atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

508
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
malarına sahne olmuştur. Örneğin, 1934’ün Sonbaharında ressam
Abidin Dino Sovyet Rusya’ya davet edilmiştir. Sovyet rejisör S.
Yutkeviç’in daveti üzerine sinema dekoratörlüğünü öğrenmek için
Rusya’ya giden Abidin Dino, burada bir filmin dekorlarını da hazırlama
imkânı bulmuştur. Yutkeviç’in çektiği ve Dino’nun dekorlarını
hazırladığı Madenciler (Şahterıy) isimli film, 23 Ağustos 1937 tarihinde
bitmiş, tanıtımları Türk basınında da yapılmıştır 1147 .
Görüldüğü gibi, 1930’lu yıllar hem Türk-Sovyet kültür ilişkilerinin
en yoğun olduğu hem de Sovyet sinemacılığının doruk noktasına
ulaştığı bir dönemdir. Sovyetler VOKS teşkilâtının çalışmaları
çerçevesinde Türkiye ile yakından ilgilenmişler, bu sayede Sovyet
filmlerinin Türkiye’de seyredilmesini ve Sovyet yönetmenlerin burada
film çevirmelerini sağlamışlardır. İlginçtir Türk sinema seyircisi
de buna kayıtsız kalmamış, Sovyet filmlerine pek itibar göstermiştir.
Hatta kendi tarihi, Kurtuluş Savaşı gibi konuları Sovyet yönetmenlerin
gözüyle izlemekte sakınca bile görmemiştir. Hükümet ise oluşturduğu
kontrol mekanizması ile bu filmleri denetlemeye çalışmıştır.
Çünkü Sovyetler bu dönemde sinemayı tam bir propaganda vasıtası
olarak kullanmışlar ve kendi ideolojilerini yayma hedefiyle yaklaşmışlardır.
Burada hemen akla Hükümetin böyle riskli bir kültür
ilişkisini nasıl göze aldığı sorusu geliyor. Açıkçası Ankara, Soyvet
Rusya’nın takip ettiği politikanın her zaman bilincinde olmuş, komünizmin
ülkeye girmemesi için de kesin tavrını çok net olarak ortaya
koymuştur ki Ruslar bundan öteye geçememişlerdir. Yani Türkiye
rejim dışında eğitim, sosyal vs. alanlarda Sovyetlerle eşit olduğunu
ve onlarla her zaman ortak çalışmalar yapabileceğini göstermeye
çalışmıştır. İkincisi, toplumun inanç, fikir ve sanat zevkinin oluşmasında
önemli bir etkisi olan sinemanın gücü anlaşılmış, Almanya ve
Rusya’daki gibi halk terbiyesinde kullanılmak üzere bir vasıta olarak
ele alınmıştır. Bu arada, Ankara sinemayı hiçbir zaman ideolojik bir
propaganda aracı olarak görmemiştir. Şayet öyle olsaydı, Türkiye de
hemen VOKS benzeri bir teşkilât kurar ve ideolojisini komşularına
empoze etmeye çalışırdı. İşte bu sebeplerden ötürü Hükümet her türlü
temasa belli kriterler ölçüsünde onay vermekten çekinmemiştir.
Burada sorgulanması gereken asıl nokta ise Cumhuriyetin Onuncu
1147 Tacibayev, a.g.e., s. 212-213.