atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

46
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
O günlerde Halkevleri ile ilgili olarak tartışılan meselelerden
biri de, bu kültür şubelerinin Sokollar dışında devrin totaliter rejimlerinde
görülen teşkilâtlardan da örnek alınarak teşkil edildiğidir.
Çünkü bu günlerde özellikle İtalya, Almanya ve Rusya gibi ülkelerde
benzer teşkilâtlar kurulmuş ve bunlar mevcut partilerin birer
yan kuruluşu gibi çalışmaya başlamışlardır. Örneğin, üzerinde en
çok durulan ve Türkiye’de model olarak gösterilen İtalya’da bazı
kültür örgütleri kurulmuş, bunlar aynı zamanda dönemin Faşist yönetimi
ile de ortak hareket etmişlerdir. 1926 yılında İtalya’da kurulan
Depo-Lavaro (işten sonra) adındaki Faşist kültür örgütü bunların
başında gelmiştir. Depo-Lavarolar herşeyden önce İtalyan halkını
Faşist partinin prepsiplerine göre yetiştirmeyi ve yönlendirmeyi ilke
edinmiş, “ülkedeki sınıf çelişkilerini törpülemeyi ve toplumsal birliği
sağlamayı amaçlamışlardır”. Tek bir partinin tasarrufunda çalışan
bu örgütler o günlerde müthiş bir çalışma temposu içinde olmuşlardır.
Örneğin 1930 başlarında Depo-Lavarolar “1500’den fazla kültür
derneği, 1000’den fazla amatör tiyatro topluluğu, binlerce sabit ve
gezici kitaplık kurmuş; on binlerce ulusal bayram, festival kutlamış
ve 1000’den fazla kurs düzenlemiştir” 85 .
Halkevlerinin açıldığı günlerde bunların totaliter rejimlerdeki
teşkilâtlara benzerliğini ve örnek alındığını içeren ifadeler sürekli
gündeme getirilmiştir. Örneğin 1920’lerin ortalarında Sovyetlerin
halk eğitimi ile İtalya’nın gençlik örgütleri yakından incelenen gelişmelerdir.
Hatta daha 1926 yılında Sovyet Rusya’ya giden bir öğretmen
grubuna başkanlık eden Nafi Atuf Kansu bu konuda şunları
söylemiştir: “Türk Eğitim Bakanlığı yeni reformlara girişmek için
diğer memleketlerin geçirdiği deneyleri bilmeyi zorunlu görmektedir.
Sovyetler Birliği’nin halk eğitimi örgütü Türk eğitimcilerinin özel
ilgisini çekmektedir” 86 . Yine aynı günlerde İstanbul basını yeni kurulacak
olan Halkevlerinin faşist parti gençlik örgütlerinden örnek alınarak
teşkilâtlandırıldığını yazmıştır. Ankara Halkevi’nin açılışında
konuşan Reşit Galip Bey ise bir ara bu konuya da açıklık getirmiş ve
“Halkevleri Yönetmeliği hazırlanırken uzak, yakın birçok memleket-
85 Şimşek, a.g.e., s. 25-26.
86 İlhan Başgöz, Türkiye’de Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür Bakanlığı
Yay., Ankara 1995, s.195.