan 

istişare görüş alınması talebiyle bağlı bulunduğu Devlet Bakanlığı’na müracaat ta bulunur. Devlet 

Bakanlığı 6.3.2000 tarihi itibariyle durumu Başbakanlığa iletir. Başbakanlıkça 21.3.2000 tarihinde 

istişare görüş istemini Danıştay Birinci Dairesine iletir. 

• Bu arada Ceyhan Tekstil Sanayi A.Ş. (Ceytaş- Turgay Ciner) önce 7.4.2000 tarihinde şirket 

yönetim kurulunu ve daha sonra 26.5.2000 tarihinde de Genel Kurulu toplantıya çağırarak 

toplantıda, “cam, maden ve maden türevlerinden elyaf üretimi ile bu elyaflardan her türlü tekstil 

ürünleri üretimi konusunda faaliyette bulunmasına ve bu maksatla ana sözleşmenin maksat 

mevzuu başlıklı 3. maddesinin tadiline" karar verir. 

• Danıştay tarafından 1.5.2000 tarihinde ve 2000/50 esas, 2000/67 karar nolu istişari görüşe göre; 

2840 sayılı yasanın değişik 2. maddesi uyarınca bor tuzlarının aranması ve işletmesinin Devlet 

eliyle yapılması zorunluluğunun, bu maddenin zenginleştirilmesini, rafinasyonunu ve 

pazarlamasını da kapsadığı, ancak Eti Holding A.Ş tarafından ham bor ve işlenebildiği ölçüde 

rafine bor olarak yurtdışına ihraç edilerek satılan bor tuzlarının, aynı biçimde ham bor ve rafine bor 

olarak yurtiçinde isteyen Türk vatandaşı kişi ve firmalara da satılabileceği, Türk vatandaşı kişi ve 

firmaların satın aldığı bor’u ülke içinde kuracağı tesislerde işleyip elde edeceği ürünleri yurtiçinde 

ve yurtdışında satabilmesinde hukuki bir engel bulunmadığı sonucuna oybirliği ile karar vermiştir. 

• 31.05.2000 tarihinde Ceytaş Şirketi Yönetim Kurulu, maden zenginleştirme ve öğütme işlemleri ile 

fiberglas üretimi konularında gerekli fizibilite etütleri, diğer teknik çalışmalar yapılması ve teşvik 

belgesi alınması konusunda karar verir. 30.06.2000 tarihinde de şirket ünvanını “Ceytaş 

Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş.” olarak değiştirir. 

• Ceytaş A.Ş., 7.8.2000 tarihinde Eti Pazarlama ve Dış Ticaret A.Ş.’ye müracaat ederek, Hazine 

Müsteşarlığına Türkiye’de 300.000 ton luk bir öğütücü tesis kurmak üzere müracaat ettiklerini 

gerekçe göstererek, çeşitli ebat ve özelliklerde yıllık asgari 200.000 ton olmak üzere 15 yıllık bir 

anlaşma ile konsantre kolemanit satın alma talebi işleme girer. 

• 12.09.2000 tarihinde Ceytaş firması ile Eti Pazarlama arasında “Serena” firması ile benzer bir bor 

cevheri alım satımı ile ilgili Çerçeve Anlaşması imzalanır. Ancak, Eti Pazarlama A.Ş. yönetim 

kurulu tarafından onaylanmaz. 

• 18.12.2000 tarihinde IMF’ye verilen niyet mektubunda “ Özelleştirme İdaresine ilave şirketler 

devredilecek ve bu şirketlerin arasında Eti Holding’in bazı fabrikaları da yer almaktadır” ifadeleri 

bulunmaktadır. 

• Niyet Mektubunun verilmesinin ardından 20.12.2000 tarihinde 2000/92 sayılı Özelleştirme Yüksek 

Kurulu Kararıyla, “ Eti Holding A.Ş.’nin özelleştirme kapsamına alınması ve hazırlık işlemlerinin 6 

ay içinde tamamlanması” kararı alınarak 6.01.2001 tarihinde Resmi Gazete de yayınlanmıştır. 

86

KAYNAKÇA 

• YARARLANILAN KAYNAKLAR 

1- DPT, 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik ÖİKR, Endüstriyel Hammaddeler Alt 

Komisyon Raporu, Kimya Sanayi Hammaddeleri Cilt II, Bor Tuzları, Ankara, 2001 

2- DPT, 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kimya Sanayi ÖİKR, Bor Ürünleri, Ankara, 2001 

3- DPT, 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kimya Sektörü ÖİKR, Bor Bileşikleri, Ankara, 1991 

4- DPT, 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik ÖİKR, Ankara, 2000 

5- DPT, 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik ÖİKR, Enerji Hammaddeleri Alt Komisyon 

Raporu, Nükleer Enerji Hammaddeleri Çalışma Grubu Raporu, Ankara, 2001 

6- Roskill, Economics of Boron, Tenth Edition, 2002 

7- Dumlupınar Üniversitesi-TMMOB Maden Mühendisleri Odası, I. Uluslararası Bor 

Sempozyumu, 3-4 Ekim 2002, Kütahya, Editör K. Eraslan 

8- Ankara Ticaret Odası (ATO), "Ulusal Maden Varlığımız ve Bor Gerçeği", M. Mustafa 

ÇINKI, Nisan 2001 

9- TMMOB Maden Mühendisleri Odası, Madencilik Dergisi, Özel Sayı 2-3, Mayıs 1970 

10- TMMOB Maden Mühendisleri Odası, Madencilik Bülteni, Sayı 65, Mart 2003 

11- TMMOB Maden Mühendisleri Odası, "Bor Raporu", ( Web sitesinden alınmıştır) 

12- Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), "Türkiye'nin Toprak Elementleri-Toryum 

Kompleks Cevheri İle İlgili Yapılmış Olan Çalışmalar ve İleriye Dönük Öneriler", Sema 

Zararsız, Dr. Ali TANRIKUT, Aykut TÜMER, (TAEK Web Sitesinden alınmıştır) 

13- Dokuzeylül Üniversitesi, 4. Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 18-19 Ekim 2001, 

İzmir 

14- TMMOB Maden Mühendisleri Odası, "Madencilik Terimler Sözlüğü", M.Öcal, G.Güngör, 

M.Ş. Gök 

15- Eti Holding A.Ş., Faaliyet Raporları, 2001 - 2002, Ankara 

16- Eti Holding A.Ş., "Bor (Sanayinin Tuzu)", Ekim 2003, Ankara 

17- Eti Mineral Gazetesi, Çeşitli Sayılar, (Eti Holding Web sitesinden alınmıştır) 

18- CHP, "Bor Madeni", (CHP Web Sitesinden alınmıştır) 

19- İNCE Özdemir, "Kurtarıcının Adı Toryum", Prf. Dr. Engin ARIK, Hürriyet Gazetesi, 

Makale, 27/07/2002 

20- U.S. GEOLOGICAL SURVEY MINERALS YEARBOOK, Boron- Phyllis A. Lyday ve 

Thorium-James B. Hedrick, 1989-2002 Raporları 

87

21- Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş., "Madencilik Araştırması" Yılpar KAYNAK, Mart 

1983, İstanbul 

22- TMMOB Maden Mühendisleri Odası, "Toryum Türkiye'nin Her Derdine Deva mı?", Prof. 

Dr. Ümit ATALAY, 17/04/2003 (Web sitesinden alınmıştır) 

23- DİE, Madencilik ve Taşocakçılığı İstatistikleri, 1999,2000,2001 

24- TMMOB Maden Mühendisleri Odası, "Bor Madenlerimiz Üzerine Yeni Oyunlar", Haziran 

2003, Ankara 

25- TMMOB Maden Mühendisleri Odası, "Toryum Varlığımız" Uğur BİLİCİ, Madencilik 

Bülteni, Sayı 64, 

26- TBMM, "Bor Hakkında Genel Bilgi ve Hedefler", Rapor (milletmeclisi.com. adresinden) 

27- TMMOB Fizik Mühendisleri Odası (FMO), "Toryum Kaynaklarımızın Kullanımı 

Hakkında Bilgi" FMO-Nükleer Enerji İhtisas Komisyonu 

28- Ü. Ragıp ÜNCÜ, "Dünya Ham ve Rafine Bor Pazarına Bakış", 4. Endüstriyel 

Hammaddeler Sempozyumu 18-19 Ekim 2001, İzmir. 

29- T. Güyagüller, "Türkiye Bor Potansiyeli", 4. Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu 18- 

19 Ekim 2001, İzmir. 

30- O. Addemir, " Bor Ürünlerinin Teknolojileri ve Türkiye'nin Durumu" I. Uluslararası Bor 

Sempozyumu, 3-4 Ekim 2002, Kütahya 

• YARARLANILAN WEB SİTE ADRESLERİ 

1- etiholding.gov.tr - Eti Holding A.Ş. - etimaden.gov.tr - Eti Maden İşletmeleri 

2- mta.gov.tr - Maden Teknik Arama 

3- atonet.org.tr - Anakara Ticaret Odası 

4- maden.org.tr - Madenciler Odası 

5- dpt.gov.tr - Devlet Planlama Teşkilatı 

6- die.gov.tr - Devlet İstatistik Enstitüsü 

7- minerals.usgs.gov - U.S. Geological Survey-Minerals Year Book 

8- dumlupınar.edu.tr - Dumlupınar Üniversitesi 

9- nüke.hun.edu.tr - Nükleer Mühendisler Derneği 

10- roskill.co.uk - Roskill Information Services Ltd 

11- infomine.com - Madencilik Haber Bülteni 

12- itu.edu.tr - İstanbul Teknik Üniversitesi 

13- chp.org.tr - Cumhuriyet Halk Partisi 

14- tubitak.gov.tr - Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu 

15- ssm.gov.tr - Savunma Sanayi Müsteşarlığı 

16- geocities.com - Madencilik İle İlgili Bilgiler 

88

Boryum ve Toryum Madenleri Sektörü Sektör Araştırması - Türkiye ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?