atatürk'ün sosyal ve kültürel politikaları - Atatürk Araştırma Merkezi

468
SEDA BAYINDIR ULUSKAN
oyunu “Padişahım çok yaşa!” gibi sözlerin çıkarılması sonucunda
izin alırken, diğer oyunları ise ya yasaklanmış ya da kısıtlanmıştır.
Bundan başka Cemal Reşit Rey’in Üç Saat opereti, Yakup Kadri’nin
Sağanak isimli oyunu da yasaklananlar arasındadır. Hatta 1925 yılında
Hükümet, hem sansür edilen oyunları denetlemek ve değiştirilmeden
oynanmasını sağlamak hem de açık-seçik oyunlar oynayan
toplulukları kontrol edebilmek maksadıyla yeni bir yönetmelik
hazırlamış, 29 Mayıs 1934 tarihli 2559 sayılı kanun ile de tiyatro
işlerinden Matbuat Umum Müdürlüğü’nü sorumlu tutmuştur. Matbuat
Umum Müdürlüğü Teşkilâtı’na ve Vazifelerine Dair Kanun’nun
birinci maddesinin -j- fıkrası ile “radyo, film, tiyatro gibi efkârı umumiye
ile alâkadar olan vasıtaları murakebe etmek”, ikinci madde -k-
fıkrası ile de “memleket sahnelerinin repertuarlarını kontrol etmek”
görevlerini de yine Matbuat Umum Müdürlüğü üstlenmiştir. Tiyatro
işlerini üstlenen bu kurum daha sonra pek çok oyuna sansür getirmiştir.
Bu bağlamda Halit Fahri İlk Şair, İbsen Halk Düşmanı, Mahmut
Yesari Tatil-i Eşgal, İ. Galip Arcan’ın M. Bernstein’den uyarladığı
Bora, Namık Kemal Vatan, Kara Bela, Aka Gündüz Muhterem Katil,
Cenap Şehabettin Körebe, Bir Millet Uyanıyor, Değirmenci Kız.gibi
oyunlar yasaklanmıştır 1050 . Adı geçen oyunlardan bazıları kanuna
aykırı sahneler içerdiği, eski rejime atıfta bulunduğu ve azınlıkları
alaya aldığı, bazıları da evlilik hayatı, kadınlar, aile şerefi vs. hakkında
aykırı düşüncelere yer verdiği için yasaklanmıştır. Bu durum
basında şiddetli tartışmalara neden olmuştur. Ancak 1950 yılında bu
yetkinin Basın Yayın Genel Müdürlüğü’nden alınması üzerine, tiyatro
üzerindeki sansür olayı da kalkmıştır.
Cumhuriyetin ilk onbeş yılında bahsettiğimiz konularda eserler
veren çok sayıda yazar yetişmiştir. Bu dönemin en büyük özelliği
hem eser ve oyun sayısının hem de oyun yazarlarının sayısının artış
göstermesidir. Bunda başta Atatürk olmak üzere pek çok faktör
etkili olmuştur. Bu kuşakta eser veren ve isim yapan çok önemli kişiler
mevcuttur. Halit Fahri Ozansoy ki, Sönen Kandiller psikolojik
ilişkilerin ilk defa söz edildiği bir oyundur, Vedat Nedim Tör, Cevdet
Kudret, Necip Fazıl Kısakürek, Musahipzade Celal, Reşat Nuri
Güntekin, Nazım Hikmet, Faruk Nafiz Çamlıbel bunlardan sadece
bir kaçıdır. Bunların içinden Musahipzade Celal eserleri ve oyun
1050 Konur, a.g.e., s. 182-183.