atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 501
bulunulması 1129 ile sinemada sansür ve kontrol mekanizmasının işlemeye
başlamasıdır. Özellikle 1932 ve sonrasında Hükümetin memlekete
giren tüm filmleri inceleme altına almaya başlaması, Türk
sinemasının denetim sorununu gündeme getirmiştir. 1932 yılında
ilk şekli verilen Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu, bundan sonraki
tarihlerde yapılan ufak tefek değişiklikler ve ilâveler ile devam etmiştir.
1932’de Hükümet, kurulacak özel bir komisyon tarafından
dışarıdan gelen filmlerin izlenmesi, seyredilmesinde mahzur görülmeyenlerin
ise memlekete sokulmasını kararlaştırmıştır. Hükümetin
bu işlemlerdeki kriterleri ise şunlardır: Herhangi bir devletin siyasi
propagandasını yapan, herhangi bir ırk ve milleti küçümseyen, dost
millet ve devletlerin hislerini rencide eden, din propagandası yapan,
milli ahlâk ve seciyemize aykırı bulunan, milli rejime aykırı siyasi,
iktisadi ve içtimai ideoloji propagandası yapan, askerlik aleyhine
propaganda yapan, memleketin güvenliği bakımından zararlı olan,
suç işlemeye teşvik eden, içinde Türkiye aleyhine propaganda vasıtası
olacak sahneleri bulunan filmlerin hem çekilmesine hem de
ülkeye sokulmasına müsaade edilmeyeceği açıklanmıştır. Nitekim
belirlenen bu kurallar sonunda komisyon hemen seçilmiş (28 Temmuz),
ayrıca belirlenen nizama uymayan kişilerin de derhal Dahiliye
ve Maarif Vekâletlerine haber verilmesi istenmiştir 1130 .
Sinema Filmlerinin Kontrolü Hakkında Talimatname, bir nevi
sansür tüzüğünün ilk şekli olmuş, 1933 ve sonrasında da sürekli bir
takım maddeler eklenmiştir. Fakat asıl gelişme 1939 yılında yaşanmıştır.
Muhsin Ertuğrul’un Aynaroz Kadısı isimli filmi, halkın ar ve
haya duygularını incittiği gerekçesiyle 1131 , hazırlanan tüzük çalışmalarının
hızlanmasına neden olmuştur. 1939 sonrası sürekli tartışma
konusu olan bu sansür yasaları, 1986 yılına kadar yürürlükte kal-
1129 1931 yılında Türkiye’de de sesli film tesisatının kurulması için dönemin önemli
şirketlerinden biri olan Western Electric Company Near East Kumpanyası’na
müracaat edilmiş, kumpanyanın ülkede tesisat kurması, dolayısıyla da sesli
sinemalardaki fiyatların ucuzlaması hedeflenmiştir (Son Posta, 12 Ocak 1931,
s. 3).
1130 Son Posta, 21 Temmuz 1932, s. 3; Zahit Atam, “Sosyolojik Bir Yaklaşım ya
da Sinemamızın Kentsel Kültür Dönemi”, Tarih ve Toplum, S. 227, Kasım
2002, s. 61.
1131 Onaran, a.g.e., s. 32-33.