atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

502
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
mayı başarmıştır. Bu arada asıl ilginç olan, 1930’larda yapılan bu
yasal düzenlemelerde, Mussolini’nin İtalya’da yaptığı sansür mekanizmasının
model olarak alındığı 1132 iddiasıdır. Ancak bu görüş pek
kabul görmemekte, aksine bizde çıkartılan yasanın İtalyan yasasının
kopyası olmadığı, pek çok hükmünün oldukça farklı olduğu, hatta
bizim sistemin “Türk toplumunun isteklerine yanıt verecek” 1133 bir
nitelikte olduğu söylenmiştir. Ne kadar nitelikli ve özgün olursa olsun,
yapılan sansür talimatnamesinin sinemayı geliştirmekten ziyade
kısıtladığı, hatta film yapımlarını etkilediği bir gerçektir. Sinema
sektörünün tam oluşmaya başladığı, halkın sinemaya alıştığı ve sinemanın
yavaş yavaş kurumlaşmaya başladığı bu günlerde getirilen
denetim, özellikle film üretimini yakından etkilemiştir. Zaten 1934
sonrası yılda ancak bir ya da iki uzun metrajlı film yapılmış olması,
bunu ispatlayacak mahiyettedir.
Hükümetin getirdiği bu nizamın bir özelliği de belediyelere sinemaları
daha sıkı denetleme yolunu açması ve bunun da vergilerin
artmasıyla sonuçlanmasıdır. Bu dönemde sinemacılar ile belediye
arasında vergiler konusunda ciddi sürtüşmeler yaşanmış, ancak zaman
zaman vergilerin indirilmesi de söz konusu olmuştur. Örneğin,
1935 yılında sinemacılar ile belediye arasında Darülaceze resmi
dolayısıyla bir ihtilaf çıkmış, neticede Darülaceze hissesinin azaltılmasına
karar verilmiştir 1134 . Aynı durum 1938 yılında da yaşanmış,
özellikle İstanbul’da bulunan büyük, birinci sınıf sinemalar ciddi
direniş göstermişlerdir. Sinema ve tiyatrolardan alınan vergilerin
indirilmesine ait karar 15 Temmuz 1938 gününden itibaren yürürlüğe
girmiş, %32 olan vergi miktarı %10’na indirilmiştir 1135 . 1938
yılına ait bir istatistik, sinemaların ödedikleri vergileri göstermesi
açısından önem taşımaktadır. Öyle ki, 300 bin liralık bir filmi ülkeye
sokmak için sinemacılar; 150 bin gümrük vergisi, 35 bin vergi, 20
bin kira bedeli, 2 bin elektrik şirketine, 4 bin müstahdeme olmak
üzere toplam 211 bin lira ödemek zorunda kalmışlardır. Dolayısıyla
çok büyük kazançlar elde edememişlerdir. Yine aynı haberde, 1938
1132 Atam, a.g.m., s. 61.
1133 Onaran, a.g.e., s. 32-33.
1134 Son Posta, 9 Ocak 1935, s. 3.
1135 Son Posta, 16 Temmuz 1938, s. 4.