atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 549
nemlerden itibaren hemen bütün uygarlıklarda var olmuştur. Geleneksel
kültürümüzde yeri olmayan heykel sanatı, Osmanlı dönemine
kadar olan süreçte, idoller, balbal denilen küçük taşlar ve hatta
mezar taşları ile hayat bulmaya çalışmıştır. Bunda İslâmiyet’in puta
tapınmayı önlemek için heykeli dine aykırı sayması ve yasaklaması
son derece etkili olmuştur. Bilindiği gibi o dönem insanların putlara
tapınmalarını önlemek maksadıyla, Kâbe’de bulunan bütün heykeller
ortadan kaldırılmıştır. Dinin heykele getirdiği bu yasak, o günden
bugüne ciddi tartışmaların çıkmasına ve çeşitli görüşlerin ortaya atılmasına
neden olmuştur 1245 . Kimi bilginler yasağı şiddetle savunmuş,
kimileri de biraz daha ılımlı bir yaklaşım sergilemişlerdir. Ancak
put yapmanın yasak olduğunun söylendiği bu görüşlerde, hiç kimse
putun niteliği hakkında bir açıklama yapamamıştır. Dolayısıyla bu
durum, put yapma aracı olarak görülen heykelin, Türk geleneksel
kültüründe arka planda kalmasıyla sonuçlanmıştır. Osmanlı toplumu
da dahil olmak üzere, bu sanata kimse ilgi göstermemiştir. Her türlü
sanatın gelişme imkânı bulduğu Osmanlı sarayı da, zaman zaman
resim sanatına destek vermesine rağmen, bu konuda çekingen bir
tavır sergilemekten geri kalmamıştır.
Selçuklulardan itibaren insan ve hayvan figürlerinin yer aldığı
kabartmalar ve mezar taşları ile devam etmeye çalışan heykel sanatı,
Osmanlı döneminde sadece belli dönemlerde bazı cüretkâr girişimler
ile varlığını hissettirmeye çalışmıştır. Bu girişimlerin ilki, Kanuni
Sultan Süleyman’ın Mohaç seferi dönüşünde, Sadrazam Damat İbrahim
Paşa’nın Budapeşte’den getirdiği heykeller ile sarayını süslemesi
1246 , ikincisi 1868 yılında Mısır’ı modernleştirme çabası içinde
olan Hidiv İbrahim Paşa’nın heykelinin Kahire meydanına dikilmesi,
bir diğeri de Sultan Abdülaziz’in kendi heykelini yaptırmasıdır.
Damat İbrahim’in bu hareketinden sonra Sultan Abdülaziz’e kadar
Osmanlı’da başka bir teşebbüs söz konusu olmamıştır. 1867 tarihinde
Avrupa gezisine çıkan Sultan, oralarda gördüğü heykellerden et-
1245 Resim ve heykel sanatının yasaklanma gerekçeleri için bk. O. Şekerci, İslâmda
Resim ve Heykel, Nûn Yay., İstanbul 1996.
1246 Damat İbrahim Paşa’nın, Budapeşte’den getirttiği, Apollo, Diana ve Herkül’e
ait olduğu söylenen, üç heykeli sarayına diktirmesi ciddi tepkiler doğurmuştur
(Turan, a.g.e., s. 286).