atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 505
Sovyetler, tıpkı Almanya gibi sinemayı bir propaganda aracı olarak
görmüşler ve çektikleri filmler ile de kendi fikirlerini empoze
etmeye çalışmışlardır. Savaş ve propagandayı birlikte yürüten Sovyetler,
sinemanın kitleler üzerindeki etkisini iyi anlamış olacaklar
ki, özellikle 1920 sonrası ilmi-popüler ve ilmi-propaganda türünde
filmler çekmeye başlamışlardır. 1920-1930’lu yıllarda din ve inanç
karşıtı filmler ağırlık kazanmıştır. Sovyetler çektikleri filmleri kültürel
ilişkilerini geliştirmek istedikleri ülkelerde yayımlatmaya büyük
çaba harcamışlardır. Bu ülkelerin başında gelen Türkiye’nin Sovyet
filmleri ile ilk tanışması ise 1926 yılındadır. Sovyetlerin bir numaralı
kültür teşkilâtı olan VOKS’un gönderdiği filmler öncelikle Türk
elçiler ve elçilik üyeleri tarafından izlenmiş, seyredilmesinde sakınca
görülmeyenler de hemen ülkeye gönderilmiştir. Bu arada ihtilâlci
nitelik taşıyan bazı filmlerin Türkiye’ye girmesine ise hiçbir şekilde
izin verilmemiştir. Sovyetlerin bu dönemde Türkiye’ye gönderdiği
filmlerin çoğunda İslâmı tenkide ve örf-adetler çerçevesinde Doğu
Halklarının yaşam tarzını ortaya koymaya çalıştığı tespit edilmiştir.
Peki Türk hükümeti bu filmlerin Türkiye’de izlenmesine nasıl izin
vermiştir? Aslında bu izin biraz siyasi nedenlerle çıkmış, Ankara
hem ilişkileri geliştirmek hem eğitici yönü de olan filmler sayesinde
toplumda özellikle muhafazakâr kesimlerle mücadele etmek hem de
batılılaşmaya yardımcı olabileceğini düşündüğü için böyle olumlu
bir yaklaşım sergilemiştir.
Sovyetlerin Türkiye özellikle de Doğu Anadolu Bölgesi ile yakından
ilgilenmesi, kültürel ilişkilerini geliştirme adı altında kendi
ideolojisini yayma çabasından başka bir şey değildir. Burada maksadın
“bölge halkının dini inançlarını kendi ideolojisini aşılayarak
yok ederek, vatan, millet hissiyatını zayıflatmak ve böylece bölgenin
Sovyetlere iltihakını sağlamak” 1140 olduğunu söylemek mümkündür.
Fakat buna rağmen ne Türk sinema seyircisinin Sovyet filmlerine
gösterdiği ilgi azalmış, ne de Hükümet yeri geldiğinde Sovyet yönetmenlere
filmler ısmarlamaktan geri kalmıştır. Ankara bu kültür
diyaloğunda oldukça açık davranmış, ama aynı zamanda komünizmin
ülkeye girmesine de mâni olmuştur.
1930’lu yıllarda gelişerek devam eden kültürel ilişkiler kapsamında
sinema sanatına gerçekten ayrı bir yer verilmiştir. Bu dönem-
1140 Tacibayev, a.g.e., s.188-194.