atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

ATATÜRK’ÜN SOSYAL VE KÜLTÜREL POLİTİKALARI 489
Bu çalışmayı, “bir İslâm ülkesindeki ilk resmi sinema teşkilâtı
olan” 1100 Merkez Ordu Sinema Dairesi’nin kurulması takip etmiştir.
Birinci Dünya Savaşı başında Almanya’ya giden Enver Paşa, burada
sinema ile tanışmış ve Alman ordu sinemasının çektiği filmleri izlemiştir.
Filmlerden çok etkilenen Enver Paşa da yurda döner dönmez
bir sinema kolunun kurulması emrini vermiştir. İşte böyle bir hikâye
ile başlayan süreç sonunda 1915 yılında Merkez Ordu Sinema Dairesi
kurulmuş, Weinberg dairenin başına, o günlerde yedek subay
olan Uzkınay da yardımcılığına atanmıştır 1101 . Ancak daha sonraki
yıllarda Osmanlı Devleti ile Romanya’nın birbirlerine savaş ilân etmeleri
üzerine yani siyasi nedenlerden ötürü S. Weinberg görevinden
alınmış ve yerine Uzkınay getirilmiştir. Bu dönemde Alman ordusunda
sinema kolunun bulunması ve yapılan film çekimleri, savaş
döneminde sinemanın propaganda aracı olarak kullanıldığının da bir
göstergesidir.
Aynı yıllarda Merkez Ordu Sinema Dairesi haricinde, Müdafaa-i
Milliye Cemiyeti, Malul Gaziler Cemiyeti, Osmanlı Donanma Cemiyeti
gibi çoğu resmi ve yarı askeri niteliği olan sinemayla ilgilenen
kurumlar açılmıştır. Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, Osmanlı
Devleti savaştan yenik çıkınca bütün araç ve gereçlerini Malul Gaziler
Cemiyeti’ne bırakmış, ancak ondan sonra da belgesel ve öykülü
filmlerin çekilmesine devam edilmiştir. Bu dönemde Weinberg’in
Himmet Ağa’nın İzdivacı (1918), gazeteci Sedat Simavi’nin Pençe
(1917) ve Casus (1917), Ahmet Fehim’in Mürebbiye (1919) ve Binnaz
1102 (1919) ile Bican Efendi Vekilharç (1921) gibi filmler çekilmiştir.
1922 yılında ise Türkiye’nin ilk özel yapımevi olan Kemal
Film kurulmuştur. Cumhuriyetin ilânına kadar Türkiye’deki sinema
çalışmalarını bu kurum yürütmüştür. Kemal ve Şakir Seden kardeşler
1919 yılında kurdukları Türk film şirketini genişletmişler, buna laboratuar
ve bir stüdyo ekleyerek 1922 yılında da Kemal Film ismini
vermişlerdir. 1916-22 yılları arasında Berlin’de tiyatro ve sinema ça-
1100 Beyoğlu, a.g.m., s. 467.
1101 Özön, a.g.e., s. 13-14.
1102 Ahmet Fehim Efendi’nin çektiği Binnaz filmi, en başarılı iş filmi olarak kabul
edilmektedir. 5 bin liraya mal olan filmin, sadece İstanbul’da 55 bin lira,
İngiltere’de de 5 bin İngiliz lirası gelir getirdiği söylenmektedir (Onaran,
a.g.e., s. 16).